ئەردۆگان و سەركردەكانی دیكەی توركیاش نیگەرانن لەبارەی ئەو نائارامیە ڕوو لە هەڵكشانەی لە سووریای دراوسێدا لە ئارادایە، نیگەرانن لەوەی ئەمە سەربكێشێت بۆ دروستبوونی هەرێمی كوردیی ئۆتۆنۆمی دیكە( یاخود ڕەنگە دەوڵەتێكی سەربەخۆی ئەمری واقیعی) لەسەر سنوورەكانی توركیا. ئەمە ئەگەرێكی دوور نییە. لە سووریادا زیاتر لە نیشانەیەكی دابەشبوون دەركەوتووە، سەركردە كوردەكانیش لە باكووری ڕۆژهەڵاتی وڵاتەكە هەنگاویان هەڵگرتووە بۆ چەسپاندنی دەسەڵاتی سیاسی و سەربازی خۆیان بەسەر ئەو ناوچانەدا كە زۆرینەیان كوردن. ئەگەر سووریا دابەش بێت- یاخود ئەگەر دەسەڵاتی حكومەتەكەی دیمەشق پتر بەرەو داخوران بچێت- ئەوا دروستبوونی هەرێمێكی هاوشێوەی هەرێمی كوردستانی عێراق لە سووریادا ئەگەرێكی ڕاستەقینە دەبێت.
دە ساڵ پێش ئێستا، دەستەبژێری مەدەنی- سیاسیی نوێی توركیا، بە سەركردایەتیی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، ئەو باوەڕەی لای هەموو لایەك بڵاوكردەوە كە»كێشەی كورد» بەرەو ئاوابوون دەچێت. بێگومان ئەو یاخیبوونە جوداخوازییەی پارتی كرێكارانی كوردستان- كە پارتێكی ماركسیستە- ڕابەڕایەتیی دەكرد، بەرەو پاشەكشەو داكشان چوو. دوای دەستگیركردن و زیندانیكردنی سەركردەی پەكەكە، عەبدوڵا ئۆجەلان لە ساڵی 1999دا، ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانی ئەم ڕێكخراوە كەمتر كاریگەر بوون و زیاتر ئۆپەراسیۆنی پچڕ پچڕ بوون. هەردوو لاش زیاتر و زیاتر باسیان لە پێویستی گرتنەبەری چارەسەرێكی سیاسی دادپەروەرانە دەكرد.
دەركەوتنی هەرێمی نیمچە ئۆتۆنۆمیی كوردستان لە باكووری عێراقدا- لە دوای داڕووخانی ڕژێمی سەددام حوسێن- هەندێ نیگەرانی و نائومێدی لای توركیا دروست كرد. لە ڕاستیدا، ترس لەوەی ڕووخانی سەدام حوسێن سەردەكێشێت بۆ دروستبوونی كۆمارێكی كوردیی سەربەخۆ- سەربەخۆیی ئەمری واقیع- لە عێراقێكی دابەشبوودا هۆكاری سەرەكی بوو بۆ ئەوەی سەركردە سیاسی و سەربازییەكانی توركیا لە سەرەتای ساڵی 2003ەوە داواكاری واشنتۆن ڕەتبكەنەوە بۆ ئەوەی ڕێگە بە هێزەكانی ئەمەریكا بدات بەرەی باكوور بكەنەوە لە شەڕی عێراقدا كە لە ئاسۆوە دەركەوتبوو.
لەو كاتەوە پێوەندییەكانی ئەنقەرە و هەرێمی كوردستان پێوەندی گەلێكی هەستیار و زۆرجار گرفت ئامێز بوون. توركیا هەولێری بەوە تۆمەتباركردووە كە بوار بە پەكەكە دەدات بۆ ئەوەی خاكی عێراق بەكاربهێنێت بۆ ئەنجامدانی هێڕشەكانی لە ناو توركیادا. لە ساڵی 2008دا، سوپای توركیا چەند كردەوەیەكی تۆڵەئامێزی گەورەی ئەنجامدا لە دژی ئەو ناوچانەی بانگەشەی ئەوەیان لەسەر دەكات كە شوێن و پێگەی پەكەكەن لە باكووری عێراقدا، لە ماوەی چوار ساڵی ڕابردووشدا ناو بە ناو سنووربەزاندن بۆ ئەنجامدانی كردەوەی سەربازی هەبووە.
بەڵام، لە هەمان كاتدا پەرە بە پێوەندییەكی بازرگانیی چڕوپڕ دراوە لە نێوان هەرێمی كوردستانی عێراق و توركیادا-كە هەندێ جار ئەمە حكومەتی ناوەندیی عێراقی بێزاركردوە. سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان نێچیرڤان ئیدریس بارزانی ڕایگەیاند كە لە ناوەڕاستی ئەیلولدا هەرێمی كوردستان 140،000 بەرمیل لە ڕۆژێكدا هەناردە دەكات، ئەویش دوای گەیشتن بە ڕێككەوتنێك لەگەڵ حكومەتی مەركەزیدا، ڕێژەی ئەو هەناردەیەش بۆ 200،000 بەرمیل لە ڕۆژێكدا زیاد دەكات لە ساڵی 2013دا. زۆربەی ئەو نەوتەش لە ڕێی بۆڕیەوەو بە توركیادا هەناردە دەكرێت. هەروەها پێوەندییە ئابوورییەكانی دیكەش بە ڕەوتێكی زۆر خێرا بەرەوپێشدەچن.
بەڵام لە كاتێكدا كە تا ڕاددەیەك گرژییەكانی نێوان توركیا و هەرێمی كوردستان خاودەبنەوە، ئەوا نیگەرانییەكانی حكومەتەكەی ئەردۆگان لە دوولای دیكەوە زیاتر دەبن. هەروەك باڵیۆزی پێشووی ئەمەریكا لە توركیا، مۆرتۆن ئەبرامۆیتز، بەم دواییە سەرنجیدا لەسەر لاپەڕەكانی «زە ناشناڵ ئنترێست»، كەوا یاخیبوونی پەكەكە «بە گیانێكی تۆڵەسەندنەوەوە دەركەوتۆتەوە.» كە دوای «دە ساڵ لە ئارامییەكی ڕێژەیی، شەڕێكی قورس و بەردەوام هەیە كە قوربانییەكی زۆریشی لێدەكەوێتەوە.»
تا ڕاددەیەكی گەورە ئۆباڵی ئەم پەرەسەندنە دەكەوێتە ئەستۆی خودی ئەردۆگان. چونكە سەرەڕای ئەو بەڵێنانەی دووپاتی دەكردنەوە بۆ لەبەرچاوگرتنی خواستی دانیشتووانی كوردی توركیا بۆ بەدەستهێنانی ئۆتۆنۆمیەكەی سیاسی- و بە تایبەتی كەلتوری- مەزنتر، ئەوا هەوڵەكانی حكومەتەكە لە باشترین حاڵەتدا بۆ ئاشتەوایی و چاكسازی هەوڵگەلێكی سست بوون.
پێدەچێت لە ئێستادا، ئارامگرتن و دان بەخۆداگرتنی كەمینەی كوردیی وڵاتەكە لە كۆتاییدا بێت. تەنانەت ئەو كوردانەشی كە پشتیوانی پەكەكەو تاكتیكە توندوتیژەكانی ناكەن بە شێوەیەكی ڕوو لە زیاد، نائومێد و بێ هیوا دەبن لە ئەنقەرە.
ئەردۆگان و سەركردەكانی دیكەی توركیاش نیگەرانن لەبارەی ئەو نائارامیە ڕوو لە هەڵكشانەی لە سووریای دراوسێدا لە ئارادایە، نیگەرانن لەوەی ئەمە سەربكێشێت بۆ دروستبوونی هەرێمی كوردیی ئۆتۆنۆمی دیكە( یاخود ڕەنگە دەوڵەتێكی سەربەخۆی ئەمری واقیعی) لەسەر سنوورەكانی توركیا. ئەمە ئەگەرێكی دوور نییە. لە سووریادا زیاتر لە نیشانەیەكی دابەشبوون دەركەوتووە، سەركردە كوردەكانیش لە باكووری ڕۆژهەڵاتی وڵاتەكە هەنگاویان هەڵگرتووە بۆ چەسپاندنی دەسەڵاتی سیاسی و سەربازی خۆیان بەسەر ئەو ناوچانەدا كە زۆرینەیان كوردن. ئەگەر سووریا دابەش بێت- یاخود ئەگەر دەسەڵاتی حكومەتەكەی دیمەشق پتر بەرەو داخوران بچێت- ئەوا دروستبوونی هەرێمێكی هاوشێوەی هەرێمی كوردستانی عێراق لە سووریادا ئەگەرێكی ڕاستەقینە دەبێت.
سەرەڕای ئەو پەرەسەندنە، ئەردۆگان نیگەرانە لەبارەی هەڵوێستی ڕوونی سوریا و دەوڵەتێكی دیكەی دراوسێ، ئێران، لەبارەی یاخیبونی پەكەوە. ئەنقەرە حكومەتی بەشار ئەسەد تۆمەتبار دەكات بەوەی چالاكانە هاوكاری پەكەكە دەكات. ئەگەری ئەوە هەیە ئەم تۆمەتانە ڕاستبن، لەبەر ئەوەی ئەسەد هەموو پاڵنەرێكی تۆڵەسەندنەوەی هەیە لە بەرامبەر ئەو هاوكاریە چڕوپڕەی ئەنقەرە دابینی دەكات بۆ هەڵمەتەكانی سوپای سووریای ئازاد بۆ ڕووخاندنی ڕژێمەكەی ئەسەد.
هەروەها نیشانەگەلی ئەوە هەن كە ئەو ئاشتەواییەی لە نێوان تاران و ئەنقەرەدا هاتەئاراوە و ڕۆژێك لە ڕۆژان جێی گەشبینی بوو، بەرەو كۆتایی بچێت، ئێرانیش لە هەوڵدایە بۆ دروستكردنی گرفت و كێشە بۆ حكومەتی توركیا.
ئەردۆگان ڕووبەڕووی تەحەددیەكی گەورە دەبێتەوە لە مامەڵەكردنیدا نەك هەر تەنیا لەگەڵ دانیشتووانی كوردی وڵاتەكەی، بەڵكو لەگەڵ دانیشتووانی كوردو سەركردایەتییەكەی لە دەوڵەتە دراوسێكاندا. ئەو مەسەلانەی پەیوەستن بەم كێشەیەوە قورس و هەستیارن، چارەسەركردنی ئاشتیانە و بنیاتنەرانەی ئەم كێشەیەش پێویستی بەوە هەیە ئەردۆگان و حكومەتەكەی بە بەهرە و لێهاتوویی هەڵسوڕاندنی كاروباری دەوڵەتەوە هەڵسوكەوت بكەن. تا ئێستا، -تۆماری ئەردۆگان و حكومەتەكەی لەم ڕووەوە- تۆمارێكی تێكەڵ و پێكەڵە و جێی دڵخۆشی نییە. لە ڕاستیدا پێدەچێت ڕەوت و تەوژمەكانی ئەم دواییە بە ئاڕاستەیەكی پێچەوانە بڕۆن- بەرەو گرژی و ناكۆكی زیاتر.
*توێژەری باڵایە لە ئەنستیوتی كاتۆ لە واشنتۆن دی.سی، نووسەری هەشت كتێبە لەبارەی كاروبارە نێودەوڵەتیەكانەوە و ئەندامی بۆردی گۆڤاری وەرزی مێدێرترینیانە.