سەركێشیی ئەمجارەی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكەی توركیا بۆ سەر رۆژئاوا یان با بڵێین (باكووری رۆژهەڵاتی سووریا) لەوە گەورەترە كە لە روانگەی سۆزێكی هەڵچوویی نەتەوەییەوە سەیر بكرێت، یان باس لەوە بكەین ئەم ئۆپەراسیۆنە پێشێلكاری یاسای نێودەوڵەتی و سەروەریی دەوڵەتێكە، نەخێر، وەك هەموو جیهان لە هەمبەر ئەم پرسە هەڵوێستەیان كردووە، پرسەكە لەوە گەورەترە و ئەم ئۆپەراسیۆنەكەی توركیا لە دژی رۆژئاوا بە شكاندنی شكۆی هەموو دەوڵەتانی ئەندامی هاوپەیمانیی نیودەوڵەتی لە دژی داعش لە قەڵەم دەدرێت و ئەو سەركەوتنانەی ئەم هاوپەیمانییە لە شەڕەكە بەدەستی هێناوە، هەمووی دەخاتە ژێر پرسیارەوە.
تۆماس فریدمان رۆژنامەنووسی بەناوبانگی نیویۆرك تایمز، لە وتارێكیدا كە دوای ئاشكرابوونی ژەهراویكردنی سیخوڕەكەی رووسیا لە بەریتانیا بە ناونیشانی (ئایا پۆتین سیخوڕی CIAیە؟) نووسیویەتی، رەخنەیەكی توند لە پۆتین دەگرێت و دەڵێت: «ئەم كارەی پۆتین لە كاری ئەو جووتیارە دەچێت كە دەهات مانگاكانی خۆی سەردەبڕی و گۆشتەكەی دەگۆڕییەوە بە شەكری دیشلەمە...»، لەمەشدا مەبەستی ئەوە بوو كە پۆتین شكۆی رووسیا بە شتێكی كەم بایەخ بۆ بەرژەوەندیی خۆی دەگۆڕێتەوە، هەروەك ئەو كاتیش بینیمان كاردانەوەی نێودەوڵەتی بەرامبەر بەو رەفتارەی پۆتین ئەوە بوو كە زیاتر لە 20 دەوڵەت باڵیۆزخانەی خۆیان لە مۆسكۆ داخست و باڵیۆزەكانی رووسیاشیان ناردەوە بۆ مۆسكۆ، لەمەش زیاتر هەر دوای مانگێك بەسەر ئەم كارە و لە كۆبوونەوەیەكی ئەنجومەنی ئاسایشدا لەسەر لێدانی گورزێكی سەربازی لە رژێمی ئەسەد، رووسیا ڤیتۆی بەكار هێنا و لەلایەن زۆرینەی ئەندامانی هەمیشەیی و ئەندامانی خولی ئەنجومەنی ئاسایشەوە ڤیتۆكەی رەتكرایەوە و حیسابی بۆ نەكرا، كە ئەمەش یەكەمجار بوو لە مێژووی نەتەوە یەكگرتووەكاندا كە ڤیتۆی یەكێتی سۆڤیەتی پێشان و رووسیای ئێستا ئیعتوباری بۆ نەكرێت و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بیخاتە ژێر پێوە و ئەو كارە هەر ئەنجام بدەن كە رووسیا ڤیتۆی لە بەرامبەری بەكار هێنابوو.
دیارە رووسیا وەك دەوڵەتێكی سۆپەر پاوەر، دووەهەمین هێزی سەربازییە لە دوای ئەمریكا لە جیهاندا و بە تەنیا لە كۆی دەوڵەتانی هەموو ئەندامانی ناتۆ ( بێجگە لە ئەمریكا) بەهێزترە، بە واتایەكی دیكە ئەگەر ئەمریكا لەناو هاوپەیمانیی ناتۆدا بێنینە دەرەوە، ئەوا هەموو دەوڵەتانی ناتۆ پێكەوە ناتوانن هاوسەنگیی هێزی سەربازی لەگەڵ رووسیای ئێستا دروست بكەن، هەروەها رووسیا لە ماوەی ساڵانی 2014- 2017 كە دەتوانین بڵێین سیستمی جیهانی تۆزێك ناهاوسەنگی تێكەوتبوو، هەر چییەكی ویستبێت بە بێ حیسابكردن بۆ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كردوویەتی، هەر بۆ نموونە لە 2014 هێرشی كردە سەر كریما و داگیری كرد و هەموو هەوڵە دیپلۆماتییەكانی جیهان نەیتوانی پاشەكشەی پێ بكات، لە نێوان یەكێتی ئەوروپا و ئەمریكاشدا هاودەنگییەكی ئەوتۆ دروست نەبوو كە بە هەڕەشەی هێزی سەربازی رووسیا ناچار بكەن لە كریما بكشێتەوە، هەروەها لە ساڵی 2015 بەبێ هەماهەنگی لەگەڵ هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش بووە بەشێكی سەرەكی لە شەڕی سووریادا و هاوسەنگیی شەڕەكەی بۆ بەرژەوەندی و مانەوەی رژێمی ئەسەد یەكلا كردەوە و، دەوڵەتانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعشیش نەك نەیانتوانی دژایەتی رووسیا بكەن، بەڵكو ناچاربوون هەماهەنگی لەگەڵ بونیاد بنێن و، ئەمریكا و رووسیا لەسەر ناوچەی (رێگرتن لە هەڵكشانی سەربازی لەناو سووریا) رێككەوتن، بەڵام كاتێك رووسیا گەیاندیە ئەوەی كە سووكایەتی بە كەرامەتی مرۆڤایەتی بكات، پرسەكە گۆڕانكاری زۆر گەورەی بەسەردا هات و ئەو هەڵوێستە نێودەوڵەتییەی دژی رووسیا هاتە ئاراوە، شكۆی رووسیای هێنایە خوارەوە و تەنانەت لە گۆڕەپانی شەڕی سووریاشدا كارتی سووری پیشان درا.
لەم روانگەیەوە، ئەوەی ئەمجارەش كە توركیا دەستی پێكردووە، هاوشانە بە سووكایەتیكردن بە شكۆی مرۆڤایەتی و سووكایەتیكردن بە شكۆی ئەو دەوڵەتانەی كە هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش دروست كردووە، هەر بۆیە ئەگەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەرامبەر رووسیای سۆپەر پاوەر لەسەر ژەهراویكردنی سیخوڕەكە بەو جۆرە كاردانەوەی توندیان پیشان دابێت، تەنانەت ڤیتۆكەشیان خستبێتە ژێر پێوە، ئەوا لەسەر ئەم ئۆپەراسیۆنەش تەوای رێكخراوی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی باكووری ئەتڵەسی و یەكێتی ئەوروپا و ئەنجومەنی ئاسایش، چیدیكە شەرعییەتی نێودەوڵەتی بەو نیگەرانییە ئەمنییانەی توركیا نادەن، كە پێشتر كردبوویە بەهەنایەك بۆ دەستتێوەردان و لەشكركێشی بۆ وڵاتانی دەوروبەری.
هەر بۆیە ئەگەر دەوڵەتی توركیا پێشتر ئەوەی بۆ چووبێتە سەر كە ئەندامی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعش بووبێت و لەبەر چەندین هۆكار لە گەرمەی شەڕی داعش خۆی دزییەوە و بەشداری كردەیی شەڕەكەی نەكرد، هەروەها بە بیانووی نیگەرانییە ئەمنییەكانی و سەقامگیركردنی سنوورەكانی ئەوەی لێ قبووڵ كرا، كە هێرش بكاتە سەر شاری عەفرین و داگیری بكات. ئەوا لە ئێستادا كە بانگەشەی ئەوە دەكات دوای كشانەوەی ئەمریكا لە سووریا، ئەو سەركردایەتی شەڕی دژی داعش لە سووریا دەگرێتە دەست و دەیەوێت لەژێر چەتری هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش و بە ناوی ئەو هاوپەیمانییەوە پلانی نەوای ئارامی باكووری رۆژهەڵاتی سووریا جێبەجێ بكات، هەروەها ئەو هێزە لۆكاڵانەشی كە پشتگیرییان دەكات بە ناوی (سوپای سووریای ئازاد) هەمان دەستەی (تەحریری شام)ن و، بەرەی نوسرەی سەر بە رێكخراوی تیرۆریستیی قاعیدە رۆڵێكی سەرەكی تێدا دەگێڕێت، ئەوا زەحمەتە بە ئاسانی ئەم سەركێشییە لە توركیا قبووڵ بكرێت.
ئەم سەركێشییەی توركیا دەقاودەق لە رەفتاری ژەهراویكردنی سیخوڕەكەی رووسیا لە بەریتانیا، بە فەرمانی پۆتین دەچێت، دیارە پۆتین ئەم كارەی لە پێناوی شكۆی رووسیا ئەنجام نەدا، بەڵكو بۆ مانەوەی خۆی بوو، بۆیە باجێكی زۆر قورسی بە رووسیاش دا.
فەهرەتین ئاڵتون بەڕێوەبەری پەیوەندییەكانی سەرۆكایەتیی كۆماری توركیا لە وتارەكەی 8ی ئەم مانگە لە واشنتن پۆست، ئاماژەی بەوە كردووە، دوای ئەوەی ئەمریكا هێزەكانی لە سووریا دەكشێنێتەوە، ئیدی توركیا سەركردایەتیی هاوپەیمانی دژی داعش دەكات و ئەركەكانی ئەمریكا تەواو دەكات. بەڵام پرسیاری كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەم وتانە ئەوەیە، گریمان دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە سووریا، توركیا وەك دەوڵەتێكی بەهێزی ئیقلیمی و ئەندامی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش و ئەندامی هاوپەیمانی ناتۆ ئەو ئەركەی پێ سپێردرا، ئایا چۆن دەبێت رەفتارەكانی دەوڵەتی توركیا ژەهراویكردنی ستراتیژیەتی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش و بە هەدەردانی سەركەوتنەكانی ئەو هاوپەیمانییە بێت بۆ بەرژەوەندیی ئەو پلانەی كە سەرۆكی توركیا دەیەوێت بۆ بەرژەوەندیی خۆی جێبەجێی بكات؟ هەر بۆ نموونە بیانووەكانی سەرۆك كۆماری توركیا بۆ هێرشەكەی بۆ سەر رۆژئاوا، ئەوەیە كە توركیا دەیەوێت خۆی گوتەنی (هێزەكانی یەپەگە كە سەر بە رێكخراوی تیرۆریستیی پەكەكەیە) لە سنوورەكانی توركیا دوور بخاتەوە و نەوای ئارام بە قووڵایی 25 كیلۆمەتر و بە درێژیی 300 كیلۆمەتر بۆ گێڕانەوەی 3.6 ملیۆن ئاوارەی سووری دابین بكات.
دیارە لە بەرامبەر ئەم بیانووانەی توركیا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و دەوڵەتانی ئەندامی هاوپەیمانیی دژی داعش هەڵوێستیان بەم جۆرەیە:
1. لە شەڕی (كۆبانێ)وە كە سەرۆك مسعود بارزانی بڕیاری دا هێزی پێشمەرگە بنێرێت بۆ هاوكاریی شەڕڤانانی یەپەگە و ئازادكردنەوەی كۆبانێ لە دەستی تێرۆریستانی داعش، تێڕوانینی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەرامبەر شەڕڤانانی (یەپەگە) گۆڕاوە و وەك بەشێك لە رێكخراوی (پەكەكە) سەیر ناكرێت، تەنانەت توركیاش لە 2014- تا ئێستا نەیتوانیوە ئەو تێڕوانینە بگۆڕێت. هەر بۆیە لە 2014 ناچار بوو ملكەچی گوشارە نێودەوڵەتییەكان بێت و رێگەی بە هێزی پێشمەرگە دا بۆ ئەوەی بە خاكی توركیادا بچنە كۆبانێ و كۆبانێ لە دەستی تێرۆریستانی داعش رزگار بكەنەوە.
2. دامەزراندنی (سوپای سووریای دیموكراتی) بە رەزامەندیی ئەمریكا بووە كە خۆی سەركردایەتیی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعشی كردووە، بێجگە لە ئەمریكاش چەندین دەوڵەتی ناو ئەو هاوپەیمانییە لە رێگەی راوێژكارە سەربازییەكانیانەوە مەشق و راهێنانیان بە چەكدارەكانی سوپای سووریا دیموكراتی كردووە و چەك و پێداویستییان بۆ دابین كردوون، هێزەكانی یەپەگەش بەشی هەرە كاریگەر و سەرەكیی ئەم سوپایەن، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەگەر ناتۆ و یەكێتی ئەوروپا و ئەمریكا لەگەڵ توركیا هاوبۆچوون بن كە پەكەكە «رێكخراوێكی تیرۆریستییە»، ئەوا سوپای سووریای دیموكراتی بەشی هەرە زۆری چەكدارەكانی یەپەگەیە و وەك هەنگاوێك بۆ ئایندەی دیموكراتی لە سووریا دامەزراوە.
3. حكومەتی ئێستای سووریا، هەر لە دەستپێكی شەڕی داعشەوە تا ئێستا، پەیوەندی لەگەڵ هێزەكانی پەیەدە و هەدەپە هەیە و، وەك راپۆرتە سەربازییە شیكارییەكانیش ئاماژەی پێ دەكەن، هێزەكانی یەپەگە بە هیچ شێوەیەك هێرشیان نەكردۆتە سەر سوپای حكومەتی سووریا و شەڕیان لە دژی سووریا نەكردووە، بەپێچەوانە تەنانەت جۆرێك لە هەماهەنگی و دیالۆگیش لە نێویاندا هەبووە و تا ئێستاش هەیە .
4. رووسیا كە بە كردەیی گەمەكاری سەرەكییە لە گۆڕەپانی شەڕی سووریا و مانەوەی رژێمی ئەسەد، یەپەگە و پەیەدە بە تیرۆریست نازانێت و دژی ئۆپەراسیۆنەكەی توركیایە و داوا دەكات كە پەیەدە و حكومەتی دیمەشق راستەوخۆ بكەونە دانوستاندنەوە.
5. ئێران كە دەوڵەتێكی بەهێزی ئیقلیمییە و دوای رووسیا گەمەكارە بەهێزەكەیە لە شەڕی سووریا و مانەوەی رژێمی ئەسەد، ئەویش ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكەی توركیا رەت دەكاتەوە و داوا دەكات هەر دوو حكومەتی دیمەشق و ئەنكەرە بە دیالۆگ كێشەكانیان چارەسەر بكەن.
6. لە سەردانی ئەم دواییەی سێرگی لاڤرۆڤ (وەزیری دەرەوەی رووسیا) بۆ عێراق و هەرێمی كوردستان، لاڤرۆڤ لەگەڵ دەستپێكی ئۆپەراسێونەكانی توركیا بۆ سەر رۆژئاوا، لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی لە كازاخستان، راشكاوانە ئەوەی ئاشكرا كرد كە ئەو لە میانەی كۆبوونەوەی لەگەڵ سەرۆك مسعود بارزانی زۆر بە وردی باسی رەوشی سووریای كردووە و هەردوولا لەسەر ئەوە كۆك بوون كە كێشەكە بە هێزی سەربازی ئاڵۆزتر دەبێت و پێویستە بە دیالۆگ كێشەكان چارەسەر بكرێت، هەروەها سەرۆك مسعود بارزانی رۆژی 8ی مانگ لە تویتێكدا ئەم هەڵوێستەی راگەیاند «ئێمە زۆر نیگەرانین لە بەرەوپێشەوەچوونی گرژییەكانی رۆژئاوای كوردستان، هەموو هەوڵی خۆمان خستۆتەگەڕ و لە چەند كەناڵێكەوە لە هەوڵداین، گەرەنتی ئەوە بكەین كە خەڵكی رۆژئاوا نەبنە ئامانج بۆ هیچ كارەساتێكی دیكە..»
ئەگەر سەرنج لەم جیاوازییانە بدەین و لەگەڵ بڕوبیانووەكانی توركیا بۆ ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكەی دژی رۆژئاوا بەراوردی بكەین، ئەوا ئەو پەندەی كە تۆماس فریدمان دوای كاری ژەهراوێكردنی سیخوڕەكەی رووسیا لە بەریتانیا، ئاراستەی پۆتینی كردبوو، دەگەینە ئەو ئاكامەی كە ئەو پەندەی دەڵێت: «گۆشتی مانگا دەگۆڕێتەوە بە چەند كڵۆیەك شەكری دیشلەمە»، بەسەر ئێستای هەڵوێستەكانی سەرۆك كۆماری توركیاشدا پراكتیزە دەبێت، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەم هێرشەی كە دەكرێتە سەر رۆژئاوا، پرسێك نییە كە لە بەرژەوەندیی دەوڵەتی توركیادا بێت، وەك دەوڵەتێكی گرنگی ناوچەكە، هەروەها پرسێكیش نییە خزمەتی ستراتیژیی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش و پاراستنی دەستكەوتەكانی شەڕی دژی داعش بكات، بەڵكو ئەم پرسە تەنیا یەك ئامانجی هەیە، ئەویش مانەوەی ئەردۆگانە لە دەسەڵاتدا.
سەرەتای هەوڵەكان بۆ رێكخستنەوەیەكی تازەی هاوكێشەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ناوچەكە
ئەگەر وتە بەناوبانگەكەی چارلس تیللی كە دەڵێت: «دەوڵەت شەڕ دروست دەكات و شەڕیش دەوڵەت دروست دەكات»، بكەین بە دەروازەیەك بۆ ئەو شەڕە بێ كۆتاییەی ئێستا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بوونی هەیە و شەڕی رۆژئاواشی هاتە سەر كە سوپای توركیا هێرشی كردۆتەسەر، ئەوا مانای ئەوەیە، ئەو شەڕەی دەوڵەتەكان بە هەر بیانوویەك دروستیان كردووە، پێویستی بەوە هەیە كۆتایی پێ بهێندرێت و دەوڵەتەكان ببنەوە بەو دەوڵەتانەی كە بەشێك بن لە ئاشتی و ئاسایشی جیهان و رێگرتن لەشەڕ، نەك خۆیان فاكتەری سەرەكی هەڵگیرساندنی شەڕەكان بن، ئەگەر ئەمە نەكرا و نەتوانرا لە سەر بنەمای هەیكەلی دەوڵەتە كۆنەكان ئەو ئامانجە بێتەدی، ئەوا دەبێت بە شێوەیەك بارودۆخەكە رێك بخرێتەوە و میكانیزمێكی ئەوتۆ دابین بكرێت كە سەرلەنوێ دەوڵەتەكان دروست بكەنەوە، ئەوجا ئەگەر ئەم رێكخستنەوەیە پێویستی بە دروستكردنی دەوڵەتی تازەش هەبێت، ئەم گوتەیە كە لە جیهانی زانستی سیاسەتدا بۆتە تیۆرێك بۆ خوێندنەوەی شەڕەكان و ئاكامی شەڕەكان، بە هەردوو دیویدا تا راددەیەكی زۆر بۆتە پراكتیك و ئاكامی شەڕەكان یان دروستكردنەوەی دەوڵەت بووە، بە مانای دەوڵەت لە ناو هەیكەلە كۆنەكەی دەوڵەتدا، یان رێكخستنەوەكە بە شێوەیەك رێكخراوەتەوە كە چەندین دەوڵەتی تازە دروست بكرێت.
لە ئێستای بارودۆخی ئاڵۆزی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ناوچەكەدا، هەیكەلی كۆنی دەوڵەت بواری ئەوەی نەماوە كە دووبارە دەوڵەتێكی هاوچەرخی لەسەر بنەمای هاووڵاتیبوون بە جیاوازی ئایین و نەتەوەوە تێیدا دروست بكرێتەوە، لە هەمانكاتیشدا لایەنە بەشەڕهاتووەكانی ناو دەوڵەتە كۆنەكانیش بەشی زۆریان ئەوەیان پیشان نەداوە كە لە چوارچێوەی دەوڵەتێكی تازەدا هەیكەلی دەوڵەتێكی هاوچەرخ دروست بكەن و بەڕێوەی بەرن.
ئەم واقیعە بۆتە هۆكاری ئەوەی ئەو قسەیە راست دەربچێت كە ئێستا هەموو لایەك لەسەری كۆكن و دەڵێن: «كۆنەكە مردووە و تازەكەش بە ئاسانی لەدایك نابێت»، ئەمەش بەو مانایەی كە ناتوانرێت لەو هەیكەلە كۆن و مردووانەی دەوڵەت لە ناوچەیەكی وەك رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا سیستمێكی تازەی هەرێمی دروست بكرێتەوە كە فاكتەری ئاشتی و سەقامگیری و خۆشگوزەرانی بێت، بۆیە شەرەكان بوون بە شەڕی بێ كۆتایی، ئاژاوە و پاشاگەردانی بۆتە هەمیشەیی. بەڵام تاكەی لەسەر ئەم واقیعە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و نەتەوەكانی ئەم ناوچەیە لە هەمبەر ئەمە بێدەنگ دەبن، ئەوا وەك رووداوەكانی ناوچەكە ئاماژەی پێ دەكەن، ئەم بێدەنگییە روو لە كۆتاییە و سەرەنجام هەموو لایەك ناچار دەبن كە بە دووبارە رێكخستنەوەی ناوچەكە رازی بن.
مێژووی شەڕە ئایینییەكانی ئەوروپا ئەو بەڵگانە دەخەنەڕوو، نەتەوەكانی ئەوروپا سەرەنجام گەیشتنە ئەو قەناعەتەی كە دەبێت ئەو شەڕە كۆتایی پێ بهێندرێت و، دەوڵەتی نەتەوەیی جێگەی ئەو دەوڵەتانە بگرێتەوە كە راستەوخۆ پیاوانی كەنیسە پادشاكانیان ئاراستە دەكرد، لە ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیشدا، شەڕەكان لەگەڵ ئەوەی سەرتاپاگیرن و بەشی زۆری هەموو دەوڵەتانی ناوچەكەی گرتۆتەوە، بەڵام شەڕی نێوان دەوڵەتان نین، بە ئۆپەراسیۆنەكەی ئەم چەند رۆژەی دوایی توركیاشەوە بۆ سەر باكووری رۆژهەڵاتی سووریا، بەڵكو هەموویان شەڕن لەناو دەوڵەتدا (Interstate War)، هۆكاری سەرەكیی تەواوی شەڕەكان (بێجگە لە كوردستان) هەمووی هۆكاری ئایینە، بۆیە كێشە و ململانێ و شەڕی ئایینی لە چوارچێوەی شەڕی نێوان (ئیسلام و جوو، سوننە و شیعە) شەڕێكن هۆكاری سەرەكییان ئایینییە، ئەمە لەگەڵ ئەوەی دەوڵەتەكان (بێجگە لە كۆماری ئیسلامیی ئێران) هەموویان لە رووكەشدا وەك دەوڵەتی سكۆلاری خۆیان نمایش دەكەن.
بەڵام ئەوەی بارودۆخەكەی بە شێوەیەكی تراژیدی و دراماتیكی بە دیوێكی دیكەدا تەقاندەوە، ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكەی چەند رۆژی رابردووی سوپای توركیا و هاوپەیمانە لۆكاڵەكانی عەرەبی سوننەی سووریایە بۆ سەر رۆژئاوای كوردستان، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەم هێرشەی توركیا بۆ سەر رۆژئاوا دەمامكی لەسەر شەرعیەتی ئەو نیگەرانییە ئەمنییانە هەڵماڵی كە توركیا كردوونی بە بیانوو بۆ ئەنجامدانی هێرشەكەی، بۆ جیهانیش ئاشكرا بوو كە توركیا نە مافی ئەوەی هەیە وەك نوێنەری كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی (ناوچەی ئارام) لە وڵاتێكی دیكە دروست بكات، نە شەرعییەتی نیگەرانییە ئەمنییەكانیشی گەیشتۆتە ئەو ئاستەی رێگەی پێ بدات هێرش بۆ سەر وڵاتیكی دیكە بكات، بەپێچەوانەوە ئامانجی سەرەكیی توركیا لەم هێرشەی بۆ رووخاندنی ئەو نیمچە كیانەیە كە پەیەدە ئێستا بەڕێوەی دەبات، واتە ئامانجیەتی بە دامەزراندنی ئەو ناوچەیە و گێڕانەوەی 3.6 ملێۆن ئاوارەی عەرەبی سووری بۆ ئەو ناوچانە، دیموگرافیای رۆژئاوای كوردستان بگۆڕێت، واتە بە شێوەیەك لە شێوەكان تەعریبی بكات.
كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەسەر ئەم پرسە زۆر بە توندی هاتۆتە دەنگ و دەزانن گۆڕینی دیموگرافیای ناوچەیەك كە نەتەوەیەكی تێدا دەژی بۆ دیموگرافیایەكی دروستكراو تاوانێكە دژ بە شكۆی مرۆڤایەتی، توركیاش زۆر باش مەترسی لەسەر ئەو راستییە بۆ دروست بووە كە ئەمەی بۆ ناچێتە سەر، بۆیە لە سەر زاری سەرۆك كۆمار و تەواوی ئەندامانی حكومەتی توركیاوە ئەوە دووپات دەكەنەوە كە شەڕی ئەوان لەگەڵ «گرووپێكی تیرۆریستە» نەك گەلی كورد، بەڵام ئەمە بەوەندە تەواو نابێت و توركیاش تا كۆتایی ئەمەی بۆ ناچێتە سەر.
بۆیە لێرەوە مەزندە و خوێندنەوەكان بۆ دەرهاویشتەكانی ئەم شەڕە بە لایەنی ئەرێنی و نەرێنییەوە، چاوەڕێی وەرچەرخانێكی گەورەی لێ دەكرێت، لەسەر ئاستی دەرهاویشتە نەرێنییەكانی وەك نەتەوە یەكگرتووەكان و رێكخراوە مرۆییەكان ئاماژەی پێ دەكەن، كارەساتێكی مرۆیی ئاوارەبوون بەدوای خۆیدا دەهێنێت، بەڵام لەسەر ئاستی دەرهاویشتە ئەرێنێیەكانی، ئەم شەڕە دەبێتە دەرفەتێك بۆ ئەوەی بە جددی بیر لە چارەسەرێكی ریشەیی كێشەی كورد لە سووریا و توركیا بەتایبەتی و بەگشتی لەسەر ئاستی ناوچەكە بكرێتەوە، ئەوجا یان ئەوەیە ئەو دەوڵەتانەی كوردستانیان بەسەردا دابەش كراوە، لەناو هەیكەلە كۆنەكەی دەوڵەتەكەی خۆیاندا دووبارە خۆیان رێكدەخەنەوە و دەبنە ئەو دەوڵەتە هاوچەرخەی كە نەتەوە و ئایینە جیاوازەكان لەسەر بنەمای هاووڵاتیبوونی یەكسان پێكەوە بژین، یان ئەوەتا بارودۆخەكە ئیدی گەیشتۆتە ئەو ئاستەی ویژدانی مرۆڤایەتی بەرگەی ناگرێت و دەبێت سەرلەنوێ هاوكێشەیەكی تازە دابڕێژدرێتەوە بۆ ئەوەی ئەو شەڕە نەگریسەی بووە بە شەڕی بێ كۆتایی، كۆتایی بێت و ئەو پاشاگەردانی و ناسەقامگیرییەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ناوچەكە بۆتە هەمیشەیی، بگۆڕێت بۆ ژینگەیەك كە بتوانرێت ئاشتی و سەقامگیری بۆ بگەڕێتەوە.
ئەم مەزندانە لەگەڵ ئەوەی لە بارودۆخێكی ئاڵۆزی وەك ئێستادا بە مەزندەی پێشبینیكراوی دوور لە قەڵەم دەدرێن، بەڵام ماوەی نێوان كۆڕەوەكەی خەڵكی باشووری كوردستان و دەرچوونی بڕیاری 688ی نێودەوڵەتی بۆ دامەزارندنی ناوچەی دژە فڕین و ناوچەی ئارام تەنیا دوو هەفتە بوو.