دوودڵیی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە ئاست ریفراندۆمی سەربەخۆیی كوردستاندا سێكۆچكەیەكە لە شوورەیی، بێمانایی و بەهەڵەداچوونی مێژوویی.
ئێمە باس لە خەڵكانێك دەكەین كە راگوێزراون، بە زۆر كراون بە عەرەب، كیمیاباران كراون و ناچاركراون روو لە چیاكان بكەن، بۆ سەدەیەك، بەرگری و بەرهەڵستییەكی بێوێنەیان تۆمار كردووە لە دژی دیكتاتۆرییەتێك كە بەغدا جار لە دوای جار سەپاندویەتی بەسەریاندا، ئەویش بەپێچەوانەی جوگرافیا و مێژووی هەزار ساڵەی كورد بووە.
ئەمە هەرێمێكە كە لە دوای رووخانی دەسەڵاتی سەدام حوسێن-ـەوە خۆبەڕێوەبەری بەدەست هێناوە. ئەو هەرێمەی كاتێك شاڵاوی داعش لە ساڵی 2014دا میزۆپۆتامیای وێرانكرد و سوپای عێراق خۆی ڕانەگرت و هەڵات، یەكەم لایەن بوو كە هەڵسا بە بەرپەرچدانەوە و بەرەنگاربوونەوەی. لەو كاتەوە بە درێژایی 600 میل، كوردی عێراق بەگژ بەربەرییەكاندا چۆتەوە و كوردستان و عێراق و شارستانیەتە هاوبەشەكەمانی رزگار كردووە. هەروەها ئەوە كورد بوو كە لە سەروەختی شەڕی موسڵدا، دەستیان بە شەڕەكە كرد لە دەشتی نەینەوادا و دەروازەی شارەكەیان كردەوە، بەهۆی بوێریی ئەوانەوە بوو كە هاوپەیمانان گورزیان لە ناو جەرگەی داعش سرەواند.
بەڵام ئێستا كاتی ئەوە هاتووە كە پرسەكە یەكلا بكرێتەوە، ئەمریكا سەرسەختانە بەرهەڵستی ریفراندۆم دەكات، داوا لە كورد دەكات هێنانەدی خەونی سەربەخۆییان بۆ كاتێكی نادیار لە ئایندەدا دوابخەن. جیهان لەبری سوپاسكردنی كورد، بە گاڵتەجاڕییەكی ئاشكراوە پێیان دەڵێت: «دۆستانی كورد، داوای لێبووردنتان لێدەكەین، ئێوە زۆر سوودبەخش بوون لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆری ئیسلامی، بەڵام چی بكەین كاتەكە بۆ ئێوە گونجاو نییە. ئێمە چیتر پێویستمان بە ئێوە نەماوە، كەواتە بۆچی ناڕۆنەوە بۆ سەر ماڵ و حاڵی خۆتان؟ دووبارە سوپاس، دەتانبینینەوە.»
دەوترێت ریفراندۆم دەبێتەهۆی كەمبوونەوەی تەركیز لەسەر شەڕی هاوبەش دژ بە داعش و یەكتربڕە لەگەڵ هەڵبژاردنەكانی عێراق كە بڕیارە لە ساڵی داهاتوودا بكرێت. بەڵام هەموو كەس دەزانێت، تەنیا ئەگەر خۆیان نەیانەوێت، كە لایەنی سەربازیی شەڕەكە بە رزگاربوونی موسڵ كۆتایی هات، كە ئەمەش بە زۆری بەهۆی كوردەوە هاتەدی. لەوەش زیاتر، كێ زەمانەتی ئەوە دەكات كە هەڵبژاردنی داهاتووی عێراق لە كات و ساتی خۆیدا ئەنجام دەدرێت و دواناخرێت، هەروەك ئەوەی ئێستا ئێمە داوای دواخستنی لە كورد دەكەین؟
هەروەها دەڵێن سەربەخۆبوونی كوردستان زیان بە سەقامگیریی ناوچەكە دەگەیەنێت. هەروەك ئەوەی سووریا، كە بە دەست شەڕەوە گرفتارە و ئێران كە خەونە ئمیپراتۆرییەكانی زیندوو دەكاتەوە و عێراق كە لێكدەترازێت وەك قەوارەیەكی دەستكردی بەریتانی، كێ دەڵێت چەندەها جار مەترسیدارتر نەبن لە كوردستانێكی بچووكی عەلمانی و دیموكراسی و دۆستی رۆژئاوا كە پەرلەمانێكی هەڵبژێردراو و رۆژنامەگەرییەكی ئازادی هەیە!
بە هەمان شێوە دەوترێت، سەربەخۆیی دەبێتە هەڕەشە بۆ سەر یەكپارچەیی خاكی ئەو چوار دەوڵەتەی (عێراق، ئێران، سووریا و توركیا) كە كوردیان بەسەردا دابەش كراوە. هەروەك ئەوەی ئەو راستیەیان لەبەرچاو نەبێت، ئەو ریفراندۆمەی ئێستا تەنیا پەیوەستە بە كوردی عێراقەوە، كە هیچ تمووحێكیان نییە بۆ دروستكردنی كوردستانی گەورە لەگەڵ «خوشك و براكانیان» لە توركیا و سووریا، كە سەركردە ماركسییەكانیان لە رووی ئایدیۆلۆژییەوە لەگەڵ كوردی عێراقدا ناگونجێن.
بەڵام ئەی چ دەربارەی كاردانەوەی سوپای پاسدارانی ئێران؟ ئەی چی دەربارەی ئەو هەواڵانەی باس لە هەڕەشەی ئەرۆدغان دەكەن بۆ راگرتنی ئەو بۆرییانەی كە هەرێمی كوردستان بە جیهانی دەرەوە گرێ دەدات ؟ من باوەڕم بەوە نییە كە رۆڵی رۆژئاوا بریتی بێت لەوەی ببێتە بانگەشەكاری ئەو دوو دیكتاتۆرەی كە رقیان لە ئێمەیە، هەروەها من نازانم بۆچی ئێمە سەرزەنشتی دەوڵەتێك دەكەین لەسەر ئەوەی هەڕەشە و گوڕەشە لە دراوسێكەی دەكات هەروەك ئەوەی پیۆنگیانگ دەیكات، بەڵام ئێمە كارئاسانی بكەین، كاتێك ئەم كارە لەلایەن تاران و ئەنقەرەوە دەكرێت. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، هیچ بیانوویەك ئەوەندە لاواز نییە كە بكرێتە پاساوێك بۆ ئەوەی داوای «دواخستن» بكەین. ئەمە وەك مۆتەكەی «ئۆرلیۆن» دەردەكەوێت، یان وەك «فیستیڤاڵی نیازخراپی»، كە تێیاندا سەرجەم پاساوەكان پێچەوانە دەبنەوە.
باشە چی دەبێت ئەگەر كورد بوونە هەرێمێكی خۆبەڕێوبەری پڕ لە ئاشتی و دیموكراسی، تەنانەت دوای ئەوەی كە سێ ساڵە بەغدا مووچەی پێشمەرگەی نەناردووە؟ دەبێت ئەمە بەس بێت، ئەو كەسانەی نێو وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا كە بانگەشەی ئەوە دەكەن كەسانی شارەزان و ناتوانن لەوە تێبگەن كە بۆچی كورد دەیەوێت دوایین هەنگاوی خۆی هەڵبگرێت لە خۆبەڕێوبەرییەوە بەرەو سەربەخۆیی. ئایا چی دەبێت ئەگەر كورد كۆنتڕۆڵی نەوتی كەركووك بكات؟ لەبری ئەوەی ئەمە وەك دەستكەوتێك لێكبدرێتەوە كە دەستەبەری داراییان بۆ دەكات بۆ پەرەپێدانی وڵاتە نوێیەكەیان، پێدەچێت چاودێران تەنیا بیر لەو چاوچنۆكییە بكەنەوە كە دەوڵەمەندی لەگەڵ خۆیدا دەیهێنێت.
هەروەها كاتێك هەردوو لایەنە سەرەكییەكە بۆ بەدەستهێنانی دەنگ كار دەكەن- كە لە هەر شوێنێكی دیكەدا ئەمە وەك كەلتوورێكی مەدەنی كۆماری تەندروست لێك دەدرێتەوە- ئەوا ئەمە بە چاندنی تۆوی دووبەرەكی و ناكۆكی راڤە دەكرێت.
ئێمە لەگەڵ میراتێكی بێمانای كۆڵۆنیاڵیدا مامەڵە دەكەین كە پێیوایە هەندێ كەس هەن هیچ كاتێك ئامادەی ئەوە نین خۆیان بەڕێوە ببەن، لەبەر ئەوەی وەك پێویست گەشەیان نەكردووە و كامڵ نەبوون. ئەمەش تراژیدیاییەكە دوچاری ئەو گەلانە بۆتەوە، هەروەك چارلس دیگۆل دەیوت (كە دەیزانی لە كوێیەوە قسە دەكات) كە دۆستیان نییە. بەڵێ، بەڵێ خزمەتەكە بەجێگەیەنرا، بەڵێنی تەم ومژاوی درا، كاتێك ئێمە پێویستمان پێتان بوو و كاتێك تەنیا ئێوە بەربەست بوون لەبەردەم ئێمە و بەربەرییەكاندا، ئێستاش كە سەروەختی بەدیهێنانی بەڵێنەكانمانە، ئەوا خۆدزینەوە دەست پێدەكات «كاتەكە خراپە»، «ئەمە بەشێك نییە لە پلانەكە»، «جیهان كارنامەی خۆی هەیە و بەداخەوەین كە پێتان دەڵێین ئێوە بەشێك نین لە كارنامەكە» و.. هتد.
من لە كۆتایی شەڕی بۆسنەدا و 20 ساڵ پێش ئێستا بارودۆخێكی هاوشێوەم بینی. كاتێك فەیلەقی 7ی سوپای سەرایڤۆ لە سەروەختی نەك تەنیا رزگاركردنی بۆسنیای ئابڵوقە دراودا بوو، بەڵكو نزیك بوو لە یەكخستنی وڵاتەكەش، ئەویش بە ناچاركردنی ئاژاوەچییە سربییەكانی سەر بە رادۆڤان كارادزیچ و سلۆبۆدان میلۆسۆڤیچ بۆ خۆبەدەستەوەدان و هێنانەئارای ئاشتی و دادپەروەری. بەڵام ئەمریكا ئەم كارەی راگرت. بە سەرپەرشتی باڵیۆز ریتچارد هۆلبرۆك، ئەمریكا لە بنكەی هێزی ئاسمانی رایت-پاتێرسۆن، لە دایتۆن، نزیك ئۆهایۆ لایەنی دەستدرێژكار (سربیا) و ناوبژیوان (كرواتیا) و قوربانی (بۆسنیا)ی كۆكردەوە. هەڕەشە لە قوربانییەكە كرا كە ئەگەر ملكەچ نەبێت، ئەوا بۆ چارەنووسی خۆی جێدەهێڵدرێت- كەوا بێت بۆسنیای دۆستی رۆژئاوا دابەشكرا و كرایە قوربانیی ئاشتییەك كە رێككەوتنی لەسەر كرا، بەڵام بە چەشنێكی ئەوەندە لاواز داڕێژدرا كە تا ئێستاش بە لەرزۆكی ماوەتەوە.
ئومێدەكە ئەوەیە كە رێوشوێنی هاوشێوە نەگیرێتەبەر كە هەمان دەرئەنجامی تاڵی لە حاڵەتی كوردستاندا لێبكەوێتەوە. هیوادارم رزگاربووانی دەستی هێرشی كیمیای سەددام حوسێن لە هەڵەبجە بە گوڕ و تینەوە بەرهەڵستی ترساندنی سەرجەم ئەو لایەنانە بكەن كە ئاواتی خێریان بۆ دەخوازن. بە ئومێدی ئەوەی ژەنەڕاڵ دیگۆلیان لەیاد بێت كە لە هاوینی ساڵی 1944دا پلانی هاوپەیمانە ئەمریكی و بەریتانییەكانی رەتكردەوە و لەبری ئەوەی رازی بێت بەوەی راستەوخۆ بەرەو ئەڵمانیا پێشڕەوی بكەن، پێداگیری كرد لەسەر ئەوەی سەرەتا دەبێت پایتەختەكەی رزگار بكرێت، بەو پێیە پشكی لە سەركەوتنی هاوپەیمانەكاندا بەركەوت.
ریفراندۆمی كوردستان بەكارهێنانی هێز نییە، بەڵكو مومارەسەكردنی مافە، بەجێهێنانی ئەركە. ئەمە مەشخەلێكی گرنگە بۆ گەلێكی مەزن كە بەخششێكی بێ ئەندازەی بە جیهان بەخشیوە. لە رابردوودا ئەوان ئەو كەسانە بوون كە جوولەكەكانیان رزگار كرد، لە رۆژگاری ئێستادا، ئەوان پێشمەرگەیان بە ئێمە بەخشیوە، كە هەڵساون بە رزگاركردن و لە ئێستاشدا پاراستنی دوایین ئەو مەسیحییانەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ماونەتەوە و بۆ چەندین سەدەش ئەوان كانگای ئیسلامی رۆشنگەر بوون كە خەڵوەتكێشانی نهێنی و رۆحییان كەمتر نییە لە تووڕەییان لە گۆڕەپانی شەڕدا، كە ئەمەش باشترین و كاراترین كاردانەوەیە لە بەرامبەر نەفرەتی ئیسلامی رادیكاڵدا. كاتی ئەوە هاتووە جیهان رێز لە گەلی كورد بگرێت، هەروەك ئەوەی ئەوان ڕێزیان لە ئێمە گرت.