ئەركەكانی ئەمریكا هێشتا لە عێراق جێبەجێ نەكراون دەبێت ئەمریكا سیاسەتی روون و ئاشكرای بەرامبەر كورد هەبێت و ناوبژیوانی پرۆسەی وتووێژی نێوان هەولێر و بەغدا بێت
ئیما سكای
لە تەممووزی 2017 هێزەكانی عێراق كە لەلایەن ئەمریكا بە هێزی ئاسمانی پشتگیری دەكران، موسڵیان ئازاد كرد، ئەو شارەی ئەبوبەكر بەغدادی سەرۆكی دەوڵەتی ئیسلامی داعش سێ ساڵ پێش ئێستا خەلافەتی تیا راگەیاند، بەڵام دوای 9 مانگ لە شەڕێكی قورس كە تیایدا هێزەكانی دژەتیرۆری عێراق و دەستەبژێری ئەو هێزانەی كە ئەمریكا مەشقی پێكردبوون و پاش شەڕێكی ناو شار و كۆڵان بە كۆڵان و شەقام بە شەقام، بەكارهێنانی هاووڵاتیان وەك تانكی مرۆیی لەلایەن داعشەوە سەركەوتنێكی قورس بەدی هات، لەم شەڕەدا بە هەزاران هاووڵاتی سڤیل كوژران و زیاتر لە ملیۆنێك هاووڵاتی لەسەر ماڵ و حاڵی خۆیان ئاوارە بوون، شوێنە مێژووییەكانی موسڵ و ژێرخانی ئەو شارەش لەبەر یەك هەڵوەشا.
بەڵام وێڕای هەموو ئەمانەش هێندەش هەیە كە پێی دڵخۆش بین، ئازادكردنی موسڵ كۆتایی بە قۆناخێكی تیرۆر هێنا، كە تیایدا دەبینین منداڵی قوتابخانەكان مێشكیان شۆراوەتەوە، جگەركێشەكان جەلدیان لێ دراوە، ژنانی ئێزدی لە كۆیلایەتی سێكسی رزگاركراون، پیاوان لەسەربانە بەرزەكانەوە فرێدراونەتە خوارەوە، هەروەها ئەم سەركەوتنە گورزێكی كوشندەشە بۆ داعش، بە هەزاران لە چەكدارەكانی كوژران، سەرچاوەی داهاتی زۆر كەمبۆتەوە، توانای رێكخراوەكەی تیكشكێنراوە، بانگەشە گلۆباڵییەكانیشی كەم بۆتەوە.
دوای ئەم سەركەوتنە سەرۆك دۆناڵد ترەمپ لەوانەیە بیەوێت ئەوە رابگەیەنێت (ئەركەكە تەواو بووە) و هەوڵبدات بە خێرایی لە عێراق دەربچێت، ئەمەش دوای 14 ساڵ بەسەر لە دەستتێوەردانی ئەمریكا، ئەم بژارە كە هیچ گومانی تێدا نییە سەرنجڕاكێشە، بەڵام ئەگەر بەم بژارە كار بكەین دەبێتە هەڵەیەكی ترسناك.
ترەمپ و ئەمریكییەكانی دیكە لەوانەیە خوازیاری ئەوە بن كە كۆتایی بە هەر تێوەگلانێك بهێنن، واتە بەو مانایە هەرچی لە عێراق روو دەدات، نابێت لێی بمێننەوە، ئەگەرچی داعش زۆربەی ئەو خاكەی كۆنتڕۆڵی كردبوو، لەدەستی داوەو رێكخراوەكەشی زۆر لاواز بووە، بەڵام داعش هێندە توانای ماوە كە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی هێرشی تیرۆریستی ئەنجام بدات، ئەمەش وادەكات كە پشتگیری ئەمریكا زۆر پێویست بێت بۆ بەهێزكردنی عێراق و هەروەها هاننەدانی دەوڵەتانی ئیقلیمییە بۆ پڕكردنەوەی بۆشایی هێز كە لەدوای تێكشكاندنی داعش دروست دەبێت. دەبێت ئەوە بزانێن كە لەبەریەك هەڵوەشانی عێراق دەبێتە ئامێرێك بۆ نەمانی سیستمی ئیقلیمی، كەواتە سەقامگیری عێراق گرنگترین فاكتەرە بۆ دووبارە دروستكردنەوەی هاوسەنگیی هێز .
لە كوێدا بە هەڵە رۆیشتووین؟
لە مارتی 2003 ئەمریكا عێراقی داگیركرد لەسەر ئەو مەزندەیەی كە سەدام حوسێنی سەرۆكی عێراق پەرە بە چەكی كۆكوژ دەدات، بەڵام دواتر دەركەوت كە ئەم مەزندەیە راست نەبوو.
هاوپەیمانی بە سەرۆكایەتی ئەمریكا لە ماوەی چەند هەفتەیەكدا حكومەتەكەی سەدام حوسێنی رووخاند، بەڵام سەركەوتنی سیاسی بووە ئامانجێكی بەدی نەهاتوو. لە 2003 دەسەڵاتی كاتیی هاوپەیمانان بایەخی بە خزمەتگوزاری مەدەنی نەداو هێزەكانی ئاسایشی لەبەریەك هەڵوەشاندەوە، ئەم بڕیارە بووە هۆكاری لەبەریەك هەڵوەشانی دەوڵەت و شەڕی ناوخۆ، ئەمەش بووە هۆكارێك بۆ ئەوەی بوارێك بۆ رێكخراوی تیرۆریستیی قاعیدە بكرێتەوە كە جێ پێیەك لە عێراقدا دروست بكات، هەروەها بواری بۆ ئێران رەخساند بۆ ئەوەی نفووزی خۆی فراوان بكات. لەماوەی خولی دووەمی ئیدارەی سەرۆك جۆرج دەبلیو بوش توانی ئەو مەندە رەشەی پێشتر هەبوو، هەندێك پێچەوانە بكاتەوە، ئەمەش دوای ئەوەی لە چوارچێوەی زیادكردنی بەپەلەی هێزی ئەمریكا بۆ عێراق لە 2007 و لەگەڵ هاوكاریكردن لە گەڵ هۆزەكانی عێراق كە پێیان دەگوت «هێزەكانی سەحوە»، توانرا بە شێوەیەكی دراماتیكی توندوتیژی تائیفەگەری كەم بكاتەوە و تیرۆریستانی قاعیدە لە عێراقدا تێكبشكێنێت.
بەڵام كاتێك لە ساڵی 2009 سەرۆك ئۆباما هاتە كۆشكی سپی، هەردوولا ئەمریكییەكان و عێراقییەكانیش لەو قەناعەتەدا بوون كە شەڕی ناوخۆی نێوان سوننە و شیعە جارێكی دیكە دروست نابێتەوە و سەرەنجامیش وڵات بە ئاراستەیەكی راست هەنگاو هەڵدەگرێت، بەڵام لە بری ئەوەی ئەم سەركەوتنە بكاتە سەرمایەیەك بۆ ئەوەی عێراقییەكان بگەیەنێتە ئەو قەناعەتەی لەگەڵ یەكتری كۆمپرۆمایز بكەن، ئیدارەی ئۆباما خۆی دوورخستەوەو هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2010ی عێراق وەك خاڵی وەرچەرخان، كردیە خاڵی وەرچەرخان، بەڵام كاتێك لیستی ئەلعیراقیە كە لیستێكی قەومی عەرەبی و نامەزهەبی بوو كە لەلایەن ئەیاد عەللاوی ـەوە سەرۆكایەتی دەكرا، توانی هەڵبژاردنەكە بباتەوە و شكست بە حزبی دەعوەی نوری مالیكی (سەرۆك وەزیرانی ئەو كات) بهێنێت، بەڵام ئیدارەی ئۆباما شكستی هێنا لەوەی مافی لیستی براوە بكاتە یەكەم هەنگاو بۆ پێكهێنانی حكومەت، لەبری ئەمە ئاماژەیەكی بەوجۆرە پیشاندا كە خوازیاری ئەوەیە مالیكی لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە. ئەمە وێڕای ئەم ئاماژەی ئەمریكا پێشێلكردنی دەستووری عێراقیش بوو، هەروەها لەلایەن سیاسەتمەدارەكانی عێراقیشەوە رەتدەكرایەوە. ئۆباما جەختی لەوە دەكردەوە كە نوری مالیكی عێراقییەكی قەومییەو هەروەها دۆستی ئەمریكاشە، بەڵام لە راستیدا ئەو بڕیارەی ئۆباما بۆ ئەوەی مالیكی لەدەسەڵاتدا بمێنێتەوە، بووە هۆكاری ئەوەی مالیكی وەك دەستی ئێران رەفتار بكات. بۆ ئەمەش ئێران گوشاری خستە سەر موقتەدا سەدر كە زۆر دژی ئەمریكا بوو، هەروەها زۆر رقیشی لە مالیكی بوو، كە لیستەكەی بخاتە پال ئەو هاوپەیمانییەی كە مالیكی كاندیدیەتی، ئەم وەرچەرخانەش بووە باشترین زەمینە بۆ ئەوەی مالیكی خولێكی دیكەش ببێتەوە بەسەرۆك وەزیران.
لەبەرامبەر هاوكاریی ئێران بۆ مالیكی كە سەدر بێتە ناو هاوپەیمانییەكە، مالیكی رازی بوو كە گەرەنتی بە ئێران بدات بە كشانەوەی تەواوی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق پێش ئەوەی ساڵی 2011 كۆتایی بێت. ئەمەش واتە پێش ئەوەی وادەی ریككەوتنی سۆفا بەسەر بچێت.
ئەم سیناریۆیە لەبری ئەوەی ببێتە ئاماژەیەك بۆ دەستاودەستكردنی دەسەڵات لە سیستمێكی دیموكراتیی نوێ، بەڵام هەڵبژاردنی 2010 بووە هۆكاری نەمانی متمانە لەبەر ئەو گۆڕانكارییەی كە بە رێگەی سیاسی ئەنجام درا، نەك لەبەر رۆشنایی ئاكامەكانی هەڵبژاردن، هەربۆیە كاتێك مالیكی دڵنیابوو لە كورسییەكەی بۆ خولی دووەم مسۆگەر بووە، لەو بەڵێنانە پەشێمان بووەوە كە بە هێزەكانی سەحوەی عەرەبی سوننەی دابوو، هەروەها سیاسەتمەدارانی سوونەی بە تاوانی تیرۆر تۆمەتبار كرد و لەناو پرۆسەی سیاسی دووری خستنەوە، هەروەها فەرمانی بە هێزە ئەمنییەكانی كرد كە زۆر بە توندی ناڕەزاییەكانی عەرەبی سونە سەركوت بكەن. ئەم كارانەی مالیكی بارودۆخێكی خوڵقاند كە لەسەر پاشماوەی رێكخراوی قاعیدە لە عێراق، گرووپێكی نوێی تیرۆریستی بەناوی داعش سەرهەڵبداتەوە، پێش ئەوەش كە بە ناوی داعش بناسرێن، خۆیان بەو جۆرە ناساندبوو كە بەرگری لە عەرەبی سوننە دەكەن دژی رژێمی مالیكی. ئەوان هەستیان بە خیانەت و جیاكاری دەكرد كە لەلایەن حكومەتی مالكییەوە لە دژیان پیادە دەكرێت. هەر بۆیە بەشێكی زۆر عەرەبی سوننە بڕیاریان دا كە پشتگیری داعش هەڵبژاردنی نێوان دوو شەڕە كە بە بۆچوونی ئەوان داعش لە مالیكی باشترە.
مالیكی هەموو دامەزاروە دیموكراتییەكانی عێراقی بە سیاسی و بێمانا كرد، ئەم هەنگاوەی مالیكی بە شێوەیەكی تایبەتی زیانی بە سوپا گەیاند، ئەمەش كاتێك بەشی هەرە زۆری فەرماندە چالاك و نزیكەكانی ئەمریكای گۆڕی بەو كەسانەی كە سەربەخۆی و لێی نزیك بوون، بڕیاری ئیدارەی ئۆباماش كە كشانەوە بوو لە عێراق، سەرەنجام بووە هۆكاری ئەوەی بارودۆخێك دروست ببێت كە دووبارە پێویست بكات بگەڕێتەوە. هەر بۆیە كاتێك داعش لە حوزەیرانی 2014 توانی سێیەكی خاكی عێراق كۆنتڕۆڵ بكات، هەروەها سوپای عێراق كە لەلایەن ئەمریكا بە بەهای چەندین ملیار دۆلار مەشقی پێكرابوو و پڕچەك كرابوو، لەبەر یەك هەڵوەشایەوە، هەموو ئەو چەك و پێداویستییەی ئەمریكا بۆ سوپای عێراقی دابین كردبوو لەلایەن داعشەوە دەستی بەسەردا گیرا، بەمەش ئەمریكا رووبەڕووی گرووپێكی تیرۆریستی پڕچەككراو و دەوڵەتێكی لاواز بووەوە كە سوپاكەی لەبەر یەك هەڵوەشابوو، بۆیە ئیدارەی ئۆباما ناچار بوو پشتگیرییەكانی خۆی لە مالیكی بكێشێتەوە و مەرجی ئەوەی دانا دەبێت یەكێكی دیكە جێگەی مالیكی بگرێتەوە، ئەوجا دوای ئەوە جارێكی دیكە هاوكاری بۆ هێزەكانی عێراق رەوانە دەكاتەوە.
دیاریكردنی گۆڕەپانی سیاسی عێراق
ئێستا كە داعش لەموسڵ نەماوە و هەڵبژاردنەكانی 2018ی عێراق لە ئاسۆ رادیارە، ئێستا جارێكی دیكە عێراق گەیشتۆتەوە خاڵێكی دیكەی وەرچەرخان، ئەم دیمەنە سیاسییە لەبەر یەكهەڵوەشاوەی عێراق، هەلێكی ماناداری رەخساندووە بۆ ئەوەی هاوپەیمانییەكی غەیرە تائیفی بونیاد بنرێتەوە، بەڵام ئەمەشیان مەترسیدارە لەبەر ئەوەی وڵاتانی دیكەی ناوچەكە ئەوانیش دەیانەوێت سوود لەم هەلە وەربگرن بۆ ئەوەی نفووزی خۆیان زیاتر بكەن لەو كاتەی سیاسییە عێراقییەكان دەكەونە ململانێی یەكتری بۆ گەیشتن بە دەسەڵات. حەیدەر عەبادی كە دوای ئەوەی جێگەی مالیكی گرتەوەو بووە سەرۆك وەزیران، هەوڵدەدات كە هاوسەنگی لە نێوان پشتگیری ئەمریكا و ئێرانییەكان دروست بكات و هەروەها هەوڵدەدات وەك بێلایەن لە مونافەسەی هێزە ئیقلیمییەكاندا بمێنێتەوە. هەروەها بڕیاری داوە كە بە شێوەیەكی گشتگیر بایەخ بە سیاسەتی ناوخۆ بدات، بۆ ئەوەشی لەدەسەڵاتدا بمێنێتەوە، نیازی ئەوەی هەیە هاوپەیمانییەك دروست بكات كە كۆمەڵێك گرووپ لەخۆی بگرێت كە لەوانەیە یەكێك لەو گرووپانە موقتەدا سەدر بێت. هەروەها دەیەوێت كە هاوپەیمانییەكی سیاسی لەگەڵ ئەیاد عەللاوی دروست بكات، ئەو كەسەی لە هەڵبژاردنی 2010 شكستی بە مالیكی هێنا، هەروەها عەبادی هەوڵدەدات لەناو پارتە سیاسییە شیعەكانیشدا هاوپەیمان بدۆزێتەوە، وەك گرووپی حیكمە كە تازە لەلایەن عەمار حەكیمەوە دامەزراوە، ئاشكرایە سەركەوتنەكانی ئەم دواییەی دژی داعش، پێگەی عەبادی بەهێز كردووە، بەڵام دیسان پێویستی بەوەیە بنكەی سیاسیی خۆی هەبێت. چونكە دیسان عەبادی رووبەڕووی ململانێیەكی بەهێز دەبێتەوە. ئاشكراشە مالیكی لەبەرامبەر عەبادی خەریكی چییە، مالیكی بە شێوەیەكی بەردەوام و جێگر هەوڵی بۆ ئەوەیە ئەو پێشكەوتنەی عەبادی رابگرێت، ئەمەش بە رێگەی كۆكردنەوەی گرووپەكانی ئەنتی ئەمریكا و ئەوانەی ئەجیندای پرۆ ئیرانیان هەیە، كاراكتەرێكی دیكەی سەرەكی هادی عامری سەرۆكی رێكخراوی بەدرە كە میلیشیایەكی شیعەیەو بۆتە پارتێكی سیاسی و خوازیاری ئەوەیە كە پەیوەندی ئێران لەگەڵ عێراق زۆر بەهێز بكات و هێرش دەكاتە سەر كاراكتەرە سیاسییە عەلمانییەكان.
سەركردەكانی عەرەبی سوننە هەر بە دابەشبوون و پەرت و بڵاوی دەمێننەوە، هەروەها سەركردە كۆنەكان ناتوانن رێگە چۆڵ بكەن بۆ ئەوەی نەوەیەكی گەنجی سیاسەتمەدار دەربكەون، سەركردەكانی شیعە، سوننە بەوە تۆمەتبار دەكەن كە بوونە پاشكۆی دەوڵەتانی دراوسێی عێراق وەك سعودیە و توركیا، هەروەها ترسێك كە سوننە دروستی دەكات ئەوەیە كە بەردەوام كۆنفرانسەكانی خۆیان لە دەرەوەی عێراق گرێدەدەن، خاڵێكی دیكە كە ئاشتبوونەوەی نیشتمانی ئاڵۆز كردووە، ئەوەیە كە شیعە خوازیاری تۆڵەسەندنەوەیە لەوانەی كە هاوكاری داعشیان كردووە، هەروەها گومانێكی بەرفراوان هەیە بەوەی كە زۆر لە عەرەبی سوننە لە سەرەتادا پێشوازییان لە داعش بۆ ناو شارەكانیان كردووە.
كێشەی كورد
كورد، بەپێچەوانەوە خۆیان لە پێگەیەكی بەهێزتردا بینیوەتەوە، ئومێدیان ئەوەیە سوودی لێ وەربگرن لە هەوڵەكانیان بۆ گەیشتن بەسەربەخۆیی، خواستی كورد بۆ دەوڵەت، بەروارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوكاتەی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی لەبەر یەك هەڵوەشا، ئەوكاتە دەسەڵاتی ئیمپریالی سنووری تازەیان بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كێشا، بەڵام بەپێچەوانەی ئەو بەڵێنەی پێیان درابوو، كورد نەبووە خاوەنی نیشتمان و دەوڵەت، لەبری ئەوە خاكەكەی بەسەر ئێران و عێراق و سووریا و توركیا دابەش كراو پێیانەوە لكێنرا. بەڵام لەم چەند ساڵە كەمەی دوایی، ئەو بارودۆخە گۆڕانكاری بەسەردا هات، لە ماوەی شاڵاوەكانی دژی داعش، كوردی عێراق راستەوخۆ چەكی لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی وەرگرت، نەك لە رێگەی بەغداوە، هەروەها توانیویانە خاكی زیاتر بخەنە ژێر كۆنتڕۆڵی خۆیان بە شاری كەركووكیشەوە، ئەم بەرەوپێش چوونانە بارودۆخێكی نوێی هێنا ئاراوە كە تیایدا وایكرد مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان رۆژی 25ی ئەیلوولی 2017 بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆمی سەربەخۆیی دەستنیشان بكات.
كورد بۆ ئەوەی سەربەخۆیی بەدەست بهێنێت، پێویستە بەسەر چەندین ئاستەنگی ناوخۆیی و دەرەكیدا زاڵ بن، بەتایبەتی كە ئێران و توركیا زۆر بە توندنی دژی ئەو ریفراندۆمەن كە ئەنجامدراوە، ئەمەش لە ترسی ئەوەیە ئەم هەنگاوە دەبێتە هۆی بەهێز بوونی بزاڤی سەربەخۆخوازیی كورد لەو وڵاتانەدا. هەروەها ئەمریكاش بەردەوامە لە پشتگیریكردنی بۆ یەكپارچەیی عێراق، بۆ ئەمەش ریكس تیلێرسۆن وەزیری دەرەوەی ئەمریكا، هانی كوردەكانی دا بۆ ئەوەی ریفراندۆمەكەیان دوابخەن، لە هەمانكاتدا بارزانی لە ناوخۆی كوردستانیشدا رووبەڕووی تەحەددی بۆتەوە. لەسەر ئاستی ناوخۆی كوردستان گەنجەكانی كورد زۆر بە توندی رەخنە گەندەڵی لە حكومەت دەگرن، ئەوەش بارودۆخەكەی خراپتر كردووە، دابەزینی نرخی نەوت و ئەو كێشانەی لەگەڵ بەغدا كە بۆتە هۆكاری ئەوەی بەشێكی زۆری كارمەندان مووچەیان وەرنەگرتووە، ئەمەش بۆتە هۆی دابەزینی ئاستی ستاندەری ژیان.
بۆچوونەكان لە ئێرانەوە بەرامبەر بە عێراق
لە عێراقدا، دینامیكیەتی سیاسەتی ناوخۆیی زۆر بە توندی گرێدراوە بەو بارودۆخەی لەو دیو سنووری عێراقەوە بوونی هەیە، ئەوەش نیگەرانیی بەرامبەر ئاستی نفووزی ئێرانی بەتایبەتی كە زۆر بە فراوانی بڵاوبۆتەوە، لە ماوەی شاڵاوەكان دژی داعش زیاتر كردووە، ئێران تەنیا راوێژكاری سەربازی نەناردووە بۆ عێراق، بەڵكو پشتگیری ئەو میلیشیا شیعەیانەی كردووە كە مەبەستی بووە، ئێران دەیەوێت پارێزگاری لەو نفووزەی خۆیەوە بكات، ئەمەش لە پێناوی ئەوەی نفووزی سیاسیی زیاتری لەسەر بەغدا هەبێت و تەئمینی رێگەیەكی زەمینی بكات كە ئێران گرێبداتەوە بە لوبنانەوە.
ئەو میلیشیا شیعانەی لەلایەن ئێرانەوە پشتگیریان لێدەكرێت، بەشێكن لەو هێزەی پێی دەگوترێت یەكەكانی حەشدی شەعبی، ئەمەش وەك وەڵامدانەوەیەك بۆ فەتواكەی عەلی سیستانی لە 2014 دروستكراوە، كاتێك بانگەشەی عێراقییەكانی كرد كە هەڵبستن بۆ بەرگریكردن لە وڵاتەكەیان دژی داعش. ئەوجا بەهۆی ئەو رۆڵەی گێڕایان بۆ دوورخستنەوەی داعش لە هێرشەكانیان بۆ سەر بەغدا، یەكەكانی حەشدی شەعبی لەناو شەقامی شیعەدا جەماوەرێكی زۆریان بەدەست هێناوە، لە ئێستاشدا بەشێك لە فەرماندەكانی حەشدی شەعبی دەیانەوێت ئەو سەركەوتنە سەربازییانەی دژی داعش بگۆڕن بۆ هێز و دەسەڵاتی سیاسی و بەوەش شەرعییەتی دەوڵەتیان كەم كردۆتەوە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە رێگرن لە بەردەم ئەوەی عێراق وەك پێویست بەهێز بێت كە نفووزی ئێرانی لە عێراقدا پاشەكشە پێ بكات، لەمەش خراپتر ئەم میلیشیا شیعەیانە لەسەر ئاستێكی فراوان ترس و تۆقاندن و كوشتن بە تۆمەتی داعش لە دژی هاووڵاتیانی عەرەبی سوننە ئەنجامدەدەن و ترسێكی زۆریان دروست كردووە.
سەركردەكانی عێراق وێڕای ئەوەی پێشتر پێشوازییان لە پشتگیرییەكانی تاران كردووە، بەڵام ئێستا خەریكی هەڵگرتنی هەنگاوێكی دیكەن بۆ هاوسەنگكردنی نفووزی ئێرانی بە رێگەی دروستكردنی كرانەوەیەكی گەورە لەگەڵ عەرەبستانی سعودیدا. لە شوباتی 2017 عادل ئەلجوبیر بووە یەكەمین وەزیری دەرەوەی عەرەبستانی سعودی كە سەردانی بەغدا بكات، ئەمە دوای ئەوەی لە ساڵی 1990ـەوە پەیوەندی نێوان سعودیە و عێراق پچڕابوو، دواتر هەر لە ساڵی 2017 عەبادی و قاسم ئەعرەجی وەزیری ناوخۆ هەر یەكەیان بەجیا سەردانی ریازیان كرد، هەتا موقتەدا سەدر كە مەرجەعێكی شیعەیە لە مانگی ئابی 2017 سەردانی سعودیە و ئیماراتی كرد، لەوێش سەدر وەك عێراقییەك و ناسیۆنالیستێك خۆی ناساند، ئەمەش پێنانێك بوو بەچاوی ئێراندا.
بۆ ئێستا، دیسان ئێران دەستێكی باڵای لە عێراق هەیە و سوودی لەو وەرچەرخانەی عێراق وەگرتووە و وەكیلەكانی خۆی لە بەغدا چاندووە و كۆریدەرێكی زەمینی بۆ گەیشتن بە دەریای سپی ناوەڕاست دروست كردووە، ئەم هەنگاوانەی ئێران بە سادەیی بۆ ناردنی پێداوستی لۆژیستی نییە بۆ میلیشیا شیعەكانی وەك حزبوڵا، یان بۆ خۆدزینەوە لەو سزایانەی لەسەر ئێرانە لەو دیوی سنوورە رەسمییەكانی ئێرانەوە، بەڵكو ئەمە رەنگدانەوەی تمووحی ئێرانە بۆ فراوانكردنی فەزای نفووزی خۆی و دروستكردنی قووڵایی ستراتیژی لەناوچەكەدا، لە ئێستادا ئێران ئەو دەسەڵاتە دەرەكییەیە كە زۆرترین نفووزی لە عێراق و سووریا هەیە، ئەگەر ئەم حاڵەتە ئەوا پشتگوێ بخرێت، ئەمە تەنیا نابێتە رووبەڕووبوونەوەی ئێران و سعودیە، بەڵكو دەبێتە رووبەڕووبوونەوەی ئێران و ئیسرائیلیش لەلایەكی دیكە. زیادبوونی دەسەڵاتی ئێران لە ناوچەكە ترسی ئیسرائیل زیاتر دەكات، لەبەر ئەوەی چەكی كۆكۆژ لە سووریا بوونی هەیە و ئەو ترسە هەیە كە بكەوێتە دەست ئەو دوژمنانەی كە لەلایەن ئێرانەوە پشتگیری دەكرێن، بە كردەییش ئیسرائیل هێرشی كردۆتە سەر ئەو دامەزراوانەی كە بەوە ناسراون چەكی كیمیایی، یان چەكی پێشكەوتووی دیكەی شەڕ دروست دەكەن.
ئەمریكا دەبێت چی بكات؟
هەر دوو سەرۆك جۆرج دەبلیو بوش و باراك ئۆباما لەماوەی سەرۆكایەتی خولی یەكەمدا بڕیاری زۆر هەڵە و كارەستباریان لەبارەی عێراقەوە داوە، تەنیا لە خولی دووەمی سەرۆكایەتیاندا هاتوونە سەر پیادەكردنی سیاسەتێكی ماقووڵی ئەوتۆ كە بتوانن هەڵەكانی رابردوویان راست بكەنەوە، ئەو هەڵانەشی كە خولی یەكەمی سەرۆكایەتی كردوویانە، كاریگەرییان هەبووە لە راستگۆیی و نفووزی ئەمریكا لە عێراقدا، بەڵام بە لەبەرچاوگرتنی گرنگیی پشتگیری سەربازیی ئەمریكا لەشەڕی دژی داعشدا، ئەوا ئێستا واشنتۆن لە عێراقدا نفووزێكی تازەی بۆ پەیدا بۆتەوە، بۆ ئەمەش دەبێت ئەم نفووزە تازەیە زیاتر پشتگیری بكرێت و لەدەست نەدرێت. لەم چوارچێوەیەدا نابێت ئیدارەی ترەمپ تێكشكاندنی داعش لە موسڵ بە تێگەیشتنێكی هەڵە بۆ ئاسایش تەفسیر بكات، هەروەك لە ماوەی نزیكەی 14 ساڵی رابردوو بە راشكاوی دیارە بەوەی هیچ شتێك لە عێراقدا بۆ دواوە ناگەڕێتەوە.
سەركەوتنی شەڕی دژی داعش، دەستكەوتەكانی ئێرانیش دەگرێتەوە، بۆ پێچەوانەكردنەوەی ئەم حاڵەتە، ئەوا لەسەر سیاسەتمەدارە عێراقییەكانە هەوڵبدەن بگەنە رێككەوتنێك لەسەر مەسەلە سیاسییە هەستیارەكان وەك سرووشتی حوكمڕانی و چۆنیەتی دابەشكردنی داهات، ئەمەش لە پێناوی ئەوەی حكومەتێكی بەهیز دروست بێت و كەمتر بكەوێتە بەر دەستتێوەردانی دەرەكی، ئەم ئامانجەش پێویستی بە پابەندبوون هەیە بە پشتگیریكردنی دامەزراوەكان و چەسپاندنی سەروەری یاسا و قەڵاچۆكردنی گەندەڵی (كە ئێستا عێراق لە پلەی 166 لە نیوان 177 دەوڵەتە، بەپێی ئاماژەكانی خشتەی رێكخراوی نێودەوڵەتی بۆ شەفافییەت و گەندەڵی).
ئەمریكا دەتوانێت هاوكاری عێراق بكات، بەڵام ئەم ئەركە پێویستی بەوە هەیە كە بەرژەوەندی نیشتمانی عێراق لە هاوێنەیەكی گەورەتری شەڕی دژی تیرۆر سەیر بكرێت. هەروەها پێویستی بە پشتگیرییەكی بەردەوامی دامەزراوەكان و پابەندبوون بە گوشارێكی گەورە هەیە بۆ ئەوەی خواستی فراوانخوازی ئێران پاشەكشەی پێ بكرێت، ئەم خواستەی ئێران خۆی لە خۆیدا یەكێكە لەو فاكتەرانەی كە دەبێتە هاندەرێك بۆ دووبارە خۆكۆكردنەوەی عەرەبی سوننەی توندڕۆ.
سەبارەت بە دامەزراوەكانی عێراق، دەبێت ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ئەولەوییەتی خۆی بكاتە هاوكاری بۆ ئەو دامەزراوە ئەمنی و هەواڵگرییانەی كە رۆڵیان هەبووە لە پاشەكشەپێكردنی داعشدا.
دەتوانین بڵێین پشتگیری ئەمریكا بۆ دەزگای دژەتیرۆر باشترین دەستپێشخەری ئەمریكا بووە لە ساڵی 2003وە لە عێراقدا، دەزگای دژەتیرۆر كە لە هەموو پێكهاتە جیاوازەكانی عێراق پێكهاتووە، پارێزگاری كردووە لە گیانی مۆراڵی و یەكگرتوویی خۆیان، ئەمە لەگەڵ ئەوەشی لە شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش لە موسڵ زیانێكی گەورەی بەركەوتووە، بۆیە دەبێت ئەمریكا بەردەوامی بەم پشتگیرییانە بدات و زیاتری بكات بۆ ئەم هێزانە.
بۆ گەرەنتیی ئەم سەركەوتنانەی بەم دواییە بەدەستهاتوون، ئەوا دەبێت ئەمریكا پشتگیری ئەو یەكە سەربازییانە بكات كە بیابانی رۆژئاوای نێوان عێراق و سووریان و بۆ ئەوەی ئەو ناوچەیە بە باشی كۆنتڕۆڵ بكەن و هاوكار بێت بۆ توانای دەزگای هەواڵگری و چاودێری لە عێراقدا.
بۆ زیادكردنی شەرعییەتی دەوڵەت لە عێراق، دەبێت واشنتۆن رێنمایی خۆی بۆ ئەنجامدانی ریفۆرم لەكەرتی ئاسایش پێشكەش بكات، هەروەها دەبێت ئەو میلیش
