قارەمانیی پێشمەرگە،ئیرادەی پۆڵایینی میللەتەكەمان بە رێبەرایەتی سەرۆك بارزانی، بەرەو ئاسۆیەكی روونتر .
رێبوار حەمەلاو شوانی
هەر چەندەدەستوور رێگاچارەی بۆ هەموو كێشەكان خستبووە ڕوو، بەم پێیە دەبوایە سنووری فیدڕاڵیی هەرێمی كوردستان دیاری بكرێت و ماددەی 140 جێبەجێ بكرێت، كە هیچ یەك لەمانە جێبەجێ نەكران، بەڵكوو كار بەوە گەیشت، كە ناوە ناوە بەرپرسانی باڵای عێراق مەرگی ماددەی 140یان راگەیاند.
راستە جێبەجێكردنی دەستوور، عێراق بە یەكپارچەیی دەهێڵێتەوە، بەڵام بەپێچەوانەش هەر راستە، واتە هەر كاتێك دەستوور وەكوو خۆی جێبەجێ نەكرا، ئەو كاتە گرەنتیی ئەوە ناكرێت كە عێراق بە یەكپارچەیی بمێنێتەوە، بەڵام كاتێك تەماشای دەستوور دەكەیت، دەبینیت كە هیچ یەك لەم ماددانەی دەستوور جێبەجێ نەكراون و بەپێچەوانەوە رۆژ لەدوای رۆژ دەسەڵاتدارانی عێراق دەستووریان پێشێل كردووە و هیچ پێوانەیەكیان بۆی نەكردووە. ئەوە بۆیە عێراق لە وڵاتێكی فیدڕاڵی بەرەو سەنتڕیالییەت رۆیشت. ئەوە بۆیە خودی ئەو حزبانەی حوكمی عێراق دەكەن، لەگەڵ ماددەی 7ی دەستوور یەك ناگرنەوە، چونكە هەر هەموویان حزبی تایفی و دینیین، واتە هەر لە حزبی دەعوەی ئیسلامی شیعەوە بگرە تا بە حزبی ئیسلامیی سوننەكان دەگات. ئەمەش بووەتە هۆی ئەوەی هەر كێشەیەك لە عێراقدا روویدابێت هۆیەكەی بۆ ئەو حزبانە دەگەڕێتەوە، كە حوكمی عێراقیان كردووە. واتە لەكۆتاییدا ئێمە لەگەڵ ئەو حزبانە كارمان كردووە، كە نابێت لە گۆڕەپانەكەدا بن. بە كورتی حاڵی حازر داوودەزگاكانی دەوڵەتی عێراق دەستووری نین و ئەمانیش لەلای خۆیانەوە بوونەتە دیفاكتۆ و یەكێك لە گرنگترین هۆكاری ئەو ئەمری واقیعە سوننەكانن، كە لە 2005ەوە تا ئێستاشی لەگەڵدا بێت نازانن چییان دەوێت، بەڵكو تەنیا لەسەر بنەمای پێشهاتەكانی رۆژانە كار دەكەن و لە بەرژەوەندیی تەسكی خۆیان زیاتر بایەخ بە هیچ شتێكی تر نادەن. كەوابێ هەر كەسایەتی و وڵاتێك بخوازێت كێشەكانی هەرێم و بەغدا چارەسەر بكات، دەبێت پێش هەموو شتێك هەموو ئەو پێشێلكارییە دەستوورییانە نەهێڵێت، كە عێراق كردوویەتی و سەرلەنوێ عێراق پێكبهێنرێتەوە، واتە كێشەی هەرێم لەگەڵ بەغد تەنیا كێشەی بڕینی مووچە نییە، بەڵكوو جێبەجێنەكردنی تەواوی ماددە و بڕگەكانی دەستوورە و لەسەر ئەم بنەمایە كاتێك ئەوان دەستوور پێشێل دەكەن و زۆرینە بەكار دەهێنن بۆ یەكلاكردنەوەی هەر بڕیارێكی بیانەوێت لە بەرژەوەندیی خۆیاندا تێیپەڕێنن. بۆیە عێراق نەك دەستوور جێبەجێی دەكات و نە ریفراندۆمی سەربەخۆیی قبوڵ دەكات . تەنیا رێگە چارە جیابوونەوەیە ،ئەویش پێوستە زیاتر وڵاتانی جیهانی لێ ئاگادار بكرێتەوە .
رژێمی عێراق چەند ساڵە و هەنگاو بە هەنگاو پیلان و هەوڵەكانی خۆی دەستپێكردووە نەك بە تەنها بەڵكو بە پاڵپشتی داگیركەرانی تری خاكی كوردستان كە دەبێ بڵێین دراوسێن و هاوسنوورین بۆ ئەوەی بەهەمووان فشار لە سەر ئەزموونی كوردستان ،چونكە ئەوان چاویان بە پێشكەوتنە ئابووری و سیاسی و دیپلۆماسییەكانی كورد هەلندەهات ، بۆیە پرسی ریفراندۆمیان كردە بەهانە و ئێستا دەزانن هەڵناوەشێتەوە بۆیە خۆیان لە هەموو گفتگۆیەك دەزدنەوە ، كە زانییان كوردستان ئەو ئەنجامەی ئەو پرۆسەیە دیموكراسیەی كە مافی ڕەوای گەلەكەیەتی هەڵناوەشێنێتەوە كەوتنە خۆ بۆ ئەوەی بەو پەڕی هێزو توانایانەوە بە هەموو جۆرێك هێرش بكەنە سەركوردستان و داگیری بكەن ، ئەمە چ وەڵامێكە بۆ پرۆسەێكی دیموكراسی خۆ ئێمە بەجەنگ داوامان نەكردبوو بەڵكو دەنگی گەل بوو بۆ ئەو بڕیارە ، من نازانم دروست بوونی دەوڵەت چ زیانێكی بۆ عێراق و دەر و دراوسێكان هەیە هیچ مافێكی ئەوانمان نەخواردووە بەڵكو ئەوان مافی ئێمەیان خواردوەو بوونەتە ماییەی هەڕەشە بۆمان و خاكیان داگیركردوین ، ئەوەی جێگەی سەرنجە دەبینین عێراق هێزێكی زۆری لەریفراندۆمی كوردستان وەرگرت وایلێهات غیرەتی بۆ پەیدابوو لە بڕیارو سەردانكردنی بۆ وڵاتان بەتایبەتی خودی عەبادی بە هۆی ریفراندۆمەوە هەستدەكەم غیرەتی بۆ گەڕایەوە گەرنا پێشتر نەكەس گوێی لێدەگرت نە قسەو بڕیارەكانیشی بە هەند وەرنە دەگیران ، كەچی دوای ریفراندۆمەكەی كوردستان عەبادی بۆ بە عەبادێكی تر وەك بڵێت هێزو غیرەتی ریفراندۆمی كوردستان و ئەنجامە گەورەكەی دەنگی بەڵێ وای لەعەبادی كرد بكەوێتە خۆو سەردانی دەرو دراوسێكانی بكات چونكە دەیزانی بەتەنها هیچی پێناكرێت لەبەرامبەر هێزو ئیرادەی كوردستانیان ئەوەبوو لەگەڵ چەند وڵاتێك پیلانی هێرشكردنە سەركوردستانیان دانا بۆئەوەی كۆنترۆڵی ئەو ناوچانە بكەنەوە كە بەر لەهاتنی داعش لەدەستی عێراق بوون و ناوچەی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان بوون ، كەچی سوپابەزیووەكەی عێراق لەچاو هەڵێنانێك ئەو ناوچانەی چۆلكردو شكستی هێنا ، هێزی پێشمەرگەی كوردستان هەر زوو ئەو شوێنانەی قایم كردو نەیهێشت داعش زیاتر بێتە پێشەوەو خەڵكەكەشی بەهەمووپێكهاتەو ئایینە جیاوازەكان پاراست لەدەستی داعشی تیرۆرست ، كەچی دواتر بەغدا بێگوێدانە قوربانی دانی پێشمەرگە لەو ناوچانە بەتانك و زریپۆشی سەربازی پێشكەوتووی چەند وڵاتێك و بەهێنانی فەرماندەو پلە باڵاكانی ئەو وڵاتانە هێرشی بۆسەر سەنگەرەكانی پێشمەرگە دەست پێكرد ، عەبادی بۆئەوكاتەی هێزێكی توركیا سنووری تۆی بەزاندبوو هاتبووە ناو خاكی تۆ هاوارت لێهەستابوو كە سەروەری خاكی تۆ پێشێل كراوە و نابێت هێزو سوپای بێگانە لەخاكی تۆ بوونی هەبێت ، ئەی بۆ بۆ هێرشكردنە سەر پێشمەرگە دەستی ئەوانت گرت و بەپێش خۆت دابوون و ڕێنمایت لەوان وەردەگرت ئەی بۆئەوە پێشل كردنی سەروەری خاكی تۆ نەبوو خۆ نەت هێنابوون لە دژی داعش شەر بكەن بەڵكو لەگەڵ هێزێك شەرتان دەكرد كە ئەگەر ئەو هێزە نەبووایە تەواوی عێراق دەكەوتە دەست داعش و وێران دەبوو ،ریفراندۆم وایكرد یارو نەیار ببن بەیەك لەدژی كوردستان ئەو پرۆسە دیموكراسیە بۆئێوە بووە ماییەی لێك نزیك بوونەوەو بون بە هاوپەیمان كەچی دەشزاندرێت ئەو دۆستایەتیەتان تاسەر نیەو تەنها لەدژی كوردستان ئەمەتان كرد، عەبادی ئەوە غیرەتی ریفراندۆمی كوردستان بوو وای لە ئێوە كرد بوێری بڕیاردان تان هەبێت دەنا تۆ لەو ژمارانە نەبووی حیسابت بۆبكرێت كەچی غیرەتت لە ئەنجامی ریفراندۆم وەرگرتوو خۆت رێكخستەوە بە هاوكاری ئەوانەی بەرنامەیان جێ بەجێ دەكەی ، ئێستا دەتەوێت كوردستان بەم جۆرە بەشێك بێت لەو عێراقە داروخاوە كە هیچ مافێكی پێ نە درێت لەلایەن عێراقەوە ئەوەیە شەراكەت و پێكەوەژیان كە بانگەشەی بۆدەكەن، بەتۆ پێگەی كوردستان كەم نابێتەوە لەسەر ئاستی جیهان چونكە ئێمە خاوەن هێزی پێشمەرگەی داعش بەزێنین ئێوەش سوپاێكی میلیشیاو بەزیوو و وڵاتێكی دروستكراو و بەكارهێنەری رژێمی ئێران و شكستخواردوون لە هەموو بوارەكاندا . هەروەها ئامانجی سەرەكی ئەوا بوو تا لەو رێگەیەوە شكستەكانی بشارێتەوە رێگە لە پێشكەوتنە كانی كورد لە هەموو بوارەكاندا بگرێت .
رژێمی عێراق كە خاوەن دەیان كێشەی ئاڵۆزە، وردتر هەنگاو بنێت و بە ئاگاوە ئاوڕ لە مێژوو بداتەوە، بۆ ئەوەی ئەگەر تێنەگەشتووە تا ئەم ساتە لە ڕابردوو، ئێستە تێبگات كە كوردستان دوور لە خواستی گەلەكەی بە عێراقەوە لكێنراوە، ئەگەر نا لە بنەڕەتدا تاكی كورد هەرگیز لە ناخی خۆیدا عێراقی نەبووە، هەر ئەوەش وای كردووە لەپێناوی پاراستنی شوناس و خاكی خۆیدا، 100 ساڵە قوربانی دەدات، ئیتر چۆن بە هەڕەشە و فشار سازش دەكات. بەڵام دیارە دەسەڵاتدارانی بەغدا لە ئەنجامی ریفراندۆمی سەربەخۆیی وەها شۆك بوونە ئاگایان لە خۆیان نەماوە، ئەگەر نا چۆن ئەو بڕیارانە دەردەكەن كە هەم بارودۆخەكە ئاڵۆزتر دەكات، هەم ئەگەری جێبەجێكردنی مەحاڵە. رژێمی بەغدا دوای سەدەیەك خوێن و كارەسات، تازە بە تازە دەیەوێت هەژموون و دەسەڵاتی خۆی بەسەر كوردستاندا بسەپێنێ، وەك ئەوەی ئێستە سەردەمی بەعس و شەڕی سارد و دوو جەمسەری دنیا بێت. ئەگەر عێراق دوا بژاردەی سزادانی خەڵكی كوردستان بێت بە داخستنی دەرگەی گفتوگۆ و دەروازەی سنووری و فڕۆكەخانە و بڕینی مووچەی فەرمانبەرانی كورد، ئەوكات هیچ بژاردەیەك لە بەردەم سەركردایەتیی سیاسی كوردستان نامێنێت و ناچار دەبن بێ گفتوگۆ بە پشتبەستن بە ئەنجامی ریفراندۆم، دەوڵەتی كوردستان ڕابگەیەنن. ئەگەر حكوومەتی عێراق بەم شێوەیە مامەڵە لەگەڵ خواستی خەڵكی كوردستان بكات و وا تێبگات بە لێدوان و هەڕەشە و بڕیارە هەڵەكانی كورد پاشگەز دەبێتەوە، بەهەڵەدا چووە.ئێستا بۆ هەموو لایەك ڕوون دەبێتەوە كە پێكەوەژیان لە سایەی ئەو كولتوور و عەقڵیەتە عەرەبییەدا ئەستەمە و لە عێراق تەنیا دەموچاو گۆڕاوە و هەمان عەقڵ و هزری شۆڤێنی ڕابردوو نەك وەك خۆی ماوە، بەڵكو مەترسیدارتر بووە، چونكە ململانێ و پاوانخوازی تایفیشی تێكەڵ بووە، بۆیە هەڵچوون و گوشارەكانی بەغدا ئازار و ژانی لێكترازانە گرتوونی، لەو بڕوایەدام زۆر ناخایەنێ. بۆیە تا كوردستان خاوەن هێزی پێشمەرگە ، ئیرادەی پۆڵایینی میللەتەكەمان و خاوەن رێبەرێكی كارێزماو دڵسۆزی وەك سەرۆك مسعود بارزانی بێ سەركەوتن و گەیشتن بەرەو لووتكە نزیكتر دەكاتەوە .
