هەیئەتی تەمییزی عێراقی، كە هەیئەتێكی قەزاییەو لە حەوت قازی پێكهاتووەو ئەركەكەی سەیركردن و پێداچوونەوەو لێ ورد بوونەوەیە لە بڕیارەكانی هەیئەتی لێ پرسینەوەو دادپەروەری، هەیئەتەكە لە چەند رۆژی رابردوودا بریارێكی زۆر نابەجێ و خراپی لە بارەی چارەنووسی ئەو كەس و كیانە سیاسییانەوە دا كە پێش ماوەیەك لێ پرسینەوەو دادپەروەری بڕیاری دوور خستنەوەیانی دابوو لە بەشداریكردن لە هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانیی عێراق كە وا چاوەڕوان دەكرێت لە حەوتی مانگی سێ (ئازار) دا بەڕێوە بچێت.
ناوەرۆكی بڕیارەكەی تەمییز ئەوەیە كە ئیتر ئەو كەس و كیانانە مافی بەشداری كردنیان هەیە لە هەڵبژاردن، بەڵام بەو مەرجەی (حەسانە) نەدرێت بەو كەسە و كیانانەی كە لە هەڵبژاردن دەردەچن تا دوای سەیركردن لەو تعوونانەی پێشكەشی هەیئەتەكە كراوە لە بارەیانەوە. تۆمەتی زۆربەی ئەوانەیش كە بڕیاری دوور خستنەوەیان درابوو ئەوەیە كە پێشتر بەعسی بوون یان تا ئێستاش لە بواری بەعسیاتیدا چالاكن. مەعلوومە، بڕیارەكان ئەگەرچی زۆرتر هێزی سیاسی و خەڵكی سەر بە پێكهاتەی سوننەی عەرەبی گرتبۆوە، بەڵام لە تەك ئەوانەدا، هێزو خەڵكانی شیعەو كوردیشی تێدا بوو. هەروەها بڕیارەكان هەڵلایەكی زۆریشیان نایەوە چ لەسەر ئاستی ناوەخۆو چ لەسەر ئاستی ناوچەو چ لە سەر ئاستی نێودەوڵەتیدا.
دیارە، ئەمریكاییەكان كە ئێستا خۆیان بۆ پڕۆسەی كشاندنەوەی هێزە سەربازییەكانیان لە خاكی عێراق ئامادە دەكەن و دەیانەوێت بەر لە كشانەوەی ئەو هێزانە هەموو گرفتە سیاسییە ناوخۆییەكانی عێراق چارەسەر بكەن، بڕیارەكانی هەیئەتی لێ پرسینەوەو دادپەروەرییان زۆر بەلاوە ناخۆش و لە دڵیان گران بوو. بۆیە، هەر زوو جێگری سەرۆكی ئەمریكی جۆزیف بایدن بە پەلە گەیشتە بەغداو فشارێكی زۆری بۆ سەر هێزە سیاسییەكانی عێراق هێنا تا چارەسەرێكی گونجاو بۆ بڕیارەكان بدۆزنەوەو هەتا رادەیەكیش پاشەكشە لەو بڕیارانە بكرێت و رێگە بە خەڵكەكە بدرێت بەشداری لە هەڵبژاردن بكەن. مەعلوومە، واشنتۆن ماوەیەكە، بگرە پتر لە دوو ساڵە، هەوڵێكی زۆر دەدا بۆ ئەوەی بەعسییەكان، بە تایبەتی ئەوانەی دەستیان سوور نییە بە هیچ تاوانێكی خوێناوی دەرهەق بە عێراقییەكان، بگێڕێتەوە ناو پڕۆسەی سیاسی. ئەمریكا پێی وایە هەتا ئەو بەعسیانە، یان وردتر پاشماوەكانی بەعس، بە شێوەیەك لە شێوەكان، نەخرێنەوە ناو پڕۆسەی سیاسی عێراقەوە، ئەوا رەنگە عێراق بۆی نەكرێت چەند شتێكی گرنگ ئەنجام بدات:
یەكەم، نەتوانێت سەقامگیری و ئاسایشی ناوەخۆ دابمەزرێنێت و بارە ئەمنییە خواروو لەنگەكە راست بكاتەوە. دووەم، نەتوانێت پەیوەندییەكی گەرموگوڕ لە نێوان عێراق و فەزا ناوچەییەكەی دابمەزرێنێت بە تایبەتی لە ناوچەی كەنداودا جا چ لەگەڵ كوێت و چ لەگەڵ سەعوودی و بگرە چ لەگەڵ میسرو زۆربەی دەوڵەتانی عەرەبیدا. سێیەم، نەتوانێت رێگری لە دەسەڵات و نفووزی ئێران بكات كە خەریكە بە تەواوەتی خۆی لە ناو بەغداو خوارووی عێراق بڵاو دەكاتەوە. چوارەم، نەتوانێت وەكو پێویست زەمینە خۆشی لەبەردەم كشاندنەوەی هێزەكانی ئەمریكا بكات و هەموو فایلە ئەمنییەكانی خۆی بگرێتە دەست.
لەبەر ئەو هۆیانەی سەرەوە، پێش پتر لە ساڵێك، واشنتۆن فشارێكی زۆری بۆ سەر حكومەتی نوری ئەلمالیكی هێنا تا رێگەی سازشێكی سیاسی لەگەڵ پاشماوەكانی بەعس و عەشایری سوننەی عەرەب بدۆزێتەوە. ئەوە بوو، ئەلمالیكی لەو كاتەدا خەریكی فشار هێنان بوو بۆ سەر كوردو دەیویست بە هەر نرخێك بێت خۆی لە مافە دەستوورییەكانی كورد بدزێتەوە، بۆیە هەر زوو قبوڵی ئەوەی كرد لەگەڵ كۆنە ئەفسەرەكانی بەعس و هەندێك ناوەندی سیاسی و چەكداریی دەرەوەی پڕۆسەی سیاسیی عێراق و لەگەڵ عەشایرە عەرەبەكانی ناوچەی ئەلئەنبار بكەوێتە گفتوگۆ. مەبەستی سەرۆك وەزیرانی عێراق لەو گفتوگۆیانە ئەوە بوو: یەكەم، ئەمریكاییەكان قەناعەت پێ بكات كە پشتی حكومەتەكەی بگرن لە بەرامبەر نەیارەكانی ناوەخۆ. دووەم، زۆرترین خەڵك و هێزی سیاسی و عەشایری عێراق لە دژی كورد كۆبكاتەوەو لەم قۆناغەدا سەر لە نوێ كورد بە مێردەزمەی بەعس بترسێنێت. سێیەم، پشتگیریی بەشێكی گرنگی پێكهاتەی سوننەی عەرەبی بۆ خۆی و حزبەكەی و حكومەتەكەی مسۆگەر بكات. چوارەم، وا نیشان بدات كە لە دەرەوەی نفووزی ئێرانە. لەبەر ئەو چوار هۆیانە، ئەلمالیكی پێش پتر لە ساڵێك، بێ سێ و دوو، كەوتە گفتوگۆ كردن لەگەڵ پاشماوەكانی بەعس. چەند كۆنە ئەفسەرێكی بەعسی لە عەممانی پایتەختی ئوردون گەڕانەوە بۆ گفتوگۆ. هەروەها چەند پاشماوەیەكی بەعس لەوانەی لە پاریس و قاهیرە نیشتەجێن گەڕانەوە بەغداو دەستیان بە گفتوگۆ كرد لەگەڵ ئەلمالیكی.
دیارە، یەك لە ئەنجامەكانی ئەو گفتوگۆ راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆیانە ئەوە بوو لە ئەلئەنبار چەند سەرۆك عەشیرەتێكی سوننەی عەرەب چەكیان بۆ ئەلمالیكی هەڵگرت. هەروەها لە موسڵ پاشماوەكانی بەعس ئەنجومەنی پارێزگای موسڵیان گرتە دەست و بە پیلانێكی رەش لیستی برایەتیی نەینەوایان لە ئەنجومەنەكە دوور خستەوە. ئینجا لە لای سێیەمەوە، بە سەدان ئەفسەرو دەرەجەداری بەعسی هاتنەوە ناو دەزگا ئەمنییەكان و سوپای عێراق و زۆربەشیان لەو ناوچانەدا بڵاوەیان پێ كرا كە بە ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان دەناسرێن وەك كەركووك و جەلەولاو قەرەتەپە.
بەڵام، وەك ئاشكرایە، ئەلمالیكی وا نەبێت تەنیا فشاری ئەمریكای بەسەرەوە بێت، بەڵكو زۆر جار دەكەوێتە ژێر كارتێكردنەكانی دەوڵەتی ئێرانیش. بۆیە، كاتێك تاران ناڕەزایی خۆی بەرامبەر هەنگاوەكانی ئەلمالیكی دەربڕی، سەرۆك وەزیرانی عێراق بە پەلە لە بڕیارەكانی خۆی پاشگەز بووەوەو پشتی لەو بانگەشەیەی خۆی كرد كە بە ناوی ئاشتەوایی نیشتمانی هەڵیدا بوو. بەڵام دیار بوو، هەر زوو پاشماوەكانی بەعس و هێزە سیاسییەكانی ناو پێكهاتەی سوننەی عەرەب زانیان ئێران نایەوێت ئەوان بگەڕێنەوە ناو پڕۆسەی سیاسی عێراقی. هەروەها نایەویت سوننەی عەرەب لەگەڵ واشنتۆن پەیوەندییەكی بەهێزو تۆكمە دروست بكات. ئینجا كاتێك لە مەسەلەی یاسای هەڵبژاردندا جێگری سەركۆماری عێراق تاریق ئەلهاشمی توانی سەركەوتنێكی بەرچاو بە دەست بهێنێت، پاشماوەكانی بەعس باوەڕێكی گەرمیان بە مەسەلەی ئەوە پەیدا كرد كە دەرفەت زۆرو فراوانە بۆ ئەوەی خۆیان بخزێننە ناو پڕۆسەی سیاسی عێراق و ئیتر لەمەودوا لە رێگەی پەرلەمان و ناوەندە حكومییەكانەوە هەوڵی جێبەجێ كردنی ئامانجەكانیان بدەن.
لەو بەرامبەرەدا، ئێران و هێزە سیاسییەكانی شیعەی عێراقیش هەستیان بە زەرەرو زیانەكانی ئەو هەڵوێستە تازەیەی بەعس كرد. هەروەها زانیان ئەگەر پاشماوەكانی بەعس بەم گەرموگوڕییە بێنەوە ناو مەیدانی سیاسی، ئەوا رەنگە دەسەڵاتی ئەوان لە عێراقدا سەر لە نوێ روو لە كز بوونەوە بكات. بۆیە، روویان لەوە كرد بە پەلە رێگە چارەیەك بۆ گەمارۆدان و تەفروتونا كردنی ئەو شێوازە تازەیەی كاركردنی بەعس بدۆزنەوە. ئەوە بوو، لە رێگەی هەیئەتی لێ پرسینەوەو دادپەروەری، كە تەنیا چەند ئەندامێكی كەمی شیعەی تێدایەو سەرۆكایەتییەكەی لای ئەحمەد چەلەبییە، ئەو بڕیارانەیان دەركرد لە بارەی دوور خستنەوەی پاشماوەكانی بەعس لە پڕۆسەی هەڵبژاردن، كە مەبەستە سەرەكییەكەی رێگەگرتن بوو لەوەی پاشماوەكانی بەعس بێنەوە ناو پڕۆسەی سیاسی.
ئەوەی راستی بێت، ئەمریكا رەنگە پتر لە شیعەكان رقی لە بەعس ببێتەوەو لە دڵەوە حەز بە گێڕانەوەیان نەكات بۆ ناو پڕۆسەی سیاسی. بەڵام دیارە ئامانجەكانی لەم قۆناغەدا ئەوە دەخوازن یاری بە گوریسی بەعس و پاشماوەكانی بەعس بكات بۆ ئەوەی وەك كارتێكی سیاسی لەبەرامبەر ئێران بەكاریان بهێنێت. بەڵام شیعەی عێراق، ئەوانەی تا ئەندازەیەك قبوڵیانە پاشماوەكانی بەعس بگەڕێنەوە ژێر دەسەڵاتی خۆیان تا لە دژی كورد بەكاریان بهێنن، ترسێكی زۆریان لەو گەمەیەی ئەمریكا هەیە. ترسەكە ئەوەیە واشنتۆن ئەو پاشماوانە هەر لە دژی ئێران بەكار نەهێنێت، بەڵكو لە دژی شیعەی ناو عێراقیش بەكاریان بهێنێت. ئینجا ترسی ئەوەیانە ئەم پاشماوانە بە هۆی پشتگیریی دەوڵەتە عەرەبییەكانی دەوروپشت، بە تایبەتی سەعوودی، سەر لە نوێ بگەڕێنەوە سەر تەختی حوكم بە تایبەتی لە رێگەی كودەتایەكی سەربازییەوە وەك جار جارە باس دەكرێت.
بۆیە، بە هەموو شێوازێك هەوڵی پووچەڵ كردنەوەی بڕیارەكەی هەیئەتی تەمییزی عێراقی دەدەن. دوا هەوڵ لەم بوارەدا ئەوەیە كە روو كراوەتە دادگای فیدرالی بۆ ئەوەی لە بارەی بڕیارەكەی هەیئەتی تەمییز قسەی خۆی بكات. رەنگە دادگاكە قبوڵی بڕیارەكەی هەیئەتی تەمییز بكات. رەنگیشە رەتی بكاتەوەو سەر لە نوێ رێگە لە گەڕانەوەی ئەو كەس و كیانانە بگرێت لەوەی بێنەوە ناو بازنەی هەڵبژاردن.
بەڵام بە هەر حاڵ و هەر چییەك بێت دوا قسەی دادگای فیدراڵی، شەڕ شەڕی ئەمریكاو ئێرانە لە سەر خاكی عێراق. ئینجا شەڕ شەڕی شیعەو عەرەبی سوننەیە. زەحمەتە كورد بتوانێت خۆی دوور بگرێت لەو دوو شەڕە. بەڵام وا چاكە رێگەیەكی ئەوتۆ بگیرێتە بەر كە سێ جەمسەری بەرچاوی هەبێت: یەكەم، خۆ دوور بگرین لە هەر دوو شەڕەكە. دووەم، تا بتوانین نەهێڵین پاشماوەكانی بەعس، چ بە شێوەیەكی راستەوخۆو چ بە شێوەیەكی ناڕاستەوخۆ، جارێكی دیكە لە عێراق دەسەڵات و نفووز پەیدا بكەن، یان مەترسی دروست بكەن بۆ ئەگەری گەڕانەوەیان بۆ سەر حوكم. سێیەم، یەك ڕیزی و یەك هەڵوێستی لە كوردستان بپارێزین و نەهێڵین ئەمجۆرە رووداوانەی دەرەوەی چوارگۆشەی كوردستان كار لە بەرنامە ستراتیژییەكانی كورد بكات.
ئەلمالیكی بۆچی لەگەڵ ئەفسەرە كۆنە بەعسییەكان كۆبۆوە؟