كوردستانی سوریا دەرفەتی ئەوەی لەبەردەمدایەلە ئۆتۆنۆمی ئەمری واقیع زیاتر بەدەست بێنێت
دەیڤید رۆمانۆ*
هەرچۆنێك بێت، جیاوازیەكی بنچینەیی هەیە. لە ساڵی 1991دا هاوپەیمانەكان بەهۆی ناوچەی دژە فڕینیان سەپاند بۆ پاراستنی كوردەكانی عێراق. كە تاوەكو ساڵی 2003 لە سایەی ئەم ناوچەیەدا پارێزران، كە لەو ساڵەدا ئەمەریكا عێراقی داگیركرد و ڕژێمی سەددام حوسێنی ڕوخاند. دوای ئەم یارمەتییە توانیان هاوكاریی هێزەكانی ئەمەریكا بكەن لە كردنەوەی « بەرەی باكوور»ی شەڕەكە، كوردەكانی عێراق پاساوێكی بەهێزیان هەبوو بۆ ئەوەی داوای ئۆتۆنۆمییەكی هاوشێوەی ئەو ئۆتۆنۆمییە بكەن كە لە ماوەی دوانزە ساڵی ڕابردوودا هەیانبوو. دوای بەرهەڵستیی زۆرێك لە عەرەبەكان و زۆرێك لە بەرپرسەكانی ئەمەریكا(كە حكومەتێكی ناوەندیی بەهێزیان پێ باشتربوو بە چەشنی ئەوەی لە ئەمەریكادا هەیە)، لە كۆتاییدا و لە دەستووری عێراقی ساڵی 2005دا دان بە ئۆتۆنۆمییەكی بەهێزدا نرا بۆ كوردەكانی عێراق.
بە پێچەوانەوە، ڕەنگە لە سوریادا دەستێوەردانی سەربازی هاوشێوەی ئەو دەستێوەردانەی لە عێراقدا بینیمان ڕوونەدات، یاخود ئەوەی بەم دواییە لە لیبیا بینیمان. حاڵی حازر وڵاتانی ناتۆ ئارەزووی ئەنجامدانی ئەركێكی لەم شێوەیەیان نییە، بە تایبەتی كە زەمانەتێكی كەم هەیە بەوەی حكومەتێك دۆست بە ڕۆژئاوا لە دوای ئەسەد بێتەئاراوە. هەروەها ڕووسیا و چین و ئێران پشتیوانیی ڕژێمی ئەسەد دەكەن و بە توندی بەرهەڵستیی دەستێوەردانی ڕۆژئاوا دەكەن. ئەگەر كوردستانێكی ئۆتۆنۆمی لە سوریا دروست بێت، ئەوا لە دۆخێكی جیاوازتر لە دۆخی كوردەكانی عێراق دێتەئاراوە.ئەو ناسەقامگیرییەی لە بەشە عەرەبیەكەی وڵاتەكەدا هەیە كپدەبێتەوە. كەسێكیش باڵادەست دەبێت. ئیتر یان شۆڕشگێران ڕژێمەكەی ئەسەد بە چەشنێك شەكەت دەكەن كە هەوڵی هێنانەدی ئاشتی بدات، یاخود وردە وردە ڕژێمەكە كۆنتڕۆڵی یەك لە دوای یەكی شارۆچكە تەختكراو و وێرانكراوەكانی عەرەبە سوننەكان دەكات. سیناریۆی یەكەم پاكۆكردنی حساباتێكی توندوتیژ و پڕ لە پشێوی لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت، لەگەڵ ململانێی دەسەڵات كاتێك سەركردە نوێیەكان لە سوریا دەردەكەون. سیناریۆی دووەم دڵڕەقی و توندوتیژی بەردەوام لە خۆدەگرێت لەلایەن هێزەكانی حكومەتەوە.
هەرچۆنێك بێت، ئەگەر هەریەكێك لەم سیناریۆیانە لە كوردستانی سوریادا بێنەئاراوە، ئەوا لە كۆتاییدا ئەو ئەگەرانەی لەبەردەم كوردەكانی سوریادان تەواو مەترسیدارن. ئەگەر سەركردە عەرەبە سوننە نوێیەكان حكومڕانی وڵاتەكە بكەن، لە كاتی سەركەوتنیاندا، ئەوا چاو دەبڕنە ناوچە كوردییەكەی سوریا. چونكە چەسپاندنی دەسەڵات بەسەر ئەم ناوچەیەدا دەبێتە یەكێك لە ئەولەویەتە باڵاكانیان لە دوای ڕووخانی ئەسەدەوە. بە هەمان شێوە، ئەگەر هێزەكانی ئەسەد كۆنتڕۆڵی بارودۆخەكە بكەن، ئەوا هەرزوو چاو لە قامیشلۆ، جەزیرە و ناوچە كوردییەكانی دیكە دەبڕن.
خۆشبەختانە، ڕێگاچارەیەكی ڕوونی دیكە هەیە. ئەگەر كوردەكانی سوریا بتوانن قەناعەت بە ڕژێمی ئەسەد بكەن بۆ ئەوەی بە زوویی دان بە ئۆتۆنۆمی بۆ كوردەكاندا بنێت لە چوارچێوەی سوریادا، ئەوا ئەمە دەبێتە پێشینەیەكی یاسایی كە خزمەتێكی باش بە كوردەكانی سوریا دەكات، ئیتر گرنگ نییە شەڕەكە لە بەشەكانی دیكەی وڵاتەكە چۆن دەكەوێتەوە. ئەگەر ڕژێمی ئەسەدیش بە هەزار حاڵ دەسەڵاتی خۆی بپارێزێت و كوردستانی سوریاش بە ئارامی بمێنێتەوە و بە ڕەسمی لە ژێر حكومڕانی ڕژێمەكەدا بێت، ئەگەرچی حكومڕانییەكی لەرزۆكیش بێت، ئەوا دیمەشق پاڵنەرێكی كەمی دەبێت بۆ ئەوەی ئەو سەرچاوە كەمەی ماویەتی بەفێڕوی بدات بۆ ئەوەی ئەو ئۆتۆنۆمییە لە كوردەكان زەوت بكات كە پێشتر دانی پێداناوە.
نیشتنەوەی تەپ و تۆزی شەڕەكە كاتی دەوێت ولەو كاتەشدا ئەسەد نایەوێت تووشی سەرئێشەی زیاتر بێت. ئەو كاتە ئۆتۆنۆمییەكی كوردی لە ژێر سایەی حكومڕانی دیمەشقدا دێتەئاراوە، ئەگەرچی دیمەشق بە نابەدڵیش ئەم كارە دەكات.
لەلایەكی دیكەوە ئەگەر شۆڕشگێڕان سەركەوتووانە دەسەڵاتی عەلەویەكان بڕوخێنن، ئەوا دووچاری زەحمەتی دەبنەوە لە هێنانەوەی پاساو بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئۆتۆنۆمیی كوردستان كە بە فەرمی دانی پێدانرابێت. لەبەر ئەوەی ڕژێمی نوێ نایەوێت كەمتر دیموكراسی دەركەوێت بە بەراورد بە ڕژێمی پێشوو. هەروەها ئەگەری ئەوە هەیە ڕژێمی نوێ ڕووبەڕوی قەیرانێكی جیددی نەبوونی سەرچاوەكان بێتەوە، ئەگەر وا دەركەوێت كە كوردستانی ئۆتۆنۆمی سوریا بە بێ شەڕ وەك بەشێك لە وڵاتەكە دەمێنێتەوە، ئەوا ڕەنگە بڕیاری ئەوە بدەن كە دۆخەكە وەك خۆی جێبهێڵرێت.
هەروەها ئەگەری سێیەم هەیە لەبەردەم كوردستانی ئۆتۆنۆمیی دان پێدانراو لە سوریا: ئەگەر شەڕە ناوخۆییەكە زیاتر درێژەبكێشێت، ئەوا دەكرێت ئۆتۆنۆمیی كوردەكان ببێتە مۆدێلێك بۆ چۆنییەتی كۆتایی هێنان بەو ناكۆكییە. ئەگەر سوننەكانی سووریا ببینن دیمەشق دەستێوەردان لە ئۆتۆنۆمی كوردەكان ناكات و دیمەشقیش بەو شێوەیە لەو هەرێمە ئۆتۆنۆمی بڕوانێت كە كاروبارەكانی خۆی بەڕێوەدەبات و وەك بەشێك لە وڵاتەكە دەمێنێتەوە و گیروگرفت درووست ناكات بۆ ڕژێمەكە، ئەوا ڕەنگە ئەوانیش ڕێگاچارەیەك بۆ خۆیان بدۆزنەوە.
دەكرێت دیمەشق ئۆتۆنۆمی بدات بەو ناوچانەی بە ڕاددەیەكی گەورە ناوچەی عەرەبی سوننەن، لەگەڵ ناوچەی دروز مەسیحی و عەلەوییەكان. بەڵام لەبەر ئەوەی هەموو ئەم ناوچانە تێكەڵن، ئەوا ڕەنگە ئۆتۆنۆمییەكە لەسەر بنەمای سنووری پارێزگاكان بێت، لەگەڵ هەندێ دەستكاریكردن لەو سنوورانەدا، ئەمە ئەگەر سەر بگرێت. هەر ناوچەیەك هێزی بەرگری خۆی دەبێت( بە تایبەتی كوردستانی عێراق پێشەكییەكی باشە لەم ڕووەوە، لەبەر ئەوەی شۆڕشگێڕەكان متمانە بە دیمەشق ناكەن بۆ ئەوەی چەكەكانی خۆیانیان بەدەستەوە بدەن) و دیمەشقیش سوپای خۆی دەهێڵێتەوە. ئەگەرچی هەرگیز ئەسەد ڕازی نەبووە هەڵبژاردن بكرێت لەبەر ئەوەی دڵنیابووە لە دۆڕانی، ئەوا دەكرێت ئەم دابەش بوونە بەلای كەمەوە ببێتەهۆكارێك بۆ ئەوەی لە كۆتاییدا دۆخەكە بەردەوام بێت.
بە دڵنیاییەوە من گومانم هەیە لەوەی دوایین سیناریۆ ڕووبدات یان سەركەوتوو بێت. بەلەبەرچاوگرتنی ئەوەی لەم دوو ساڵەی دواییدا لە سوریا ڕوویدا، ئەوا پێدەچێت هیچ لایەك بیرۆكەی باشی لا نەمابێت، ئەگەر ئەمە حاڵەكە بێت، ڕەنگە كاتی ئەوە هاتبێت خەیاڵمان فراوانتر بكەین.
* ئوستادی سیاسەتەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی میزوری
