پێشەكی:
هەر وڵات و نەتەوەیەك بۆ پاراستنی خۆی و دەستهەڵات و بەرژەوەندیەكانی پێویستی بە هێزێك هەیە كە بەم ئەركە هەڵبستیتن، كە لە هەر وڵاتێك ناوێكی تایبەتی خۆی هەیە كە جێگەی فەخر و شانازی وڵات و تاك تاكی كەسانی ئەو نەتەوە و وڵاتەن و تەنانەت منداڵەكانیش ئەو شانازیەیان لە لا هەیە. ئەو هەستە، بێگۆمان لە خۆڕا نیە، بەلكۆ پەیوەندی بەوەوە هەیە كە ئەم تاكانە ئەو رَاستیە باش دەزانن ئەو ئاسوودەیی و تەناییەی كە لە وڵاتەكەیان هەیە لە سایەی شان و بازووی ئەم هێزەوەیە و ئەگەر ئەوان نەبن خەلك و كەسان و لایەن و وڵاتەكانی تر هەن كە زۆڵم و ستەمیان لێ دەكەن. بە گۆتەیەكی تر لەو هاوكێشەیەدا ئاستێكی پەویوەندی كۆمەڵایەتی خۆی پیشان ددەاتن كە خۆی لە هەبوونی جۆرێكی هاندەر و پاڵدەری مرۆڤایەتی و كۆمەڵایەتیدا پیشان دەداتن كە هەمان ئەگەر و هۆكارەكانی لەشگەری و بابەتەكانی پەیوەندارە كە هانی گرنگی دان بەم توێژە و دیاردەیە دەداتن و كۆمەڵێك تاك ناچار دەكاتن پەیوەندی بە ڕیزەكانی لەشگەری وڵاتی خۆیان بكەن ( پشدەری، و ئەوانی تر، 2011، 23) بۆ پاراستنی خۆیان و كەسانی دەور و بەری خۆیان و وڵات و نەتەوەكەیان.
هەتاوەكو لە سەردەمانی كۆن و پێشتر لە كوردستانیش هەمیشە لە نێو ئیلات و عەشیرەتەكاندا پێوێستی بە چەكداربوونەوە هەستی پێكراوە و ژیانیان تا رادەیەك نیمچە چەكداریانە بووە و ئەگەرەكەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتن كە ئەم ئیلانە زۆربەیان كۆچەری بووینە و لە دەمی كۆچكردن لە شوێنێك بۆ شوێنێكی تر دا و بۆ مەبەستی خۆ پاراستن لە ئیلەكانی تر و دووژمنانیانەوە پێویستیان بە چەك و هێزی لەشگەری هەبووە، و لە لایەكی ترەوە زۆر لەم ئیلانە زۆر جار و لە بەر ڕۆڵگێڕان و كاریگەریان لە گۆڕەپانی سیاسەتی ناوخۆیی ووڵاتدا و پیشان دانی هێزی خۆیان ناچار بوونە چەكداربوون بكەن بە پێشەیەكی سەرەكی خۆیان ( گولی، 2010، 9 ).ئەمرۆ و لە سەردەم و سەدەی هەنۆكەدا، ئەو هێزە پۆڵاینە لە كوردستانمان بە ناوی پیرۆزی " پێشمەرگە " دەناسرێتن كە خاوەن دیرۆكێكی پڕ لە سەروەری و سەرفیرازی یە بەرزایی چیایە سەربەرزەكانی كوردستان و هێزی لەبن نەهاتووی نەتەوەكەمانە. ئەگەر نەتەوەكەمان بە درێژایی سەدان ساڵە بۆ پاراستنی خۆی و ڕۆڵەكانی لە ژێر ناو و نیشانی وون ( سەربازی وون ) خەبات دەكاتن لە نزیكەی سەدەی بیستەم دا، لە كۆماری مهاباد دا ناوی پیرۆزی " پێشمەرگەی " بۆ خۆی هەلبژارد و هەمیشە ئەم دیرۆكە ( 17/12/1946 ) وەك ڕۆژی پێشمەرگە لە یاد و بیرمان دەمینێتەوە وەك ڕۆژێكی تایبەت بۆ بیرهێنانی رەنج و ماندیبوونی ئەم تاكە خۆبەختكەرە ( گەردی، 2005، 341 ). چونكە مان و نەمانی نەتەوەكەمان بەندە بەو تاكە و هێزی دەست و باسكەكانی.
پێشمەرگە و ئەركە پیرۆزەكەی :
حەقی ( 2007 ) مێژووی سەرهلدانی ئەم دیاردەیە بۆ ئەو كاتە دەگەڕێنرێتن كە لە ساڵی ( 1945 ) كاتێك كە كوردەكان خۆیان بۆ دامەزراندنی سوپایەك بۆ بەرگریكردن لە كۆماری مهابات و بە تایبەت شاری مهابادی پایتەخت لە هێڕشەكانی هكومەتی شاهەنشاهی ئامادە دەكرد، هێزێكی پۆلاینیان پێك هێنا كە دواتر بە ناوی " پێشمەرگە " هاتە ناسین، و ئەم هێزە خۆڕاگرە لە ماوەیەكی زۆر كۆرتدا وای لێهات كە بوو بە ڕێكخراوێكی چەكدارانەی ڕێك و پێك و توانی كۆنترۆلی باشی ناوچەكە بكاتن و شەرەفی پاراستنی كەرامەت و شەرەفی خەلكەكەی پێ بڕا ( حەقی، 2007، 25 ).
نكۆڵی لە ماندیبوونی هێزەكانی پاراستنی كەرامەت و نامووسی كوردەواری و كوردستان لە هەموو پارچەكانی كوردستان و بە درێژایی سەدان ساڵی رابردوو لە ڕاپەرین و شۆڕشەكانی نەتەوەكەمان بە سەركردایەتی سەركردە قارەمانەكانی كورد ناكرێتن. بەڵام، وەك گۆتمان، كە لاپەڕەكانی دیرۆكی خەباتی كوردستان هەڵدەدەینەوە دەبینین كە لە كۆماری مهابادەوە ووشەی پیرۆزی " پێشمەرگە " بە بەردەوامی بە بەرچاومان دەكەویتن و لە هەر سات و لاپەڕەیەكدا داستانەكانی پڕ لە قارەمانی و لەخۆبۆردوویی ئەم تاكە ماندوونەناسە بە درێژایی هەموو ئەم ساڵە پڕ لە ناخۆشی و درێژ و تاڵە دا مرۆڤ حێبەتی خۆی دەكاتن و تەزوو بە سەر جەستەی مرۆڤدا دەهێنیتن. كۆڵنەدانی پێشمەرگە تەنیا بە شاخەكان كوردستان دەكرێتن و ئەگەینا كەس بەرگەی ئەو هەموو سەختی و ناخۆشیانەی نەدەگرت. وەسفی ئەم زاراوەیەیە زۆر گران و قورسە. ووشەی بە نرخی پێشمەرگە، ئەو زاراوە و پیتە پڕمانا و پیرۆزەن، كە بارزانی نەمر هەموو رۆژ و ساتەكانی تەمەنی پڕ بەری لە ژێر ئەم ناو و نیشانە پیرۆزەدا و بەناوی پێشمەرگایەتیەوە و لە پێناو رزگاری و سەرفیرازی و بەختەوەری گەلی كوردستانەوە، و بە هەموو تەخ و چین و ئایین و نەتەوەكانیە بەخت كرد و مەسعود بارزانیش بەردەوام لە میانەی ووتە بەنرخەكانیدا هەمیشە فەخر و شانازی بە پێشمەرگایەتی و پێشمەرگەبوونی خۆی دەكات و لە هەموو وتار و ووتە بە نرخەكانی دا بەو پەڕی شانازیە یادی ئەم دیاردە پۆڵاینە و هێزە كوردستانیە وخەبات و ماندووبون و ئەمەك ناسیەكەی و باڵابەرزی و جوامێریەكەی و پاڵەوانەتیەكەی دەكاتن (بەرواری، 1997 ; میرخان، 1999، 5).
پرسیار لەوە دایە كە پشمەرگە كێ یە و ئەركی چیە ؟ لە وڵامی ئەم پرسیارە دەبێ بگۆترێتن كە "پێشمەرگەی كوردستان " وەك پێناسە بریتیە لە تاكێكی كورد كە بە ویست و ئارەزووی خۆی و بە شێوەیەكی خۆبەخشانە ئەركی پاراستن و بەرگریكردنی نەتەوەیی كوردستانی بە هەموو پێكهاتەكانی و دەستكەوتەكانیەوە لە ستۆ گرتووە. ئەم تاكە نموونەی بێ ووچانی ماندوونەبون و بەرز و باڵا و سیمبۆلی بەرخۆدان، خۆڕاگری، خۆبەخت كەری، كەرامەت، شەرەف، و پیاوەتی و جوامێری و مێرخاسی و تەنانەت هەر ووشەیەكی جوانیوێژە و ئەدەبیات و لاپەڕەكانی مێژووی مرۆڤایەتیە. حەقی پێشمەرگە بەم جۆرە پێناسە دەكاتن : ئەو كەسەی كە مەرگی خۆی دەخاتە پێش خۆیەوە و ئامادەیە گیانی شیرین و پیرۆزی خۆی ببەخشێ لە پێناو گەل و نیشتمانەكەی و ئازادیدا ( حەقی، 2007، 25 ).
پێشمەرگە ئەو زاتە پیرۆزەیە كە مردنی خۆی وەك سەربازێی بێ ناونیشانی شەهید و سیمبۆلی تێكۆشان و هێمای ئازادی كورد و لە كوردستان، بەم جۆرە تێدەگات :
مەرگێك لە رێی نیشتمان بێ هزار ژیانی بە قوربان بێ
ئــاواش نــەبــا هەر دەمردم كەسیش یادی نەدەكردم ( ---، 1382، 64 )، هەروەها سەركردەیەكی وەك قازی محەمەدی پێشمەرگە و شەهیدی ڕێگای رزگاری كوردستان لە وەسیتەكەی خۆیدا بە گۆێمان دەچرپێنێ كە : " ئێوە نابێ بە كۆشتنی من و برا و ئامۆزەكانم چاوتان بترسێ، هێشتا دەبێ زۆر كەی دیكەی وەكوو ئێمە لەو ڕێگایەدا گیانی خۆیان بەخت بكەن تا دەگەنە ئاوات و مەبەستتان. دڵنیام لە دوای ئێمەش زۆر كەسی تر هەن بە فێڵ و دوروویی لە بەین دەبرێن، بەڵام هیوادارم كۆشتنی ئێمە ببێتە پەند و عیبرەت بۆ دلسۆزانی گەلی كورد" ( ---، 1381، 9 )، و ئەمە بەڵگەیە لە سەر دلسۆزی سەركردایەتی كورد و بیر و باوەری بە هێزی پێشمەرگەی كوردستان بە خۆی و خەبات و نەتەوەكەی و مافە ڕەوایەكانی.
خەباتی نەپساوە و نەپچراوی پێشمەرگەی كوردستان لە سەرەتاكانی سەدەی رابردوو و تاوەكو ئەمرۆیش هێمای پاكی و راستەقینەیی ناخیپاك و ماندوونەناسیی ئەم تاكەمان بۆ روون و ئاشكرا دەكات و پیشانمان دەداتن و نیشانەی هێزی پۆڵاینی گەلی كورد و كوردستانیەكانە و ئاماژەیەكی بەهێزە بۆ هەبوونی بڕوا و متمانە بە بوونی خۆی و مێژوویە پڕسەروەریەكەی و مافە ڕەواكانی.هەر لەم سۆنگەیەشەوە، بە تایبەت ئەمڕۆ و لە سەدەی بیست و یەكەمدا و پاش ئەو هەموو گۆڕانكاریانەی كە لەسەر ئاستی جیهانی و دەڤەركەمان و كوردستان رووی داوە و روودەداتن ئەركەكانی پێشمەرگەی كوردستان ڕۆژ لە دوای ڕۆژ قورستر و قورستر دەبیتن. وەك هەمیشە و ئیمرۆیشی لەگەڵ دا بێ هەنگاو نان و بزاڤی نەتەوەكەمان لە پێناو یەكگرتن و یەكخستنەوەی ماڵی خۆی و خۆقۆرتالكردن لەو پچرپچریەی كە ئەو هەموو سال و ماوەیە ببووە هۆی كاولكاری و بەدبەختیەكەی، لە ئێستا و داهاتوودا هاندەر و فاكتەرێكە كە دەبێتە هۆكارێك بۆ ئەوەی پێشمەرگەی كوردستان بە هەناسەیەكی بە هێزتر و نوێتر، و تێڕوانینێكی ووردتر و ووریاتر، و بوێرانەتر لە جاران بەرەو داهاتوو و ئاسۆیەكی گەشتر و روناكتر هەنگاو بهاوێژیتن و ئەمەیش كارێكی هەوان تە و ئاسان نیە بەلكۆ پێویستی بە پشوو درێژی و خۆڕاگریەكی پترترە.
گرنگی ئەركی پێشمەرگە بۆ ئێمەی كورستانیەكان لەوەوە دێتن كە وەك زۆربەی ئایینەكان و بە تایبەت ئایینی پیرۆزی ئیسلام و هەروەها زانایانی سایكۆلۆژی و كومەڵناسی و ئابووریبۆی دەچن پەیوەندی بە ئاسایێشی سایكۆلۆژی و نەتەوەییی تاكی كورستانی و كوردستانەوە هەیە، چونكە پاراستنی ئاسایشی هەمە لایەنەی مرۆڤ یەكێكە لە پێداویستیە هەرە گرنگ و سەرەكیەكانی مرۆڤایەتی لە هەموو كات و سەردەمێكدا و بوونی هێزەكانی پاراستنی هەمە جۆر لە هەر وڵات و ناوچەیەك بۆ مەبەستی گەرەنتی كردنی ئەم ئاسایێشەیە. گرنگی پێداویستیەكانی تاكیكۆمەڵگا وەك بەشێك لە سروشت و كەتواری ژیانی مرۆڤایەتی بابەتێكی حاشاهەڵنەگرە، و ئەوەش خۆی لە كاریگەری ئەم فاكتەرە لە سەر رەفتار و كردارەكانی ڕۆژانەی مرۆڤ و لە میانەی ژیانی تاك لە ناو دیادرەكانی كۆمەڵایەتی، ئابووری، رامیاری و سایكۆلۆژیەكانی ڕۆژانەی دا و لایەنە جیاجیاكانی ژیانیدا دەنوێنیتن، بە جۆرێك كە رەفتار و كردارەكانیهەمەجۆرەكانی، و خۆ گۆنجاندن و شێوازی هەڵسوكەوت و سەرەدەری ژیانی رۆژانەیلە دەم و سات و شوێن و هەڵوێستی جیاجیا دا بۆ رۆڵی كاریگەرانە ئەم فاكتەرە بە هێزە دەگەڕێتەوە، و تەنانەت هەندێ بسپۆر و تایبەتمەندی زانستە مرۆڤایەتیەكان لەو بڕوایە دان زۆر لە كێشە و گیر گرفتەكان لە ژیانی سەردەمیانەماندا بۆ ئەم بابەتە دەگەڕێتەوە( الخالدی، 2009،16 ; الحریری،2009،590 ; العموش و العملیات، 2008،348). دانەر و رۆشنبیر و سەرچاوەكانی جیاوازی زانستی بە ڕاشكاوانە ئاماژەیان بەبایەخ و گرنگی پێداویستیەكانی هەمە لایەنەی مرۆڤ و هەروەهاش چۆنیەتی و چەندایەتی دابینكردن و تێركردنیان داوە، ئەوان هەروەهاش ئاماژە بەو ڕاستیە دەدەن كە تەنانەت خەمساردی و درێغی كردن لەم كارە كاریگەریەكی نەرێنی و خراپی دەبیتن لە سەر پێگەیاندنی كۆمەڵایەتی ( Socialization ) و گەشەكردنی كەسایەتی مرۆڤ لە قۆناغە جیا كانی ژیاندا، چونكە مرۆڤ وەك لایەنگران و دامەزرێنەرەكانی تیۆرەكانی گشتالتی لە بواری سایكۆلۆژی دا بۆی دەچن پێكهاتەیەكە لە كاریگەریەكانی هەمەجۆر و جیاجیا و لە وانەش ئەو دەلیڤە و دەرفەتە و بۆشاییە سایكۆلۆژییەی كە تیایدا دەژیتن، بە دور نیە و بەردەوام دەكەوێتە ژێر كاریگەریەكەی ئەم فاكتەرانە ( العمریە، 2005، 134-139)، كە دەبیتن خێزان، قوتابخانە، كۆمەڵەی دۆست و هەڤاڵ، پەرستگەهەكان لە مزگەوتەكان و كەنیسە و دێرەكان، بگرە تاوەكو دەزگاكانی ڕاگەیاندنی وەك تەلەفزیۆ و رادیۆ و ئەنترنێت و مۆبایل، دەزگاكانی كۆمەڵایەتی وەك ڕێكخراوەكانی نەتەوەیی و جەماوەری و دەزگاكانی هكومەتی و لە وانەشە هێزەكانی ئاسایێش و پاراستن و پێشمەرگەكانی كوردستان و .. هتد، بن. دیارە مرۆڤ وەك چۆن پێویستی بە تێر كردنی پێداویستیەكانی جەستەیی و لاشەیی وەك هەناسەدان و خواردن و خواردنەوە و نوستن، و پاراستنی خۆی لە نەخۆشیەكانی جەستەیی و كۆنكرێت ...هتد هەیە، هەر بە هەمان شێوەش پێویستی بە دابین كردنی پێداویستیەكانی خۆی بۆ هەبوونی ئاسوودەیی و ئارامییژیان لە ژینگەی دەوروبەر، بگرە لە ئاژەڵە دڕندە و مەترسیدار و رووداوەكانی سروشتی وەك بیڤەلەرزە، هەورە تریشقە و ئاگر و خەڵكانیتر و دوژمنەكانیەتی.
بسپۆر و شارەزایانی سایكۆلۆژی و كۆمەڵناسی و هەروەهازانایانی جیاواز و لە هەموویان پترتر دەروونناسی بەناووبانگی ئەمریكایی ئابراهام ماسلو لە تیۆرییە بەناووبانگەكەیدا لە سەر پێداویستیەكانی مرۆڤ لەو بڕوایە دایە كە هەموو گیانەوەرەكان و هەروەهاش مرۆڤ لە رووی تێركردنی پێداویستیەكانیەوە شێوازەكی ڕێزبەندیكراوانەی هەیە لە شێوەی قووچەكە كە تیایدا و خانەی لە هەمووان ژێری تر دا پێداویستییە هەرە سەرەكیەكانی كۆنكرێت- لاشەیی لە خۆی گرتووە و دواتر پێداویستیەكانی سایكۆلۆژی- كۆمەڵایەتی وەك خۆشەویستی و ئاسایش و ئارامی و ئاسوودەیی و ڕێز و ستایشی كۆمەڵایەتی و دان پێنانی جڤاكی و وەدەست هینان و تەواوكردنی خود ( Selfactulization )، دێتن كە دەكەوێتە لوتكەی ئەم قووچەكەكە. ماسلو لەو بڕوایە دایە، كە هیچ تاكێكی مرۆڤ بەرەو ئەم لوتكەیە هەنگاو نانێتن ئەگەر بێت و پێداویستیەكان خوارووتری تێر و دابین نەكرێتن. واتە دابینكردنی ئەم پێداویستیانە بە پێی گرنگی و بایەخی تێركردنەوە لە خوارەوەی قووچەكەكەوە دەست پێدەكاتن بۆ سەرەوە، و مرۆڤێك بۆ قۆناغ یان خانەی سەرووتری ناگاتن ئەگەر بێت و پێداویستیەكانی خانەكانی پێشتر دابین نەكاتن و تێریان نەكاتن.بۆ نموونە ئەگەر مرۆڤێك تینوو یان برسی بیتن، بێگومان ئەم مرۆڤە هەرگیز بیر لە ئاسایێش و دابینكردنی پێداویستیەكانی تری سایكۆلۆژی و كۆمەڵایەتی پەیوەندار بە خۆی، و یان كڕینی جل و بەرگ یان ئۆتۆمۆبێل یان ژنهێنان یان كۆبوونەوە یان .. هتد، ناكاتن، چونكە ئەم مرۆڤە لەم سات و كاتەدا پێداویستیەكی تری گرنگتری دابین نەكراوەی هەیە، كە ئەویش خواردنە. ئەم تاكە، لەم هەڵوێستەیە دا، تاوەكو خۆی تێر نەكاتن یان قۆمێك ئاو نەخواتن، هەرگیز بیر لە هیچ شتێكی تر ناكاتن كە بە لایی خەلكێكی تر و لە هەڵوێستی تر دا زۆر گرنگ و پڕ بایەخە، بەڵام، هەر ئەم مرۆڤ لە هەوڵێستە ناوبراودا، هەركاتێك دەرفەتی بۆ ڕەخسا و خواردنێك یان هەندێ ئاوی خاوێنی دەست كەوت، ئینجا دەگاتە ئاستێك كە بیر لە دابین كردنی پێداویستیەكانی تری وەك ئارامی و ئاسایشی سایكۆلۆژی و كۆمەڵایەتی و شتی تریوەك داهینان و پێشكەوتن و خزمەتكرن و كار و پیشە و دۆستایەتی و .... هتد،بكاتن(بكر،2011،146-158;زهران، 1977،115-118؛ صالح، 2011، 226-227 ;293Coon،1997،;Santrock،2009،436منصور و أخرون، 1978، 276 ;مقدم، 1381،105-107 ;Кордуэлл،2003، 165-166; Маслоу، 1997;.( Маслоу، 2006بە گۆتەیەكی تر و بە پێی بیر و باوەری ئەم تیۆریە زانستیە هەرجۆرە كەم و كۆرتی لە تێركردنی ئەم پێداویستیانە كارێكی نەرینی و خراپ دەكاتە سەر سایكۆلۆژیای مرۆڤ و تووشی چەندەها كێشە و گیر و گرفتیهەمەجۆری سایكۆلۆژی و كۆمەڵایەتی دەكاتن. سەبارەت بە قۆناغەكانی تری ئەم قوچەكەیەش بە هەمان شێوە. مرۆڤێك كە لە ئاسوودەیی و ئارامی بێ بەشە و لە ترسی تۆقان و كۆشتن و بڕین و تیرۆرەوە ژیانی لێ زڕاوە، بە چ لۆژیكێك و لە سەر چ بنەمایەك دێتن بیر لە كار و چالاكی كۆمەڵایەتی و سەركەوتن و پێشكەوتن و داهینان بكاتن؟
و ئەم هاوكێشەیە تاڵ و ناخۆشە بە سەر تاكی كوردستانی و نەتەوەی كوردیش جێبەجێ دەبیتن و دەچەسپێت. نەتەوەی كورد بە درێژایی سەدان ساڵی ناڵەباری رابردوو بە گشتی و ئەم چەند دەه ساڵەی دوایی لە گشت پارچەكانی كوردستان و بەتایبەت كوردستانی ئازاد دا بە بەردەوامی و بەبێ پچران كەوتوتە بەر زەبری كۆشندەی زۆرداران و دووژمنەكانیەوە بە دڕندانەترین شێوازەكان، كە تەنانەت خودی خۆشیان لەو دڕندایەتیەی خۆیان و سەركردەكانیان بەتەنگەوە هاتوون و سەریان سوڕ ماوەتەوە و كەسایەتی خۆیان بە " كەسێتی دەروون نەخۆش و سایكۆپاتی و دڵڕەق و خوێنڕێژ " ددەنە ناسین ( یاسین، 2011 )، تا وای لێهاتووە پێداویستی دابین كردنی سەرەتایترین مافەكانی ژیان وەك خواردن و خۆاردنەوە و دواتر پاراستنی بژێوی خۆی و دابین كردنی ئاسوودەیی و ئاسایش و ئارامیە سایكۆلۆژی- كۆمەڵایەتیەكەی بووەتە بابەتی هەرە سەرەكی ژیانەكەی، و سەرقاڵ كردنی هەموو هزر و بیری و هەوڵ و كۆششەكانی، تا ئەو ئاستەی كەئەم گەلە ستەملێكراوە هیچ دەلیڤەیەكی نەبێ بۆ ئەوەی بیر لە گەشەسەندن و پێشڤەبردنی خوودی خۆی و كەسانی و دۆستانی بكاتن و هەنگاو بۆ تێركردن و دابینكردنی پێداویستیەكانی تری بهاوێژیتن، و بتوانێتن داهینان لە ژیانیدا بكاتن و بگاتە ئەو قۆناغەی كە نەتەوەكانی تر پێی گەیشتوون. ڕەش بكۆژی، جینۆسایدكردن و ئەنفال كردنی ڕۆلەكانی گەلەكەمان، گۆڕە بە كۆمەڵەكان، كۆچڕەوی چەند مەلیۆنی چەند جارەكی، خاپووركردنی زیاتر لە چەندین هزار گوند، شێواندن و ڕەشكرن و گۆڕین و لەناوبردنیئاسەوارەكانی شارستانیەت وكلتووریو فەرهەنگی و نەتەوەیی بە بڕیاری فەرمی و بێی رەچاوكردنی بنەماكانی مرۆڤایەتی و ژیانی هاوبەش ( بوتانی، 2002، 46 )، كاوڵكردنی زیاتر لە پێنج هزار قوتابخانەی سەرەتایی و ناوەندی لە كوردستانی ئازاد، قۆلبەست و زیندانیكردنی هزاران لاوی كورد لە بەندیخانە تاریكەكان و تیرۆری سەركردە و چالاكوانان و پێشمەرگە قارەمانەكانی پارتە سیاسیەكان لە وڵاتانی دراوسێ و ئەوروپا بە دەست بەكرێگیراوان ( ---، 1382، 12 )، و تێكدان وتێك بەردانی ڕۆڵەكانی گەل و نەتەوەكانی جیاوازی نێو كوردستان لە بەشە جیاجیاكانی كوردستان بە گژ یەكتردا بە شێوازی جیاواز ( ---، 2000، 35 )، و جۆرەها شێوازی جەنگی لەشگەری و سایكۆلۆژی لە دژی نەتەوەی كورد لە ڕابردوو و هەتاوەكوو ئێستا، و چەندەها كێشەی تری هاوشێوە لە هەموو پارچەكانی كوردستان هەموویان روویەكیتری ئەم جۆرە باروودۆخە ناڵەبارەن كە هەڵی ئارامی و ئاسوودەیی و ئاسایشی نەتەوەییان لە گەلی كورد سەندووە و ڕێگەی لە بەردەم گەشەی كەسایەتی تاكی كورد و نەتەوەی كورد بەستوویەتی.
باسمان لە ئاسایش و ئارامی سایكۆلۆژی یان دەروونی كرد،جێگەی خۆیەتی كە بزانین ئاسایشی دەروونی بریتیە لە تێر كردنی پێداویستیەكانی مرۆڤ و پاراستنیان لەوەی كە بكەوێتە بەر كاریگەری فاكتەرە مەترسیدارەكانی جۆراوجۆر و پەیوەندیەكی راستە و خۆی هەیە لەگەڵ ئاسایشی گشتی و نەتەوەیی وڵات و نەتەوەیەك( حسن و سالم،2006،145). كە واتە هەر جۆرە ئاستەنگ و كۆسپێك لە بەر دەمی دابینكردنی پێداویستیەكانی مرۆڤ فاكتەرن بۆ تێكدانی دۆخی ئارامی و ئاسایێشی سایكۆلۆژی تاك، جا چ ئەو پێداویستیانە لە جۆری لاشەیی بن یان لە جۆری سایكۆلۆژی و كۆمەڵایەتی. تێكچونی رەوشی ئاسایێشی سایكۆلۆژی تاك هاوكاتە لەگەل تێكچونی باری ژیانی ئەو كەسە بە گشتی و پچرانی شێرازەی ژیانە ئاساییەكەی و لە كۆتاییشدا لە ناوچوونی.
بەڵێ، ئەم ڕاستیە مێژووییانەن كە هاندەر و پاڵدەری ئێمەن بۆ ئەوەی بیر لە پێكهێنانیهێز و لەشگەری پێشكەوتووی سەردەمیانە و لە شێوەی خەڵكانی تر بكەین و هەوڵ بدەین بۆ ئەوەیپەند لە مێژووی تاڵی رابردوومان وەربگرین و كار بكەین بۆ ئەوەی پاش یەكخستنی ماڵی كورد لە لایەن سەركردایەتی نەتەوەیی كورد لە گشت پارچەكانی كوردستان، بیر لە دامەزراندنیسەر لە نویێ ئەم لەشگەرە بكەین بۆ پاراستنی دەستكەوتەكانی خۆمان و دابین كردنی ئاسایشی سایكۆلۆژی بۆ هەر تاكێكی كورد. هێزی پۆڵاینی پێشمەرگە بەدرێژاییچەندەها ساڵ خەبات و قۆربانیدان لە پێناو بەدیهێنانی ئەم ئازادی و ئارامی و ئاسایێشە و دەستكەوتانە درێغی نەكردووە، و نابێ ئەوەشمان لە یاد بچێ كە دەبێ ووتە بە نرخەكەی بارزانی نەمر " ئێمە تەعەدا لە كەس ناكەین و لە كەسیش قبول ناكەین تەعەدامان لێ بكاتن" لەم بوارە دا كراوە بە سیمبۆل وهۆتافێكی سەرەكی كار و پیشەی هەر پێشمەرگەیەك لە هەر شوێنێك و پلەیەك و پۆستێك دا بیتن. لەم سۆنگەیەوە پێشمەرگەی كوردستان بە لە بەرچاوگرتنی هەموو بەها مرۆڤی و ئەخلاقیەكانی مرۆڤایەتی و نەتەوەیی كوردەواری لە هەموو قۆناغەكانی خەباتی نەپساوەی خۆیدا تەنیا و تەنیا یەك ئەرك و كاری گرنگی بە ئەنجام گەیاندووە و ئەویش بەرگریكردن بووە لە خۆی و بزاڤی رزگاریخوازی نەتەوەی كورد و مافە ڕەواكانی خۆی، لەم پێناوەش دا سلی نەكردووە لە مردن و شەهید بوون لە پێناو بە جێ گەیاندنی ئەم ئەركە پیرۆزە ( بەرواری، 1997، 66 ).هەڵبەت نكۆڵیش لەوە ناكەین كە ناچاری پاڵمان پێوە دەنێتن كە بیر لە دامەزراوێكی هەمە چەشن لەو بابەتە و پشت بەستوو بە چەكێكی باش بكەین، كە وەك ئاماچەمان پێ دا ناوچەی كوردستان كەوتووتە ناو بازنەیەك و دەڤەرێك كە خاوەنی قوول و تووندترین كێشە و ململانێیەكانی جیهانە، و لە لایەكی تریش هەڕەشەیوڵاتانی دەوروبەر كە بۆ مەبەستی سەپاندنی باڵا دەستی خۆیان پەنا بۆ هەر شێوازێك و كارێك دەبەن و لەوانەشە خۆ پڕ چەككردنی جوولەكە و توركیا و ئێرانیەكان و سووریا و عێراق و ولاتانی كەندا، كە بۆ نموونە وڵاتی سعۆدیا لە ماوەی تەنها (12 ) ڕۆژ دا لە ( 31/9/1992 تاوەكو 11/9/1992 ) بە بڕی نزیكەی ( 25 ) مەلیار و (700 ) مەلیۆن دۆلار چەكی لە ئەمریكیەكان كڕیویەتی ( سدیق، 2005، 165 ). ئامارەكان نیشان ددەن كە لە سالی ( 2005) هەریەك لە وڵاتانی ئەمریكا ( 10640 ) بۆمبی ئەتۆمی و رۆسیا (8600)، چین ( 400 ) و فرەنسا ( 350 ) و بریتانیا ( 200 ) و ئێسرائیل هەتا ( 180 ) و هند ( 100 ) و پاكستان نزیكەی ( 50 ) ئەو جۆرە بۆمبانەیان بدەست خۆیانیانهێناوە ( گلوعی، 1390، 744)، و بەتایبەت لە دوای هێڕشەكانی 11 ی سپتامبەری 2001 ڕێژەی گرنگیدانی ئەمریكا بە هێزی لەشكەری زیادی كرد و لە 281 مەلیار دۆلار لە سالی 2000 بۆ 332 مەلیار دۆلار لە 2002 و 453 مەلیار دۆلار ل ساڵی 2006 زیادی كرد و لە هەمان كاتدا لە ساڵی 2005 بودجەی هەر یەك لە ولاتانی رۆسیا و چین و فرەنسا و ژاپۆن و بەریتانیا و ئەلمانیا و سعۆدیا و ئیتالیا و هیندستان لە نێوان 63 مەلیار دۆلار تا 21 مەلیار دۆلار بووە، كە لە دوای ئەوان ولاتانی كۆریای باكوور و بەرازیل و توركیا و ئیسرائیل و ئیسپانیا و تایوان و ئیران لە بواری لەشگریدا بڕی 12 تا 5 مەلیار دۆلاریان مەزاختووە و ئەم ئامارە لە بڵاوكراوەی ( وۆرلد ئالماتاك ) بلاو كراوە ( هەمان سەرچاوەی سەرووتر، 894).جگە لەم هۆكارانە دەوڵەمەندی و زەنگینی ناوچەی كوردستان لە رووی سروشتیەوە هەمیشە بووەتە هۆكارێك بۆ ئەوەی كە دوژمنان چاوی تێ ببڕن و هەوڵی داگیركردنی بدەن.ئەگەر نەتەوە و ناوچەكەمان لە چەند دەه ساڵی رابردوو ببووە قۆچی قۆربانی هەبوونی نەوت و گاز لەم دەڤەرە دەبێ ئێمە خۆمان بۆ جەنگێكی سەپێندراوی تر ئامادە بكەین لە پێناو پاراستنی ئاوەكانی ئەم كوردستانە كە بە یەكێك لە هۆكارە سەرەكی