دوای14 ساڵ لە رووخانی رژێمی بەعس، سەركردایەتی سیاسی كورد وای دەبینی كە بە مانەوە لە چوارچێوەی عێراقی فیدراڵ و دیموكراسیدا، دەتوانێت دەستەبەری مافە نەتەوەییەكانی بكات، بەتایبەتیش لە بەهێزكردن و پاراستنی پێگەی سیاسی و ئابووریی هەرێمی كوردستان، بەشداریكردنی لە پرۆسەی سیاسی لەسەر بنەما و پرەنسیپی شەراكەتی راستەقینە لە دەسەڵات، دۆزینەوەی چارەسەرێكی ئاشتیانە بۆ ناوچە كێشە لەسەرەكان و رێگری لە دووبارە سەرهەڵدانەوەی دەسەڵاتێكی تاكڕەو و خۆسەپێن لە بەغدا كە مەترسی لەسەر ئایندەی هەرێم دروست بكات. كورد لە روانگەی ئەم قەناعەتەوە، بەشدارییەكی كارایان لە پرۆسەی سیاسیی عێراقدا كرد و رۆڵێكی سەرەكییان بینی لە داڕشتن و پەسەندكردنی دەستووری هەمیشەییدا. بەڵام هەر لە سەرەتای وەرگرتنی دەسەڵات لەلایەن پێكهاتەی شیعەوە، بە تایبەت لە سەردەمی نوری مالیكی، ئاماژەكانی پابەندنەبوون بە دەستوور كە خۆی دەبینییەوە لە چەسپاندنی پرەنسیپی شەراكەت، تەوافوق، پراكتیزەكردنی راستەقینەی بنەماكانی سیستمی فیدراڵی و دیموكراسی، بەدەركەوتن. دەسەڵاتدارانی بەغدا بە شێوەیەكی سیستماتیك هەموو ئەو پرەنسیپانەی وەك گەرەنتییەك لە دەستووردا دەقنووس كرابوون بۆ رێگرتن لە زاڵبوونی هەژموونی تاكەكەس، تاكە پێكهاتە و تاكە نەتەوە، لەناویان برد و هەوڵەكان چڕكرانەوە بۆ ئاراستەكردنی عێراق بەرەو دەسەڵاتێكی دیكتاتۆری، تایفەگەرا و بە پاشكۆكردنی هەرێمی كوردستان. دەرئەنجامی هەوڵە خۆسەپێنەرەكانی مالیكی و پێكهاتەی شیعە، ئێستا عێراق بووەتە مەیدانی هەرە سەرەكیی ململانێ و شەڕی تایفیی نێوان شیعە و سوننە و بەهێزبوونی گرووپە تیرۆریستەكان. عێراق نەك هەر نەبوو بە مۆدێلێكی دیموكراسی بۆ دەوڵەتانی دەوروبەر، بەڵكو بووە سەرچاوەی سەرەكی هەناردەكردنی ناسەقامگیری و شەڕی تایفی لە ناوچەكەدا. دوای 14 ساڵ لە فەرمانڕەوایی شیعە، لە عێراقدا هەموو شتێك هەیە جگە لە دەوڵەت، ئەم وڵاتە بە تەواوەتی بە میلیشیایی كراوە و بە سەدان گرووپ و هێزی میلیشیا دروستبوونە كە لەژێر كۆنترۆڵی حكومەتدا نین و ئەگەری زۆر هەیە لە ئایندەیەكی نزیكدا دەست بەسەر تەواوی دەسەڵاتدا بگرن. بویە ناكرێت كورد چارەنووسی خۆی بە دەوڵەتێكەوە گرێبدات كە هیچ ئایندەیەكی دیاری نییە. مانەوەی كورد لە چوارچێوەی عێراقێكی بە میلیشیاكراودا، دوور لە دەسەڵاتێكی دیموكراسی و پابەند بە بنەماكانی شەراكەت، مەزنترین هەڕەشەیە لەسەر ئایندەی سیاسیی هەرێمی كوردستان و ئەگەر كورد بە شێوەیەكی خێرا هەنگاو نەهاوێژێت بۆ دووركەوتنەوە لە بەغدا، هەموو دەستكەوتەكانی دەكەونە بەر هەڕەشە و مەترسیی راستەقینە و دەرفەتێكی مەزنیش بۆ سەربەخۆیی لەدەست دەدات.
ماوەی سێ‌ ساڵە ، ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوین ، بە تایبەت عێراق و سووریا ، رووبەرووی شەپۆڵێكی نائارٍامی و شەرٍو ئاگرباران بۆتەوە، هۆكارەكەش نەمانی سنوورە دەستكردەكان ، تموحی زڵهێزان و دیاریكردنی نەخشەیەكی نوێیە لە ناوچەكە ، لەو نێوەندەشدا كورد بە فاكتەری ئەساسی لەو گۆرانكارییانە هەژمار دەكرێت ، چونكە كورد نزیكەی سەددەیەكە خاكی بە سەر چوار ولاتدا دابەشكراوە و ئێستا بە هاتنە ئارایی ئەو گۆرانكارییانە ، ئیتر سنوورەكان والابوونەوە و نەخشە دروستكراو و وڵاتە دروستكراوەكان بەرەو هەڵوەشانەوە دەچین ، هەر بۆیە ئێستا شەرٍو ناكۆكیی زۆر روویانداوە و روودەدەن لە پێناو دەستبەسەرداگرتنی خاك و پاوانخوازی . بۆیە ئەگەر سەركردایەتی حەكمیانەی سەرۆك بارزانی و قارەمانیی پێشمەرگەكان نەبوایە ، ئەو گۆرانكارییانە دەبوونە هۆی ئەوەی تا كورد لەو شەٍروناكۆكییانەی ناوچەكە و بە تایبەت لە عێراق و سووریا بە ئاگری ئەو وڵاتە و لایەنانە تووشی سووتان و زیانبەركەوتن ببووایە و دیار نەبوو بەرەو چ ئاقارێك هەنگاو دەنا . بۆیە رەوشی ئێستامان دەخوازێت پشتیوانی هەنگاوەكانی بارزانی بین كە هەموو لە پێناو پاراستنی دەسكەوتەكانی كورد بە شێوەیەكی گشتی و دەرچوون لەو بازنەیە ، تەنیا زیان بە كورد دەگەێنێت .ئەوەی ئێستا گرنگە ئەوەیە هەمووان بە یەكدەنگ و یەكهەوڵوێست پیشتیوانیی هەنگاوەكانی سەرۆكی كوردستان بین بو پاراستنی دەستكەوتەكان و چوون بەرەو لووتكەی سەركەوتن و بەدێهێنانی ئاواتی لەمێژینەمان ..

به‌درێژایی سه‌دان ساڵی رابردووی له‌ تێكۆشان و قوربانی به‌خشینی به‌رده‌وامدا بووه‌، له‌پێناو مانه‌وه‌ و دروستكردنی كیانێكی سه‌ربه‌خۆدا،ناكرێ خوێنی ئاڵ و گیان و روحی ده‌یان و سه‌دان هه‌زار قوربانیی گه‌له‌كه‌مان له‌یاد بكه‌ین، كه‌ بۆ ئازادی و ژیانێكی شه‌ره‌فمه‌ندانه‌ به‌خشییان بە فیرۆ بدەین و ئاواتی لە مێژینەیان نەهێنینە دی.گه‌لی كوردستان به‌درێژایی مێژوویه‌كی دوور و درێژ، به‌رده‌وام له‌ ململانێدا بووه‌، له‌گه‌ڵ داگیركه‌ر و ده‌سه‌ڵاتی سیاسیی نه‌ته‌وه‌ جیاوازه‌كانی ده‌وروبه‌ری، له‌پێناو مانه‌وه‌ و پاراستنی ناسنامه‌كه‌ی و هێشتنه‌وه‌ی جیاوازییه‌كانی، كه‌ خاڵی جیاكردنه‌وه‌ی بووه‌ له‌وانی دیكه‌، لێره‌دا مه‌به‌ستمان له‌ ئه‌تنۆ سه‌نته‌ریزم نییه‌، واته‌ خۆ به‌سه‌نته‌ر دانان و باشترین له‌ هه‌مووان. ریفراندۆم بە مانای راوێژكردنە بە گەل لەڕێگەی دەنگدانێكی راستەوخۆ، بۆ بڕیاردان لەسەر مافی چارەی خۆنووسین، ئەمەش وەك ئەو پێناسەیەیە كە ئەنجومەنی گشتیی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان لە بڕیاری ژمارە 637 ساڵی 1952 باسی لێوە كردووە.نموونەی ئەو وڵاتانەش زۆرن كە بە پشتبەستن بە چەمكی مافی چارەی خۆنووسین و بە ئامرازی دیموكراسییانەی "ریفراندۆم" بوونەتە دەوڵەتی سەربەخۆ و خودان سیادەی خۆیان.له‌دوای هێرشه‌كانی داعش، بۆ سه‌ر باشوور و رۆژئاوای كوردستان و دروستبوونی ململانێ و به‌ره‌نگاریی دووباره‌ له‌پێناو پاراستن و مانه‌وه‌، هه‌لومه‌رج و بارودۆخێكی تازه‌ی دروست كرد، له‌ رووی سیاسی و سه‌ربازی له‌به‌رده‌م گه‌لی كوردستان، سه‌رباری زه‌ره‌ر و زیان و قوربانییه‌كی زۆر، تا ئه‌م ساته‌ش ئه‌م به‌ره‌نگاری و ململانێ تازه‌یه‌ به‌ سه‌ركه‌وتنی گه‌لی كوردستان شكاوه‌ته‌وه‌، بۆیه‌ به‌پێی تێڕوانینی بیرمه‌ندانی تیۆری ململانێ و خوێندنه‌وه‌ی بارودۆخه‌كه‌ كاتێكی گونجاوه‌ بۆ هه‌وڵدانی دروستكردنی دەوڵەتی كوردستان و لە هەمانكایشدا بەدیهێنانی ئەو ئاواتە لەمێژینەیە كە دەیان ساڵە شەهیدان ئاواتیان بۆ دەخواست .