كەلتوور و فەرهەنگێ هەر جڤاكەكا مرۆڤایەتیێ پێك دهێتن ژ هژمارەكا رەوش و تیتال، و بها، و ئاراستە، هزرو بیرو بۆچۆن، و ئایدیۆلۆژیا و زمانی و هەتا كۆ رابوون و روینشتن و شێوازێ خوارن و ڤەخوارنێ ژی پشكەكە ژ ڤی فەرهەنگی و كەلتوورێ جڤاكەكێ و گرووپەكێ مرۆڤا، ڤێجا چ وەڵاتەكێ سەربخۆ بیتن یان ژی نەتەوەیەك یا گۆندەك یان ژی خێزانەك بتنێ بیتن. هەمی ئەڤ فاكتەرێن سەری دبنە سنوورەك بۆ رەفتار و كریار و لڤین و ئاخفتن و ژیانا تاك تاكێ ئەندامێن وێ گرووپێ و جڤاكێ، و هەر دەمكێ رەفتاەك ژ كەسەكی بهێتە دیتن كۆ د سنوورێ ڤێ فەرهەنگێ و ڤی كەلتووری دانە بیتن، هنگی دێ خەلكەك ب چاڤەكێ دیتر تەماشەی ڤی كەسی و رەفتار و كریار و گۆتنا وی كەتن و وی ب لادەرەك ژ ڤان پێڤەر و سنوورێن كەلتووری هژمێریتن.
بدرێژاهیا دیرۆكا مرۆڤایەتیێ گەلەك جاران نەتەوەیان وەڵاتەكێ یان دەستەكەكێ یاڤیای كارتێكرنێ لسەر گرووپ و نەتەوەیەك دیتر دا بكەتن، ڤێجا ئەگەرێن وێ چ ئایینی بیتن یان ڕامیاری یان ئابووری، ڕێك و شێوازێن جیاوازێن بكارئینای كە بگەهیتە ڤی ئارمانجێ. دبیتن ڕاستەوخۆ هاتبیتەناڤ گۆڕەپانێ و جەنگێن جۆداجۆدا دژی وێ نەتەوەێ ڕاگەهاندبیتن یان ئەنجامدابیتن وەكی وێ چەندا بۆ ماۆی زێدەتر ژ چەند سەد سالە ل دژی نەتەوەێ مە دهێتەكرن و نەخا سمە ژی ل ڤان چەند دەه سالێن بۆری و نەخاسمە و ب تایبەت ژی ل كوردستانا ژێرییا مە لسەر دەستێ دوژمن و نەیارێن مە و ب پالپشتی و پشتگیری یا رژێما بەعسا شۆڤینی و سەدامێ گۆڕبەگۆڕ كۆ بەر هەمێ وێ (ئەنفال) و كیمیابارانكرن و شەهید و بریندار و خاپور و وێرانكرنا هزاران گۆند و گۆڕێن بكۆمەڵ وجینۆسایدا هەمە لایەنە و ...هتد، بوویە و هەتا كۆ ئەڤ دژایەتیكرنە ب هەمی ڕەنگێن خۆڤە یا بەردەوامە و ژ ململانێیەكا دویر ژ پێڤەرێن مرۆڤایەیتێ و بنەمایێن نێڤنەتەوەیی و دویر ژ دادپەروەری و ئێكسانی و برایەتییا كۆ هكۆمەتا ناوەندی دگەل مەدا بكاردیئینتن هەتا كۆ ئەو كریارێن تیرۆریستی و خۆكۆژیێن كۆ چەندەها كەسێن دەمارگیر و نەفس نزم و بسەرداچۆیی بناڤێ پیرۆزێ ئیسلامێ و لبن سەرپەرشتی و ب هاریكارییا هندەك وەڵات و لایەن و كۆمپانیێن بناڤ مۆسلمان، دژی نەتەوێ مە و دەزگەهێن ئێمناهی و ڕامیاری و ئەكادیمی و ئایینی ب هەمی تەخ و چین و نەتەوە و ئایینا ڤە دهێنەكرن، ژی پشكەكن ژ بەردەوامییا وێ دژایەتی و مایتێكرنا كەلتووری یا هندەك نەتەوەێن دیتر دژی نەتەوێی خۆڕاگر و ئارامی پەروەرو مرۆڤدۆست و خۆدانڕەوشت و بهایێن مرۆڤایەتی یا مە ل هەمی پارچێن كوردستانێ و نەخا سمە ژی كوردستانا ژێری یامە ئەنجامددەن.
هەلبەت ژ بیرامەناچیتن ئەڤە روویەكێ ڤێ دیاردا مەترسیدارە دژی نەتەوەێ مە و ژ بەر كۆ یا ڕاستەوخۆیە و كارتێكرنا وێ دگاڤێ دا دهێتە دیتن و تێبینی كرن، ب شێوازەك دیار دهێتە هژمارتن، بەلێ یێن هەین شێوازێن نەپەنی و ڤەشارتی یێن داگیركرنا كەلتووری، كۆ كارتێكرنا وێ نەدگاڤێ دایە، بەلكۆ هێدی هێدی یە و مەترسیدارابوونا وێ هندی یا شێوازێ ئێكەمە، و ئەڤ ڕێكا داگیركرن و بسەرداگرتنا كەلتووری بڕێكا دەزگەهێن ڕاگەهاندنێ و لایەنێن وێ یێن جۆداجۆدا دهێتەكرن تەنهابۆ مەبەستێ گۆهۆڕینا رووێی گەشێ كەلتوور و فەرهەنگێ كوردەواری ل كوردستانەكا كۆ ئەڤرۆ ئەم لبن سیبەراخوینا هزاران شەهیدێن قەهرمان و ماندی بوونا پێشمەرگەهێن جانفیدا و سەركردایەتیا مرۆڤێن ناڤدار و نەمرێن وەكی قازی محەمەد، و سمكۆیێ شكاك،شێخ سەعیدێ پیران، شێخ عۆبەیدۆلاێی نەهری، شێخ مەحمود، بارزانێی نەمر ویێن دیتر هاتنە گۆڕێ، تێدا دژین، دهێتە ئەنجامگرتن.
هەلبت بلالبیرامەبیتن دگەل ڤێ بسەرداگرتنا كەلتووری یا نەتەوە و گرووپێن دژی نەتەوێ مە و نەخاسمە ژی ئەوێن ل دەوروبەری مە دژین، داگیركرنەكا دیترا كەلتووری و فەرهەنگی ژی یا هەی كە بڕێكا كەرەستە و تەكنەلوژیایێن سەردەمیانە و نەخاسمە ژی ل ڤێ دۆماهیكێ بڕێكا كۆمپیوتێری و لایەنێن وێ ڤە ژلایەنێ زمانێ ئینگلیزی ڤە دهێتە كرن كۆ خۆدانێ دیرۆكەكا نەهند یا دویر و درَیژە، بەلێ دگەل هندێ دا ژییا شیای گەلەك كارتێكرنێ لسەر فەرهەنگێ مە بكەتن و نەخاسمە ژی گەلەك ووشە وزارڤەیێن ئاسایی و تایبەت ئیناینە ناڤ زمان و كەلتوورێ مە، كۆ هەكەر نەهێنە بكارئینان و گۆتن بەلكۆ هندەك جار ڕستە و ئاخفتنا مە ب زەحمەت و بەلكۆ ژی بێ ڕامان دبیتن. بنموونە ژی سەدان ووشە و ناڤێن وەكی ماوس، تەلەفزیۆن، رادیۆ، كۆمپیوتێر، كلیك،لایێت،.. هتد، كۆ ڕۆژانە هەرئێك ژمە چەندەها جارا بكار دئینین. بەلێ ئەڤ داگیركرنە ژ لایەنێ زمانێن بیانیێن وەكی ئینگلیزی گشتگیرە و نەك تنێ گرێدایە ب جڤاكا كوردستانێ ڤە،بەلكۆ لبن كارتێكرنا بجیهانیكرنێ ( Globalization ) هەمی جیهان یا لبن مەترسییا ڤێ داگیركرنێ دا و هەمی نەتەوە گلەیێ ژ ڤێ چەندێ دكەن. بەلێ نەتەوێ كوردستانێ زێدەباری ڤێ مەترسیێ یا لبن هەڕەشەیا چەندین لایەنێن دیترێن داگیركرنا كەلتووری و فەرهەنگی دا. هەكەر نەتەوەیەكێ وەكی فارس كۆ نەژادەكە ژ نەژادێ ئاری و ژبلی هندێ كۆ د گەلەك تایبەتمەندی یێن ئەتنۆگرافیكی داودیرۆكی ڤە گەلەك خالێن هەڤپشكێن دگەل نەتەوێ كوردی دا هەی، ژ لایەنی ستراكچەرێ زمانەوانی ڤە گەلەك نێزیكی زمانێ كوردی و نەخاسمە ژی دیالێكتێ سۆرانی یە، دڤێ بیاڤێ دا هند ب مەترسیدار ناهێتە هژمارتن لسەر كەلتوور و فەرهەنگێ كوردستانێ دا، بەلێ نەتەوێن دیترێن هەین كۆ وەكی كەلتوور و فەرهەنگ هەڕەشەی لسەر كەلتوور و فەرهەنگێ كوردستانی دكەن. هەتاكۆ ئاستێ ڤێ هەڕەشەی نەك تنێ لایەنێ نڤێسین و ئاخفتنێ بخۆ ڤە دگریتن بەلكۆ یا خۆ ل سروشت و جل و بەرگ لایەنێن دیتر ژی دای.
دێ بینی ل ئاستێ جل وبەرگا و نەخاسمە ژی لناڤ ئافرەتا یا گەهشتیە ئاستەكی كۆلبەركرنا ( عەبایێن خەلیجی ) لناڤ گەلەك ژ ئافرەتا یا بوویە جهێ فەخر و شانازیێ، و هەروەسا زێڕێ خەلیجی و دیكۆرێت وێ یێن عەرەبی/ خەلیجی،و ل هندەك جها ژی ئەڤ (حیجابا) سەری لنك ئافرەتا چاڤلێكرنەك یا پەیدابووی كو مۆدێلەكێ كریە نموونێ چاڤلێكرنێ كۆ هندەك ژنك و كچك لنك مە و نەخا سمە ژی لنك ئافرەتێن دەڤەرێن دهۆك و زاخۆ شانازیێ پێڤە دكەن چونكی خێزانا فلان كەسایەتی ل توركیایێ ڤی مۆدێلێ(حیجابێ)دكەتن بەرخۆ، حال چیە ل ڤی وەلاتی لدویڤ یاسایێ چۆنا ئافرەتا (حیجاب) كری بۆ ناڤ زانكۆیێ ناهیتە پەسندكرن. بەلێ دڕاستی دا ژی سەروبەرێ جلكا و خۆنخامتنا ئافرەتا كورد گەلەك جوانترو تازەتر و دلڕڤێنترە ژ ڤان جۆرە مۆدێلێن شێوێنەر و نەئابووری و مەترسیدار بۆ سەر كەسایەتی و سایكۆلۆژیا و فەرهەنگ و كەلتوورێ تاكێ كوردستانێ.
ئەڤ لسەر ئاستێ جل و بەرگا لنك ئافرەتا، و لنك زەڵاما و نەخاسمە ژی نەسلێ پیرەمێرە و ب تایبەت ژی ئەوێن خۆ ب رەوشەنبیر دزانن كرنە بەرخۆ یا جلكێن كوردی و بەرگیزا وەكی كێماسیەك دهێتە زانین. بەری چەند رۆژەكا ل دەواتەكا دەڤەرا زاخۆ یا بنەمالەیەكا رەوشەنبیردا كۆ نێزیكی (30 هەتا 40 ) پێرەمێرێن دانعەمر پشكداربین دگەل هەمی تەخ و چین و كەسێن دیتر، تنێ تە پیرەمێرەك نەددیت كۆ بەرگیزیان جلكێن كوردی لبەر بان، و مرۆڤی،هەكەر هزرا خۆ تێدا كربایە گەلەك سەیربی، هەكەر ڤان هەمی پیرەمێرێن خۆدان شیانێن مادی و بەركەفتی بەرگیز و جلكێن كورد لبەربانە و بەژن بالا خۆ پێ ڕازاندبایە دا چەند جوان و ماقویل بیتن و بنە نموونێ دانعەمەرەكێ كورد بۆ گەنج و لاوێن وێ دەواتێ و ڤی باژێڕی و جڤاكێ بگشتی!!!؟
ئەڤ داگیركرنە ب جۆرێن دیتر ژی یا ل ئارادا هەی. دێ بینی گەنج و خەلكێ مە بەردەوام گۆهدارییا گۆرانیێن بیانی و نەخاسمە ژی یێن توركی و ئەرەبێ دكەن، و ژ وان ژی سەدا ئێك ژی تێناگەهن، و ل یانەیێن زانستگەهێن مە هەر ماوەماوە قوتابیەك دێ چیتە سەرگۆهێن خۆدانێ یانێ و وی هاندەتن یان ژی نەچاركەتن كۆ كاسێتەكا سترانیێن تووركی یان ئەرەبی دانێتە سەر یان ژی دێ ( CD ) یەكێ دەتە وی ژ ڤان زمانا كۆ هندەك سترانێن تێدا بڤان زمانێن سەری، كۆ هەكەر توو بێی پرسیارێ ژ رامانا وان بكەی بێگومان تێناگەهیتن یان ژی هەكەر تێ بگەهیتن ژی یا ژبەركری یان كەسەك دیتر یا بۆگۆتی، نە ئەوە كۆ ئەو بخۆ دناڤ وی كەلتووری دا پەروەردەبوویە و كۆنترۆلەكا باش یالسەروی زمانی هەی، بەلكۆ ژ چاڤلێكرنێ یە و تشتەك دیتر ژی نینە، و ئەڤ جۆرە كەسە ژبیر دكەن كۆ ئەو یێ دیانەیەكێ داكە نێزیكی (95%)ێ یێن قوتابیێن تێدا چ ئێك چ ژ ڤان دوو زمانا نزانن و تێناگەهن.
پشكا دووهەم
ئەڤ داگیركرنە دڤێ چەندێ دا تەواونابیتن و نەهەما هندەك بابەتێن ژ ڤی جۆری بخۆڤە دگریتن، بەلكۆ كویراتی و هویراتییا وێ هند گەلەكە كۆ جهێ مەترسیێ یە، و ئەڤ مەترسیە هنگێ كمباخ دبیتن كۆ نەك تەنها كارتێكرنێ د فیگۆر و سەرڤەییا تاكێ كوردی دكەتن، بەلكۆ دەمێ ئەڤ بیروباوەرە دگەل هزر و بیروباوەر و مێنتالیتەیا وی تێكەل دبیتن و وان ژ ڕێڕەوەیێ ڕاستەڤینە و نەتەوەێی خۆ لاددەتن. بەلكۆ لڤێرێ خواندەڤانێ بەڕێز ڤێ پرسیارێ بكەتن: ئانكۆ چەوا و ئەڤ تشتەكەنگی و چەوا دبیتن و دروست دبیتن؟ و نموونەیێن وێ چنە؟ و بەرسڤ گەكەك یا بسانەهییە. هەر ئێك ژ مە هەكەر هندەك چاڤێن خۆ پترتر و هویرتر و كویرتر ڤەكەین و تەماشەی دەوروبەرێ خۆ بكەین دێ ب سەدان نموونەیا بینین.
بەلكۆ ڤێنموونە یا خوارێ پترتر ئەو كەس تێبگەهن كۆ ژبەر كاودان یان كارێن جیاواز و نەخاسمە ژی خواندنێ چۆینە دەرڤەی وەڵاتی یان ژی بدەستڤەئینانا كاری و وەرگرتنا فەرمانا ئاكنجی بوونێ ل وی وەڵاتی یان ژی بدەستڤەئینانا باوەرنامەیەكا زانستی یان پیشەیی، فێری زمانێ وی وەڵاتی بیتن، ول پەیمانگەه یان سەنتەرەكێ فێركرنا زمانێ بیانی ناڤ نڤێس كری. ئەڤان كەسان دیتن كۆ مامۆستایێن ڤان سەنتەرا یاسایەكا هەی كۆ فێری قوتابی دكەن كو بۆ هندێ ئەو فێری وی زمانێ بیانی ببن پێدڤیە ئەو وەكی كەسەكێ وی وەلاتی هزرێ بكەن و فێربوونا زمانێ ب هزرو ب مێشك و مێنتالیتەیێ خۆڤەگرێ بدەن و هەكەر وەسا نەبیتن ئەو فێری وی زمانی نابن یان ژی دێ فێربوونا زمانێ بیانی لبەر وان گران و بزەحمەت بیتن. هەر چەندە كو سەرڤەسەرڤە ئەڤە و مفاێی قوتابێی ناڤبری دایە و ڕێكەكە بۆ فێربوونا زمانێ ناڤبری، لێ د هەمان دەمدا ژی جۆرەكێ داگیركرنا كەلتووری یە كۆ لبن ناڤ و نیشان و ب هێجەتێن ژ ڤی جۆری ئەڤ تاكە نەچار دئێتەكرن كۆ دەستكاریێ د هزر و مێنتالیتەیا هزرییا خۆ و كەساتیا خۆدا بكەتن و بگۆتنەك دیتر ببیتە كەسەكێ وی وەڵاتی ول پاشەڕۆژێ بۆ مەبەستێن جیاوازێن بازرگانی و ڕامیاری مفا ژ وی بهێتە وەرگرتن ونەخا سمە ژی ل دەمێزڤڕینا وی بۆ وەڵاتێ خۆ و لڤی دەمی داڕامكرن و هەفساركرنا وی ژ ئالیێ وەڵاتێ داگیركرنا دێ یابسانەهی بیتن. دبیتن ئەز هندەك یێ خەلەت ژی بم لێ ئەزموونا مرۆڤایەتیێ نیشان ددەتن كۆ بۆ نموونە گەلەك ژ گۆهۆڕینێن مەزنێن ڕامیاری لسەر ئاستێ جیهانێ یا بڕێكێن ژ ڤی بابەتی هاتیە جێبەجێكرن. نۆكە ل بلۆكی رۆژ هەلاتا جاران كۆ سۆڤیەتا بەرێ سەركاروانێ وێ بوو، گەلەك وەڵاتێن نوی كۆ پشتی گۆهۆڕینێن دۆماهیكا دەهكێن هەشتیا و پشتی گۆرباچۆفی دروست بووین و سەربخۆییا خۆ یێن وەرگرتین، بۆ ماوێ چەندەها سالانە ئەو كەس بڕیڤە دبەن یێن كۆ ل وەڵاتێ ڕۆسیایێ بزمانێ رۆسی خواندنێن خۆ تەواوكرین، و لڤان سالێن دۆماهیكی ل هندەك ژ وان وەڵاتا هندەكێن پەیدابووین كۆ وەكی جۆرجیایێ وەڵاتێ ئەمریكا یێ بزاڤ كر كۆ كەسەكێ وەسا دەینیتن كۆ خواندنا وی بزمانێ ئینگلیزی بوویە و مەبەست ژی هەمان پێكانا وان ئارمانجا بوویە ئەوێن مە لسەری ئاماژە پێ دای، كۆ ژ ئەگەرێ تێكنەكرنا وان دوو كەلتوور و هزرا د ئێك جه دا ئاریشەیێن مەزن هاتنە گۆڕێ كۆ بەرهەمێ وێ جەنگەكێ خویناوی بوو كۆ دۆماهیك ب بیروباوەرا كەسێ لایەنگرێ بلۆكێ رۆژئاڤایێ، ئانكۆ ( میخاییل ساكاشڤێلی ) ئینا و ژ كاری هاتە دویركرن و سەر كرداتیا وڵاتی كەفتە دەستێلایەنێ دیتر.
ڤێجا بۆمە ئەڤ چەندە ژی پێدڤی نەبوویە. مە بخۆ هزرا خۆ یا شێواندی و ب دل و گیانڤە ئەڤ داگیركرنە بسەر خۆ و هزرا و بیروباوەر و مێنتالیتەیێ كەساتیا خۆدا پەسندكری و چەسپاندی. ئەڤ ئێكە یا گەهشتیە ئاستەكی كە دێ بیتن ب سەدان نموونە یێن نڤێسین ب زمانێ كۆردی لسەردەر و دیوار و دەرگەهێن ماركێت و فرۆشگەه و ترۆمبێل و ڕیكلامێن ڕاگەهاندنێ چ د تەلەفزیۆنا دابیتن و چ ل ناڤ باژێڕی ب سەدان هەلەیێن ڕێنڤیس یێن تێدا، و كێماسی یێن زەق و دیاروزەبەلاح تێدا د دیارنو دێ ب ئاشكرایی بەرچاڤێن مە كەڤن، و كار هنگێ خرابتر لێ دهێتن كۆ ئەڤ هەلەیە ل نوسراوێن فەرمی و ل فەرمانگەهێن میری و نەخاسمە ژی زانستگەه و پەیمانگەها رووی ددەتن.
سەردەرێ فرۆشگەهێن مە یێن ب تایتلێن وەسا هاتینە خەملاندن كۆ خەلەتی تێدا د ووشە و چەمك وزاراڤە و ڕێنڤیسا كوردی هەوار دكەتن، لێ خەلكێ مە هەكەر وان تشتا ب زمانەكێ دیتر بنڤێسیتن ڤێ خەلەتیێ ناكەتن. ئەڤ روویێ سەرڤەیێ ڤان خەلەتیا، لێ روویەكێ دیترێ وان، كەهەمان داگیركرنەكا هزری و كەلتوورییە بشێوازەك دیتر خۆ نیشان ددەتن. چەند ژ مە رۆژانە ڤان ڕستەیێن ڕاگەهاندنێ و ریكلامیدبینتن و هزرا خۆ تێدا دكەتن (لنك مە هەیە كارتێن موبایلا)،(ڕێك لبن[لژێر ] چێكرنێیە)، (شۆفیر لبن ڕاهینانێیە) و...هتد، و گەلەك پلاكاردێن ژ ڤی بابەتی كۆ دەمێ مرۆڤەك ئاسایی دبینیتن بەلكۆ هند هزرێ تێدا نەكەتن یان تێ نەئینیتە دەرێ، لێ كەسەك بسپۆرێ زمانی بیتن یان ئیكێ هندك خۆ زەحمەت بدەتن وهزرێ تێدا بكەتن دێ زانیتن ئەڤ ڕستە د بنەڕەتدا نە كوردینە و كەسەكی یێن دروستكرین كۆ پێگەهشتیێ كەلتوور و جهەك یان سەنتەرەكێ پەروەردەیێ ب زمانێ ئەرەبی یە، وبەلكۆ ژی بۆ ڤێ گۆتنێ ئەوا كۆ ڤێ چەندێ و بابەتێ بگەهینینە زارۆكەكێ بچویكێ جڤاكا مە یێ پشتی ڕاپەرینێ یان ژی بچویك كۆ زمانی كوردێ بتنێ خواندبیتن و ئەو بهێتە تێگەهاندن كۆ بۆ مە ڕستەیەكی دروست بكەتن كۆ نیشان بدەتن(ل ڤێفرۆشگەهێ كارتێن مۆبایلا دهێنە فرۆتن) و داخوازێ ژێ بكەین كۆ ڤێ هزرێ بكەتە تایتلەكا ڕیكلامی، كا دێ چەوا ڕستەیەك رەسەن ب زمانێ شرینێ كوردی دروست كەتن، كەهیچ هێڤێنەكێ زمانێ ئەرەبی یان زمانەك دیتر تێدا نەبیتن، و ژ چوارچۆڤێ هزری و منتالی یێ كۆ ئەڤ رستەیە بزمانی ئەرەبی دبیتن(یوجد لدینا كارت موبایل) یان (الگریق تحت تعمیر) یان ( السائق تحت تدریب)، كۆ دەمێ مرۆڤ بشێۆەیەكێ كوردی وەردگێڕیتن ژ چەمك و ڕامانا خۆ یا سەرەكی دویر دكەڤیتن و بۆ مە یێ خواندەڤان وەسا دیار دكەتن كۆ دبیتن ( ڕێك ) تشتەك كۆنكرێت و بووژەنی بیتن وەكێ سێهوانەیەكێ و چەترەكێ یان دیوارەكی كە دهێتە چێكرن و ( چێكرن ) بخۆ ( تشتەك ) بیتن كە دكەڤیتە بن ڤی دیواری و یان ڤێ چەترێ، یان [شۆفیر] ئالاڤەكە [ڕاهینان] ژی ئالاڤەك دیتر و ئەڤ شۆفیرە دكەڤیتن بن ئالاڤێ كۆنكرێتێ ڕاهینانێ و بڤی رەنگێ و .. هتد. بەلكۆ هەگەر ئەڤ ڕستە ببنە كۆردی گەلەك ژ ستراكچەرێ گراماتیك و ڕێزمانێ خۆ یێ كۆ بزمانێ ئەرەبی هاتینە نڤێسین جیاوازە، ئایا باشتر نینە ئەم بێژین (ل ماركێتا مە كارتین مۆبایلایێن هەین) یان (مە كارتێن مۆبایلا یێن هەین) ل شوینا (لنك مە هەیە كارتێن...) یان بێژن و بنڤێسین (ڕێك یا دهێتە چێكرن یان نووژەنكرن ) یان ( ئەم ڕێگایە دروست دەكرێتن) یان ( تكایە ئەم ڕێگایە تێك دراوە) یان ژی (شۆفیر یێ دهێتە ڕاهینان) یان (ئەڤ شۆفێرە دهێتە فێركرن) یان (شۆفێر تازا كارە! ئاگاداربە!)؟ ئایا ئەڤ ڕستەیە رەسەنتر و كوردی تر نینە ژ وان ڕستەیێن ڕاستەوخۆ ژ هزرەكا ئەرەبی هاتینە وەگرتن و وەگێڕان لسەر ڕێزمانەكێ نە كوردی، كۆ ڕامانا بابەتی یاشێواندی، و ژ ئەگەرێ جۆرێ مێنتالیتە یا هزرییا كەسەكی دروست بووی كە جۆرێ خواندن و هزركرن و ئاخفتنا وی د بنەڕەتدا نە كوردی یە.
ئایا ئەڤە شێواندنا زمانەوانی و هزری و كەلتووری یا كوردی نینە ؟ ئایا ئەگەر خۆدانێن ڤی شێوازێ هزری و ئەڤ مێنتالیتەیا نە كوردەواری مامۆستایێن زارۆكێن مەبن، دێ زارۆكێن مە چەوا ڕستەیێن كوردی فێربن؟ دێ چەوا هزر كەن ؟ دێ چەوا ئاخڤن؟ چەوا دەربڕینێ ژ بیروباوەرێن خۆ كەن؟ ئایا ئەڤ جۆرێ هزركرنەكا دووانیزم د ڕاستایا خۆ دا كەساتیەكا دووانیزم دروست ناكەتن؟ ئایا ئەڤ زارۆكە دێ شێتن ب جۆرەكی هزر بكەتن و ب جۆرەك دیتر و ستایلەك دیتر بئاخڤتن؟ ئایا تەنها داگیركرنا جهیو فیزیكی و جۆگرافی مەترسیێن لسەر جڤاكێ دروست دكەتن؟ ئایا ئەگەر ئەم هزرا خۆ باشتر تێدا بكەین نابینین ڕێژەیا كاریگەرییا ڤێ جۆرێ داگیركرنا كەلتووری و فەرهەنگی ژی كمێتر نینە ژ جۆرێ داگیركرنا جۆگرافیایی و ڕامیاری كۆ ب ڕێكا لەشگركێشی و هێڕشێن سەربازی بۆ جهەكی و وەلاتەكی رووی ددەتن؟
بێگومان ژی وەسایە ونابیتن ئەم ژ ڤێ ڕاستیێ خۆ بخافلێنین و خۆ ل گێلیێ بدەین و وەسا هزر بكەین كۆ تەنها داگیركرنا جۆرێ فێزیكی یە كۆ مەترسیێ لسەر نەتەوە و كوردستانا مە دروست دكەتن، بەلكۆ ئەم پێدڤییە هشیاتربین ژ ڤێ چەندێ كۆ بۆ خۆ پاراستن ژ هەر جۆرە داگیركرنەكا كەلتووری و فەرهەنگی پێدڤییە ئەم هۆشیارانەتر سەرەدەریێ دگەل بابەتێ كەلتوور و فەرهەنگێ رەسەنێ كوردەواری دابكەین، و ئەڤ چەندە پێدڤی ب پلانێن درێژخایەن و ب مفا وەرگرتن ژ هەمی شیانێن زانستی و كۆنكرێت و لۆژێستیكی و كەلتووری و ئاینی و ڕامیاری و جڤاكی، دهێتە جێبەجێكرن و سەركەفتن، بەرۆڤاژێ وێ دێ زیانەكا مەزن ل خۆ دەین كە قەرەبۆكرنا وێ دێ یا بزەحمەتر و گرانتربیتن ژ پێشگیری و ڕێك لێگرتنێ.