ماوەیەكی زۆر نەبوو كە جموجوڵی نوێی سیاسەتی دەرەوەی توركیا جیهانی بەخۆوە سەرقاڵكردبوو. بە چەشنێك پێدەچوو، سەرۆك وەزیران ئەردۆگان و وەزیری دەرەوە داود ئۆغڵۆ توانای ئەوەیان هەبێت خوازیاری هەرچیەك بن بەدەستی بهێنن. بە شێوەیەكی بەرچاو پەیوەندییەكانیان لەگەڵ سوریا، ئێران، عێراق، ئەرمینیا، یۆنان و تەنانەت كوردستانی عێراقیشدا بەرەوپێشبرد، تەنیا پەیوەندییان لەگەڵ ئیسرائیلدا پاشەكشەی كرد. بەهۆی ئەو داینامیكەتەی ئەردۆگان و داودئۆغڵۆ گرتیانەبەر كە بریتی بوو لەوەی خۆیان وەك پاڵەوانی نوێی كێشەی فەلەستین بخەنەڕوو، توانیان كارێك بكەن لە جیهانی ئیسلامیدا خەڵكی بە سەرسامییەوە لێیان بڕوانن.
لە پاش دوایین هەڵبژاردنەكانی توركیاوە، كە ئەم پارتە- پارتی داد و گەشەپێدان- زیاتر لە نیوەی دەنگەكانی بەدەست هێنا، پێدەچوو خەون و هەستكردن بە مەزنی و شكۆی بەڕێز ئەردۆگان هیچ سنورێكی نەناسێت: لە قسەكانیدا لەبارەی هەڵبژاردنەكانەوە گوتی « باوەڕم پێبكەن، ئەمڕۆ هێندەی ئەوەی ئەستەنبول سەركەوتوو بوو، سەراییڤۆ سەركەوتوبوو، بەیروت هێندەی ئێزمیر سەركەوتنی بەدەست هێنا، دیمەشق بە ئەندازەی ئەنقەرە تامی سەركەوتنی كرد، ڕامەڵڵا، نابلوس، جنین و كەناری ڕۆژئاوا و قودس بە چەشنی دیاربەكر سەركەوتوو بوون.» لە هەمان كاتدا « دەستپێشخەریی چارەسەری كێشەی كورد» كە بەڕێز ئەردۆگان خستیەڕوو، هەڵگری مژدەی كۆتای هێنان بوو بە دوورخستنەوەی كوردەكانی توركیا و كوژاندنەوەی ئاگری شەڕی ناوخۆیی بوو.
بەڵام بۆچی ئەم سەرەتا مژەدەبەخشە بە تەواوەتی هەرەس دەهێنێت؟ پێوەندییەكانی توركیا لەگەڵ سەرجەم دراوسێكانیدا، جگە لە كوردستانی عێراق، بە چەشنێكی مەترسیدار خراپ بووە، بە شێوەیەك وەزیری دەرەوەی توركیا بەردەوام هۆشداری دەداتە هاووڵاتیانی وڵاتەكەی بۆ ئەوەی سەفەری هەندێ وڵاتی ناوچەكە نەكەن. « دۆستە» نوێیەكانی وەك سوریای بەشار ئەسەد و حزبوڵڵای لوبنانی، كە توركیا لە پێناویاندا پشتی لە ئیسرائیل كرد، لە ئێستادا فڕۆكەكانی توركیا دەخەنە خوارەوە و هاووڵاتیانی توركیا دەڕفێنن. لە هەمان كاتدا، پێدەچێت دەستپێشخەریەكەی ئەرۆدگان بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد لە دۆخی مردن و سڕبووندا بێت، ئەمە لە كاتێكدا باشووری ڕۆژهەڵاتی توركیا بەهۆی بۆردومان و هێرش و نائارامیە بەردەوامەكانەوە بۆتە ناوچەیەكی گەرم. ئایا بەڕێز ئەردۆگان و داودئۆغڵۆ بوونەتە ئیكارۆس و دێدالۆسی ئەم ڕۆژگارە و لە شەقەی باڵیانداوە و زۆر نزیكبوونەتەوە لە خۆر؟
ئەگەر سیاسەتی دەرەوە سیاسەتێكی عاقڵانە بێت ئەوا دەبێت ئامراز و ئامانجەكان لەگەڵ یەكدا بگونجێنێت. بە دەڕبڕێنێكی دیكە، دەبێت چالاكانە هەوڵی بەدیهێنانی ئەو ئامانجە بدەیت كە توانا و دەسەڵاتی بەدەستهێنانیت هەیە. بۆ نموونە، ئەگەر توركیا بەتەنیا تەركیزی لەسەر كێشەی ناوخۆییەكانی بكردایە و كۆششی بۆ كۆتایی هێنانی بە یاخیبوونی پارتی كرێكارانی كوردستان بكردایە، ڕەنگە ئێستا سەركەوتنی مەزنتری تۆمار بكردایە. لەبری ئەوە، ڕژێمەكانی ناوچەكە كە زیاتر و زیاتر توڕە و بێزار دەبن لە سیاسەتی دەرەوەی توركیا( بە تایبەتی سوریا و ئێران، ڕەنگە وڵاتانی دیكەش) هەوڵی « تەسفیەی حسابات» دەدەن لەگەڵ ئەنقەرەدا لە ڕێی نوێكردنەوەی پشتیوانیان بۆ پەكەكە. گەورەبوونی چالاكیەكانی پەكەكە دەبێتە هۆی لە ناوبردنی هێزی توركیا و توانای ئەنقەرە كەم دەكاتەوە بۆ ئەوەی دەستڕۆیشتویی خۆی لەو دیو سنورەكانەوە بچەسپێنێت. لە كاتێكدا شەڕ لە دیمەشقدایە، تەنانەت توركیا ناتوانێت پشت بە سەرچاوەكانی ڕابردووی لە تەكنەلۆجیای سەربازی و هاوكاریی ستراتیجی ببەستێت، پێوەندییەكانی لەگەڵ ئیسرائیلدا بەهۆی گرتنەبەری سیاسەتی دێرینی توركیا كە بریتی بوو لە خۆبەدوورگرتن لە دەستێوەردان و سیاسەتێكی ژیرانەی دەرەوە لە باردەبردرێن. بەردەوام لەگەڵ ئەمەریكا و ئەوروپاشدا پێوەندییەكانی دەشكێن و دادەبڕێن، لەبەر ئەوە ڕەنگە زەحمەت بێت بۆ توركیا هیچ هاوكارییەك بەدەست بهێنێت ئەگەر هاتوو دۆخەكە خراپتر بوو.
ئەگەر هەردوو بەڕێزان ئەردۆگان و داودئۆغڵۆ بڕیاریان بدایە بە هەموو نرخێك پێوەندیی باشی خۆیان لەگەڵ سوریای بەشار ئەسەد و ئێراندا بپارێزن، لەبری ئەوەی ببنە پاڵەوانی موسڵمانە سوننەكانی ناوچەكە، ئەوا ڕەنگە سەركەوتنی زیاتریان بەدەست بهێنایە. لەو سیناریۆیەدا، ڕەنگە ئەگەر باجەكە تێكدانی پێوەندییەكانی لەگەڵ ئیسرائیلیشدا بوایە ئەم كێشەیە نەبوایە.
تەنانەت ئەگەری ئەوە هەیە كە سیاسەتی دەرەكیی كۆنی توركیا كە سیاسەتی بە حەزەر بوو دەرئەنجامی باشتری بەدی بهێنایە. لە سایەی ئەو حكومەتەی پێش پارتی داد و گەشەپێدان لە دەسەڵاتدا بوو، ئەوا پێشبینی دەكرا توركیا قسەیەكی زۆر بكات لەبارەی پشتیوانیكردنی فەلەستینەوە، ئەو كاتە خۆپیشاندانەكانی سوریا و بەهاری عەرەبی لە شوێنەكانی دیكە بەردەوام دەبوون، ئەمە لە كاتێكدا توركیا لە كاری خۆی بەردەوام دەبوو لەگەڵ هەمولایەكدا- ئێران، ئەسەد، ئیسرائیل، حەمماس، ئەمەریكا، نوری ئەل مالیكی- هەركەسێك و هەموو كەسێك.
لەگەڵ ئەوەشدا، ئەو مرۆڤانەی لە خەیاڵی خۆیاندا كەسانێكی بە ڕاستی مەزنن ئارامگرتن و پشودرێژییان نییە لەسەر ئەو شتانەی سیاسەتێكی بێلایەنانە دەخوازن. لەبری ئەوەی هەوڵدەدن زیاتر لەوەی لە توانایاندا ئامانج بەدەست بهێنن، بە دەگمەن هەست بەوەش دەكەن كە ئەمە بارێكە شانی ئەوان توانای هەڵگرتنی نییە- بە تایبەتی لە ڕێی خیتابە پڕ لە شكۆ و مەزنییەكانیانەوە. بەڵام بەر لەوەی درك بەوە بكەن هێزی و توانای دەوڵەت بە فێڕۆ دەدەن. ئینجا دواتر دەڵێن پیلانیان لە دژ گێڕاوین، ئەویش بۆ پاساو هێنانەوە بۆ نائومێدی و شكستە تاڵەكانیان.
* ئوستادی سیاسەتەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی میزوری