ئەمڕۆ دوو جۆر وەفاداری (ئینتیما) رامان دەکێشێت. بۆیە ئاستێک لە ریفۆڕمی هزری نەتەوەیی و بەرجەستەکردنی واقیعی نەخشەی خاکەکەمان دەبێت بڕوا و پشتگیری بۆ پێناسەیەک بەدەست بهێنێت. کە خەڵک و خاک و دەسەڵات کۆبکاتەوە، بۆ لەبەرچاوگرتنی رۆڵی ئێستای پێشمەرگە و گرنگیی خۆ نمایشکردنی حکومەتی هەرێم وەک دەسەڵاتی دەستڕۆیشتووی قەڵەمڕەو و ئیدارەی هەموو باشووری کوردستان، پەلەکردن لە یەکگرتنەوەی پێشمەرگە وەک هێزێکی نیشتمانی، دەشێت لە ئەولەویاتی ئەرکی حکومەتی ئەمڕۆی کوردستان بێت.
بڕوانە ئەو دژکاری (contradiction)ەی لە رۆڵی ئێستای سەرۆکی هەرێمدا هەیە وەک فەرماندەی گشتیی هێزەکانی هەرێم. لە ئێستادا بوونی هێزی سەربازیی جیاواز کەمۆرکی ئاشکرای حیزبیان پێوەبێت (بۆ وێنە هێزەکانی (٧٠) و (٨٠) ی سەر بە یەکێتی و پارتی)، جۆرێک شێواندن و چەواشەکردنی مانای پۆست و ئەرکی سەرۆکی هەرێمە وەک فەرماندەی گشتی. ئێمە خاوەنی پێکهاتەیەکی حوکمڕانین کە پێویست دەکات هەموو هێزی سەربازی و ئەمنی و پۆلیس راستەوخۆ لەژێر ئیدارە و رکێفی حکومەتدا بن و وەک هێزی نیشتمانی وەفاداریی راستەوخۆیان بۆ خەڵک و خاکی کوردستان بێت. ئەمڕۆ کە پێشمەرگە لە ئەرکی پیرۆزی بەرگریدایە و کۆمەڵگای جیهانی پێزان و پشتیوانە بۆ ئەو رۆڵەی، پێم وایە کاتێکی لەبار بێت بۆ چەسپاندنی ئەو پێناسە نیشتمانیە.


لە لێدوانێكدا بۆ رۆژنامەی هاوڵاتی، Noam Chomsky دەڵێت: «خەڵكی كورستانی عێراق دەرفەتێكی مێژوویی چارەنووسسازی بۆ هەڵكەوتووە، بۆیە دەبێت زۆر بە ئاگاییەوە كار بۆ بەردەوامبوون و پەرەپێدانی ئەو هەلە بكەن... پێش هەموو شتێك دەبێت ناوماڵی خۆیان رێكبخەن و كێشەكانی ناوخۆیان چارەسەر بكەن. ئەگەر لەناوخۆدا تەبا نەبن، چاوەڕێی هیچ پاڵپشتێكی دەرەكی نەكەن». جێی سەرنجە كە لەمیانی قسەكانیدا، چۆمسكی پێ دادەگرێت و دەڵێت: «مەبەستم لەچارەسەری كێشەكان نەبوونی ئازادیی بیروڕا دەربڕین و دیاردەی گەندەڵی و دزینی موڵكی گشتییە».
جا بۆ ئەوەی خەڵكی ئەم بەشەی كوردستان «بەئاگا» بن و كاری پێویست لە پێناو قۆزتنەوەی ئەو هەلەدا بكەن، پێم وایە دەبێت ئاشنا بن بەو فاكتەر و رووداوانەی ئەو هەلەیان لێ رەخساوە.
كورد ماوەیەكە خەریكە زیاتر بە هۆشیاری و وردتر لە پێشوو، روانگەی خۆی وەك نەتەوەیەك لەمافی چارەنووس گەڵاڵە بكات. دەشێت بەئەزموون لەوەش تێگەیشتبێت كەلەكاتی چارەنووسسازدا دەبێت بڕیار بەدەست خۆی بێت. هاوكات لەگەڵ ئەم جۆری بیركردنەوەیە، ئەو دەرفەتەیە كە رەوشی ئەمڕۆی ناوخۆی عێراق و ناوچەكە فەراهەمی كردووە و بواری ئەوەی پێ ئەدات كە لە بژاردەیەك زیاتری هەبێت و بە زیاتر لە ئاڕاستەیەك سیاسەت و ستراتیژی خۆی بگێڕێت. ئەمڕۆ هەردوو سیستمی حوكمڕانیی هەرێم و ناوەند بە قۆناغێكدا تێدەپەڕن كە تایبەتمەندی و كێشەی خۆیان هەیە و بڕوا ناكەم هیچ لایەكیان بۆ ئێستا گرەوی گەورە و گران لەسەر چارەنووسی ئەوی تریان بكات. بۆیە بەلای منەوە باشترین خەسڵەتی ئەو رێككەوتنەی ئەم دواییەی نێوان هەرێم و بەغدا، تایبەتمەندیە «كاتی» یەكەیەتی.
زۆرینەی سەركردە عێراقیەكان لە شێوەی بیركردنەوەیاندا خوازیار و چاوەڕوانن كە لە ئاستێكی نزمی پێگە و توانای كوردیدا مامەڵە لەگەڵ داواكانی كورد بكەن تا بواری فشارخستنە سەر و سازشكردن بەسەركردەكانیان پسەپێنن.
جا ئەگەر پاشخانێك لە بیركردنەوەی تەسك و كرداری نەیارانەی پێشتر هاوشانی ئەم قەناعەتە رابگرین، هەست بە بوونی هەڵوێست و سیاسەتێكی سەخت دەكەین بەرامبەر بە كوردی باشووری كوردستان كە هەڕەشەیەكی بەردەوام لەسەر ئەزموون و پێكهاتەی حوكمڕانیی هەرێم دروست دەكات.
پاش زیاتر لە بیست ساڵ ئەزموونی حوكمڕانی، كابینەی هەشتی «بنكەفراوان» وەك حوكمڕانی ئەمڕۆی هەرێم رووبەڕووی داوای گۆڕانكاری و چاكسازی دەبێتەوە. دوور لەو ستایشەی حیزبەكان خۆیان پێوەی خەریكن وەك خەسڵەتی ئەم «بنكەفراوان»یە، كابینەی هەشت دەكرێت لە ئیرادەی زیندووی هەموو لایەنەكانیدا بۆ هەڵمەتێكی یەكدەستی لە پڕۆسەیەكی حوكمڕانیی دروست و چاكسازیدا (كەتا ئێستا بەدی ناكرێت) ئەو تایبەتمەندییەی حكومەتەكە بسەلمێنین. خۆ ئەگەر حكومەت توانا نەبێت لە بەدەستهێنانی ئەم ئەركە، خەڵك چیتر دەربەستی ئەگەری راگرتنی تەبایی و پێكەوەژیانی لایەنەكانی ئەو حكومەتە نابن. بەمانایەكی تر، هەر هێزێكی سیاسیی بەشدار لەو حكومەتەدا، هەروەك چۆن دەرگای پرسی چاكسازیی كردەوە بۆ مەبەستی هەڵبژاردن، دەشێت ئێستاش لای خۆیەوە و لە سنووری ئەو دەسەڵاتەدا كە خەباتی زۆری بۆ كرد و پێی درا، ئەركی خزمەتگوزاریی خۆی ئەنجام بدات. دەمەوێت بڵێم كە خەڵك، وەك خاوەنی حكومەتێك كە تێیدا دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆنی جاران، پێكەوە هاتوونە مەیدان بۆ خزمەتی گەل و خاك، چیتر پاساوی بێبنەما وەك بۆ نەبوون، یان كەمیی كارەبا، لەدەستدانی حەوت مانگ لە ئیدارەی رەوا لە سلێمانی، مشتومڕی بێهوودە بۆ هێشتنەوەی رێككەوتنی ستراتیژی، شكستی سەربازی لە شنگال، بەردەوامبوونی ئاسەواری شێوێنەواری دوو ئیدارەیی، ناسەروەریی یاسا، هتد، قبووڵ ناكەن. خۆ ئەگەر هاتوو، لایەنێكی ورەبەرز و لەخۆبووردوو لەو حیزبە دەسەڵاتدارانە كۆسپ و گرفتی خرایە بەر، دەتوانێت لە نێو ئەو حكومەتە بەرین و بنكەفراوانەدا بەرگری لە هەڵوێستی خۆی بكات، یان شەكوای حاڵی خۆی بۆ خەڵك ئاشكرا بكات. خۆ ئەگەر هەر زۆریشی بۆهات، دەكرێت وازبهێنێت و بكشێتەوە. ئەم سیناریۆیە چەند بۆ هێزەكانی پێشووی ئۆپۆزیسیۆن شیاوە، ئەوەندەش بۆ پارتی و یەكێتی واردە.
پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان، ئەو دوو هێزە سیاسیەی كە تا رابووردوویەكی نزیك تاكە دوو حیزبی خاوەن دەسەڵات بوون لە هەرێمدا، دەبێت ئەمڕۆ هەستیار بن بەو راستیەی كە كاتێك خەڵكی كوردستان چاوەڕوانی ئەو دەرفەتە بوون كە ئەمڕۆ بۆیان رەخساوە، بەهەمان شێوە چاوەڕوانن كەئەو دوو حیزبە بەشێوەبیرێكی نوێ دەست بەكاربن. بۆ ئەنجامدانی كارێكی شایستە بەو دەرفەتە، دەسەڵاتی حوكمڕانی ئەمڕۆ، بەتایبەتی دوو حیزبی خاوەن ئەزموونی دەسەڵات، دەبێت دەستبەرداری ئەو ستایلە حوكمڕانیە تاكڕەو و سەپێنراوەی پێشووبن، بەتایبەتی چونكە ئەو گۆڕانەی لەخودی پێكهاتەی حكومەتدا هاتووە، رێگە نادات بەجەختكردن و بەردەوامبوونی ئەو ستایلی كارە. لەلایەكی ترەوە ئاكامی بەردەوامبوون لەسەر ئەو ستایڵ و شێوەی بیركردنەوەیە، ئەركی بەرەنگاربوونەوەی تەحەداكانی ئەمڕۆ لاواز و بێبەرهەم دەكات.
لەهەڵسەنگاندنی بارودۆخی ئەمڕۆی پرسەكاندا، بابەتگەلێك لە رووداو و ئەگەری بەرەنگاربوونەوە هەیە كەدەشێت بۆ بیركردنەوە لە سیاسەت و ستراتیژی ئێستا و ئایندەمان جێگەی تێڕامان و لێكدانەوەی دەسەڵاتی كوردی بن.
ئەنجامێكی ناڕاستەوخۆ و نامەبەست (unintended)ی شەڕی داعش كە بە ئەركی پیرۆز بەڵام سەختی پێشمەرگە بەدەستهاتووە، گەڕانەوە و تا ئێستا پاراستنی ناوچە دابڕاوەكانی باشووری كوردستانە. ئەمە دەستكەوتێكە كە پێشتر دەستووری هەمیشەیی و حكومەتی عێراق و كورد خۆی خەمسارد بوون لە بەجێهێنانی. ئێستاش پاراستنی ئەم دەستكەوتە تەنها بەوە نابێت كە ناو بە ناو بانگەشەی ئەوە بكەین كە «مادەی ١٤٠ یەكلابووەتەوە». راستە ئێستا پێشمەرگە و ئیدارەی هەرێم ئەو ئەركی پاراستنەیان لە ئەستۆ گرتووە، بەڵام هەڕەشە و زیادەڕۆیی بەردەوام هەیە لەسەر ئەو ناوچانە لەشێوەی راستكردنەوەی «بەڵگە»ی یاسایی و جێوگرافی و ئیداری بە رووی هەرێمدا و لەلایەكی ترەوە دەستدرێژیی میلیشیای جۆراوجۆر بەناوی هاوكاریی سەربازی و بەرەنگاربوونەوەی هێزی تێرۆریستانەوە. سەربارەی ئەمە، كێشەی كەركووك و ناوچەكانی تر بابەتێكە كە موخابن هەموو لایەنەكان كۆك نین لەسەر شێوەی مامەڵەكردنی. دەسەڵاتی كوردی دەبێت زیاتر یەكدەنگ و پێداگر بێت لەسەر پاراستن و یەكگرتنەوەی ئەو ناوچانە لەگەڵ حوكمڕانیی هەرێم.
شاردراوە نیە كە ئیدارەی هەرێمی كوردستان ماوەیەكە دووچاری چەند قەیرانێكی دارایی، ئابووری، خواستی بژێوی و كەمدەرامەتیی خەڵك، هتد، هاتووە. لەپاڵ ئەمەشدا حكومەتی هەرێم بە رێككەوتن لەگەڵ بەغدا، جۆرێك پابەندبوونی هاتۆتە سەر كە بەجێهێنانیان بەستراوە بە ئومێدی سەرگرتن و سەركەوتنی نەخشەیەكی ئابووری و بەرنامەیەكی دارایی خودی حكومەتی هەرێم و نیازی پاك و راستگۆیی ناوەندە سیاسی و حكومیەكانی عێراق و دراوسێ. لێرەدایە كە ئەركی راگرتنی باڵانسێك نێوان وەڵامدانەوەی خواستی خەڵك لەناوخۆ و ئیلتزامكردن بە بڕگەكانی ئەو رێككەوتنەی لەگەڵ بەغدا، توانا و دەگەری حكومەتی هەرێم دەخاتە سەنگی مەحەك. ئەمە هەمووی لەكاتێكدا پاراستنی خەڵك و خاكی باشووری كوردستان لە شەڕی داعش و فەراهەمكردنی ژینگەی لەباری سەربازی بۆ پێشمەرگە و یارمەتیی مرۆیی بۆ ژمارەیەكی زۆری ئاوارە، ئەركی رۆژانەی حكومەتە.
ئەم بارودۆخە ئاستێكی بەرز لەخۆبووردوویی، پشتگوێخستنی بەرژەوەندی حیزبی و كەسی، دەستهەڵگرتن لە پاوانخوازیی ناوچەیی و هاندانی هەستی پێكەوە ژیانێكی سیاسیی ئارام و بەرهەمهێن لە هێزە سیاسیەكان، بەتایبەتی بەشداربووانی حكومەت، داوا دەكات. بۆ رەوشی ئەمڕۆی كورد و ناوچەكە بەگشتی ئەم داوایە بژاردەیەك نیە كە دەسەڵاتدارانی حوكمڕانیی هەرێم بیانەوێت رەچاوی بكەن، یاخود هەوسكارانە و بە بیانووی لاواز فەرامۆشی بكەن. ئەدای ئەمڕۆی دەسەڵاتی كوردی دەبێت بە شێوازێك بنوێنێت كە جەماوەری خەڵكی هەرێم بڕوای پێ بكات و لە دەوری كۆ ببێتەوە. هەربەم جۆری خەبات و شێوەی كاركردنە دەتوانین لە كۆتایی ماوەی ئەو بەڵێن و پابەندبوونانەی لە ئەستۆن، بیر لە داڕشتنی چارەنووسێكی زیاتر گەشەكردوو بكەنەوە. لەسەرنجدان لەو كەشوهەوایەی رێككەوتنی هەرێم و بەغدای تێدا ئەنجامدراوە، جێگەی سەرسوڕمان دەبێت ئەگەر دەسەڵاتی هەرێم، هەروەك چۆن ئومێدەوارە ئەو رێككەوتنە سازان و دەستكەوتی زیاتری بەدوادا بێت، بیری لە ئەگەری سەرنەگرتنی دواڕۆژیش نەكردبێتەوە.
ئەمڕۆ دروشمی هەرە گەشاوەی پێوەندیی نێوان كورد و ئەمریكا، رۆڵی پێشمەرگەیە لەشەڕی داعشدا. گرنگیی پێكهاتنی جۆرێك هاوپەیمانی لەم بووارەدا هەر ئەوە نییە كە لایەنەكەی تری دەوڵەتی ئەمریكایە. لە رێگەی ئیتیلافێكی فرە دەوڵەتیەوە دژ بە تیرۆر، كورد زیاتر ئاشنا و تێكەڵ بووە بە ژمارەیەك لایەنانی نێودەوڵەتی كە بۆ ئایندەی پرسی كورد دەشێت كەرەستەیەكی بایەخدار بێت. جیاواز لەو یارمەتیە سەربازیەی ئەو لایەنانە فەراهەمی دەكەن بۆ پێشمەرگە، بەشداریی كورد لەو ئیتیلافە دەوڵەتیە، بواری بەستنی پێوەندیی جیاواز و گۆڕینەوەی زانیاری و هاوكاری نێوان دەرەخسێنێت. بەڵام لە رووی مەبەستی سەرەكیی خودی ئیتیلافەكەوە، نابێت لەبیرمان بچێت كە هەتا ئەگەر ئەو پێوەندیە لە ئاستی هاوپەیمانێتیشدا بێت، تەنها لە چوارچێوە و سنوورێكی سەربازیی دیاریكراودایە و دەشێت بە سەركەوتن بەسەر مەترسی و هەڕەشەی داعشدا، كۆتایی بێت. بەڵام دیسان لێرەدا لەوانەیە ئەگەری بەردەوامبوونی شێوازێكی تر لە پێوەندی لەگەڵ ئەندامانی ئەو ئیتیلافە، جیاواز لە ئەمریكا، هەبێت، ئەمەش پەیوەستە بەرادەی سەلیقەی سیاسیی دەسەڵات و ئاستی لێهاتوویی دیپلۆماسیی كوردیەوە.
چاودێرانی ئاشنا بە عێراق و كێشەی كورد دەڵێن ئەگەر كورد شوێن مەسەلەیەكی نەتەوەیی و ستراتیژی كەوتبێت، ئەوا ئەمریكا لەو بووارەدا بە كەڵكی نایەت. چونكە وەك Michael Gunther باس دەكات «ئەمریكا دەربارەی كورد وەك نەتەوە، ستراتیژی نییە».
رەهەندێكی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكی هەندێك جار پشتگیریە لە دەوڵەتانی دامەزراوی تەقلیدی، جیاواز لە جۆری بەڕێوەچوون و پێناسەی رژێمەكەی و ئەمەش بە مەرجێك كە دژ بەبەرژەوەندی ئەمریكا نەبن. لەحاڵەتی عێراقدا، بەتایبەتی نزیك كاتی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا ساڵی ٢٠١١، ئەم پرینسیپە بووە پێویستیەكی سیاسەتی ئەمریكا بە دەسەڵاتێكی حوكمڕان لە عێراق كە ئەو وڵاتە لە هەڵدێری لێكترازان بگێڕێتەوە. ئەوە بوو سەرەتا ئەم خواستە بۆ رەخساندنی دەرفەتێكی پاشە كشەی هێزەكان رەنگی دایەوە، ئەمڕۆش هەمان خواست پێویست دەبینرێت بۆ بەڕێكردنێكی سەركەوتووانەی شەڕی دژ بە تیرۆر.
نەبوونی سیاسەت یاخود ستراتیژێكی داڕێژراوی ئەمریكی سەبارەت بە كورد رەنگە بگەڕێتەوە بۆ دوو هۆكاری سەرەكی. دەوڵەتان، بەتایبەتی دەوڵەتێكی زلهێزی وەك ئەمریكا لە ئاستی جیهان و سنووری پێوەندی نێودەوڵەتیدا، زیاتر مەیلی مامەڵەی لەگەڵ ناوەندی دەوڵەتانی تر هەیە، نەك لەگەڵ پەراوێزی ئەو دەوڵەتە وەك هەرێمێك. بەڵام ئەوەتا كاتێك رەوشێك یاخود جۆرێكی سیاسەت پێویست بكات كە لەگەڵ گروپی كەم نەتەوایەتی یاخود پەراوێزی دەوڵەت ئەو مامەڵەیە بكرێت، پێوەندیەكە شێوازێكی ژێر- بە- ژێر، واتا نهێنی وەردەگرێت. بۆ وێنە پێوەندیی كورد- شای ئێران- ئەمریكا لەسەردەمی شۆڕشی ئەیلوولدا. هۆكاری دووهەم، وەك نووسەرێكی كورد دەڵێت: «ئەمریكا دژ بە گەڕانەوەیە بۆ سەردەمی جیۆپۆلیتیك یان سەردەمی خاك «. بەڵام ئەوەتا كێشەی كورد و بەشێوەیەكی دیار لە باشووری كوردستان، كێشەی خاكە. واتا لە روانگەی ئەم «واقیع»ـەوە دژایەتیەك دەبینرێت لە نێوان هەڵوێستی ئەمریكا و خواستی كورد. لەوانەیە هەر دەرهاویشتەی ئەم چەمكەی سیاسەتی ئەمریكا بێت كە هەموو ئیدارەیەكی ئەمریكی پاراستنی یەكێتیی خاكی عێراقی لامەبەستە و لە ئەنجامی ئەمەش سروشتییە كە كورد ناكەوێتە بەرەی ئەو هێزانەی بەرگری لە یەكێتیی خاكی عێراق دەكەن.
لەڕەوشی ئێستادا، فاكتەری شەڕی كورد و ئەمریكا بەرامبەر داعش دوالیزمێكی دروست كردووە كە لەلایەكەوە «هاوپەیمانی»یەكی سەربازی هەیە نێوان پێشمەرگەی كوردستان و ئەو ئیتیلافە فرە دەوڵەتیەی كە ئەمریكا سەرۆكایەتیی دەكات. لە هەمان كاتدا هیچ هێمایەك نییە كە ئەو هەڵوێست و سیاسەتەی سەرەوەی ئەمریكا گۆڕانی بەسەردا هاتبێت. تەنانەت ئەو بڕیارە شپرزەیەی كە لە كۆبوونەوەی رۆژی ٨/ ٩/ ٢٠١٤ لە پارەگای بزووتنەوەی گۆڕان و بە ئامادەبوونی نوێنەرانی ئەمریكا و UN درا و ئەو فشارەی خرایە سەر كورد بۆ بەشداربوون لە حكومەتی عەبادیدا، سەلمێنەر و سەپێنەری ئەو سیاسەت و هەڵوێستەیە.
سەركردەی كورد مەلا مستەفا بارزانی ئەزموونێكی تاڵ و بێبەرهەمی لەگەڵ ئەمریكا بەسەر برد. كەوابوو پرسیار لە هەڵوێستی ئەمڕۆی ئەمریكا و جۆری پێوەندیی لەگەڵ هەرێم و حكومەتی عێراق، گەلێك بۆچوون و لێكدانەوە دەورووژێنێت، لەوانە بەرەنگاربوونەوەی داعش وەك قۆناغێكی نوێی شەڕی دژ بە تێرۆر، رەوشی نێوان هەرێم و بەغدا و هەڵوێستی ئەمریكا لەسەر رێككەوتنی ئەم دواییەی نێوانیان و لە هەمان كاتدا دەرفەتی بیركردنەوە لە ئەلتێرنەتیڤی جۆراو جۆر بۆ ئێستا و دواڕۆژی ئەو پێوەندیانە. بۆ وێنە، راستە هەتا ئەمڕۆ ئیدارەكانی یەك لە دوایەكی ئەمریكی راسپاردەكانی راپۆرتەكەی ISG (بەیكەر- هامڵتۆن)یان وەك بەشێك لە سیاسەتی دەوڵەت رەچاو نەكردووە، بەڵام ئەوەش راستە كە تا ئێستا هیچ ئاماژەیەك نیە كە ئیدارەی ئۆباما، یان هەر ئیدارەیەكی پاشتر، ئەو راسپاردانەی بە یەكجاری وەلا خستبێت، یاخود بیریان لێ نەكاتەوە. بەهەمان پێوەر رەوشی سیاسیی لەرزۆكی عێراق هەتا ئەمڕۆ زەمانەتی خۆڕاگری و مانەوەی نییە وەك دەوڵەت. ئاخۆ ساتێك دێت كە ئەمریكا سەبارەت بەسیاسەتی پاراستنی یەكێتی خاكی عێراق، بیر لە جۆرێك دووركەوتنەوە لەو سیاسەت و ستراتیژە بكاتەوە؟
لە رەوشی ئەمڕۆی عێراق و ناوچەكەدا، كوردستان حاڵەتێك لە دەسەڵات و حوكمڕانیی دیفاكتۆ دەژی. جا چەند توانای ئاشكرا و شاردراوەی خەڵك و دەسەڵاتی هەرێم رێگە بدەن و هاوكاربن، كورد دەبێت لە ئاسۆیەكی نەتەوەیی كوردیدا بیر بكاتەوە و پلان دابنێت. لەهەمان كاتدا سنووردانی خواست و ئاواتەكانی و كۆسپی سیاسی و دەستووریی زۆریشی لەپێشە و ناچارە زۆرجار لەگەڵ گەمار و ژینگەی نا-كورد و هەندێك جاریش ناكۆك مامەڵە بكات. لەم روانگەیەوە لەوانەیە شەڕی پێناسەمان گوڕوتینی زیاتر بەخۆیەوە ببینێت. بەواتایەكی تر، ئەمڕۆ دوو جۆر وەفاداری (ئینتیما) رامان دەكێشێت. بۆیە ئاستێك لە ریفۆرمی هزری نەتەوەیی و بەرجەستەكردنی واقیعی نەخشەی خاكەكەمان دەبێت بڕوا و پشتگیری بۆ پێناسەیەك بەدەست بهێنێت. كە خەڵك و خاك و دەسەڵات كۆبكاتەوە، بۆ لەبەرچاوگرتنی رۆڵی ئێستای پێشمەرگە و گرنگیی خۆ نمایشكردنی حكومەتی هەرێم وەك دەسەڵاتی دەستڕۆیشتووی قەڵەمڕەو و ئیدارەی هەموو باشووری كوردستان، پەلەكردن لە یەكگرتنەوەی پێشمەرگە وەك هێزێكی نیشتمانی، دەشێت لە ئەولەویاتی ئەركی حكومەتی ئەمڕۆی كوردستان بێت. بڕوانە ئەو دژكاری (contradiction)ـەی لە رۆڵی ئێستای سەرۆكی هەرێمدا هەیە وەك فەرماندەی گشتیی هێزەكانی هەرێم. لە ئێستادا بوونی هێزی سەربازیی جیاواز كەمۆركی ئاشكرای حیزبیان پێوەبێت (بۆ وێنە هێزەكانی (٧٠) و (٨٠) ی سەر بە یەكێتی و پارتی)، جۆرێك شێواندن و چەواشەكردنی مانای پۆست و ئەركی سەرۆكی هەرێمە وەك فەرماندەی گشتی. ئێمە خاوەنی پێكهاتەیەكی حوكمڕانین كە پێویست دەكات هەموو هێزی سەربازی و ئەمنی و پۆلیس راستەوخۆ لەژێر ئیدارە و ركێفی حكومەتدا بن و وەك هێزی نیشتمانی وەفاداریی راستەوخۆیان بۆ خەڵك و خاكی كوردستان بێت. ئەمڕۆ كە پێشمەرگە لە ئەركی پیرۆزی بەرگریدایە و كۆمەڵگای جیهانی پێزان و پشتیوانە بۆ ئەو رۆڵەی، پێم وایە كاتێكی لەبار بێت بۆ چەسپاندنی ئەو پێناسە نیشتمانیە.
هەرێمی كوردستان دەبوو لەسەرەتای دروستبوونیەوە وەك حكومەت، خاوەنی دەستووری خۆی بوایە. لەو بڕوایەوە كە بوونی دەستوور سیستمی حوكم دەخاتە ئاستێكی بەرزی رەوایی دەستووری و ئەدایەكی كاریگەرتری دەزگاكانی، پەرلەمان پێویستە پەسەندكردنی دەستوورێك بۆ كوردستان بكاتە دەسپێكی كارەكانی. كاركردن بە دەستوور، جیاواز لە بایەخە كارگوزاریەكەی، لەخۆیدا ئەركێكی گرنك و بەشێكی بەرچاوی پڕۆسەی چاكسازیە.
كورد تا ئەمڕۆ گەرەنتیی هەرە تۆكمەی بۆ وەڵامدانەوە و جێبەجێكردنی خواستەكانی، دەستووری هەمیشەیی عێراقە. كەوابوو پەرلەمانێكی جەربەزە و لێهاتووی هەرێم دەبێت چاودێر و پاسەوانی بوێری ئەو دەستوورەش بێت و رێگربێت لەوەی مامەڵە لەگەڵ كێشەكانی هەرێم لەگەڵ ناوەند بخرێتە بازنەی گفتوگۆی سیاسیی بێسوودەوە، بەڵكو بكرێتە ئەولەویاتی كاری حكومەتی ناوەند و بەجۆرێكی سیستماتیكی كاریان لەسەر بكرێت.
لەسەرەتای ئەم باسەدا ئاماژەكرا بە دەرفەتێكی هەڵكەوتوو بۆ كورد و هەروەها ئەو كەماسی و ئاریشە و كۆسپانەی رێگرن لە ئەدای خەڵكی كورد وەك نەتەوە و حكومەتەكەی وەك نموونەی سیستمێكی حوكمڕانیی ئێستا. لایەنانی ئاشنا و پێوەندیار بەپرسی كوردەوە، هەریەك لەروانگە و مەبەستی جیاوازی خۆیەوە، رەوشی ئەمڕۆی باشووری كوردستان و ئەدای دەسەڵاتەكەی وەك حوكمڕانی دەكەنە پێوەر بۆ ئاستی خۆڕاگریی كورد و هەروەها ئەزموونی چەند ساڵەی وەك ستانداردێك دەبینن كە ئاخۆ كوردی ئەم بەشەی كوردستان چەندی لەباردایە وەك ئەكتەرێكی سیاسیی ناوچەكە، وەك دەسەڵاتێكی حوكمڕانیی دروست، وەك هێزێكی پێشبین و توانا لە خوێندنەوەی رووداوەكان و ئاڕاستەكردنی ستراتیژی خۆی و لەمانەش زیاتر، لەتوانای قۆزتنەوەی هەلومەرجی لەبار.
بەبۆچوونی گەلێك لە چاودێران رێككەوتنی نێوان هەرێم و بەغدا زیاتر شێوەی ئاگربەستێكی پێوەدیارە وەك لەوەی فریادرەس و چارەسەركەری كێشەكان بێت. وەك دەرخەری گرفت و ئاستی تەنگاویی هەردوولا، بووارێكی رەخساندووە كە تێیدا ئەكتەرەكان بەئاستێك خۆیان براوە ببینن. هەروەها دەرفەتێكە بۆ راییكردنی ئەركی حوكمڕانی لە سایەی كاتێكی دیاركراودا. دوا ئاڕاستە و كاریگەریی ئەم رێككەوتنە لەرادەی ئامادەباشی هەردوو لادا دەردەكەوێت لە ماوەی ئەو ساڵەی بۆی دەسنیشانكراوە.
بەلای منەوە، روخسارێكی ئەم باسە ئەوە دەسەلمێنێت كە كورد وەك توخمێكی گرنگی نەتەوەیی ناوچەكە ناكرێت لەلایەن ئەكتەرانی دەوروبەر و نێودەوڵەتیەوە، هەتا ئەگەر هەستیار و لایەنگریش نەبن بەپرسەكەی، بوون و ئاواتەكانی وەك نەتەوەیەك فەرامۆش بكەن. هەڵبەت دواجار دەگەڕێتەوە بۆ كورد خۆی كە چۆن لەناوخۆدا وەك نەتەوە و لە ئاستی دەرەكیدا وەك ئەكتەرێكی لێهاتوو، مامەڵە دەكات.