پرۆسەی ئەنجامدانی ریفراندۆم، هەنگاوی یەكەمی پرۆسەی راگەیاندنی سەربەخۆیی كوردستانە، ئەمەش وەرچەرخانێكە لە شێوازی ئامادەكاریی دامەزراوەیی و رێكخستنی دەسەڵاتە كارگێڕییەكان بۆ شێوازی دامەزراوەی دەوڵەتی و چۆنیەتی دەستكردن بە دانوستاندن لەسەر هەموو ئاستەكان لەگەڵ دەوڵەتی عێراق بۆ ئەوەی وەك دوو دەوڵەتی دراوسێ پێكەوە مامەڵە بكەن، ئەم باسە توێژینەوەیەكی وردە كە ماوەیەكی دوور و درێژە سەرۆكایەتیی دیوانی چاودێری وەك خۆئامادەكردنێك بۆ قۆناخی داهاتوو كە قوناخی دەوڵەتی كوردستانە ئامادەی كردووە، گوڵان وێڕای دەستخۆشی لە خالید چاوەشلی سەرۆكی دیوانی چاودێريی هەرێم، ئەم بابەتە بۆ بەرچاوڕوونی خوێنەرانی بڵاو دەكاتەوە.
یەكەم: ئامادەكاری دەستووری و دامەزراوەیی و رێكخستنی دەسەڵاتی ئیداری و دارایی
1- هەمواركردنەوەی هەندێك لە ماددەكانی ڕەشنووسی دەستووری پێشنیازكراو پێش ئەوەی پەسەند بكرێت بە شێوەیەك كە لەگەڵ دامەزراندنی دەوڵەتی شارستانی سەردەمیانەی جێگیر بگونجێت و دوور بێت لە چەمك و دامەزراوەكانی عێراقی هاوشێوە و بە شێوەیەكی تایبەت ئەوەی پەیوەندی بە فەلسەفە و ڕوونیی ئەرك و تێچوونی دامەزراوە كارگێڕییەكان هەیە لە دەوڵەتی چاوەڕوانكراو.
2- گرتنەبەری سیستەمی حوكمڕانیی نامەركەزی كە واقیعی دیموگرافی كوردستانی باشوور بخاتەڕوو و هەڵوەشاندنەوەی واقیعی ئێستا كە ڕووخسار و قەبارەی دەزگا كارگێڕی و دامەزراوییەكان و یاساكانیان سیستەمی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی و لامەركەزی پارێزگاكان لە یەك كاتدا كۆدەكاتەوە، ئەمەش لە خۆدا یەك لە فاكتەرە سەرەكییەكانی قەیرانی سیاسی و دارایی پێشوو و ئێستای هەرێمە.
3- گرنگە پێداچوونەوەیەكی بنەڕەتی ئەنجام بدرێت بۆ ڕێكخستنەوەی پەیكەری سیستەمی حوكمڕانی و دامەزراوە فەرمییەكان بۆ بەردەستكردنی پێداویستییەكانی سەركەوتن و جێگیربوونی ئەو دەوڵەتەی كە ڕادەگەیەندرێت (دەوڵەتی كوردستان).
4- دامەزراندنی بناغەی سیستەمی دارایی و نەختینە بۆ دەوڵەتی داهاتووی كوردستان و دەستپێكردن بە داڕشتنی یاسای تایبەت بە (دەستەی نیشتمانی گەنجینە و بانكەكان) و دەستپێكردن بە مومارەسەكردنی هەندێك لە ئەركە سەرەكییەكانی و لەگەڵیدا ئامادەكاری بۆ قۆناغی سەربەخۆیی و گرنگترینیان:
أ- دەستپێكردن بە بەكارهێنانی دۆلاری ئەمەریكی وەك دراوی فەرمی بۆ قۆناغی كاتی لە ئێستا و بەدواوە لە پێدانی مووچە و مامەڵە فەرمییەكان لەگەڵ بەكارهێنانی دراوی عێراقی وەك دراوی یارمەتیدەر لە پێدانی نرخی مامەڵە فەرمییە بچووكەكان و وردەكانی تا جێگیربوونی بنەماكانی دەوڵەتی نوێ و گەشەكردنی ئابوورییەكەی و ئەم ستراتیژییە ئابوورییە كوردستانی دەپارێزێ لە پشتبەستن و سستی و سیاسەت و تەنگەژەكانی ئابووری عێراقی و سیاسەتی دراو دەپارێزێت، هەروەها پارێزبەندییەكە خۆڕاییە بۆ ئەگەری هەر پیلانگێڕی یا (مچاربە) یا غەش كردن یا تەهریب كردن.
ب- چاودێری تەكنیكی و كارگێڕی لەسەر بانكە حكوومی و ئەهلییەكان.
ت- دەستپێكردن بە دروستكردن و بەڕێوەبردنی یەدەكی كوردستان لە زێڕ و دراوە بیانییەكان و بەڕێوەبردنی قەرزی حكومەت.
ث- لە قۆناغەكانی دوای چەسپاندن و سەقامگیری سیاسی و ئابووری دەوڵەتی كوردستان هەستانی بانكی ناوەندی كوردستان بە دەركردنی دراوی ناوخۆیی كوردستانی بە گشت فیئەكانی و ئەمەش دوای كۆتاییهاتنی ماوەی بەكارهێنانی دۆلاری ئەمەریكی لە قۆناغی كاتی كە لە خاڵی یەكەمی سەرەوە ئاماژەی پێكراوە.
ج- داڕشتنی سیاسەتی نەختینە و پارێزگاریكردن لە نرخی دراوی كوردستانی لە هەڵاوسان (تچخم).
5- ئەنجامدانی چاكسازیی ڕاستەقینە و شەفاف بۆ چارەسەركردنی هۆكار و ئەنجامەكانی پەیوەندیدار بە قەیرانی ئابووری و دارایی بە مەبەستی دەستەبەركردنی بارودۆخی ناوخۆیی و ئامادەكردنی ژینگەیەكی سرووشتی بۆ بە دیاركەوتنی هەرێم وەك نموونەیەكی گەشاوە و مسۆگەركردنی دەنگدانی ناوچە كوردستانییەكانی ناو و دەرەوەی هەرێم بۆ بەرژەوەندی پرۆژەی دەوڵەت لە ڕاپرسی چاوەڕوانكراو پشت بە خوا.
6- دامەزراندنی ژووری عەمەلیاتی لۆجیستیی بۆ پلاندانان و عەمباركردن و گواستنەوەی یەدەكی باری لەناكاو لە خۆراك و دەرمان و سووتەمەنی و كەلوپەلی تر بە پێی پێداویستییەكانی قۆناغی دوای ڕاگەیاندنی دەوڵەت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو مەترسییانەی كە لەوانەیە لە لایەن عێراق یا وڵاتانی دەوروبەری تر بێنە پێش لە ناكاو و دانانی پلانی جێگرەوە بۆ هەر سەرچاوە و كەلوپەلی پێویست كە كاریگەری ڕاستەوخۆیان لەسەر سەركەوتنی پڕۆژەی دەوڵەت و گواستنەوە بۆ قۆناغی دوای ڕاگەیاندن دەبێت.
7- ئامادەكردنی پلانێك بۆ چوونە ئەندام بوون لە یەكێتییەكانی نێودەوڵەتی وەرزش و لاوان و پیشەیی و هونەری و زانستی و پزیشكی و ئەكادیمی و هیتر و هەوڵدان بۆی هەر لە ئێستاوە.
8- ئامادەكردنی پلانێك بۆ دابینكردنی پێداویستییەكانی بە نێودەوڵەتیكردنی هێمای تەلەفۆن و پۆستە و ئینتەرنێت و هێلە ئاسمانییەكان و پێداویستییەكانی جیاكردنەوەی شەپۆلەكانی رادیۆ و تەلەفزیۆن و گەیاندن كاتی ناوچەیی (المنطقة الزمنیة) و ئاراستەی هاتوچۆ و هەر شتێكی لەو شێوەیە.
9- دەستپێكردن بە بەكارهێنانی پیتی لاتینی لە دەركردنی بەڵگەنامە و گفتوگۆی فەرمی لەگەڵ مانەوەی فێركردنی پیتی عەرەبی لە قوتابخانەكان بۆ بەردەستكردنی رۆشنبیری ئایینی و ڕێزلێگرتن.
رێككەوتن بۆ جیابوونەوەی ئاشتییانە لەگەڵ عێراقدا
دروستكردنی بۆچوونێكی گشتی بۆ بەدیهێنانی رێككەوتنامەی لێكجیابوونەوە و كاری هاوبەش لەگەل دەوڵەتی عێراق بە شێوەیەك كە ئەم پێوەرانەی خوارەوە لە خۆ بگرێت:
1. كێشەی پاكتاوكردنی قەرز و هەڵواسراوە داراییەكانی نێوان هەرێم و حكومەتی عێراقی بۆ سالانی 2004 تاكو ساڵی 2014.
2. بە هەند وەرگرتنی كێشەی پاكتاوكردنی ئەو بەشەی كە لەسەر ئەستۆی دەوڵەتی كوردستان دەكەوێت بەپێی یاسا و نەریتە نێودەوڵەتییەكان لەمەر ئەو قەرز و قەرەبووانەی كە دەرئەنجامی سزای نێودەوڵەتی كە پێشتر بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان دژی رژێمی پێشووی عێراق وەرگیراوە، بۆیە پێویستە وزارەتی دارایی و فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوە ئەنجامدانی دیراسەتێكی یاسایی و هونەری بكەن بۆ ئەگەری لێبووردنی دەوڵەتی كوردستان لەم ئەركانە.
3. وەرگرتنی قەرەبووی گونجاو لە دەوڵەتی عێراق لەمەر ئەو قەرز و سوودی قەرز و غەرامەكانی كۆمپانیاكان كە كەوتوتە ئەستۆی حكومەتی هەرێم پێش بە دەوڵەت بوون لە سەر بنەمای ئەوەی كە بەشی گەورەی ئەم بارە داراییانە كەوتوتە ئەستۆی هەرێم دەرئەنجامی سیاسەتی دارایی و جێبەجێنەكردنی حكومەتی ناوەندی عێراق بڕگە و بەشی هەرێم لە چوارچێوەی یاسای بوودجەی عێراقی تاكو ساڵی 2013 و تێچووە راستەقینەكانی حكومەتی عێراق بۆ ساڵی دارایی 2014 بە هۆی پەسەندنەكردنی بوودجە.
4. راسپاردنی لیژنەیەك لە وەزارەتەكانی (ناوخۆ و دارایی و ئابووری و بازرگانی و كشتوكاڵ و گواستنەوە و گەیاندن و ناوەندەكانی توێژینەوەی پەیوەندیدار) بۆ ئامادەكردنی ڕەشنووسێك سەبارەت بە دیدی هەرێم بۆ تەوەری رسوماتی ترانزێت و تەعریفەی گومرگی و ئاسانكاری خالە سنوورییەكان و دواتر ببێتە بنەمایەك بۆ ڕیككەوتننامەی ڕێكخستنی پەیوەندی و بەرژەوەندییەكان لەگەڵ لایەنی عێراقی لەم تەوەرەوە و بەهەند وەرگرتنی ئەم خاڵانەی خوارەوە:
• دیراسەتكردنی فاكتەرەكانی ئابووری و مێژوویی و ئاسایشی بۆ دەستنیشانكردنی شوێنی خاڵە سنوورییە فەرمییەكان لە نێوان ئەم دوو وڵاتە.
• ئاسانكارییە شیاوەكان و تەعریفەی گومرگی و دانەوەی ئەولەوییەت و پاراستنی بازرگانی بۆ بەرهەمەكانی هەر لایەك لە بازاڕەكانی لایەنی بەرامبەر.
• ئاسانكاریی شیاو و رسوماتی پەڕینەوە (ترانزێت) بۆ هاوردە و هەناردەكردنی هەر لایەنێك لە خاڵە سنوورییەكانی لایەنی بەرامبەر لە ڕێگەی وشكانی، ئاوی و ئاسمانی.
5. ڕاسپاردنی لیژنەیەك لە وەزارەتی كشتوكاڵ و ناوەندی توێژینەوەی پەیوەندیدار و زانكۆكان بۆ ئامادەكردنی ڕەشنووسێك سەبارەت بە دیدی هەرێم بۆ ستراتیژیەتی ئاسایشی ئاو و كشتوكاڵی، بە شێوەیەك بنەمایەكی یاسایی و هونەری بۆ ڕیككەوتننامەی پەیوەندیدار و بەرژەوەندییەكانی دەوڵەتی كوردستان بپارێزێت و پێمان باشە دیراسەتەكە ئەم خاڵانەی خوارەوە لە خۆ بگرێت:
• پڕۆژەكانی ئاودێری و بەنداوەكان لە داهاتوو لە خۆ بگرێت و دیراسەتكردنی بنەما نێودەوڵەتییەكان كە بەكارهێنانی ئاوە نێودەوڵەتییەكان ڕێكدەخات، بە پێی (بنەمای هلسنكی بۆ بەكارهێنانی ئاو و ئاوەڕۆ نێودەوڵەتییەكان - ساڵی 1966 و ڕێككەوتنی یاسای بەكارهێنانی ئاوەڕۆ نێودەوڵەتییەكان بۆ مەبەستی ناكەشتیوانی - ساڵی 1997 ) و دواتر بكرێتە بنەمایەك بۆ ڕێككەوتنی پەیوەندی لەگەل لایەنی عێراقی لەم تەوەرەدا بە ڕەچاوكردنی ئەم بابەتانە:
• بەشە ئاوی گشت لایەنەكان لە ئاوی ڕووبارەكان و هەماهەنگی كات و شێوازی بەردانەوەی بەشەكان و كاروباری دروستكردنی بەنداو.
• پڕۆژەكانی گلدانەوەی ئاوی باران و زیادەی ئاستی سوودوەرگرتن لە ئاوی زێ و ڕووبارەكان بە هەدەرچووەكان كە دەچنەوە ناو (شط العرب).
• پاراستن و دروستكردنی بەنداوەكان و بەربەستە پێویستەكان بۆ پارێزگاریكردن و پاراستن لە مەترسییەكانی داڕمانی بەنداوەكان و ئەگەری كارەساتی لافاوەكان.
6. راسپاردنی لیژنەیەك لە وەزارەتەكانی (سامانە سرووشتییەكان و وەزارەتی دارایی و ئابووری و وەزارەتی ناوخۆ و ناوەندەكانی توێژینەوەی پەیوەندیدار) بۆ ئامادەكردنی ڕەشنووسێك سەبارەت بە دیدی هەرێم سەبارەت بە ترانزێت و بەڕێوەبردنی بۆڕییەكانی گواستنەوەی نەوت و غازی عێراق و دواتر بكرێتە بنەمای ڕێككەوتننامەی ڕێكخستنی پەیوەندی لەگەڵ لایەنی عێراقی لەم تەوەرەدا، لەگەڵ رەچاوكردنی ئەم بابەتانەی خوارەوە:
• كاروباری پەیوەندیدار بە پاكتاوكردنی خاوەنداریەتی و شێوازی بەڕێوەبردن و چاككردنەوەو پاراستنی سیستەمی بۆڕییەكانی عێراقی و شیوازی دەستنیشانكردنی رسوماتی تێپەڕین (ترانزیت) و پێداچوونەوەیان.
• كاروباری پەیوەندیدار بە كردنەوەی نووسینگەی عێراقی لە كوردستاندا لەگەڵ خستنەڕووی ئاسانكاریی شیاو لە باج و رسوماتی جۆراوجۆر.
• كاروباری پەیوەندیدار بە پابەندبوون بە پێوەرەكانی ژینگەپارێزیی نێودەوڵەتی و یاساكانی ژینگەی ناوخۆیی هەردوو لایەن لە كاتێكدا كە پڕۆژەی لەم جۆرە ڕێكدەخرێن.
• دیراسەتكردنی بەخشینی ئیمتیازاتی تایبەت بە پارێزبەندی نەوتی خاو و غازی وشكی عێراقی.
7. راسپاردنی لیژنەیەك لە وەزارەتەكانی (دارایی و ناوخۆ و داد و ناوەندەكانی توێژینەوەی پەیوەندیدار) بۆ ئامادەكردنی تێڕوانینی فەرمی هەرێم لەمەر مسۆگەركردنی پێدانی مووچەی هاوولاتیانی كوردستان كە ئێستا لە لایەن حكومەتی فیدڕاڵ كار دەكەن لە پۆستەكانی ناوەندی و هەروەها مووچەی هەزاران فەرمانبەر كە ئیستا لە حكومەتی ناوەندی (فیدڕاڵ) مووچەی خانەنشینی وەردەگرن (بە پێی خشتە فەرمییەكانی پێش جیابوونەوە) یاخود گواستنەوەی ئەم ئەركانە بۆ سەر دەوڵەتی كوردستان و بەراوردكردنی نرخە گشتینەیەكی بەرامبەر ئاسانكاری و ئیمتیازاتی عێراقی بۆ دەوڵەتی كوردستان لە رێگای وازهێنانی دەوڵەتی عێراقی لە بەشێك لە مافەكانی لە پێوەرەكانی تر لە جیاتی ئەم بەراوردكردنە.
8. هەروەها راسپاردنی هەمان لیژنە بۆ كۆكردنەوەی زانیاری ورد بە مەبەستی خەمڵاندنی باری دارایی سەرەڕای ئەوەی كە دەكەوێتە ئەستۆی خەزینەی دەوڵەتی كوردستان لە مەڕ:
• مووچەی فەرمانبەرانی ئێستا كە بەردەوامن لە كارەكانیان لە فەرمانگە فەرمییەكانی حكومەتی فیدڕاڵ لە سنووری جوگرافی ناوچە كوردستانییەكان كە بە دەوڵەتی كوردستان دەبەسترێن.
• مووچەی خانەنیشانی هاووڵاتیانی ناوچە كوردستانییەكان كە بە دەوڵەتی كوردستان دەبەسترێن
• قەرزی بەڵێندەران و بازرگانان و هەر ئیلتیزامێكی دارایی تر كە دەرئەنجامی جێبەجیێكردنی پرۆژە و هێنانی كەلوپەل بۆ پرۆژەكانی پێشووی حكومەتی فیدڕاڵ لە سنووری جوگرافی ناوچە كوردستانییەكان كە بە دەوڵەتی كوردستان دەبەسترێن.
• تێڕوانینی فەرمیی هەرێم لەمەر مسۆگەركردنی پێدانی مووچەی هاووڵاتیانی كوردستان كە ئێستا لە لایەن حكومەتی فیدڕاڵ كار دەكەن لە پۆستەكانی ناوەندی و هەر وەها مووچەی هەزاران فەرمانبەر كە ئێستا لە حكومەتی ناوەندی (فیدڕاڵ) مووچەی خانەنشینی وەردەگرن (بە پێی خشتە فەرمییەكانی پێش جیابوونەوە) یاخود گواستنەوەی ئەم ئەركانە بۆ سەر دەوڵەتی كوردستان و بەراوردكردنی نرخە گشتینەیەكی بەرامبەر ئاسانكاری و ئیمتیازاتی عێراقی بۆ دەوڵەتی كوردستان لە رێگای وازهێنانی دەوڵەتی عێراقی لە بەشێك لە مافەكانی لە پێوەرەكانی تر لە جیاتی ئەم بەراوردكردنە.
9. ڕاسپاردنی لیژنەیەك لە وەزارەتی دارایی و داد و كۆمیسیۆنی مافی مرۆڤ و ناوەندەكانی توێژینەوەی پەیوەندیدار بۆ ئامادەكردنی ڕەشنووسێك سەبارەت بە دیدی فەرمیی هەرێم و دواتر ببێتە بنەمایەك بۆ ڕێككەوتنی ڕێكخستنی پەیوەندی لەگەڵ لایەنی عێراقی لەم بوارانەی لە خوارەوە هاتووە:-
• مەرجەكانی وەرگرتنی مافی هاووڵاتی بوون لە دەوڵەتی كوردستان و تێڕوانینی فەرمی سەبارەت بە چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ هاووڵاتیانی دەرەوەی هەرێم پێش لێك جیابوونەوە و رەگەزنامەیان كوردە.
• مەرجەكانی وەرگرتنی مافی هاووڵاتی بوون لە دەوڵەتی كوردستان و تێروانینی فەرمی سەبارەت بە چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ هاووڵاتیانی دەرەوەی هەرێم پێش لێك جیابوونەوە كە رەگەزنامەیان كورد نییە و بۆ ماوەیەكی درێژ لە هەرێمی كوردستان نیشتەجێن، یاخود لەدایك بوون.
• مەرجەكانی وەرگرتنی مافی دەستیەكبوون (لم الشمل) بۆ هۆیەكانی خزمایەتی و خێزانی.
• میكانیزم و ئاسانكاری گەشتكردن و جۆری بەڵگەی پێداویست بۆ سەفەر لەنێوان هاووڵاتیانی هەردوولا.
• میكانیزم و وادەی دیاریكراو بۆ هەبوونی مافی ئاڵوگۆڕ و گواستنەوەی نەختینەی كۆكراو دەرئەنجامی فرۆشتن و پاكتاوكردنی موڵك و ماڵ و پڕۆژەكانی هاووڵاتیانی هەر لایەنێك لە سنووری جوگرافی لایەنی تر.
10. ڕاسپاردنی لیژنەیەك لە وەزارەتەكانی (ئاوەدانكردنەوە و ژینگە و تەندروستی و گواستنەوە و گەیاندن و وەزارەتی دارایی و ئابووری و ناوەندەكانی توێژینەوەی پەیوەندیدار) بۆ ئامادەكردنی ڕەشنووسێك سەبارەت بە دیدی هەرێم سەبارەت بە پاراستنی ژینگە و پرۆژەی هەرێمی هاوبەش لە سێكتەرە ستراتیژییەكانی ئابووری و گواستنەوە و تەندروستی و...هتد
راگەیاندنی ئاكامی راپرسی و پرۆسەی سەربەخۆیی كوردستان
ڕاگەیاندنی ئەنجامدانی ڕاپرسی، یان پەیامی داواكردنی دانوستاندن لەگەڵ حكومەتی عێراقی و گرنگیی بەرچاوخستنی بیانووی یاسایی و بابەتییەكان بۆ بەكارهێنانی مافی بڕیاری چارەنووس و سەربەخۆیی كوردستان:
1. دیراسەت كردنی توانای بەكارهێنانی بیانوو و ڕاستییە یاسایی و مرۆییانەی كە لە دۆسیە و ڕووداوە مێژووییەكانی پەیوەندیدار بە ویلایەتی موسڵ و ڕیككەوتننامەی سیڤەر و پێشلكارییەكانی حكومەتەكانی یەك لەدوای یەكی عێراق لەگەڵ تەركیزكردن لەسەر شەڕەكانی سەركوتكەرانەی یەك لە دوای یەك كە بەسەر كورددا سەپێندراوە لە سەرەتای دامەزراندنی حكومەتی عێراق تا رووخانی ڕژێمی پێشوو لە ساڵی ٢٠٠٣ كۆكراوەتەوە وەك لە خوارەوە هاتووە:
أ- نەخشەی زۆربەی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لەوانەش عێراق دەرخەری دیموگرافیای گۆڕەپانی راستەقینە و قووڵایی مێژوویی نەبووە بەڵكو بۆ چارەسەركردنی بەرژەوەندییەكانی هاوپەیمانانی سەركەوتوو لە شەڕی یەكەمی جیهانی و تێروانینان بۆ سیاسەت بووە.
ب- ئەو ستەمەی لە گەلی كوردستان كراوە لە ئەنجامی جێبەجێنەكردنی ماددەكانی (62و63و64) ی پەیماننامەی سیڤەر و گۆڕینی بە پەیماننامەی لۆزان بووە.
ت- هەرێمی كوردستانی ئێستا، بەشێك لە دەوڵەتی عێراق نەبووە لە كاتی دامەزراندنی لە ساڵی ١٩٢١ (ئەو كات لە دوو ویلایەتی جیای عوسمانییەكان، ویلایەتی بەغدا و ویلایەتی بەسرە پێكهاتووە) و لە كاتێكدا كوردستانی باشوور یا ئەوەی لەڕووی كارگێرییەوە بە ویلایەتی موسڵ ناسراوە لە ساڵی ١٩٢٥ بە عێراقەوە لكێندراوە بە پشتبەستن بە راپرسی شكڵی و ناڕاستەوخۆ و دیدار گەلێك بێبەری نەبووە لە سەفقەی سیاسی نێوان لیژنەی لێكۆڵینەوەی نەتەوەیی و هەندێك لە خانەدانەكان و ناسراوەكان لەگەڵ گرنگی ئەوەی لیژنەكە باسیكردووە (دانیشتووانی موسڵ، كورد و عەرەب و جوولەكە و مەسیحی و تورك و ئێزیدین و كورد زۆرینەی دانیشتووان پێكدەهێنن و لیژنەكە گوتوویەتی كە لیژنەكە بیانووی ڕەگەزییانە بە هەند وەردەگرێت وەك هۆكاری سەرەكی بۆ دروستكردنی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردی).
پ- حكومەتی عێراقی هیچ رێكارێكی نەگرتۆتە بەر بۆ قەرەبووكردنەوەی ماددی و مەعنەوی بۆ تاوانەكانی كۆمەڵكوژی و جینۆساید كە بەرامبەر گەلی كوردستان كراوە لەوانە تاوانەكانی ئەنفال و هەڵەبجە، بێسەروشوێنكردنی بارزانییەكان، كۆمەڵگە زۆرەملێیەكان، هەروەها مافی رۆڵەكانی كورستانی عێراق لە ستەم و لەدەستدانی هەلی ژیانی بەختەوەر لە ئەنجامی ئابڵۆقەی سەپێندراو بە سەر هەرێمی كوردستان لە لایەن ڕژێمی پێشوو لەگەڵ كاریگەریی ئابووری و كۆمەڵایەتی و رامیاریی كەڵەكەبوو لە ئەنجامی شەڕ و سەركەشییەكانی ئەم ڕژێمە.
2. بەكارهێنانی راستییەكانی هاتوو لە دەستووری عێراقی كارپێكراو و كەلێنەكانی یاسایی كەڵەكەبوو لە ئەنجامی پێشلكارییەكانی حكومەتی فیدڕاڵی وەك بیانوو و بەڵگەی یاسایی بۆ مافی بڕیاردانی مافی چارەنووس لەوانە:-
- وەك لە ماددەی (1)ی دەستووری عێراقی دانراوە كە ماددەكانی ئەم دەستوورە دابینكەری یەكگرتووی عێراق دەبێت و لەكاتێكدا بەڵگەكان و راستییە كردەییەكان لە ماوەی رابردوو لە ساڵی ٢٠٠٥ تا ئامادەكردنی ئەم ڕاگەیاندنە و زیاتر لە ١١ ساڵ سەلماندوویەتی بەشێوەیەك هیچ گومانێك ناهێڵێتەوە كە زۆربەی ئەم ماددانە پشتگوێ خراون و بە تایبەت ئەوانەی پەیوەندیدارن بە فیدڕاڵییەتی دەوڵەتی عێراق، لەوانە دامەزراندن و كاراكردنی ئەنجومەنی فیدڕاڵی و دابەشكردنی سامانەكان لە نێوان هەرێمەكان و پێشلكارییەكانی پەیوەندیدار بە دامەزراندن و تەمویل كردنی میلیشیا تائیفییەكان و بەشی هەرێم لە قەرەبووی داواكاری كێشەی موڵكدارییەكان و جێبەجێنەكردنی سەرژمێریی دانیشتووان و یەكلایی نەكردنی دۆسیەی كەركووك كە زۆرینەی پێكهاتەكانی تری عێراق كە لە دەزگای دەسەڵاتی جێبەجێكاری سوودمەندن لێی. و ئەنجومەنی نوێنەران كە مافێكی پێ دراوەیە بە پێی بڕگەی (دووەم لە ماددەی 4 ب ) و یەكەم و دووەم لە ماددەی (٩) و دوانزدە لە ماددەی (١٩)، ماددەكانی (48و65و137)، دوو ماددەی (105و106) و نۆ لە ماددەی (110)، ماددەی (132)، ماددەی (136) ماددەی (140) لە دەستووری كارپێكراوی عێراق.
3. سوودوەرگرتن لە بنەمایەكانی و چۆنیەتی پشگیریكردنی دادگای دادوەری نێودەوڵەتی (محكمة العدل الدولية) بۆ راگەیاندنی سەربەخۆیی (كۆسوفو) و هەژمارنەكردنی ئەم كارە وەكو پیشێلكردنەوەیەك بۆ یاسای گشتی نێودەوڵەتی.
٣. داواكاری دانوستاندن و پێداگری لەسەر لەخۆگرتنی ماف و لایەنەكانی خوارەوە وەك پەیامی دڵنیایی بۆ وڵاتانی دراوسێ و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بێت وەك لە خوارەوە هاتووە:
أ- گەلی كوردستان وەك هەر گەلێكی تری سەر گـۆی زەوی پێشینەی مێژوویی و زمان و جوگرافیا و ئابووری و سرووشتی تایبەت بە خۆی هەیە و ئەو هەلەی بۆ دەڕەخسێنێت بۆ هێنانەدی ئاواتەكانی لە دامەزراندنی كیانێكی سەربەخۆ و دروستكردنی ژیانێكی جێگیر و بەخشندە بۆ نەوەكانی داهاتوو و قەرەبووكردنەوەی ئەوەی بەسەرهاتووە لە ستەم و پشتگوێخستنی مێژوویی بە هۆی داگیركاری هاوتەریبی هێزی ناوچەیی و جیهانییەكان و پشتگوێخستنی لە نەخشەی پەیماننامەی سایكس پیكۆ، بە پێچەوانەی ئەو ڕاستییەی كە خوای بێگەرد و گەورە مافی یەكسانی بە گشت گەلەكان بەخشیوە و ناكرێت رەت بكرێتەوە و كەسانی تر بڕیاری لەسەر بدەن.
ب- ئەو دەوڵەتەی كە دادەمەزرێت دەوڵەتێكە كە گەلەكەی سوود وەردەرگریت لە یەكسانی لە مافەكانیان لەژێر سێبەری سیستەمێكی دیموكراسی و لەسەر بنەمای ئازادی ڕادەربڕین و دادپەروەری كۆمەڵایەتی و جیاوازی ناكات لە مافە گشتییەكان لە نێوان نەتەوە و ئایین و رەگەز وكاردەكات لەژێر دەستوورێك كە بڕوای بە سەروەریی یاسا و دادگای سەربەخۆ هەیە.
ئەو دەوڵەتەی دادەمەزرێت، باوەڕی بە چارەسەركردنی كێشە نێودەوڵەتی و هەرێمییەكان لە ڕێگەی ئاشتیخوازی بە پێی ڕێكەوتننامەی نەتەوە یەكگرتووەكان و بڕیارەكانی هەیە و هەڕەشەكردن بە هێز و توندوتیژی و تیرۆر رەت دەكاتەوە و ئەمە جگە لە مافی سرووشتیی خۆی لە پارێزگاریكردن لە خاك و سەربەخۆیی خۆی.