قسەكردن لە سەر ئایندە لەم دۆخە هەستیارەی ناوچەكەدا، جگە لەوەی قورسە و هۆشیاری و بەدواداچوونی ورد دەخوازێت، لێپرسراوی گرتنە ئەستۆشی دەوێت. چونكە نەتەوەكەمان لەم بەشەی نیشمانەكەماندا، لەبەردەم سەرەپێچ و وەرچەرخانێكی مێژوویی گەورەدایە. كیشەكانی قۆناغی رابردوو، سروشتی قۆناغەكەو ئەرك و مەیدان خوازییەكانی و هاوكات بوونی ئەركە نەتەوەیی و دیموكراسییەكانیش، ئەركی سەرشانی سەركردە سیاسییەكان و غەمخۆرانی ئایندەی كوردستانی باشووری هێندەی تر گران كردووە. دەمەوێت بڵێم بە ئەندازەی گەورەیی شانس و دەرفەتەكان و هەڕەشەكان، ئەركەكانیش گەورەن، مەبەستم لە ئەركیش وەك لە ئاماژە رواڵەتەكانیەوە دەردەكەوێت، تەنها روبەڕووبوونەوەی مەترسی و هەڕەشەكان نییە، بەڵكو توانای قۆستنەوەی دەرفەتەكان و، سەرمایە گوزاری سیاسیشە لە هەلە مێژووییەكاندا.
چونكە (خێڵ)یش كاتێ بنەماڵەكانی لە نێو خۆیاندا دەستیان دەچێتە خوینی یەكتر و دوژمنایەتییان لە نێواندا سەر هەڵدەدات، لە كاتی بوونی هێرشێ بۆ سەر تێكڕای خێڵەكە لەلایەن خێڵێك، یاخود چەند خێڵێكی ترەوە، چاوپۆشی لە دوژمنایەتی نێو خۆیان دەكەن و، بە یەكگرتوویی بە گژ دوژمنە دەرەكییەكەدا دەچنەوە و، تا كۆتایی شەڕ و پەلامار و هێرشەكە، كیشەكانی نێوانیان سڕ دەكەن و، دەبن بە هاوسەنگەر. مەبەستم ئەوەیە ئەگەر بوونی هەڕەشەیەكی وەكو داعش ئێمەی تا رادەیەك یەكخستبێت، لەگەڵ گرنگیدا، زۆر لامان گەورە نەبێت، چونكە عەقڵی خێڵیش توانای یەكگرتوویی لە بەرامبەر هەڕەشەی دەرەكیدا هەیە. بەڵكو ئەوەی لەم رووەوە بۆ گەلی كوردستانی باشوور گرنگە دوو شتە:
(أ) بە یەكگرتوویی مانەوەی هێز و سیاسەت و ستراتیژ و داوا و دروشم و ریزەكانە لە پاش شەڕی داعش و قۆناغی وەبەرهێنانی سیاسی دوای كۆتایی هێنانی شەڕەكە. چونكە قۆناغی دوای شەڕ مەیدانی تاقیكردنەوەیەكی گرنگ و لە هەمان كاتدا هەستیارە بۆ تۆكمەیی نێوخۆیی و بە یەكگرتوویی مانەوەی هێزەكان و دید و هەڵسەنگاندنەكان و دروشم و میكانیزمەكانی داواكارییەكان و بوون و نەبوون و قەوارەی هەڕەشە نوێكانی ئەو قۆناغە، لە سۆنگەی گۆڕان لە سەرچاوەی مەترسییەكان و ریزبەندییە سیاسییە پێشبینی و گریمانە كراوەكان.
هەر بۆیە رێككەوتن لەسەر جۆری بەڕێوە بردنی ململانێ و دۆخەكان لەو كاتەدا هەتا بڵێی پێویستە.
(ب) یەكخستنەوەی كردەوەیی هێزەكان، بەڵكو تێپەڕاندنی چەمكی یەكخستنەوە و دووبارە بیناكردنەوەی لەشكرێكی كوردستانی هاوچەرخ و نیشتمانی نوێی وا كە توانای ئەنجامدانی ئەركە سیاسی و سەربازییەكانی لە قۆناغی داهاتوودا هەبێت، هێزیك كە (ولاء)ی تەنها و تەنها بۆ نیشتمان و حكومەت هەبێت و، لە سەروی ململانێ سیاسییەكانەوە بێت و، لە دەستوەردان لە كاروباری سیاسی بەدوور بێت و، هێزی هەمووان بێتو، دەرگای بە رووی هەمووانیشدا كراوە بێت. مەبەستم لە رۆڵی سیاسیی هێزەكەش بەشداریكردنیەتی لە خەمڵاندنی ناسنامەیەكی نیشتمانی و نەتەوەیی یەكگرتوو، لە رێی دووركەوتنەوەی لە حزبایەتی و ململانێكان و گۆڕانی بە یەكێ لە دەزگا نیشتمانییە گرنگەكان و، ئامادەكردنی بۆ سەروبەندی جاڕدانی سەربەخۆیی.
لەم پێشەكییەوە مەبەستم بوو بڵێم هێندەی لە خەمی ئەوەدا بین كە پرسیار لەوە بكەین كە كوردستانی باشوور بەرەو كوێ دەڕوات، دەبێت پرسیار و خەم و پەرۆشی سەرەكیمان ئەوە بێت كە ئێمە وەك هێزە سیاسییەكان و سەركردەكان و كۆمەڵگە دەمانەوێت بەرەو كوێی بەرین؟
چونكە لەمڕۆدا بەهۆی واقیعی هەرێمی كوردستان و توانا ئابووری و سیاسی و سەربازییە خودییەكانمان و گۆڕانمان بە كاراكتەرێكی سیاسی و سەربازی ناوچەكە، خۆمان لە دەرەوەی ئاراستەدان بە رووداوەكان و، چاوەڕوانی ستارگرتنیاندا نین، بەڵكو بەشدارییان تێدا دەكەین. بەتایبەتیش ئەو بەشە لە رووداوەكان كە تایبەتن بە ناوخۆی وڵاتەكەمان و زیاتر بەرەوپێش بردنی دۆزە نەتەوەییەكەی. ئەم جۆرە بیركردنەوە لەو رووەشەوە گرنگە كە هێز و سەركردە ساسییەكان و ناوەندەكانی ئاراستەكەری رای گشتی لە باشووردا، لێپرسراوێتی بگرنە ئەستۆ. چونكە كورد و ناوچەكەش وەك جاران نەماوە و، هۆكاری خودییەكان كاریگەری گەورەیان لەسەر دۆخەكەمان هەیە و، تەنانەت ئاستی بەهێزبوون و تۆكمەیی نێوخۆیی و ئامادەیی هێزەكان، كار دەكاتە سەر هۆكارە دەرەكییەكانیش. بەڵام تەنها بوونی ئیرادە و خواست و داواكاریش لەم رووەوە بەس نییە، بەڵكو دەبێت داواكاری و ئامانج و بەركەوتە نەتەوەییەكانی قۆناغەكە و دەستنیشانكردنی سروشتەكەی و شێوازی كاربۆكردنیان و قۆناغبەندییە پێویستەكان، رێكەوتنی لەسەر بكرێت و، لە شێوەی نەخشەڕێگەیەكدا ببێتە قیبلەنومای سیاسیی قۆناغی داهاتوو، بۆ ئەوەی هاوڕووگەیی سیاسی، تێكەڵكردنی سەرجەم وزە و توانا نیشتمانییەكان بە دوای خۆیدا بێنێ. بە مەبەستی زۆرترین سوود وەرگرتن لە دەرفەتە بەدیهاتووەكان. نەبوونی ئەم رێككەوتن و نەخشەڕێگەیە، جۆرێ لە نیگەرانی و راڕایی لێ دەكەوێتەوە، هێزەكانیش بەرامبەر یەك بەدگومان دەبن، لە سۆنگەی ترسان لە پەراوێزبوون و قۆستنەوەی هەلەكان و پرسە چارەنووسسازە نەتەوەییەكان بە قازانجی گرووپی و حزبی، ئەمەش ئەو شتەیە تاكو ئیستا بوونی نییە و، سەریشم سوڕماوە لەوەی بۆچی سەرۆكایەتی هەرێم لەم رووەوە هیچ دەستپێشخەریەك ناكات و، كار لەسەر خەمڵاندنی ئەو نەخشەڕێگەیە و كەمكردنەوەی بەدگومانی و راڕاییەكان و بەرتەسككردنەوەی ئەو كەلەبەر و هەستە ناوەكییانە ناكات، كە دەشێت هەندێ هێزی هەرێمی لێیانەوە دژایەتی خواستە مەزنەكانی ئێمە لە سەربەخۆیی و دووبارە خۆبنیادنانەوەمان بكەن؟
دەستنیشانكردنی ئەوەی ئێمە لەم قۆناغەدا چیمان دەوێت و چۆن و بە چ شێوەیەك كار بۆ بەدیهێنانیان دەكەین، روواندنی ئەو هەستەش كە هەرچی بەدی بێت بەرهەمی خەبات و رەنجی هاوبەش دەبێت و هەمووان شانازی پێوە دەكەن، گرنگی بنەڕەتی هەیە، بۆ وێناكردنی ئەو ئایندەی بۆ خۆمان و وڵات و گەلەكەمان دەوێت.
چونكە چی دەكەین و چۆن دەكەین و وێنامان بۆ قۆناغەكە و ئایندە چۆنە، یارمەتیدەری گەورە دەبێ بۆ كۆنتڕۆڵكردنی ئەو ئایندە و ئاراستەكردنی رووداوەكانی بە ئاقاری نزیكبوونەوەی لە وێنا و دۆخی دڵخوازی خۆمان.
لە روویەكی ترەوە تێگەیشتن لە هاوتەریب بوونی ئەركە نەتەوەیی و دیموكراسییەكان لەم قۆناغەدا لە باریدایە، رێگە بۆ ئێمە كورت بكاتەوە و، تێگەیشتنەكان لە یەكتر نزیك بكاتەوە و، رێككەوتنی نێوان هێزەكانیش لەسەر كۆی پرسە گرنگەكان و خەباتی ناوخۆیی ئاسانتر بكات.
مەبەستمە بڵێم گەر هێزێك بەو ئاقارەدا كار بكات كە پێویستە هەوڵەكان لە مەسەلە نەتەوەییەكەدا چڕ بكرێتەوە و، بە دیموكراتیزەكردنی ژیانی سیاسی و، چاكسازییەكی راستەقینە بۆ كاتێكی تر دوابخرێت و، یەكێكی تر بەپێچەوانەوە، ئامانجی هەرە لە پێشینەی بكات بە پرسە ناوخۆییەكان و هاوپشتیوانی و چارەنووسی لە مەسەلە نەتەوەییەكە بەوە دابنێت، دەڕژێتە خانەی بەرژەوەندی ئەو هێزانەی لە رابردوودا گەندەڵییان ئەنجام داوە و، دەسەڵاتیان خراپ بەكار هێناوە، تووشی سەرلێشواوی و شڵەژانێكی گەورەمان دەكات و، پەرتەوازەیی و لێكترازانی بەرەی ناوخۆ و لاوازبوونی چوارچێوە هاوبەشەكانی كاركردنی بەدوادا دێت، هەر بۆیە رێككەوتن لەسەر بەركەوتەكانی قۆناغەكە نابێت تەنها بە مەسەلە نەتەوەییەكەوە پەیوەست بێت، بەڵكو دەبێت رێككەوتنێك بێت پرسە نێوخۆییەكان و لەوانەش پرسی چاكسازی و بە دامەزراوەیی كردن لە خۆ بگرێت، چونكە بە هاوتەریب سەیركردنی ئەم دوو رەهەندەی ئەرك و خەباتی سیاسیمان لەم قۆناغەدا، هاوسەنگی بە جوڵە و هێزە نیشتمانییەكانمان دەبەخشێت، رێككەوتن لەسەر رەشنووس و تێپەڕاندنی (دەستوور)یش بەشێ لە كێشەكانمان لە كۆڵ دەكاتەوە و، سنووری دەسەڵاتەكان و ماف و ئەركەكان روونتر و چوارچێوەدارتر دەبن. بە رێككەوتن لە سەر دەستوور دەكرێت بەشێ لە كێشەی دەسەڵات و میكانیزمەكانی دابینكردنی رەوایەتی سیاسی، دەستنیشانكردنی چەسپاوە نیشتمانییەكان چارەسەر بكرێت.
لە بەرەنجامی ئەوەی لە پێشەوە وتمان، دەتوانین بڵێین: باشووری كوردستان لە بەردەم سیناریۆی جیاوازدایە، دەكرێت خوانەخواستە، لە دوای تەواوبوونی شەڕی (داعش)ـەوە، یەكێتی نێوخۆیی زەبری زیاتری بەركەوێت و، دەستێوەردانی دەرەكی زیاتر بێت و، یەكپارچەیی هەرێم بكەوێتە بەردەم مەترسییەوە، هەروەها مەسەلەی سەرۆكایەتی هەرێم ببێت بە سەرچاوەی كێشە و مەسەلەكە بە راگەیاندنی باری لەناكاو و دۆخی نائاسایی و نەخوازراو كۆتایی بێت و، ژیانی سیاسیش دووچاری جۆرێ لە داخران بێت.
بەڵام لە هەمان كاتدا سیناریۆیەكی ترمان لەبەر دەمدایە كە ئەویش رێككەوتنە لەسەر دەستوور و سازانی نیشتمانی لەسەر پرسی راپرسی و مافی چارەنووس و یەكلایی كردنەوەی سنوور و زەمینەساز كردن بۆ سەربەخۆ بوون و دروستكردنی دەوڵەت و خەمڵاندنی نەخشەڕێگەیەك بۆ چاكسازی نێوخۆیی و روونی و دووبارە بیناكردنەوەی سیستم و كۆتایی هێنان بە رواڵەت و پاشماوەكانی قۆناغی پێشوو. ئەوەی سیناریۆیەكیش بەسەر ئەوی دیدا زاڵ دەكات، بە پلەی یەكەم ئیرادە و دڵسۆزی و یەكگرتوویی و گیانی لێپرسراوێتی سەركردە و هێزە سیاسییەكان و خۆمانین، گەر خۆمان هەبین، نەتەوەییانە مامەڵە بكەین و، فۆرمە حزبییەكان نەكەین بە سەنتەر و بەربەست لە بەردەم بەرزبوونەوەی سەقفی داخوازی و گەشەكردنی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتیدا، ئەگەر ململانێ و هەستیارییە كۆنەپەرست و نانەتەوەییە مێژووییەكان تێپەڕێنین، ئەوا ئایندەی كوردستانی باشوور سەرەڕای بوونی كۆسپ و دژواری گریمانەكراو، رووناك دەردەكەوێت، ئاسۆی ئایندەی وڵات مژدەی سەربەخۆیی و خۆشگوزەرانی و دادپەروەری و دیموكراسییەكی فراوانتر و كامڵتر پەخش دەكات.
دەبا هەموومان رێز لە خوێنی شەهیدان و رەنج و قوربانی تا ئاستی جینۆسایدی گەلەكەمان بگرین و بە دڵسۆزی و خاكی بوون و مكوڕبوونمان ئامێزی رۆحمان بۆ ئەو مژدانە بكەینەوە و، ئایندەی كوردستانی باشوور بەرەو ئەوە بەرین كە ئەركی سەرشانی ناسیونالیزمێكی خاوەن پەیام و سەركردە و هێزگەلێكی لێپرسراو و گەلێكی خاوەن مافە.