ئەگەر ئەم گەمارۆ ئابوورییەی حكومەتی مالیكی دەرهەق بە كوردستان، دەرئەنجامێكی هەبێت، ئەوا ئەوەیە كە زیاتر لە هەر كاتێكی دیكە ئەو قەناعەتە لای كورد دروست دەكات كە ڕێگە نەدەن لە سایەی هیچ هەلومەرجێكدا، بەغدا كۆنتڕۆڵی تەواوی لایەنەكانی پیشەسازی نەوت بكات. وا دەردەكەوێت مالیكی پێی وابێت بە بڕینی دارایی لە هەرێمی كوردستان خەڵكی كوردستان دژی حكومەتی هەرێم دەوەستنەوە. بەڵام ئەی ئەگەر دژی حكومەتەكەی بەغدا وەستانەوە؟ ئەی چی ڕوودەدات ئەگەر كورد زیاترو زیاتر خۆیان لە دۆخێكدا بینییەوە كە كێشەی هاوبەشیان هەیە لەگەڵ سوننەكاندا كە لە ئێستادا یاخیبوونە؟ ئەی چی ڕوودەدات ئەگەر كورد ڕێگەیان نەدا بەغدا نەوتی ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان هەناردە بكات؟ ئایا چی ڕوودەدات ئەگەر كورد گەیشتنە ئەو قەناعەتەی كاتی ئەوە هاتووە ڕاپرسی لەسەر سەربەخۆیی بكرێت؟ چونكە بە دڵنیاییەوە هەنگاوی مەترسیدار، هەنگاوی مەترسیدارتری بەدوادا دێت.

ناكۆكیی نێوان هەولێر و بەغدا لەسەر نەوت و غاز هەر بەردەوامە. وا بۆ زیاتر لە مانگێك دەچێت كە هەرێمی كوردستان KRG بەشی خۆی لە بودجەی نیشتمانی پێنەگەیشتووە. مالیكی سەرۆك وەزیران و شەهرستانی وەزیری وزە، دەیانەوێت كورد ڕازی بێت تا بەغدا كۆنتڕۆڵی هەموو پرۆسەكانی هەناردەكردنی نەوت و بە بازاڕكردن و داهاتە داراییەكانی هەرێمی كوردستان بكات، بەرلەوەی ئەو پارەیە بگەڕێننەوە كە قەرزاری هەرێمی كوردستانن.
بە پێچەوانەی بانگەشەی هەندێ چاودێرەوە كە زانیاری هەڵەیان پێدراوە، ئەم داواكارییەی حكومەتەكەی مالیكی هیچ بناغەیەكی دەستووری نییە. لە ماددەی 111ی دەستووردا هاتووە كە نەوت و غازی عێراق موڵكی سەرجەم عێراقیەكانە. بە دڵنیاییەوە، ئەمە بە مانای ئەوە نایەت كە پێویستە، دەسەڵاتەكانی حكومەتی مەركەزی كۆنتڕۆڵی سەرجەم لایەنەكانی پیشەسازیی نەوت و غاز بكەن، تەنانەت ئەگەر بەڕێز مالیكی و بەڕێز شەهرستانیش پێیان خۆش بێت بەم شێوەیە بیربكەنەوە.
مالیكی سەرۆك وەزیران حەزدەكات مەسەلەكە بەو شێوەیە بخاتەڕوو كە كۆنتڕۆڵكردنی نەوتی عێراق تا ڕاددەی قۆرخكاری لەلایەن حكومەتی مەركەزییەوە لە بەرژەوەندیی وڵاتەكەدایەو ئەم كارە بۆ بەرژەوەندیەكانی خۆی و كەسانی دەروبەری ناكات. ئەوان بانگەشەی ئەوە دەكەن كە دەرفەتدان بە كورد بۆ فرۆشتنی نەوتی هەناردەكراوی خۆیان و وەرگرتنەوەی داهاتەكەی، زەمینەسازییە بۆ جیابوونەوەی كوردستان لە عیراق، تەنانەت ئەگەر كوردیش ڕازی بن بەوەی تەنیا لە 17%ی پشكی خۆیان پێبدرێت لە داهاتی نەوتەكەو باقیەكەشی بۆ بەغدا بگەڕێننەوە.
ئەگەر ئەم دادۆشینە ئابوورییەی حكومەتەكەی مالیكی دەرهەق بە كوردستان، دەرئەنجامێكی هەبێت، ئەوا ئەوەیە كە زیاتر لە هەر كاتێكی دیكە ئەو قەناعەتە لای كورد دروست دەكات كە ڕێگە نەدەن لە سایەی هیچ هەلومەرجێكدا، بەغدا كۆنتڕۆڵی تەواوی لایەنەكانی پیشەسازیی نەوت بكات. كۆنتڕۆڵی دارایی بەسەر لە 95%ی داهاتی عێراقەوە، كە ئەم داهاتەش لە نەوتەوە بەدەست دەهێنرێت، بە مانای كۆنترۆڵی سیاسی لە سەدا 95ی عێراق دێت. ئایا لە داهاتوودا بەغدا لە ڕووی ئابوورییەوە پەنا بۆ چ بژاردەیەكی دیكە دەبات بۆ خنكاندنی كوردستان؟ ئایا داوا لە كورد دەكرێت دەستبەرداری ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان و ماددەی 140 بن بۆ ئەوەی بەشە بودجەی خۆیان پێبدرێت؟ ئایا داوای ئەوەیان لێدەكرێت دەست لەو دەسەڵاتە هەڵبگرن كە بەسەر پێشمەرگەوە هەیانە؟ هەموو ئەمانە لە كاتێكدا، ئایا مالیكی بەردەوام دەبێت لەسەر مەحكەمكردنی دەسەڵات و فەرامۆشكردنی دەستوور، یەكەی سەربازی چەشنی فەرماندەیی دیجلە پێكدەهێنێت و ئەو فەرماندانە دادەنێت كە منەتباری خۆی بن، هەموو ئەمانەش بە بێ ڕەزامەندیی پەرلەمان كە دەستوور داوای كردووە؟ ئایا بەردەوام دەبێت لەسەر لەناوبردنی سەربەخۆیی كۆمسیۆنی باڵای «سەربەخۆی» مافەكانی مرۆڤ و كۆمسیۆنی باڵای «سەربەخۆی» هەڵبژاردنەكان و دەستەی دەستپاكیی گشتی، بەوەی بیانخاتە ژێر دەسەڵاتی كابینەكەی خۆیەوە، نەك ژێر دەسەڵاتی پەرلەمانەوە، هەروەك ماددەی 102ی دەستوور داوای كردووە؟
ئەو تەوژمەی حاڵی حازر لە ئارادایە نامۆ نییە بە مێژووی عێراق. لە ڕاستیدا ئەمە لێدانی گۆرانییەكە لە قەوانێكی سواوەوە، كە سەرجەم كورد بە باشی لەبەریانە. لەبری ئەوەی هەوڵی پاراستنی یەكپارچەیی عێراق بدرێت، پێدەچێت گرتنەبەری ئەم سیاسەتانە لەلایەن حكومەتی بەغداوە باشترین ڕێگاو بژاردە بێت بۆ پارچە پارچەكردنی- وڵاتەكە-. عێراقیەكانی دیكە دەستیان كردووە بە یاخیبوون لە ئەنبارو دیالەو موسڵ و كەركوك-ئەگەرچی بوونی چەند جیهادییەكی بیانی لەم ناوچانەدا سێبەری خستۆتە سەر مەسەلەكە، بەڵام ئەو كەسە ڕادیكاڵانە هەرگیز نەیان دەتوانی بگەڕێنەوە بۆ ئەو ناوچەیە ئەگەر بەغدا ئەوەندە بێزراو نەبووایە لە ڕووی جەماوەرییەوە. بە هەمان شێوە چەند ساڵێك پێش ئێستا مالیكی بەڵێنی دا بە دابەشكردنی دەسەڵات لەگەڵ سوننەكاندا، بەڵام نابێت «دابەشكردنی دەسەڵات» یەكێك بێت لە گۆرانییەكانی قەوانە سواوەكە. ڕەنگە لەبەر ئەوەی حاڵی حازر خۆی سەرۆك وەزیرانە، ئەوا بەڕێز مالیكی نەیەوێت ئەو هەڵبژاردنانە ئەنجام بدرێن كە بڕیارە لە نیسانی ساڵی 2014دا بكرێن. ڕەنگە خراپبوونی بارودۆخی ئەمنی، هەروەك ئەوەی لە عێراق و دەوڵەتانی دیكە بە ڕێژەیەكی ئەوەندە زۆر ڕوویانداوە كە نایەنە ئەژماردن، بكرێتە بیانوو و پاساوێك بۆ هەڵپەساردنی «كاتیی» دیموكراسی، و ڕاگەیاندنی باری نائاسایی و گەڕاندنەوەی خۆسەپێنیەكی ترسناك.
ڕەنگە لە سایەی ئەم هەلومەرجانەدا مەترسیدارترین لایەنی ئەم گەمەیە بریتی بێت لەوەی هەوڵ بدرێت بۆ ئەوەی كورد بكەونە دۆخێكی ئابووری نائومێدكارەوە. وا دەردەكەوێت كە حكومەتەكەی بەڕێز مالیكی لە بەغدا پێی وابێت بە بڕینی دارایی لە هەرێمی كوردستان KRG خەڵكی كوردستان دژی حكومەتەكەی دەوەستنەوە. بەڵام ئەی ئەگەر دژی حكومەتەكەی دیكە- حكومەتی مەركەزی لە بەغدا- وەستانەوە؟ ئەی چی ڕوودەدات ئەگەر كورد زیاترو زیاتر خۆیان لە دۆخێكدا بینییەوە كە كێشەی هاوبەشیان هەیە لەگەڵ سوننەكاندا كە لە ئێستادا یاخیبوونە؟ ئەی چی ڕوودەدات ئەگەر كورد ڕێگەیان نەدا بەغدا نەوتی ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان هەناردە بكات، و ڕایبگەیەنن كە حكومەتی مەركەز هیچ مافێكی بەسەر ئەم نەوت و غازەوە نییە تا ئەو كاتەی داهاتەكانیان دابەش دەكات و تا ئەو كاتەی ماددەی 140 جێبەجێ دەكات كە ماددەیەكە پەیوەستە بەو خاكانەوە-خاكە كێشەلەسەرەكان-؟ لە كۆتاییدا، چی ڕوودەدات ئەگەر كورد گەیشتنە ئەو قەناعەتەی كە لە دەرئەنجامی ئەم شكستەو هەرەسە كتوپڕو هەڵكشاوەوە، كاتی ئەوە هاتووە ڕاپرسی لەسەر سەربەخۆیی بكرێت؟ چونكە بە دڵنیاییەوە هەنگاوی مەترسیدار، هەنگاوی مەترسیدارتری بەدوادا دێت.
ئەگەر هەر یەكێك لەمانە ڕووبدات، ڕەنگە لە كۆتاییدا ئەمریكیەكان درك بەوە بكەن كە لە ڕاستیدا پشتیوانی كوێرانەی ئەوان بۆ هەڵوێستی مالیكی باشترین كارێك نەبووە بۆ سەقامگیری عێراق و ناوچەكە. بەڵام ئەو كاتە ئەمە درك پێكردنێكی زۆر درەنگوەخت دەبێت.
* ئوستادی سیاسەتەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی میزوری