پێشنیاری دابەشكردنی سووریا بۆ دوو دەوڵەت
December 4, 2014
وتار و بیروڕا
پێشنیارەكەی لاندیس گوزارشت لە رای فەرمیی هیچ لایەك ناكا و بەدڵنیاییەوە تا ئەو كاتەی لایەنێك بەفەرمی پشتگیریی دەكا، وەك پێشنیارێكی شیاوی تاوتوێكردن دەمێنێتەوە.
كرۆكی پێشنیارەكەی لاندیس پشت بەوە دەبەستێ كە سوننەكانی سووریا گەیشتوونەتە دۆخێكی وا كە تێیدا پێویستیان بە جیابوونەوەو پێكهێنانی دەوڵەتێكی سەربەخۆیە. لاوازترین خاڵی پڕۆژەكە ئەوەیە كە لە سووریا هیچ لایەنێك، چ لەناو رژێمی دەسەڵاتدار و چ لە ریزی ئۆپۆزیسیۆندا، كار بۆ پارچەپارچە كردنی سووریا ناكا و هەمووان جەخت لەسەر سووریایەكی یەكگرتوو دەكەنەوە.
ئاشكرایە كە دەوڵەتی سووریای باكوور دەوڵەتێكی لاواز دەبێ و هیچ سنوورێكی بۆ سەر دەریا نابێ، بەڵام لاندیس پێشنیار دەكا كەسەب بخرێتە سەر دەوڵەتەكە، تاكو دەروازەیەكی باریكی بۆ سەر دەریا چنگ كەوێ. كێشەكە لەوەدایە كە زۆربەی دانیشتووانی كەسەب لەو ئەرمەنانەن كە لە كاتی قڕكردنی ئەرمەندا لە توركیا، خۆیان دەرباز كردووە و لە كەسەب نیشتەجێ بوون. لەو سۆنگەیەشەوە كە دەوڵەتی پێشنیاركراو زۆر لە توركیاوە نزیك دەبێ، ئەستەمە ئەرمەنەكانی كەسەب پێیان خۆش بێ ببنە بەشێكی ئەو دەوڵەتە.
لاندیس بەدوای كڕیارێكدا دەگەڕێ و دەڵێ: «دەشێ ئەم پلانە بە توركیا بفرۆشرێ». ئەو وای بۆ دەچێ كە توركیا دەتوانێ هێز بۆ باكووری سووریا بنێرێ و دەوڵەتێكی تێدا دابمەزرێنێ و خۆیشی بیپارێزێ. بەدڵنیاییەوە توركیا لەم دەوڵەتە سوودمەند دەبێ و دەتوانێ هەژموونی خۆی بە ئاسانی بەسەردا بسەپێنێ و وەك باكووری قوبرس مامەڵەی لەگەڵدا بكا. كوردی سووریاش لەم دەوڵەتە سوودمەند دەبن و دەتوانن رۆڵێكی گەورەتری تێدا بگێڕن، بەتایبەتی كە رێژەی سەدیی كورد لەو دەوڵەتە بەرەو هەڵكشان دەچێ. خودی لاندیس رۆڵی كوردی لەو دەوڵەتە گرتۆتە بەرچاو و لەو نەخشەیەی كە سنووری دەوڵەتەكەی تێدا دیاری كردووە، رەنگی پرتەقاڵیی تۆخی بۆ قەڵەمڕەوی سوننەكان و رەنگی پرتەقاڵیی كاڵی بۆ قەڵەمڕەوی كورد داناوە، بەڵام هەژمونی بەهێزی توركیا لەم دەوڵەتە، دەشێ كاریگەریی لەسەر تەنگەبەركردنی پێگەی كورد بەجێ بێڵێ.
ئەگەر شتێكی لەم جۆرە پێی نایە قۆناغی جێبەجێكردنەوە، ئەستەمە جیهانی عەرەب پشتگیری بكا. لەم روەوە عێراقی بە زۆرینە شیعە پێی خۆش نییە دەوڵەتێكی سوننی لە باكووری سووریا پەیدا ببێ، هەروەها ئێران، سەرباری ئەوەی كە كەنداو و میسر بە گونجاوی نازانن توركیا بە شێوەیەك لە شێوەكان دەستبەسەر نیوەی سووریادا بگرێ.
لە رووی مێژوییەوە، دامەزراندنی دەوڵەتێك بۆ سوننەكانی سووریا بۆ ئەو سەردەمە دەگەڕێتەوە كە تێیدا سووریا لە ژێر ماندێتی فەرەنسادا بوو. ئەگەرچی فەرەنسییەكان چەند قەوارەیەكیان بەپێی گرووپە دیموگرافییەكان لە سووریا پێكهێنابوو، بەڵام لە كۆتاییدا پڕۆژەكە سەری نەگرت و سوورییەكان دژی وەستانەوە. بۆیە هیچ بەڵگەیەك لەسەر ئەوە نییە كە ئەمجارە سوورییەكان، سەرەڕای نەهامەتییەكانی سێ ساڵی رابردوو، پشتگیریی زیندوكردنەوەی پڕۆژەكە دەكەن.
نێردراوی نێودەوڵەتی، ستیفان دی مستۆرا، لە ئەجندای پڕۆژەكانیدا زۆرتر بانگەشەی بۆ هێنانەكایەی سیستمێكی ناسەنترالیستی كردووە، كە دەشێ سوورییەكان بە باشتری بزانن. هەر لەم رووەوە سەرۆكی پێشوی ئیئتیلافی نیشتمانیی سووریا، موعاز خەتیب، رایگەیاند كە جێگری وەزیری دەرەوەی رووسیا میكائیل بۆگدانۆڤو نێردراوی ئەمریكا بۆ سووریا دانیال رۆبنستین دڵنیایان كردۆتەوە كە وڵاتەكانیان هەوڵی دابەشكردنی سووریا نادەن.
سەرەڕای هەموو شتێك، هێنانەپێشەوەی ئەم جۆرە پڕۆژانە، شتێكی وایان لێ هەڵدەكڕێندرێ كە جیهان بیر لە گونجاوترین رێوشوێن بۆ چارەسەركردنی قەیرانی سووریا دەكاتەوە. ناخۆشترین شت لەم بوارەدا ئەوەیە كە كەس ناتوانێ كاتی دۆزینەوەی گونجاوترین رێوشوێن دیاری بكات.