بەلکۆ بدیتنا ڤی ناڤۆنیشانی ھەبن پرسیار بکەن ئەرێ باشە ئەڤ ھەر سێ تێگەھە ل کیرێ دگەھنە ئێک و چ ھەیە دناڤبەرا ڕیفراندۆم و ئەڤین و زانینگەھێ دا و وان چ شۆل پێکڤە ھەیە؟ بەلێ پا وەسا نینە وەکی ئەو ھزر دکەن چونکی مرۆڤایەتی ھەمی پێکڤە گرێدایە و وەکی خەلەکێن زنجیرێ تەواکەرێن ھەڤدۆنە. کا چەوا ڕاکرن و قەتاندنا خەلکەکێ زنجیرێ دێ دڕینیتن وەسا ژی ئەو خەلکێن جڤاکی بێی ھەڤۆ ڕامانەکێ نادەن و بابەتەکێ ژبەرئێکچۆییە.
****
زانینگەە وەکی پێناسە ئەو سەنتەرێ زانستییە یێ کۆ کۆمەکا تاک – ژ وان ژی مامۆستا و قوتابی ژیانا خۆ یا زانستی تێدا دبۆرینن بۆ بلندکرنا ئاستێ زانستێ و تەکنۆلۆژیایێ، و پێشکەفتنا ھەمەلایەنەیا کەساتی و جڤاکی و زانستی و پیشەیی و مێنتالی و ھزری. ڕۆلێ زانینگەھێن سەردەم د پێشکەفتنێ و دەستکەفتێن ھەڤچەرخ یا دیار و بەرچاڤە و حاشایی لێ ناھێتەکرن، و ھەر ئەڤ چەندەیە یابوویە پالنەرێ زێدەبوونا ژمارا وان ل سەر ئاستی جیھانێ و لسەر ئاستێ ھەرێما کۆردستانێ ژی، کۆ پشتی ڕاپەرینا گەلێ مە ل دژی زۆلم و زۆردارێ بەغدایێ و دیکتاتۆرێ مەزنێ سەدێ بیست وئێکێ، سەدامێ گۆڕبگۆر و رژێما بەعسیا فاشی و ڕەشەکێن وێ و ھەمی ھزروبیرێن بەعسیزمێ، وەکی پێنگاڤەک بۆ گرنگیدان ب زانست و پێشکەفتنێ یا بەردەوام و نەخاسمە پشتەڤانیا کابنێن جۆداجۆدایێن ھەرێما کۆردستانێ، ھیڤێنێ ڤێ زێدە بوونێ و خەمخوریێ یە بۆ پێشکەفتنا جڤاتا کوردستانێ ئەڤرۆ ئەم تێدا دژین و بەرھەمێ خوینا ھزاران شەھید و ئەنفالکری و کیمیابارانێن دەڤەرێن ھەلەبجە و بەھدنیان، و خەبات و قۆربانێدان و ئاوارەیی یا ھزاران ھەڤوەلاتیان و نەخاسمە ژی پێشمەرگەھین قەھرمان و پلنگێن چیایێن سەربلندێن کۆردستانی ل دژی بەندەگی و ملکەچی بۆ دوژمنان، دبیتە پالنەرەک بۆ ھندێ ئەڤرۆ ل کۆردستانێ ھەست ب گرنگی یا زانستێ و بنگەھێن پێدانا وان ژ دبستان و پەیمانگەە و زانینگەھا بھێتەکرن، و ب تایبەت ژی یا ڤان دوو سالێن بۆری، کە ھەکەر زێدەڕۆیی نەبیتن کوردستان و ب ھەمی تەخ و چین و ئایین و نەتەوە، نەبانە دبیتن کەسێ خۆ لبەر گرانییا وی بارێ مەزن نەگرتبایە و ژ ھەمیان ژی پێشمەرگێ گیانفیدا و فەرماندەیێ وان یێ گشتی، جەنابێ سەرۆک بارزانی، کۆ ب ھەر چەند ملان و ل جەپھەیێن لەشکەری و سیاسی و دیپلۆماسیدا، ل جیھانا ئەڤرۆ بوویە نموونە و جیھان حێبەتی خۆ و دەست و باسکێن پێشمەرگەی کرین، کە شیاین خۆ لبەر سینگێ ھێزەکا دڕندە بگرن کە ئەڤ جیھانە ئیناندبیە حشتەحشتێ، و دویر نینە و ھەکەر نە کوردستانی و پێشمەرگە لبەر سینگێ خۆ دیتبان، وەکی ئەسکەندەری و چەنگیزخانی و ھیتلەری جیھان داگیر کربایە، و ھنگی تنێ دا ھەیڤ و عەسمان مرۆڤاتیێ پارێزیتن نەک چیا و دەریا. بەلێ گەنجێ مە یێ ل وان سەنتەران، بەلێ پا ئەم بەردەوام دبھیستین و گازندە دگەھن، و ھندەک جاران ھەست پێدھێتەکرن کە تاکێ وی سەنتەرێ جڤاکێ، و ب تایبەت ژی خواندەڤان و قوتابی، وەکی پێدڤی د ھژمارەکا لایەنان سەرکەفتی نینە یان ژی بێژین ئەو گەرم و گۆڕی تێدا نینە یا مە بڤێتن و بۆ کەساتیەکێ دەرووندروست و بەرھەمدار بۆ ئاییندەیا کوردستانێ پشتا خۆ پێڤە گرێ بدەین، و ئێک ژ وان لایەنێن گرنگ ژی ئەڤینداری و ڤیانە، ب ھەمان ڕامان و واتایا ھەمی وێ دنیاسن.
دگەل ھندێ ئەم نەچارین ئاماژەیەکا سەرپێیی ب بابەتەکی وەکی ئەڤینداریێ (love) بدەین، کە وەکی فەرھەنگۆکا ئۆکسفۆردا بەریتانی (٢٠٠٣ ) پێناسەدکەتن، ئانکۆ ئەو ھەستا سۆزدارییا بھێز یاکۆ کەسەکی ژ لایەنێ سێکسی بۆ ئالیێ کەسەکێ دیتر ڕادکێشیتن [١٣: ٧٦٤]، و دیارە ژی مەبەست شێواز و سۆزداری و پەیوەندییەکا سێکسییا ئاساییە دگەل ڕەگەزێ دروست و سروشتی، و ئایا ئەڤە گۆنەھە و تاوانە؟ پێشینەیا دیرۆکی و بیردۆزێن ڤی لایەنی سایکۆلۆژیێ مرۆڤاتیێ ب دەھان و سەدان بەرپەڕان دخوازیتن و ئەڤ گۆتارە خۆ لبەر ڤەگێڕانا ھەمیێ ناگریتن و ئەم دێ ل ڤێرێ، وەکی دبێژن " ھەر تەڕکەکی ل بەڕکەکێ" دەین و خواندەڤانی ژ ھندەک ژ وان لایەنان ئاگەھدار کەین، کە کێم و نێزیک کەس بەحس ناکەتن، چونکی دبیتن بێژن وان لایەنان چ پەیوەندی ب بابەتێ ئەڤیناتیێ ڤە نینە ! و دگەل ڤێ چەندێ ژی مەبەستا سەرەکییا ڤێ گۆتارێ ئەو پەیوەندیینە ئەوێن مافێ ڕەوایێ ھەر مرۆڤ، و لڤێرێ کچ و کۆڕان ل ئاستێ زانینگەھان دگەل ھەڤدۆ ھەبن و دبیتن د قۆناغەک ژ قۆناغێن وەرار و گەشەیا خۆ دا ببن پەیوەندیێن سۆزداری، و دبیتن ژی بگەھیتە ژیانا ھەڤژینیێ، لێ نەیا ڤەشارتییە و جھێ داخێیە ل زانینگەھێن مە، و ژ ئەگەرێن جۆدایێن ھزری و دەروونی و جڤاکی و ئابووری و کەلتووری و ... ھتد، ھەکەر دەگمەن ژی نەبیتن، کێمە، و ئەڤە ل دەمەکی کە یا پێدڤی بوو مامۆستا ل زانینگەھان پشتەڤانیێ لێ بکەن، لێ جاران بەرۆڤاژی وێ چەندێ چێدبیتن، و یێ ھەی کەسانەک دژاتییا وێ چەندێ ژی دکەن. چونکی قوتابی لڤی ئاستی و ژیێ خۆ یێ د قۆناغەکا ئامادە و بەرھەڤ بۆ ڤێ چەندێ و ھەکەر ئەگەرێن جۆدا نەبنە ڕێگر باشترین دەرفەتە بۆ ڤێ مەبەستێ، و پێکئینانا وێ خێزانا ئەڤرۆ یان سۆبەھی دڤیا ھەر پێکبینیتن، چونکی " سۆننەتێ ژیانێ یە" و " حێشترەکە لبەر دەرگەھێ ھەر کەسەکی دڕوینیتە خوارێ"! و ئەڤ پەیوەندییە دبنە پشکەک ژ بنیاتێ کەساتی و سایکۆلۆژیایا وان کەسان ل قۆناغێن داھاتی دا، و نەخاسمە کە پەروەردەکارێن ھەڤچەرخ د وێ باوەرێ نە کە ھاوشێوەکرنا سەنتەرێن پەروەردەیی و فێربوون و زانستی وەک ڕەوش و کاودان و ھەلوێستێ مالباتێ و خێزانێ کە تێدا ژ ھەر دوو ڕەگەزێن جۆدا پشکدارن، کارتێکرنەکا مەزن و بەرچاڤ د بلندکرنا ئاستێ وان یێ زانستی دکەتن، و ئەڤ چەندە و ب تایبەت ژی ل قۆناغێن پێشی زانینگەھان و لبن چاڤدێرییا ڕێڤەبەراتییا دبستان و قوتابخانەیان ب ئەرێنی دھێتە ھژمارتن. و سێکس ل قۆناغێن ھەڤژینیێ و لدویڤ یاسایێن تایبەتێن یاسایی و جڤاکی و ئایینی و کەلتووری تنێ پشکەکە ژ قۆناغا گەشەکرییا وان پەیوەندیێن کۆ چاڤەڕێ دھێتەکرن ل زانینگەھان ھەبیتن و زێدەتر ژ جە و سەنتەرێن دیتر بیتن.
بەلێ، لایەنێ سێکسی، و ڤیان وەک ڕوویەکێ دیترێ وی دراڤی و پارەی، ھند دیارە و پێگۆتیە، لەوما د ھزرا گەلەک فەیلەسۆف و پیامبەر و کەسان دا خۆ ڕەنگڤەددەتن، و زانایەکێ بەرنیاس وەکی سێگموند فرۆید (Sigmund Freud, ١٩٣٩-١٨٥٦ )، د تیۆرییا خۆ یا بناڤۆدەنگدا ھەمی نەخۆشی و نیگەرانی و شەپرزەیی و کۆل و کۆڤانێن مرۆڤان ب وی لایەنی ڤە گرێددەتن، و ئەوی ئەو ھزر یێن د تێگەھێن جۆدا و ژ وان ژی گرێیا ئۆدیپی (odipos complex) [٨: ١٠٨]، ئیناندین، ئەوێن وی لسەر بنەمایێ ئەفسانەیێن یەونانی دروست کری و ب ئێک ژ بنەمایێن تیۆرا وی دھێتە ھژمارتن. بەلێ پا دەروونناس ڕەخنەی ژ وی دگرن کۆ ھەمی ئاریشەیێن دەروونی و جڤاکیێن مرۆڤی و مرۆڤاتیێ بۆ لایەنێ سێکسی دزڤڕینیتن، و ھەرچەندە حاشایی تێدا نینە گەلەک ژ وان ئاریشەیان بێی کارتێکرنا ڤی لایەنی ڕووی نادەن [٣: ٩]، و بەلگە ژی بۆ ڤێ گۆتنێ تیۆرییا پەیژەیی ( پێسترکی ) یا ئابراھام ماسلوو (١٩٧٠-١٩٠٨Abraham Maslow,)، یە لدۆر پێدڤیاتیێن مرۆڤی، و ژ وان ژی یێن گرێدای ب لایەنێ جەستەیی/بایۆلۆژیک وەک خوارن و ڤەخوارن و سێکس، و پاشی ژی پێدڤیاتییا ڤیان و ھەستا گرێدایبوون ب کەس و کەسانەک دیتر و ژێیاتیێ ( ئینتیمایێ)، کۆ لدویڤ وان و ھندەکێن دیتر، ئەو ئاماژەی ب خۆد بدەستڤەئینانێ (self-actualization ) ددەتن، وەک پرۆسێس و ئەنجاما کەساتیێ و تایبەتا مرۆڤی، بۆ بدەستڤەئینانا خۆ و بۆ تێگەھشتن ب و د بلندترین ئاست ژ شیان و تایبەتمەندیێن خۆ، وەک پێدڤیاتییەک، وەکی ئەو زانا تێدگەھیتن [١١١٩٩ :]، کە ڕۆلەک بەرچاڤ دگێڕن د دروستبوونا کەساتیا مرۆڤی و ستراکچەرێ وێ و ساخلەمی و دەرووندروستی یا وی.
بەلێ پا ئاریشە نە د ھەبوون یان نەبوونا وی لایەنی دایە. ئاریشە یا د تشتێن دیتر دا. ئایا کی بەرپرسیارە ژ ئاریەشیێن ئەڤینداریێ ل زانینگەھێن مە؟
ئایا کچ یان بێژین ژنا کورد ژ ڤی بابەتی بەرپرسیارە؟ دبیتن کچا کوردستانێ و نەخاسمە کوردەواری، تاڕادەیەکێ قۆربانیێ گھۆڕینا چەمکێ خێزانداریێ د جڤاکا کورەوداری دا بیتن. بەلێ ژنا ئاریایی، و بێگۆمان بەری ھنگی یا کوردی، د جەمسەرەکێ بەرۆڤاژی گەلەک شارستانیەتێن کەڤنارە و دەروبەرە، و ژ گەلەک لایەنانڤە د ڕەوشەکا جیاواز دا دژیا و جیھانا ژیانێ بۆ وێ جیھانەک جیاواز بوو ژ یا ئافرەتێن نەتەوە و شارستانیەتێن دیتر. ژنا کورد مفا ژ پرۆگرامێ چاکسازییا زەردەشتی دیت، ئەو پیامبەرێ ئاریایی میدی، یێ دیرۆکا بوونا وی د جە و ژێدەرێن جۆدا دا بڕەنگێن جۆدا ھاتینە تۆمارکرن و ھندەک دبێژن (٦٢٨-٥٥١ پ. ز. ) یە، بەلێ پا بێگۆمان دڤیا ئەو گەلەک بەری ھنگی ھەبیتن [١٠: ٢٥٢]، و د ماف و پلە و پایەیا جڤاکی دا گەھشتە ئاستەکێ بلندێ ئازادیێ و سەربخۆیێ و کارتێکرنێ د خێزانێ و جڤاکێدا. زەردەشتێ پیامبەر بووە سیمبۆلێ ئازادییا کچان د ھەلبژارتنا ژیان و ھاوسەرێ ئاییندە بۆ خۆ و بدەستێن خۆ، و ژنکێ وەکی زەلامەکی د کار و بزاڤ و چالاکی و شۆل و خلمەت و ئەرکێن سەرملێن وان یەکسان و وەکی ھەڤبوون، و بۆ ڤێ چەندێ ئەو بخۆ نموونەیەکێ بلندێ ڤێ ھزرێ بوویە دەمێ دەلیڤە دایە کچا خۆ ( پۆرچیستا ) یێ کە ب ھزرکرنێ و لدویڤ دل و ژ ڤیان و حەز و ئارەزوویا خۆ و نە لبن ھیچ فشار و گڤاشتن و بەرتەنگکرنەکێ، بڕیارێ لسەر وی مێری و زەلامی بدەتن یێ کو وێ وەک پێشنیار دیتبی ( جاماسپ )، کە ئایا وێ ژی ئەو دڤێتن یان نە و ئایا پێخۆشە ببیتە ھەڤسەر و ھەڤژینێ وێ ؟ بڤی رەنگی وێ ئەڤ بیرۆکەیا تەژی دیمۆکراسیانە ئینا گۆڕەپانا ژیانا جڤاکی: کە ئازادی و سەربخۆییا تاکێ مرۆڤی بۆھایەک پیرۆزە و ھەژی ڕێزلێنانێ یە، و پشکەک ژ ڤێ چەندێ ژی بۆ ئافرەتان دزڤڕیتن کە ڕێز ل بوون و مافێن وان ھاتیە گرتن، و تەکەز یا لسەر پاراستنا ئازادی و بەھرەمەندییا وان ژ مافێ دەربڕینێ و پاراستنا ویستا خۆ، و مافێ فێربوون و ئاراستە و ڕێنماییکرنێ د خێزانێ و جڤاکێدا ھاتیە کرن[١ :٢٤٠]. ئەو گرنگییا بۆ ئافرەتان ھاتبیە گۆڕێ پشکەک ژ وێ ڕەنگڤەدانەک ئایینی تێدا بی. ئانکۆ ئەڤ گرنگییا ب جە و پلە و پایەیا جڤاکییا ژنکان ھاتیەدان، وەک پشکەک ژ بەرھەم و خەمخۆری و سەرھلدان و راِپەرین و چاکسازییا ئایینییا زەردەشتی بوویە، کە لھەمبەر ھندەک بیروباوەرێن سەردەمێ خۆ ئەنجامدای، و بھایەک جیاواز دای ڕەگەزێ مێ، و ئەڤ ھزرە بەردەوام د مێنتالیتە و ناڤەرۆکا کەساتیێ ئاریایی دا بوونا خۆ ھەبوویە و بۆ ماوەی چەندین ھزار سالان پشتی ھنگێ ژی ڕەنگڤەدانا خۆ دناڤ کەلتوور و فەرھەنگ و بیروباوەر و بھایێن گرێدای ب سەرەدەریکرن دگەل ئافرەتێ ل دەڤەرێن جۆداجۆدا و ژ وان ژی ل کوردستانێ ھەبوویە و مەزنترین بەلگە ژی ئەو وێژە و ئەدەبیاتێن دیرۆکینە ئەوێن ڕۆژھەلاتناسێن کۆ ل چەند سەد سالێن بۆری دا سەرەدانا دەڤەرێن جۆداجۆدایێن وەلاتێن ئاریایی و کوردستانێ کرین، نڤێسین و ژ وان ژی مارک سایکس، ڕیچ، دیرک کینان، پۆرتێر، مینوورسکی، ڤیلسۆن، ئێدمۆندز، باسیل نیکیتین، و مێیجێر نۆئێل، و ...ھتد [٩: ١٣١؛ ٢: ١٤٠]. بۆچی وەسایە؟ چونکی وەکی کارۆل گۆستاڤ یۆنگ (١٩٦١-١٨٧٥Carl Gustav Jung, )، سایکۆلۆژیستێ سویسرایی د تێرم و ئەو چەمکێن د بیردۆزی یا خۆ دا بکار دبەتن ڕاستیەکێ بۆ مە رۆھن دکەتن کە ئەو ژی پێکڤەگرێدای بوونا ڕابردووییا مرۆڤی و تاکی و کەساتیێ یە، کە ھێمایێ گرنگیێ لنک وی بۆ وێ چەمکێ نەخواست یان نەستێ ب کۆمەڵە کە ژ دویڤداچۆنا وی بۆ کۆمەکا ئەفسانە و نەخش و نیگارێن سەر دیوارێن شکەفتا ھاتیە شرۆڤەکرن، و ب کۆرتی و کۆرمانجی وەسا دبینیتن کە تاک و کەساتی نەک تنێ بەرھەمێ چەند ڕۆژ و چەند سالانە، بەلکۆ بەرھەمێ ژیانەکا کەڤنار و چەندین ھزارا سالییا تاکێن وێ جڤاکی و نەتەوەیە [٥: ٢٧٤ ]، و نەتەوەیەکێ وەکی کوردان ژی ب ھەمان یاسایێ دا دچیتن. ژیانا چەند ھزار سالێن بەری نۆکە د پشکا نەھایدارێ کەساتییا وی دا بوونا خۆ یا ھەی و ھەکەر چی نەپەنییە بەلێ د گەلەک کاودانان دا سەرێ خۆ ھەلددەتن. پشتی ڤی پاراگرافی دێ ئەو پرسیار سەرێ خۆ ھەلدەتن: باشە ھەکەر کچا کورد وەسایە وەکی چەند ھزار سالێن پێش و ئازا و ئازادە، پا ئەڤا دیتر چیە، و کی بەرپرسیارە؟ کاودانێن نافخۆیی یان دەرەکی؟ یان ھزر و بیروباوەرێن کێ؟
نە جھێ حێبەتیبوونێ یە ھەکەر ئەم بۆ بەرسڤا ڤێ پرسیارێ و گەلەک پرسیارێن ھاوشێوە، ملێ خۆ بدەینە بەر ئاماژە پێدان ب تیۆرەکا نوی د بیاڤێ سایکۆلۆژیایێ دا، و ئەو ژی ئەو بیردۆزە یاکۆ زانایەکێ بەرنیاس وەکی ژوولیان ڕۆتێری (Julian Bernard Rotter, ١٩١٦- ٢٠١٤ )دەیناندی و ب ئێک ژ تیۆرێن بچویک و سەردەمیانە دھێتە ھژمارتن و لسالا ( ١٩٦٦) بناڤێ ڤەکۆلینەک زانستی ل ژمارا (٨٠) گۆڤارا ( psychological monographs ) بەلاڤکری. بگشتی ئەڤ تیۆرە ئاماژەی ب ھندێ دکەتن کە سەنتەر و جە و ئاراستەیا کۆنترۆلکرنێ( locus of control ) ڕۆلەک گرنگ د ژیانا مرۆڤی و شێوازێ ھزرکرن و دیتنا وی بۆ ژیانێ دا یێ ھەی. بدیتنا وی زانای ئەڤ باوەرە د بنەڕەتدا دابەشی سەر دوو جۆر و شێوازان دبیتن: جۆرێ ناڤخۆیی (internal locus ) ئەو جۆرە یێ تێدا خۆدانێ وێ وەسا تێدگەھیتن و وەسا ھزردکەتن کە ھەمی ڕەفتار و کار و کریار و ئەنجامێن وان بەرھەمێ کار و بزاڤ و ھزرکرن و لڤین و مەژیێ مرۆڤی بخۆنە، نەک یێن کەس و لایەن و جە و تشت و بناس و ئەگەرەک دیتر. بەرۆڤاژی ھندەک مرۆڤێن ھەین خۆدان جۆرێ ھزرکرنا دەرەکینیە ( external locus ) و ئەڤ جۆرە مرۆڤە ئەون یێن ھزردکەن ھەر تشتەکێ د ڤێ جیھانێ و ژیانا وی یا ڕۆژانە بسەرێ وان دھێتن یان ڕەفتار و ئەنجام و سەرکەفتن یان سەرنەکەفتنا وان بەرھەمێ کارتێکرنا ھندەک ڕەفتار و فاکتەرێن دەرەکینە، و وی چ دەستھەلات بسەر وان دا نینە و نەشێتن کارتێکرنێ لسەر وان فاکتەران بکەتن بۆ نموونە شانس یان خەلک یان کاودانێن دیتر یان بەخت و ھەر تشتەک ژ ڤان بابەتان [١٢ : ١٥١ ].
دیارە ژی ئەم گەلەک جاران گازندەی ژ قوتابیێن خوە دکەین و گلەییا مە ژ ئاستێ وان یێ زانستی و گەلەک ژ شێوازێن ڕەفتارێن وان یێن پەروەردەیی و سایکۆلۆژی ھەمی پێدزانن. ھەرچەندە پێدڤییە ئەم بەری ھندێ ڤان گازندا ژ وان بکەین بزانین گەلەک تشت و ڕەفتار و لایەنێن کەلتووری و فەرھەنگی ل جڤاکا مە ئێکن ژ وان ئاستەنگێن مەزن د ڕێکا ھزرکرنا قوتابیێن مە.
نڤیسەرێ ڤێ گۆتارێ بۆ زانینا جۆرێ ڤێ شێوازێ ھزرکرنا تاکێ کوردستانی، ڤەکۆلینەک زانستی لسەر بنەمایێ وێ بیردۆزێ ئەنجام دا. ئەو ڤەکۆلین بناڤۆنیشانێ جھێ کۆنترۆلکرنێ لنک قوتابیان ل قوتابخانەیێن ئامادەیی ل دەڤەرا زاخۆ ھاتە ئەنجامدان، ئەو قوناغا خواندنێ یاکۆ پێشی قوتابی ل کوردستانێ بھێنە پەیمانگەە و زانینگەھێن مە، خۆ بۆ وێ ڕۆژێ بەرھەڤ دکەن بھێن ڤان سەنتەرێن زانستی و ئەو پەروەردا وی دیتی و ھێدی گاڤا ھندێ ھاتی خۆ بۆ زانستی و فێربوونا پیشە و بسپۆرییەکێ ئامادە بکەتن. مەبەست ژ ڤێ ڤەکۆلینێ زانینا ئاراستەیا کۆنترۆلکرنێ بی د ھزر و مێنتالیتە ( ئەقلیەت) و کەساتییا وان دا و چەوانییا وێ ئاراستێ، و سەمپلێ ڤەکۆلینێ ( ٣٧٦ ) قوتابی بین، و بۆ ڤێ مەبەستێ ڤەکۆلەری پیڤەرەک ئامادەکر کە پێکدھات ژ ( ٢٦ ) بڕگا، و پشتی دەرئینانا ساخلەتێن وێ یێن سایکۆمێتریک( ڕاستی و دروستی، و نەگھۆڕی) و بکارئینانا فۆرموولێن ئاماری، گەھشتە ڤان ئەنجامێن ئەرێنی و ژ وان ئەنجامان ژی ئەو بی کە زۆربەیا قوتابیان خۆدانێ جھێ کۆنترۆلکرنا ژ جۆرێ ناڤخۆیینە. ئەڤە نیشانەک ئەرێنییە ! ھەکەر گەنجێ کوردستانی بەری بھێتە زانینگەھێ وەسا ئەرێنی ھزر بکەتن و وەسا ببینیتن کە کەساتییا وی د گەلەک کریار و دەستکەفت و ڕوویدان و سەرکەفتنێن وی بالا دەستە و کارتێکەرە، و ئەو تنێ بەندەیەکێ دەست و پێگرێدایێ ڤێ جیھانێ نینە، نە تشتەک کێم و ھەوانتەیە. ئەڤرۆکە ل سەتانسەری جیھانێ ھزاران بسپۆرێن تایبەت ب (NLP)، پرۆگرام و سیستەمێ زمانەوانییا دەماری، سەدان و ھزاران سمیناران پێشکشی تەخ و چینێن وەلاتێن خۆ دکەن تنێ دا ڤێ ھزرێ د ھزر و مەژیێ وان دا بچەسپینن و شین بکەن، کە مرۆڤ بدەستێن خۆ چارەنڤیسا خۆ دروست دکەتن، و ئەڤ شێوازە ب پشکەک ژ پێشکەفتی ترین سمینارێن سەردەم و د ھەمان دەم دا گرانترینی وان دھێتە ھژمارتن. کۆمپانی و سەنتەرێن بازرگانی و ڕاگەھاندن و وەرزشی ب سالانە ملیارەھا دۆلاران بۆ ڤێ مەبەستێ دمەزێخن ! بۆچی قوتابیێ وان قوتابخانەیێن ئامادەیی گاڤا دگەھنە زانینگەە و پەیمانگەھێن مە قەدەمێن وان دشکێن و وەکی مرۆڤێ دەست و پێ شکەستی د گەلەک تشتان و بابەتێ زانستی و سۆزداری، ژ مرۆڤەکێ گەشبینێ دۆھی بۆ کەسەکێ ڕەشبینێ نۆکە و سۆباھی دھێتە گھۆڕین؟
دیارە قوتابی ل پەیمانگەە و زانینگەھێن مە، پشکەکن ژ جڤاکا کوردستانی ب تێکڕایی، و دویر نینە ژ یاسایێن جڤاکی و ڕەوش و تیتالێن تێدا، و یێ کۆ ب ڕەنگەک نەرێنی ھاتیە پێناسەکرن و شکاندن. ئەو ژی پشکەکە ژ کەلتوورەکێ ھەڕفتی یێ کۆ خەلکێ و نەتەوەیێن دیتر بۆ مە چارچۆڤەیێ وێ دروست کری و ئەم نەچار کرین وەسا ھزر بکەین. ھەتاکۆ گەلەک ئیماژە و نیشان و ھزرێن نەرێنی و نگێتیڤانە یێن مە بخۆ ژ خۆدێ خۆ و کەساتییا کوردستانیان، د ناخ و دەروون و ھناڤێن تاکێن ھەمی تەخ و چین و ئاست و ڕەنگێن دیتر، ھەی و بەرھەمەکێ ڕزیێ ھنگی و یێ سەربۆرەکا دیرۆکی و کەلتووری و ئایینی و پەروەردەیی و جڤاکییە. دیارە تاکێ کوردستانی، ب ھەمی پێکھاتەیێن خۆ یێن ئایینی و نەتەوەیی و تەخ و چینێن جڤاکی، ئەو کەساتییە یێ کۆ خۆدان ھندەک جۆرێن پێکھاتانە کە وی ژ ھەژی گەلەک دەستکەفت و تشت و مافان نیشان ددەن، لێ ھەمی ئەو دەستکەفت و مافێن ژ وی ھاتینە ستاندن. ھەمی وان بناسان سەربۆرەک تەحل و دژوار و شەقلەشکێن دەست و پێ ل مە کرینە د زکێ مە دا و ئەم یێن زنجیر کرین و نەھێلاین ئەم ببینە خۆدانێ گەلەک تشتان. ھەمی دەمەکی خەلکێ بناڤێن جۆدایێن کەلتووری و فەرھەنگی و زمانەڤانی و ئایینی و جڤاکی ئەم یێن شکاندین و ئەم وەسا یێن فێرکرین و تێگەھاندین خەلک و زمان و نەتەوە و کەس و جڤاکێن دیترێن ھەین ژ مە باشتر و پاقژتر و پیرۆزترن، و ھێدی ھێدی ئەڤ ھزر و باوەرە و گۆتگۆتکە د ئەجێندا و دەزگەھێن جڤاکی و ڕاگەھاندن و ئایینی و پەروەردەیی و فێرکرنێ دا، ب ڕۆژانە مانشێتێن پرۆپاگندەیێن نەرێنی بین ئاراستەی ناخ و دەروون و ھزر و مەژی و مێنتالیتەیا کەساتییا کوردستانیان دھاتنەکرن، و ئەڤ کەساتیە لاڕێ و ڤاژێلە کر و گەلەک شاشی پێھاتنەکرن و تێدا ھاتنە بنیاتنان و ژ وان ژی مرۆڤەکێ شکەستی و د نزمترین ئاستێ باوەری بخۆ بوونێ، و ب ماف و نەتەوە و زمان و کەلتوور و فەرھەنگ و بھا و ئالا و شیان و ویست و داخوازی و حەز و ئارەزوو و ڤیان و فێربوون و پەروەردەیێن خۆ ژی. ھەتاکۆ ئەڤ جۆرێ ھزرکرنا نەرێنی خۆ د پەیوەندیێن ئەڤینداریێن کچ و کۆڕێن مە دا ڕەنگڤەددەتن. و وەک ھندەک ڕەوشەنبیر ئاماژەی پێددەن ئەڤ بابەتە و بابەتێ پێڤەگرێدایێ سێکس، د جڤاکا مە دا وەکی ھژمارەکا جڤاکێن دیترێن کلاسیکی دا وەک بابەتەکێ جڤاکی و ئایینی دھێتە تەماشەکرن نەک لبن بەرچاڤکا زانستی، و دویڤداچۆنا وێ ئاریشەیان بۆ خۆدانێ وێ بدویڤ خۆ دا دئینیتن [٣: ٨ ]. چاندنا تۆڤێ ھەستا گۆنەھباریێ د ھزر و مێنتالیتەیا کچ و کۆڕێن مە ل ڤان سەنتەران، کۆژەکەکێ مەزنە ب پەیکەرێ سایکۆلۆژیێ وان دکەڤیتن و پشکەکا مەزن ژ وێ ھزرا شاش ژی بەرھەمێ مێنتالیەتیا جڤاکییە کە سۆزداری لنک تاکێ کوردستانی وەکی تشەکێ سەیر و سەمەر و بەلکۆ ژی قەدەغەکری دایە پێناسەکرن، کۆ نابیتن بھێتە بەحسکرن و تێکڤدان، و ئەڤ ڕاستییا تەحل ل زانینگەھێن مە ب ڕۆھنی دھێتە دیتن. بەلێ بەلاڤکرنا ڤی کەلتوور و مێنتالیتەیا ھەست ب گۆنەھباریێ یە دناڤ مرۆڤایەتیێ دا بارەکێ گرانێ سایکۆلۆژیێ لسەر مرۆڤان دروست کری و ئەوێ نەچار کری ھەر دەم وەسا ھزر بکەتن یێ گۆنەھبارە و تشت و کارەک خراب یێ کری و ل جیھانا دیتر دێ ب گرانترین و خرابترین شێوە ھێتە سزا دان و چیتە دۆزەخێ. ل دەمەکی وی تنێ یا ڤیای وی کاری بکەتن ئەوێ سروشتی بۆ وی دەیناندی و ئەو ئەڤینداری و ڤیانا پاقژ و ساخلەم و دروست و ڕاستەقینە، و دویر ژ پۆخلەوات و خرابیێ و ساختەکاریێ، دگەل کەسەکی ئەنجام بدەتن کە بۆ وی و لنک وی/ێ سەرنجڕاکێشە. ھەلبەت بلا کەس ھزرەک خراب ژ مە ھلنگەریتن و وەسا ھزر بکەتن کە ئەم پەروەردەی زانینگەھێن دەرڤەی وەلاتی بزاڤا بەلاڤکرنا بەرھەلاییا سێکسی، ئەوا کۆ وەلاتێن ڕۆژئاڤا د قۆڕئاڤا وێ دا ئاسێ بووی و یا دخەندقیتن و ھەتاکۆ ژ بێ ئیقبالییا خۆ ئەو لایەنێ ب تام و چّیژ و سروشتی و یاسایەک ژ یاسایێن ژیانێ و بنەما و بناسێن بەردەوامییا ژیان و مانا مرۆڤی لسەر ئەردی، ژی لخۆ تێکدای، بەلێ مەبەست پترتر ئەوە ئەڤ لایەنە بۆ بەرژەوەندییا زانسی و ئاڤاکرنا کەساتییەک سەرکەفتی و بەرھەمدار ل کوردستانێ و نەخاسمە ئەو کوردستانا ئەڤرۆکە جیھانێ دڤێتن بۆ مە ئاڤا بکەتن و تنێ یێ ل ھیڤییا مە ئەم خۆ دناڤ مالا خۆ دا ڕێک بێخین و بێژین وان بەلێ " ئەڤە ئەم و کەرەم بکەن بۆ مە ئیمزا بکەن: بژیت دەولەتا کوردستانێ" یاکۆ ھەمی تەخ و چین و ئایین و نەتەوە و دوست و ھۆگر ب ئارامی تێدا بژین.
ئەم نابێژین و مە نەگۆتیە: کوردستان بەھشتە و چ کێماسی تێدا نینە و دیمۆکراسیەت یا ل ھەمی جھان و مافێ کەسێ نەھاتیە خوارن، و قوتابی پشتی دەرچۆنێ و ب دوو ڕۆژان دێ ل باشترین جە و ب بلندترین مووچە ھێنە دامەزراندن و سالا ئێکەم خانییەکی و ڤیلەیەکێ و ترۆمبێلەکێ وەرگریتن و ھەفتیەکێ پشتی ھنگی دێ کارێ پێکئینانا خێزانێ کەتن ! بەلێ پا ئەم خۆ ژ خۆدێ نەکەین ئەڤە و " نانێ نەکەران ل چ ئەردان نینە "، و ئەوێن شەھرەزای وەلاتێن دیترێن جیھانێ نە و بلا بێن بێژن وەسا نینە ! نە زێدەڕۆییە ھەکەر بێژین ڕەوشا کوردستانێ ژ گەلەک گەلەک وەلاتێن جیھانێ باشترە و ئەم، ھەیی و نەھیی، ل چاڤ گەلەک ژ وان پاشاینە ! ھەتاکۆ ئەو دیمۆکراسیەتا ل گەلەک وەلاتان مە گۆە لێ دبیتن تنێ وشەیەکە و ب دەڤ و زمانی دھێتە گۆتن و ناگەھیتە نیڤ و نیڤسێکا یا کوردستانێ و ژ وان ژی دیمۆکراسیترین وەلاتێن جیھانێ. بەلێ ھەکەر کوردستانێ ھندی ھەمی جیھانێ دوژمن نەبانە دبیتن ڕەوش نەھۆسا بایە. جھێ داخێ یە ھەکەر خەلکێ تنێ دوژمنێن دەرەکی ھەبن، مە سەد جاران ھند ژی دوژمن و نەیارێن نافخۆیی یێن ھەین، و چرکەیان دھژمێرن و ل ھێجەتان دگەڕەھن و دا تشتۆکەکی ببینن و وێ " ژ مێشێ بکەنە گام??