مشعان ئەلجبوری، یەكێكە لە سیاسەتمەدارە دیارەكانی عێراق و، یەكێك بووە لە كەسایەتییە دیارەكانی ئۆپۆزسیۆنی سەردەمی حوكمڕانیی حزبی بەعس و، ئەندامی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی بووە و، بەشداریی هەموو كۆنگرەكانی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی كردووە. پێش ڕووخانی ڕژێمی سەدام حوسێن و لە دوای ساڵی 2003 گەڕاوەتەوە عێراق و، لە چەندین خولی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا پەرلەمانتار بووە. لەسەر ئاستی بایەخدانی بە میدیا و ڕۆژنامەگەری، دامەزرێنەری چەندین ڕۆژنامە و كەناڵی تەلەفزیۆنی بووە، هەتا ئێستاش لە كاری سیاسی بەردەوامە و لەسەر هەر پرس و ڕووداوێك كە تایبەت بووبێت بە پێكهاتەكەی «عەرەبی سوننە» هەروەها هەموو ئەو پرس و ڕووداوانەی دیكەش كە پەیوەندییان بە عێراق و كوردستانەوە هەبووە، هەڵوێستی ڕاشكاوانە و بوێرانەی هەبووە و، ڕاستییەكانی بۆ جەماوەر ئاشكرا كردووە. لە ئەڵقەی ئەمجارەی بازنەی گفتوگۆ «(دادگای فیدڕاڵیی عێراق . گفتوگۆ و هەڵوێست)، زۆر بە ڕاشكاوی قسەی لەسەر نادەستووریبوونی ئەم دادگایە كرد، هەروەها جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە بڕیارەكانی ئەم دادگایە بە ئامانجگرتنی هەرێمی كوردستانە و دەیەوێت دەسەڵاتەكانی كەم بكاتەوە، بەمجۆرەش بیروبۆچوون و پێشنیار و ڕاسپاردەكانی خۆی خستە ڕوو:

 

پێش هەموو شت دادگای فیدڕاڵیی عێراق بەو شێوەیەی ئێستا هەیە، نادەستوورییە، لەبەر ئەوەی پێش ئەوەی دەستوور پەسەند بكرێت و لەلایەن پۆل برێمەر و حوكمڕانیی داگیركار لە ساڵی 2005 پێكهێنراوە، دەستووری عێراقیش لە ماددەی 92 ئیلزاممان دەكات كە دەبێت یاسایەكی تازە بۆ دادگای فیدڕاڵی دەربكەین و، لەبەر ڕۆشنایی ئەو یاسا تازەیە دادگایەكی فیدڕاڵیی تازە دابمەزرێت و ئەرك و دەسەڵات و تایبەتمەندییەكانی دیاری بكەین.

زۆر بەداخەوە كورد و غەیرە كورد، واتە هەموومان ئەوجا هۆكارەكەی هەرچی بووبێت، داوامان نەكرد كە تەبەنیی ئەوە بكرێت، كە یاسایەكی تازە بۆ دادگای فیدڕاڵی لە پەرلەمانی عێراق دەربچێت، تەنانەت كاتێك لە سەر دووبارە پێكهێنانەوەی دادگای فیدڕاڵی ڕێككەوتین، بەم شێوەیەی ئێستای و بەم سەرۆكایەتییەی ئێستا و لە پەرلەمان دەنگی لەسەر درا، دیسان كورد بەشداریی لەم دادگایە كردو، باس لەوە نەكرا كە یاسایەكی تازە بۆ دادگاكە دەربچێت وەك ئەوەی كە دەستوور بە دەق دەیڵێت.

كەواتە دادگای فیدڕاڵی، ئێستا بەو یاسایە كار دەكات كە دەسەڵاتێكی هەڵنەبژێردراوی دیاریكراوە لە پۆل بریمەر لە سەردەمی حوكمڕانیی داگیركار، كە ئەو یاساكەی ئامادە كرد، بە جۆرێك نابێت تانەی لێ بدرێت. ئەو دادگایە مەبەستی كەمكردنەوەی دەسەڵاتەكانی هەرێمی كوردستان بووە، كە دەستوور بە دەق ئاماژەی پێ كردوون، هەروەها ماددە دەستوورییەكانیش بە ئارەزووی خۆی لێكدەداتەوە كە دژی خودی دەستوورە.

ئێمە خۆمان بەشداریمان لە گفتوگۆكانی ڕەشنووسی دەستوور كرد، لە كۆنگرەی ئۆپۆزسیۆنی عێراق لە 1999 كە لە نیویۆرك گرێ درا. خۆم ئەندامی ئەنجومەنی نیشتمانی بووم، كە ئەم دەستوورەی پەسند كرد، بەڵام لەم دەستوورە ناڕازی بووم و، داوام كرد بە (نا) دەنگی بۆ بدرێت.

بۆیە لەمیانی ئەم گفتوگۆیەدا ئومێد دەخوازم، برایانی كوردم پێداگری بكەن، یاسایەكی تازە بۆ دادگای فیدڕاڵی دەربچێت، وەك ئەو دەقەی كە لەدەستوورەكەدا هاتووە. من لەو باوەڕەدام كە دادگای فیدڕاڵی بە بڕیارگەلی دیكە لە دەسەڵاتەكانی هەرێمی كوردستان كەم دەكاتەوە.

لە ئێستادا، قەناعەت و تێگەیشتن كە وەك دەرەنجام پێی گەیشتوون، هەروەها لەمیانەی ئەو دیدارانەی لەگەڵ سەرۆكی دادگای فیدڕاڵی كردوومە كاتێك پەرلەمانتار بووم و دوای ئەویش، قەناعەتم وایە كە ئەم دادگایە كار بۆ ئەوە دەكات هەرێمی كوردستان بۆ دوو قەوارە دابەش بكات، لەسەر ئەم دابەشكردنەش بڕیار دەدات و پێمان دەڵێت دەستوورییە، هەر بۆیە ئەگەر كورد پەلە نەكات لە قووڵكردنەوەی چالاكییەكانی، «نەك كشانەوە لە پرۆسەی سیاسی، لەبەر ئەوەی كشانەوەی تەیاری سەدر لە پەرلەمان، هەڵەیەكە ناكرێت جارێكی دیكە هیچ لایەكی دیكە دووبارەی بكاتەوە»، بۆیە جەخت لەسەر چڕكردنەوەی چالاكییەكانی برایانی كوردم دەكەم كە هەموو هەوڵی خۆیان لەناو پەرلەمانی عێراق بخەنە گەڕ بۆ ئەوەی یاسایەكی تازە بۆ دادگای فیدڕاڵی دەربچێت، بە پێچەوانەی ئەمەوە، مینەكە دەتەقێتەوە و ململانێ و كێشەی زیاتر دروست دەبێت. لەو بڕوایەدام دادگای فیدڕاڵی بەم پێكهاتەیەی و لەم بارودۆخەدا هەموو هەوڵی بۆ ئەوەیە و دەیەوێت ڕۆڵی هەرێمی كوردستان كەم بكاتەوە، دەسەڵاتەكانی بەڕێوەبردن لە حكومەتی هەرێم دابماڵێت و بیگەڕێنێتەوە بۆ عێراق.

من پرسیارێك لە دادگای فیدڕاڵی دەكەم، بۆچی تەرخانكردنی كورسیی كۆتا بۆ پێكهاتەكان لەناو ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی دەستوورییە و لە هەرێمی كوردستان نادەستوورییە؟

سەبارەت بە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، بڕیارێكی داوە سەبارەت بەوەی بوونی كۆتا بۆ پێكهاتەكان كارێكی پێویست و دەستوورییە، بەڵام سەبارەت بە هەرێمی كوردستان بڕیارێكی تەواو پێچەوانە و دژی دەركردووە و دەڵێت: «بوونی كۆتای پێكهاتەكان دژی پرەنسیپی یەكسانییە». بە تێگەیشتنی من ئەم بڕیارانە دژی یەكترین و یەكتری ڕەت دەكەنەوە.

سەبارەت بە چارەسەركردنی مووچەی فەرمانبەرانی كوردستان، هەوڵێكە بەناوی ناردنی مووچەوە دەیەوێت دەسەڵاتەكانی حكومەت و هەرێمی كوردستان بسڕێتەوە. سەبارەت بە یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستانیش، ئەو یاسایە ساڵی 2007 لە پەرلەمانی هەرێمی كوردستان پەسەند كراوە، كاری پێدەكرێت بۆیە هیچ لایەك نەیگوت پێچەوانەی دەستوورە، بەڵام دادگای فیدڕاڵی بەم پێكهاتەیەی ئێستایەوە، بڕیارێكی دەركرد و دەڵێت: «یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان دەستووری نییە»، كەواتە ئەمەش مانای ئەوەیە هەرێمی كوردستان لەلایەن ئەو دادگایەوە بە ئامانج گیراوە.

زۆر ڕاشكاوانە دەڵێم: هەڵوێستەكانی دادگای فیدڕاڵی دژی هەرێمی كوردستانە و ڕێگە نادات بە ئاسانی ئەم هەرێمە فراوان بێت و گەشە بكات و پێش بكەوێت».

لە دوماهیدا جارێكی دیكە دووپاتی دەكەمەوە، ئەم دادگایە دەستووری نییە، ئێمە هەموومان چاوپۆشیمان لە دەقێكی دەستووری كرد، كە ئەویش ماددەی (92) ی دەستوورە و بەدەق دەڵێت:

 یەكەم: دادگای فیدڕاڵیی باڵا دەستەیەكی دادوەریی سەربەخۆیە لە ڕووی دارایی و بەڕێوەبردنەوە.

دووەم: دادگای فیدڕاڵیی باڵا، لە ژمارەیەك دادوەر و پسپۆڕی بواری فیقهی ئیسلامی و یاساناس پێكدێت. دیاریكردنی ژمارە و شێوازی هەڵبژاردن و كاری داگاكە بە یاسا ڕێك دەخرێت، بە زۆرینەی دوو لەسەر سێی 3/2 ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران. ئەم ماددە دەستوورییە فەرزی دەكات لەسەرمان كە هەوڵەكانمان بخەینە كار بۆ ئەوەی یاسایەكی تازە دەربكەین و، لەبەر ڕۆشنایی ئەو یاسایە دادگایەكی فیدڕاڵیی تازە دابمەزرێنین، ئەو یاسایە كارەكانی ئەو دادگایە ڕێكبخات و لەبەر ڕۆشنایی ئەو یاسایە بڕیارەكانی خۆی دەربكات.

سەبارەت بەو پرسیارەشی ئاراستەم كرا، بەوەی بۆچی دادگای فیدڕاڵی بڕیارێك دەرناكات بۆ ئەوەی ماددەی 140ی دەستوور تایبەت بە كێشەی ناوچە جێناكۆكەكان جێبەجێ بكرێت؟ زۆر ڕاشكاوانە ڕای خۆم لەسەر ماددەی 140 بە ئێوە ڕادەگەیەنم و دەڵێم: «ئەم ماددەیەی دەستوور ئیشكالیەتی سیاسی تێدایە، ئەو دیدەی كە لە بەغداوە سەیری ئەم ماددەیەی پێدەكرێت، جیاوازە لەو دیدەی لە هەرێمی كوردستانەوە سەیری دەكرێت، كە جێبەجێكردنی دەكاتە كارێكی مەحاڵ».