ستراتیژییەتی نوێی ئەمریكا بەرامبەر ئێران
October 31, 2017
وتار و بیروڕا
كاتێك لە وتارەكەیدا ئەوەی دووپات كردەوە كە ئێران پابەند نەبووە بە رێككەتنەكەوە- كە ئیدارەی ئۆباما ئەنجامی دابوو لەگەڵیدا-، سەرۆك ترەمپ جەختی لەسەر ئەو خاڵە كردەوە كە كێشە بنەڕەتییەكەی رێككەوتنەكە بریتییە لەوەی تەنیا یەك لایەنی كێشە بنچینەییەكەی ئێرانی لەبەرچاو گرتووە- واتە پرۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئێران-، و سەرجەم كێشە جددییەكانی دیكەی لەگەڵ تاراندا نادیدە گرتووە. بۆ نموونە، ئێران وەك دەوڵەتێك زۆر چالاك و پشتیوانكاری بەرچاوی تیرۆریزمەو سوپای پاسدارانیش زۆرێك لە كارە تیرۆریستییەكانی رژێمی ئێران جێبەجێ دەكات، هەروەها پرۆگرامە مووشەكییەكەی ئێرانیش مایەی كێشە و گرفتە. چونكە مووشەكە دوورهاوێژەكان بریتین لە سیستمی هەڵدانی كڵاوە ئەتۆمییەكان. بەدەستهێنانی تەكنەلۆژیای مووشەكیش دژوارترە بە بەراورد بە دروستكردنی چەكیی ناوكی. ئێمە ئەم حاڵەتە لە كۆریای باكوور بەدی دەكەین. كە بۆ ماوەیەكە خاوەنی چەكی ناوكییە، بەڵام بەدەستهێنانی سیستمەكانی هەڵدانیان كارێكی زەحمەتترە.
پلانە نوێیەكەی ترەمپ لە ئاست ئێراندا كشانەوەی دەستبەجێی ئەمریكا لە رێككەوتنەكە ئەتۆمییەكە لە خۆناگرێت. لەبری ئەوە، ئەمریكا كار لەگەڵ هاوپەیمانەكانی دەكات بۆ دڵنیابوون لەوەی ئێرانییەكان بە راستی پابەند دەبن بە رێككەوتنەكەوە. كە هیچ چاوپۆشییەكیش ناكرێت لە هەر خۆدزینەوەیەكی لە پابەندبوونەكانی. لەگەڵ ئەوەشدا، كارێكی دژوارە خۆدزینەوەی ئێران لە پابەندبوونەكانی پشتڕاست بكرێتەوە، لەبەر ئەوەی ئێران باوەڕی بەوە نییە كە پشكنەرە نێودەوڵەتییەكان دەستیان بە پێگەكانی سوپادا رابگات، كە پێشتر كردەوە نایاساییەكانی لەو پێگانەدا بەڕێوە دەبرد. هەرچۆنێك بێت، ئەو بەشانەی رێككەوتنەكە كە دەكرێت پشكنینیان بۆ بكرێت، دەكەونە ژێر چاودێری ورد و جددییەوە. ئەوەی لێرەدا شایستەی بیرهێنانەوەیە ئەوەیە تەنانەت سەرۆك ئۆباماش ئیعترافی بەوە كرد كە خودی رێككەوتنەكە تەنیا چەند مانگێكی كەم و تاوەكو ساڵێك ئەو ماوەیە دوادەخات كە ئێران تیێدا دەتوانێت چەكی ناوكی بەدەست بهێنێت، ئەمە ئەگەر هاتوو تاران بڕیاریدا كە بە تەواوەتی خۆی لە رێككەوتنەكە بدزێتەوە، یاخود بڕیاریدا چاوەڕێی بەسەرچوونی بڕگەكانی رێككەوتنەكە بكات و دواتر لەو ماوەیەدا ئەو كارە ئەنجام بدات. بە دڵنیاییەوە، لەو كاتەدا، ئەمریكا ناتوانێت پرۆگرامی مووشەكی ئێران رابگرێت، چونكە بۆی هەیە رژێمی ئێران تا ئەو كاتە كاری لەسەر پەرەپێدانی مووشەكی بالیستی كیشوەربڕ كردبێت كە توانای هەڵگرتنی كڵاوەی ئەتۆمییان هەبێت.
كەواتە گرنگە سەرجەم مەترسییەكانی ئەو رژێمە لەبەرچاو بگیرێن و چارەسەر بكرێن، نەك تەنیا تەركیز لەسەر لایەنێكی بچووكی پرۆگرامی چەكەكەی بكرێتەوە، ئەمە ئەگەر هاتوو ئەمریكا ویستی پەند لە مێژوو وەربگرێت. لە راستیدا خودی رژێمی ئێران مایەی كێشەیە و سنورداركردنی لایەنێكی پرۆگرامی چەكە ئەتۆمییەكەی، لە كاتێكدا كە دەستی بە ملیارەها دۆلاردا رادەگات، نەك تەنیا پاداشتكردنەوەی رژێمەكەیە لەبەرامبەر دەیان ساڵی كاری تێكدەرانە، بەڵكو لە راستیدا و لە كۆتاییدا دەبێتەهۆی دەستەبەركردنی دارایی بۆ كردەوەگەلێك كە راستەوخۆ زیان بە ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی دەگەیەنێت. با لە یادمان بێت كە ئێران بەرپرسە لە كوشتنی زیاتر لە 500 جەنگاوەری ئەمریكا، ئەمەش راستییەكی زانراو بوو كاتێك سەرۆك ئۆباما كاری بۆ شەرعیەتدان بە ئێران دەكرد لە رێی ئەنجامدانی رێككەوتنەوە لەگەڵیدا.
هەروەها، ئەوەی گرنگ بوو سەرۆك ترەمپ ئاماژەی بە گەلی ئێران كرد لە وتارەكەیدا. ئەو جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە ئەمریكا كێشەی لەگەڵ رژێمی حوكمڕانی ئێراندا هەیە، نەگ لەگەڵ گەلەكەیدا. تەنانەت گەلی ئێران زۆرترین قوربانیی دەستی دڵڕەقی و دەستدرێژی رژێمی ئێرانن. كەواتە تاوەكو رژێمی ئەو وڵاتە رەوتی سیاسەتی خۆی نەگۆڕێت، یاخود تاوەكو ئەوەندە لاواز نەكرێت كە گەلی ئێرانی- ئەوانەی خواستی فرەیی و سەربەخۆییان هەیە- بتوانن رژێمەكە بگۆڕن، یان بیڕووخێنن، ئەوا كردەوە و سیاسەتە لێكدابڕاوەكان، وەك رێككەوتنە ئەتۆمییەكە، تەنیا كاریگەرییەكی لاوەكییان دەبێت. گرفتی رێككەوتنەكە لەگەڵ ئێراندا ئەوەیە نابێتەهۆی چارەسەركردنی كێشەكە. سەرۆك یەكەم هەنگاوی هەڵگرت بۆ راستكردنەوەی ئەم هەڵەیە.
ئێستا تۆپەكە لە گۆڕەپانی كۆنگرێسە، كە بە هاوكاریكردنی توندوتۆڵ لەگەڵ ئیدارەی ئەمریكادا یاسایەك دەربكات و لەبەرامبەر كارە تیرۆریستییەكان و پرۆگرامە مووشەكییەكەدا سزای گونجاو بەسەر ئێراندا بسەپێنێت. خۆ ئەگەر هاتو ئەم هەنگاوانەش بوونە هۆی ئەوەی ئێران لە رێككەوتنەكە بكشێتەوە، هیچ كێشە نییە با بكشێتەوە. بە گوزارشتی بەرپرسەكانی نێو ئیدارەی ئۆباما: نەبوونی رێككەوتن باشترە لە بوونی رێككەوتنێكی خراپ.
پوختەی مەسەلەكە ئەوەیە كە ئەمە ستراتیژییەتێكی زۆر باشە. ئەوەی ئەمریكا پێویستی پێیەتی بوونی رێچكەیەكی روون و واقیعبینانەیە لە ئاست ئێراندا، كە لە دەرئەنجامدا ببێتەهۆی پاراستنی ئاشتی لە مەودای نزیك و دووردا. جێیەجێكردنی ئەم ستراتیژیەتەش پێویستی بە كار و كۆششێكی گەورەی دیپلۆماتی هەیە. خۆ ئەگەر هاتوو ئەمریكاش سەركەوتوو بوو لەم رووەوە، ئەوا ئەمە ئاماژەیە بۆ بەدەستهێنانی سەقامگیرییەكی درێژخایەن.