ئەمساڵ مامۆستا قادر گۆزێ بیرەوەرییەكانی خۆی لە دووتوێی كتێبێكی قەشەنگدا بە ناونیشانی: «من و شەقڵاوە» لە هەولێر بڵاوكردەوە. رەنگە جوانترین رستە لە بیرەوەرییەكاندا رستەیەكی بەرایی كتێبەكە بێ كە تێیدا وتوویەتی: «من كە ئێستا خەریكی تەواوكردنی ئەو پەرتووكەم، تەمەنم گەیشتۆتە دەوروبەری 90 ساڵ و پیری زۆر شتی لەبیر بردوومەتەوە»، بەڵام كاتێك خوێنەر دەست بە خوێندنەوەی كتێبەكە دەكا، هەست دەكا نووسەر هیچی لە بیر نەچۆتەوە و كتێبەكە بۆ فۆلكلۆرناسان و كۆمەڵناسان وەك گەنجینە وایە.
یەكێ لە سەرنجڕاكێشترین بابەتەكانی بیرەوەرییەكان باسێكە سەبارەت بە درەختێك بەناوی (هەورس) كە درەختێكی هەمیشە سەوزە و لە سنەوبەر دەچێ. مامۆستا گۆزێ پێیوایە هەورس درەختێكی پیرۆزی زەردەشتییەكان بووە و لەسەردەمی عەباسییەكاندا دەوڵەت، لە گەرمەی هەوڵەكانی بۆ ریشەكێشكردنی سمبولە كەلتوورییەكانی ئایینی زەردەشتی، دەستی بە بڕینەوەی كردووە و لەناوی بردووە، بەڵام ئەو لەو بڕوایەدایە كە ئەم درەختە، سەرەڕای توندوتۆڵیی هەڵمەتەكە، لەناو نەبراوە. خۆی لەوە دڵنیایە كە لانیكەم لە ژیانیدا لە دوو شوێن دیویەتی. جارێك لە گوندی كاوانیان لە بناری چیای سۆرك و جارێكی دی لەكاتی پێشمەرگایەتیدا لە ساڵانی شەستەكان لە گوندی بیرێژ لە نزیك كۆڕێ. مامۆستا گۆزێ نایشارێتەوە كە ئەو یەكەم كەس نییە ئەم بابەتە دەورووژێنێ و لەم سەروبەندەدا باس لەوە دەكا كە مامۆستا جەلال مەلا حەسەن لە ساڵی 1982 بە دوای ئەم درەختەدا گەڕاوە و ئەو زانیاریی پێویستی پێ داوە.
بەپێی زانیارییەكان، هەورس درەختێكی پیرۆزی زەردەشتییەكان بووە و هۆی پیرۆزییەكەی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە زەردەشت بەدەستی خۆی چاندوویەتی. ئەمەش بەهایەكی پیرۆزی بە درەختەكە بەخشیوە. بەڵام لێرە مەسەلەكە مەسەلەی پیرۆزیی درەختەكە تێدەپەڕێنێ و بە رێچكەیەكدا دەڕوا كە بابەتەكە دەروازەیەكی فراوان بە رووی لێكۆڵینەوە مێژووییەكاندا دەكاتەوە، كە رەنگە بگاتە رادەی پێویستیی هەمواركردنەوەی هەندێ زانیاری كە تا ئێستا وەك زانیاریی بەڵگەنەویست و لەگومان بەدەر مامەڵەیان لەگەڵدا كراوە.
لە مەسەلەی درەختەكەدا ئەو سەرچاوانەی كە بیرەوەرییەكان پشتیان پێ بەستوون، جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە هەڵمەتی لەناوبردنی درەختەكە لەسەردەمی خەلیفە موتەوەكل تینی سەندووە و دەوڵەت بە شێوەیەكی لێبڕاوانە كەوتۆتە لەناوبردنی درەختەكە. ئەوەی ئەم زانیارییە پشتڕاست دەكاتەوە، ئەوەیە كە موتەوەكلی دەیەم خەلیفەی عەباسییەكان، دەمارگیرییەكی سوننەگەرایی بەسەر بیركردنەوەیدا زاڵ بووە، بە رادەیەك كە سەردەمی حوكمڕانیی سەردەمی راوەدوونانی شیعە و موعتەزیلەكان بووە. بۆیە، سەیر نییە ئەگەر ئەو لە پاڵ راوەدوونانی شیعە و موعتەزیلەكان، پاشماوەی زەردەشتییەكانیشی راو نابێ.
بەڵام ئەمە خۆی لەخۆیدا بەرەو مەسەلەیەكی ترمان دەبا، ئەویش ئەوەیە كە دەوڵەتی عەباسی پاش 200 ساڵ لە بە موسڵمانبوونی كورد، سەرقاڵی لەناوبردنی سمبولەكانی ئایینی زەردەشت بووە. بە شێوەیەك لە شێوەكان ئەمە بەم واتایە دێت كە دەوڵەت تا ئەو سەردەمە هێشتا لە موسڵمانبوونی كورد دڵنیا نەبووە و ترسی لە كاریگەریی پاشماوەكانی ئایینی زەردەشتی لێ نیشتبوو. لە لایەكی ترەوە، ئەمە شتێكی وای لێ هەڵدەكڕێندرێ كە لە سەدەی نۆیەمی زایینیدا كورد بە رێزەوە مامەڵەی لەگەڵ درەختەكەدا كردووە، ئەگەر واوەتریش بڕۆین، دەشێ بیرمان بۆ ئەوە بچێ كە لانیكەم تا سەدەی نۆیەم كوردە زەردەشتییەكان گرووپ گرووپ لە چوارچێوەی كۆمەڵگەی داخراودا ژیاون، خۆیان بە موسڵمان ناساندووە و ژێر بە ژێریش بەردەوام بوون لەسەر پەرستنی جارانی خۆیان و دەشێ لە ئەگەرێكی وادا نەیانتوانیبێ بەردەوام بن لەسەر دروستكردنی پەرستگەكانی ئاگردان، بەڵام توانیویانە بەردەوام بن لەسەر پاراستنی سمبولەكانی دیكەیان، لەوانە پیرۆزڕاگرتنی درەختی هەورس. ئەمەش نیشانی دەدا كە كورد لەو سەردەمانەدا جۆرێك تەقیەی بۆ شاردنەوەی بیروباوەڕی خۆی، بەهەمان شێوەی شیعەكان بەكار هێناوە.
ئەم شرۆڤەیە، كاتێك بەم رێچكەیەدا دەڕوا، بەرە بەرە لە تیۆرییەكەی میهرداد ئیزەدی نزیكمان دەكاتەوە. ئیزەدی كە كوردی ئێرانە و پڕۆفیسۆرە لە بەشی زمان و شارستانێتییەكانی رۆژهەڵاتی نزیك لە زانكۆی هارڤاردی ئەمریكا، لە كتێبەكەیدا بە ناونیشانی: «كورد» پێیوایە پرۆسەی بە موسڵمانبوونی كورد كە لە سەدەی حەوتەمی زایینی دەستی پێ كردووە، چەند سەدەیەكی خایاندووەو لەو ماوەیەدا كورد بە شێوەی كۆمەڵگەی داخراو ژیانی ئایینیی خۆی رێكخستووە. بەپێی ئەم بۆچوونە، دەشێ پرۆسەی بە موسڵمانبوونی كورد هەزار ساڵی خایاندبێ و دەشێ دانیشتووانی ناوچە دەشتاییەكان و شارەكان زووتر بەلای ئیسلامدا دایانشكاندبێ، لەكاتێكدا دانیشتووانی ناوچە شاخاوییە سەختەكان زۆر درەنگ موسڵمان بووبن.
ئەگەر بە تێڕوانینێكی سۆسیۆلۆژییانە كتێبەكەی «رشتەی مرواری»ی خوالێخۆشبوو عەلادین سەجادی بخوێندرێتەوە، لە سەرگوزشتە باسكراوەكانی ناو كتێبەكە كە زۆربەی گاڵتە و گەپ بەسەریاندا زاڵە، شتێكی وا هەڵدەكڕێندڕێ كە كورد لە ناوچە شاخاوییە گۆشەگیرەكاندا ژیانی كۆچەریی بەسەر بردووە و ئابووریی چەتەگەری بەشێكی گرینگی داهاتی پێكهێناوەو تا سەدەی نۆزدەهەم زۆربەی گوندەكان بێ مزگەوت و بێ مەڵ بوون.
لەسەردەمی موتەوەكلدا دەوڵەت مەسەلەی لەناوبردنی درەختی هەورسی بەهەند وەرگرتبوو، بەڵام دەشێ ئەم كۆششە پاش موتەوەكل بەردەوام نەبووبێ، چونكە موتەوەكل لە پیلانێكدا كە مونتسری كوڕی دەستی تێدا هەبوو، لەسەر دەستی سەربازە توركەكان كوژرا و دواتریش خەلیفە مونتەسری كوڕی لەلایەن سەربازەكانەوە ژەهرخواردوو كرا و، لێرە بەدواوە سەردەمی پووكانەوەی سام و شەوكەتی دەوڵەتی عەباسی دەست پێدەكا. دیارە ئەمەش دەرفەتێكی گونجاوی بۆ لەناو نەچوونی درەختەكە رەخساندووە.