كێڵگەیەكی نوێی سیاسی لە هێڵی سوورەوە بۆ فەرشی سوور
دکتۆر عادل باخه‌وان*
بە دیوێكی دیكەدا، درووستبوونی پێوەندی لەنێوان ئەم دوو جەمسەرە لێكدژەدا، لە ساتەوەختێكدایە كە دوو جەمسەری لێكدژی دیكە سەرگەرمی «ئاساییكردنەوەی» تۆڕی پێوەندییەكانیان. ئەو دوو جەمسەرەش بریتین لە پارتی دیموكراتی كوردستان لەلایەك و پارتی كرێكارانی كوردستان لە لایەكی دیكەوە. چەند لە كوردستانی عێراقدا هەژموونی پارتی دیموكراتی كوردستان بەسەر حزبەكانی دیكەوە تێبینی دەكرێت، هێندەش لە كوردستانی توركیا و سووریادا هەژموونی پارتی كرێكارانی كوردستان بەسەر تەواوی حزبەكانی دیكەوە تێبینی دەكرێت. ئاساییكردنەوەی پێوەندییەكانی نێوان ئەم دوو ئەكتەرە سیاسییە (پارتی و پەكەكە، بارزانی و ئۆجەلان)، هەلومەرجێكی نوێی سیاسەتكردن لەنێوان ئەم دیو و ئەو دیوی سنووردا دروستدەكات و توركیای ئەردۆگانیش ناچار دەكات بەوەی وەك واقیعێكی نوێ مامەڵەی لەگەڵدا بكات.
واقیعی نوێی كوردی (عێراق، توركیا، سووریا) و مامەڵەی نوێی پارتی داد و گەشەپێدانی ئەردۆگان، هەر وەك چۆن دەستكاری پێوەندییەكانی هێز لەنێو كێڵگەی سیاسیی كوردیدا دەكەن، ئاواش دەستكاری پێوەندییەكانی هێز لە نێو كێڵگەی سیاسیی توركیدا دەكەن. داد و گەشەپێدان، لە رێگەی ئەم سیاسەتە نوێیەیەوە، چەند هەوڵدەدات ركابەرە توركەكانی پەراوێز بخات، هێندەش هەوڵدەدات مۆنۆپۆلی دەنگە كوردییەكانی توركیای ئەكتەرە سیاسییە كوردەكان كاڵبكاتەوە. بەشێكی زۆر لەو ریفۆرمانەی كە لە رووبەری كوردیدا ئەنجامیاندەدات، پێش هەر شتێك میكانیزمی ململانێن لەگەڵ ئەكتەرە كوردە سیاسییەكانی توركیادا. لە رێگەی ریفۆرمەكانەوە، ئەردۆگان دەیەوێت جەماوەری كوردی لە توركیادا قەناعەت پێبكات كە داد و گەشەپێدان باشتر لە ئەكتەرە كوردەكان و دەتوانێت نوێنەرایەتی خەون، بەرژەوەندی، خواست و ئارەزوەكانیان بكات.
یەكێك لەو پڕۆژانەی كە داد و گەشەپێدان بەشێوەی ناڕاستەوخۆ پێشنیاری دەكەن، بریتییە لە شوناسی توركیا. گەر كەمالیزم بریتی بێت لە شوناسی دوورخەرەوە، پەراوێزخەر و سووككردنی ئەوانی دیكە، ئایین، بەتایبەتی ئیسلامی سوننی، دەتوانێت ببێت بە شوناسی كۆكەرەوەی هەموو ئەو هاووڵاتییانەی كە لەسەر خاكی توركیادا دەژین. گەر كورد ئامادە نەبێت شوناسی كەمالیزم هەرسبكات، بە ئاسانی دەتوانێت لەنێو شوناسی ئاییندا جێگەی خۆی بكاتەوە. لێرەوە گوتاری داد و گەشەپێدان بە ئاڕاستەی كوردەكانی توركیادا، هەمیشە كلیككردنێكی بەردەوامە لەسەر ئەم چوارچێوە ئایینییە، نەك كەمالیزم و عەلمانیەتی دەوڵەت.
كۆی هەڵبژاردنەكانی ئەم دواییەی توركیا، دەریانخست كە تا ئێستاش بەشێكی زۆر لە كوردەكانی ئەو وڵاتە، لەژێر كارایی ئەم گوتارەدان و ئامادەن بەبێ هیچ گرفتێك متمانەی خۆیان بە داد و گەشەپێدان (باتوركیش بن) بدەن.
بەم شێوەیە پارتی داد و گەشەپێدان، لە رووبەری كوردستانی توركیادا، دوو ستراتیژ پێكەوە گرێدەدات: ستراتیژی ریفۆرم و خزمەتگوزاری لەلایەك و ستراتیژی گۆڕینی پێگەی شوناسی جمهوریەت لەلایەكی دیكەوە. بێهودە نییە كە لە 2002ـەوە تا ئێستا پارتی داد و گەشەپێدان ركابەرێكی بەهێزی پارتی ئاشتی و دیموكراسی كوردییە لە كوردستانی توركیادا و لە زۆر شوێندا یارییەكەی لێبردووەتەوە. بە زمانێكی دیكە ئەو پرۆسێسی ئاشتییەی كە چەند ساڵێكە لەنێوان دەوڵەتی توركی و پارتی كرێكارانی كوردستاندا بەڕێوەیە، چەند لە خزمەتی بەرژەوەندییەكانی ئەكتەرە كوردەكاندا بووە، دە هێندەش لە داد و گەشەپێدان كەڵكیان لێوەرگرتووە، بەتایبەتی لە ناوچە كوردنشینەكاندا.
لە مانگی ئۆگستی 2012 دا، داود ئۆغلوو سەردانی كەركووك دەكات، لە مانگی نۆڤەمبەری 2013دا بارزانی سەردانی دیاربەكر دەكات، لە مانگی نۆڤەمبەری 2014 دا داود ئۆغلوو سەردانی هەولێر دەكات..، یەكێك لە ئامانجە سەرەكییەكانی كۆی ئەم سەردانە بەردەوامانە، بریتییە لە دروستكردنی چوارچێوەیەكی نوێی ئیدارەكردنی رووبەری كوردی لە توركیا و عێراق و سووریادا لەلایەن دوو پارتی سەرەكییەوە كە بریتین لە: پارتی داد و گەشەپێدان و پارتی دیموكراتی كوردستان، ئەردۆگان و بارزانی! لەم ئیدارەكردنە هاوبەشە نوێیەدا، ئیتر پردێكی راستەوخۆ لەنێوان هەولێر و دیاربەكردا دروستدەبێت. پردێك كە هەموو شتەكانی هەردوو لا بەیەكەوە دەبەستێتەوە، بەڕادیەك كە بۆ بەرگریكردن لە شارێكی وەك كۆبانێ، توركیا بەتەنها رێگە بە هەولێر دەدات كە هێزی سەربازی بنێرێت و بە تەنها هەولێریش دەبێت سەرپەرشتی ئەو هێزە سەربازییە بكات. توركیا لەم رێگەیەوە، دەیەوێت جڵەوی ئیدارەكردنی رووبەری كوردی لە سووریا و توركیا و عێراقدا، بەتەنها لە ژێر كۆنترۆڵی ئەو ئیدارە هاوبەشەدا بێت كە چەند ساڵێكە لەگەڵ هەولێردا درووستی كردووە. توركیا هەموو تواناكانی دەخاتە كار بۆ ئەوەی سەنتەری مۆنۆپۆلی رووبەری كوردی بەسەر چەند سەنتەرێكدا دابەش نەبێت و لە هەولێردا بمێنێتەوە. چونكە پێیوایە فرە سەنتەری، دەرگا لەسەر فرەكارایی وڵاتانی دیكە دەكاتەوە و ئەمەش دەكرێت وەك هەڕەشە لەسەر ئاسایشی نیشتمانی توركیا بەكاربهێندرێت.
بەشێوەیەكی گشتی، دەتوانین بڵێین لەم قۆناغە نوێیەدا پێوەندیەكانی هێز، چ لە كێڵگەی سیاسیی توركیدا و چ لە كێڵگەی سیاسیی كوردیدا گۆڕانكاری گەورەیان بەسەردا هاتووە. یەكێك لەو گۆڕانكارییە گەورانەش بریتییە لە كاڵبوونەوەی سنوورەكان، وەك پێشتر ئاماژەمان پێدا. گەر تا دوێنێ جمهوریەتی توركیا، لە بەرامبەر هەولێردا سیاسەتی «هێڵی سوور»ی بەكارهێنابێت، لە ئێستا و ئێرەدا، سیاسەتی «فەرشی سوور» بەكاردەهێنێت! ئەمەش یەكێكە لەو داتایانەی كە دەتوانێت گومان لەسەر چەندین حەرامی سیاسی لە توركیادا درووستبكات.
