ئەم بابەتە پوختەی ئەو كۆڕەیە كە بەڕێز ئاریان فەرەج بەبۆنەی بیستەمین ساڵیادی گۆڤارەكەمانەوە لە هۆڵی چوارچرا پێشكەشی ئامادەبووانی كرد.

هەڵبەت بۆ قسەو باس لەم بابەتە لەڕووی میتۆدییەوە وا پێویستە لە دەسپێكدا هەردوو چەمكی میدیای حزبی و پرەنسیپەكانی پیشەگەرایی پێناسە بكەین، ئەوجا پێوەندیی نێوان هەردوو چەمكەكە لێكبدەینەوە.
لە راستیدا پێناسەی میدیای حزبی ناكرێت بە بێ پێناسەی سیستەمی سیاسی باڵادەست و ئەو فەزا سیاسییەی كە تیایدا ئەو میدیا حزبییە هەڵدەسووڕێت.
حزبی سیاسی لە سیستەمێكی تۆتالیتاردا، لەڕووی سەرچاوەی مەوجودییەت و شەرعییەتی دەسەڵات و پێگەی لە كۆمەڵگەدا و ئامڕازەكانی گەیشتن بە ئامانجەكانی تەواو جیاوازە لەو هەلومەرجەی كە حزبی سیاسی لە كۆمەڵگە و سیستەمێكی لیبرال دیموكراتدا هەیەتی. بە هەمان شێوە میدیای حزبییش لەم سیستەمەدا تەواو جیاوازە لەوی دیكە.
لە سیستەمێكی تۆتالیتاردا، حزبی حوكمڕان ئامڕازی سەپاندنی دەسەڵاتێكی سەركوتكار و قەمعییە، راگەیاندنەكەشی ئامڕازێكە بەدەست حزبی دەسەڵاتدارەوە بۆ پڕوپاگاندەو بۆ نەهجی سیاسی ئارا و، ئەركەكانی بریتین لە خەپاندن و جڵەوكردنی عەقڵی خەڵك بە ئاڕاستەیەكی دیاریكراودا، ئامڕازی كۆنترۆڵی هەواڵ و زانیارییە، رژێم چی بووێت تەنیا ئەوە بڵاودەبێتەوە، خەڵك نابێ هیچی دیكە ببیستن، هاوكات ئامڕازێكە بۆ دژایەتی هەموو ئەوانەی كە ئۆپۆزسیۆن و ناڕازین، هەموو ئەم ئامانجانەش لە وەها سیستەمێكی سیاسیدا قابیلی جێبەجێبوونن بە هۆی غیابی فرەیی میدیایی و قۆرغ و پاوانكردنی ئامڕازەكانی راگەیاندن بە دەستی دەسەڵاتەوە.
لە سایەی ئەم جۆرە سیستەمە سیاسییەدا جۆرێكی دیكە لە میدیا سەرهەڵدەدات كە ئەویش هەمیشە نهێنیەو چەكێكی خەباتی شۆڕشگێڕانەیە بەدەست بندەستان و بزووتنەوە ئازادیخوازەكانەوە بۆ هاندان و تەعبیئەی جەماوەر و بەگژاچوونەوەو بەرگری.
(ئەم دوو جۆرە هەردووكیان بە مەفهومی زانستی نوێی میدیا پێیان ناگوترێت میدیا، بەڵكو ئەم دوو مۆدێلە ئامڕازی دیعایەو پڕوپاگەندەن، یەكیان ناڕەواو سەركوتكار، ئەوی دیكەیان شۆڕشگێڕ و ئازادیخواز).
بەڵام لە سیستەمی سیاسی لیبرال دیموكرات و لە سایەی فەزایەكی رەخساو بۆ تەعبیر لەخۆكردنی ئازادانەی بێ قۆرغ و پاوانكاریدا، وەك چۆن ماهیەتی حزبی سیاسی جیاوازە (حزب لەجێی ئەوەی هێزێكی خۆسەپێنی سەركوتكار بێت، ئامڕاز و كەناڵێكی سەرەكی موشارەكەی سیاسی و وەسیلەی دابینبوونی ئەو مافە مەدەنییەی خەڵكەو ئامڕازی كێبڕكێی ئاشتیانەیە بۆ بەدەستهێنانی دەسەڵات) وەك چۆن سەرچاوەی شەرعیەتی حوكمداری و سەرچاوەی شەرعیەتی موعاڕەزە بوون و ئەركە كۆمەڵایەتییەكانی حزبی سیاسی جیاوازە، بە هەمان شێوە فەزای كاری میدیاییش جیاوازە، ئەوهاش میدیای حزبیش لەم جۆرە سیستەمەدا لەڕووی ماهیەت و ئەركەوە جیاوازە. لەوەی پێشوودا یەك حزبی و یەك مینبەری و پاوانی ئامڕازەكانی میدیا هەیە، میدیای حزبی حوكمڕان تاكە مینبەری باڵادەست و دەنگ زوڵاڵە، لەمەیاندا میدیای حزبی مینبەرێكە لەنێو مینبەرگەلێك و فرەییەكی میدیاییدا، ئەگەر جیهازێكی پڕوپاگاندەییش بێت، دیسان ناتوانێت جڵەوگیر و ئاڕاستەكاری عەقڵ و هۆشی خەڵك بێت، چونكە خەڵك بەدائیلی دیكەیان لەبەردەمە و دەرگاو پەنجەرەی دیكەی جیاوازیان لەبەردەم واڵایە.
ئا لەم پێودانگەوە دەبێت جیاوازییەكی سەرەكی ببینین لەنێوان میدیای حزبی لە سیستەمێكی تۆتالیتاردا (وەك جیهازێكی سەركوتكاریی فكری) و لە نێوان میدیای حزبی لە سیستەمێكی دیموكراتدا كە یاسا و قبوڵی كۆمەڵایەتی مافی موڵكداریی كەناڵی میدیایی داوینەتێ وەك چۆن بە هەر شەخسیەتێكی مەعنەوی و هێزێكی كۆمەڵایەتی و دامەزراوێكی بازرگانی و تەنانەت بە تاكە كەسەكانیشی داوە. بە داخەوە لە فەزای رۆشنبیری ئەمڕۆی كوردستاندا ئەم جیاكارییە زۆر بە ناڕەوایی نادیدە دەگیرێت و زۆر جار كە باسی میدیای حزبی دەكرێت دەڵێی باسی (برافدا و جەریدەی سەورە و جەریدەی تشرینی سووری دەكرێت). ئەو راستییە نادیدە دەگیرێت كە بوونی میدیای حزبی یەكێكە لە لێكەوتەكانی پیادەبوونی پرەنسیپی ئازادی تەعبیر لەخۆكردن بۆ هەمووان، حزبیش وەك هێزێكی كۆمەڵایەتی، وەك دەستەجەمعێكی خاوەن باوەڕ بە بەرنامەو ئاڕاستە و جیهانبینییەكی سیاسی و كۆمەڵایەتی دیاریكراو مافی تەعبیر لەخۆكردنی هەیە لە پاڵ چەندین كەناڵ و مینبەری دیكەی نێوەندە كۆمەڵایەتییەكانی دیكەدا كە لە هەمان مافی بەدەستهاتوو سوودمەندن.
لە دوای ئەم پێشەكی و جیاكارییەوە دەتوانین پێناسەیەكی گشتیی سادە بۆ میدیای حزبی بەبیربێنینەوەو پێناسەیەكی دیكەی سادەش بۆ پرەنسیپەكانی پیشەگەرایی بكەین و ئەوجا بپرسین ئەم دوو چەمكە چەند لێك دوورن و چەند پێكەوە دەگونجێن:
میدیای حزبی میدیایەكی مولتەزیمە بە بەرژەوەندییەكانی توێژێكی كۆمەڵایەتی یان گردبوونەوەیەكی ئارەزوومەندانەی خەڵكێكی دیاریكراوەوە، لەو پێناوەدا دامەزراوەو بۆ روونكرنەوەی سیاسەت و ئامانج و بەرنامەو هەڵوێستەكانی حزبەكەو كۆكردنەوەی خەڵك لەدەوری ئەو بەرنامەو ئامانجانە كاردەكات، میكانیزم و ستراتیجەكەشی بریتییە لە هەوڵدان بۆ كاركردنە سەر رای گشتی .
پیشەگەراییش لە سادەترین پێناسەیدا بریتییە لەوەی میدیا و میدیاكار لە كاتی جێبەجێكردنی ئەركەكەی خۆیدا چەند پرەنسیپێك لەبەرچاو بگرێت كە گرنگترینیان: راستگۆیی لە نەقڵی هەواڵ و زانیاری بەهەموو وردەكارییەكانی چەمكی راستگۆیی، هەروەها رەچاوكردنی دیققەت و وردی، پەیڕەوكردنی مەوزوعییەت بەو مانایەی كە لایەنگیری چ بە شێوەی دیعایەی راستەوخۆ یان بە شێوازی لەف و دەوڕان و غەمزولەمزی پێوە دیار نەبێت. بابەتەكانی موتەكامیل بن و هەموو رەهەندەكانی رووداو و هەموو لایەنەكانی پێوەنددار بە رووداوەكە پانتایی خۆیان تێدا وەرگرتبێت. هەندێك جاریش هەموو ئەم پرەنسیپانەو هی دیكەش لەیەك وشەدا كورتدەكرێنەوە كە ئەویش (بێ لایەنییە) كە ئەمەیان چەمكێكی بارگاوی و پڕ كێشمەكێش و زۆریش رێژەییە.
دیارە بەهانەی لۆژیكی و سیاسی و كۆمەڵایەتی بۆ زەروڕەتی پیشەگەرایی لە میدیای كۆمەڵگەی دیموكراسیدا بە گشتی بۆ ئەوە دەگەڕێندرێتەوە كە: دابینكردنی زانیاری دروست و هۆشیاركردنەوەی خەڵك سەبارەت بە مەسەلە سیاسی و گشتییەكان كە پێوەندی بە ژیان و بەرژەوەندی و چارەنووسی خەڵكەوە هەیە. لە كۆمەڵگای دیموكراسیدا پێویستییەكی كۆمەڵایەتی و سیاسییە بەو پێیەی تاكەكانی كۆمەڵگای دیموكرات بڕیاربەدەستن، داڕێژەری سیاسەتی گشتیی وڵاتی خۆیانن، دەنگ و هەڵوێستی ئەوان حوكمڕان و بەرنامەی حوكمڕانی دەسنیشان دەكات، بۆیە دەبێ هۆشیار و ئاگاداری راستییەكان بن تا لەبەر رۆشنایی زانیاری راستدا هەڵوێستی دروست وەربگرن و دەنگ و هەڵوێستیان بە رێگەی هەڵەدا نەڕوات، ئەمەش بە راگەیاندنێكی راستگۆ كە هەواڵ و زانیارییەكان وەك خۆی و بێ دەسكاری بگوێزێتەوە دێتەدی. لە حاڵێكدا لە كۆمەڵگەی نا دیموكراتدا ئەم هۆشیاری و ئاگاهییە گەر هەشبن، ئەگەرچی رێگا نادرێت هەبن، رۆڵێك ناگێڕن، چونكە خەڵك بڕیار بەدەست نین و دەسەڵاتێكی فەوقی لە جێی ئەوان بڕیار دەدات و لە جێی ئەوان چارەنووس دادەڕێژێت.
لێرەدا پرسیارێك دێتەگۆڕێ: ئایا ئەمەی سەرەوە بە میدیایەكی بێلایەن دەكرێت یان بە فرەیی میدیایی، ئایا كامیان زامنن بۆ دروست بوونی رایەكی گشتی هوشیار: میدیا بێلایەن بێت، یان ئەوەندە كەناڵی میدیایی هەبن كە هیچ ئاڕاستەیەك نەمابێت مینبەری تەعبیر لەخۆكردنی نەبێت و خەڵك هەموو ئاڕاستەكان ببیستن و جڵەویش لە دەستی عەقڵی خۆیاندا بێت؟ ئەمەیان بگرە و بەردەی زۆر هەڵدەگرێت و رەنگە باسێكی دیكە بخوازێت.
لێرەوە دێینە سەر كرۆك و پرسیاری سەرەكیی بابەتەكە ئەویش ئەوەیە: ئایا میدیای حزبی دەكرێت پیشەیی بێت؟
وەڵامی ئەم پرسیارە بەر لە هەموو شتێك پێوەندییەكی گرنگی بە جۆری حزب و ئامانجەكانی ئەو حزبە و پێگەی كۆمەڵگەیی و جیهانبینی ئەو حزبەوە هەیە، لەمەشدا گرنگترین پرسیار ئەوەیە تا چەند ئەو حزبە بەرژەوەندی خۆی لە هۆشیاری خەڵكدا دەبینێتەوە، ئەگەر پێوەندییەكی هاوكۆ ببینێت لە نێوان هۆشیاربوونی خەڵك و جێبەجێبوونی ئامانجەكانی خۆیدا، ئەوا مەترسی نابێت لەوەی میدیاكەی پیشەیی بێت و زانیارییەكان وەك خۆو بێ دەسكاری بگوێزێتەوە و میدیاكەی ببێتە مایەی هۆشیاری خەڵك و كەناڵی گەیاندنی زانیاری دروست، ئەمەش پرەنسیپێكی سەرەكی پیشەگەراییە.
هەروەها وەڵامی پرسیارەكە بەندە بەوەی تا چەند ئەو حزبە رەواجی كۆمەڵایەتی و تۆكمەیی فیكری و رێكخراوەیی و پێگەی ئینتیخابی بەهێزە بە جۆرێك لە رووبەڕووبوونەوەی بیروبۆچوونە جیاوازەكان سڵنەكاتەوەو ترسی لەدەستدانی لایەنگرەكانی نەبێت و رێگە بە میدیاكەی بدات دەرفەت بە هەموو دیدوبۆچوونەكان بدات و ئەمەش پرەنسیپێكی دیكەی پیشەگەراییە.
كاربەدەست و تیۆریستانی میدیای ئەو حزبە تا چەند گەیشتوونە ئەو باوەڕەی لە نێو ئەم فرەییەی میدیاداو لەم جیهانە نوێیەدا كە زانیاری و هەواڵی تێدا ناشاردرێتەوەو خەڵك دنیایەك بژاردەیان لەبەردەمە، تاكە سەرمایەیەك بە دەست هەر كەناڵێكی راگەیاندنەوە ئەوەیە مسداقیەت و متمانەی هەبێت، دەنا وەرگری نامێنێ و بەوەش گەورەترین زیان بە حزبەكە دەكەوێت، لە سایەی ئەو باوەڕەدا چەند ئامادەیە هەواڵ وەك خۆ و بێ شێواندن و دەسكاری بگوێزێتەوەو پشت بە چەواشەكاری نەبەستێت و رەچاوی بابەتگەرایی بكات كە ئەویش پرەنسیپێكی دیكەی پیشەگەراییە..
تا چەند كاربەدەست و تیۆریستانی ئەو حزبە گەیشتوونە ئەو باوەڕەی كە پڕوپاگەندای راستەوخۆ بۆ رەواجپێدانی كەرەستەی سیاسی بۆتە مۆدێلێكی بەسەرچووی خراپی زیانبەخش، خەڵك لە رووی سایكۆلۆژی و كۆمەڵایەتییەوە كاردانەوەیان بەرامبەر دیعایەو پیاهەڵدان و مەدح و سەنا و موخاتەبەی هەست و سۆز بۆ دروست بووەو لێی دەسڵەمنەوەو متمانەی پێناكەن و هەست دەكەن یارییەك بە عەقڵ و هۆشیارییان دەكرێت.
تا چەند ئەو حزبە قەناعەتی بۆ دروست بووە كە فیكرو بەرنامەو هەڵوێستەكانی لە چوارچێوەی دیالۆگێكی كۆمەڵگەیی كراوەو هەمەڕەنگ و و بازاڕێكی گەرمی گفتوگۆ و راگۆڕینەوەدا باشتر دەگات بە خەڵك نەك لەڕێی شاشەیەكی مۆنۆلۆجیی سارد و سڕ و بێڕەواج و كەم بینەرەوە.
لەبەر رۆشنایی ئەم لێكدانەوە نێوخۆییەی نێو هەر حزبێكدا دەكرێت وەڵامێكی بەڵێی رێژەیی بە پرسیارە سەرەكییەكەی بابەتەكەمان بدەینەوە.
هەر خودی ئەو لێكدانەوە نێوخۆییە رەنگە حزبێكی سیاسی بڕوابەخۆبوو بخاتە تێفكرینێكی جددییەوە بۆ بیركردنەوە لە ریفۆرم و تەحویل بوونێكی راستەقینە لە نێو میدیای ئەو حزبەدا كە رەنگە ناونیشانە سەرەكییەكەی بریتی بێت لە دەسبەرداربوونی یەكجاری سیستەم و مۆدێلی پڕوپاگەندەو رووكردنە پەیڕەوكردنی مۆدێلی میدیا، ئەوكاتیش پیشەیی بوون وەك پرەنسیپی باوی نێو كاری میدیایی و پێوەری سەرەكی هەڵسەنگاندنی هەر كەناڵێكی میدیایی دێتە پێش و دەبێتە پەیڕەوكار.
لە راستیدا رەنگە كەناڵە حزبییەكانی كوردستان هەر یەك كەم تا زۆر قۆناغێكیان بڕیبێت لە دووركەوتنەوە لە دیعایە و رووكردنە ئیعلام (هیچ كەناڵێكی حزبی ئێستا وەك پازدەساڵ لەمەوبەر نییە) و هیچ كەناڵێك نییە تەنیا خەریكی پڕوپاگەندای سیاسی بێت، هەموو ئەركە كۆمەڵایەتییەكانی دیكەی میدیایان كەم تا زۆر بەئەستۆوە گرتووە( هەر لە بەرنامەگەلی جۆراوجۆری مەعریفییەوە تا خزمەتی فەرهەنگ و بوارە جیاجیاكانی كۆمەڵگە تا دەگاتە بەرنامەی خۆشباری) وەك چۆن لە گواستنەوەی هەواڵ و رەئیە جیاجیاكانیشدا چەند هەنگاویان بڕیوەو هەرگیز ئێستا لە جاران ناچن.
دوا بابەت كە دەمەوێت باسی بكەم و كۆتایی قسەم بێت: ئێمە دەبێ بزانین كە باسی پیشەگەرایی و پرۆفیشناڵی دەكەین باس لە پرەنسیپ و چەمكێكی رێژەیی دەكەین، لە دنیادا پیشەگەرایی وەك چەمكێكی رێژەیی باس دەكرێت كە قابیلی هەڵكشان و داكشانە، دەگوترێت ئەم میدیایە لەوی دیكە پیشەییترە، ئەمیان كەمتر پیشەییە، باس لە حاڵەتێكی موتڵەق ناكرێت، ناوترێت فڵانە كەناڵ پیشەییە و ئەوی دیكە ناپیشەیی، مادامیش چەمكەكە رێژەییە كەواتە هەر مۆدێلێكی میدیایی دەتوانێت بە شێوەیەكی رێژەیی ئەم چەمكە پیادە بكات.
پرسی پیشەیی بوون و نەبوونیش تەنیا پێوەندی بە میدیای حزبییەوە نییە، هەمان پرسیار لەسەر ئەو میدیایەشە كە بە خۆی دەڵێت بێلایەن و كەچی ئەوەندەی بە پشتگیری و هاوئاهەنگی لەگەڵ میدیای ئەحزابی موعاڕەزە دەناسرێتەوە، چارەكە ئەوەندەیەك بە بێلایەنی ناناسرێتەوە، ئەجیندای هەیە و بێلایەن نییە و بە فەخرەوە بەخۆی دەڵێت میدیای رەخنەگر، كەچی لە نێو هەموو پۆلێنكارییەكانی كایەی زانستیی میدیادا شتێك نییە بە ناوی مۆدێلی میدیای رەخنەگر، داتاشینی ئەم چەمكە نامۆیەش هەرگیز زەمینەیەك بۆ ئەو جۆرە میدیایە ناڕەخسێنێت كە بە خۆی دەڵێت ئەهلی تا بەو نازناوە جیابكرێتەوە لە میدیای موعاڕەزە، چونكە جیاوازییەك لە نێوان موعاڕەزەبوون و رەخنەگیریدا نییە.