وەك وەڵامدانەوەیەك بۆ سەردانەكەی مسرور بارزانی سەرۆك وەزیرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان، هەفتەی رابردوو شاندێكی باڵای حكومەتی عێراق كە پێكهاتبوون لە (د.فوئاد حوسێن جێگری سەرۆك وەزیران و وەزیری دارایی، سامر غەزبان وەزیری نەوت، فالح فەیاز سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی و ئەبو جهاد هاشمی بەڕێوەبەری نووسینگەی سەرۆك وەزیران) بۆ دانوستاندن و گفتوگۆ لەسەر كێشەكانی هەرێم و بەغدا سەردانی هەولێریان كرد و لەگەڵ بەڕێزان سەرۆكی هەرێمی كوردستان و سەرۆك وەزیران هەرێمی كوردستان كۆبوونەوە.
پێكهاتەی شاندەكەی حكومەتی عێراق لەو كەسایەتییانە پێكهاتبوون كە جیا لەوەی لەناو حكومەتی عێراقدا پۆستەكانیان سەروەرین، لە هەمانكاتدا لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراقیشدا كەسانێكن سەنگ و پێگەی خۆیان هەیە و دەتوانن لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراقیشدا رۆڵی كاریگەر و یەكلاكەرەوە لەسەر زۆر پرسی سیاسیی گرنگدا بگێڕن، هەروەك چۆن بینیمان لە پرۆسەی دووبارە كاندیدكردنەوەی حەیدەر عەبادی، فالح فەیاز توانی پرۆسەكە دژی عەبادی پێچەوانە بكاتەوە. ئاماژەكردنمان بە رۆڵ و پێگەی ئەندامانی شاندی حكومەتی عێراق بۆ هەولێر، خۆی لە خۆیدا جددییەتی حكومەتی عێراق و هاوپەیمانیی (بینا)ی بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغدای لێ دەخوێندرێتەوە، هەروەها ئامادەباشیی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش دەسەلمێنێت بۆ ئەوەی ئەم گفتوگۆیانە بەردەوامییان هەبێت و لە ئایندەیەكی نزیكیشدا شاندێكی دیكەی حكومەتی هەرێمی كوردستان دووبارە سەردانی بەغدا بكاتەوە. ئەمە مانای ئەوەیە، هەردوو حكومەت لە تێڕوانینێكی ستراتیژیی دوورمەودا قسە لەسەر كێشەكان دەكەن و لە چوارچێوەی میكانیزمێكی هاوبەشدا چارەسەری گونجاو بۆ كێشەكان دەدۆزنەوە.
خاڵێكی دیكەی گرنگ كە لە وتووێژ و دانوستاندنەكانی نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵی دەخوێندرێتەوە، ئەوەیە كە پێدەچێت ئەو بەرنامەیەی لەنێوان هەردوولادا بۆ چارەسەری كێشەكان دادەڕێژدرێت، بە شێوەیەك لە شێوەكان پەیوەست بێت بە تەمەنی یاسایی و دەستووریی هەر دوو كابینەی هەرێم و بەغدا، ئەمەش مانای ئەوەیە هەوڵەكان ئەوەی لێ دەخوێندرێتەوە، چارەسەرەكە بەو جۆرە بێت كە لە ماوەی چوار ساڵی داهاتوو بناخەیەكی پتەو بۆ چارەسەری كۆی كێشە هەڵواسراوەكانی نێوان بەغدا و هەولێر دروست بكەن.
كێشە سەرەكییەكانی نێوان هەرێم و بەغدا بریتین لە: (كێشەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم، یان جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستووری عێراق، كێشەی بودجە و مووچەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان وەك بەشێك لە مەنزوومەی بەرگریی عێراق، كێشەی نەبوونی یاسای نەوت و گاز لە حكومەتی فیدڕاڵی، پشكی كوردستان لە بودجەی دەوڵەتی فیدڕاڵی عێراق)، دیارە كۆی ئەم كێشانە لە دەستووری عێراقدا هێڵە گشتییەكانی بۆ چارەسەركردن دیاری كراون، بەڵام شێوازی جێبەجێكردنیان پێویستی بە تێگەیشتنێكی هاوبەش و دەركردنی هەندێك یاسا هەیە، كە لێرەدا بە كورتی تیشكیان دەخەینەسەر:

1. كێشەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم

كاتی خۆی كە لە یاسای كاتیی دەوڵەتی عێراقدا ماددەی 58 دانرا بۆ شێوازی مامەڵەكردن لەگەڵ كێشەی ئەو ناوچانە، لایەنی كوردستانی لە ناسنامەی كوردستانیبوونی ئەو ناوچانە دڵنیا بوو، بەڵام بۆ ئەوەی شێوازی چارەسەركردنەكە یاسایی و دەستووری بێت، پرسەكە خرایە ئەو چوارچێوەیە، بەوەی خەڵكی ئەو ناوچانە خۆیان بڕیار بدەن، ئایا بەشێك دەبن لە هەرێمی كوردستان، یان بەشێك دەبن لەناوەند، ئەم ماددەیە جارێكی دیكە لە نووسینەوەی دەستووری عێراقدا لە ماددەی 140 دووبارە داڕێژدرایەوە و پەسەند كرا، بەڵام نەبوونی ئیرادەیەكی هاوبەش، كەمتەرخەمیی نەتەوەیە یەكگرتووەكان و نەبوونی فشار لەلایەن ئەمریكا بۆ سەر حكومەتی عێراق، بووە هۆكاری ئەوەی ماددەی 140 جێبەجێ نەكرێت، دیارە دوای كارەساتی 16ی ئۆكتۆبەر و دووبارە داگیركردنەوەی ئەو ناوچانە لەلایەن هێزەكانی عێراقەوە، هەندێك لە شۆڤێنییەكان خۆیان گەیاندە ئەو قەناعەتەی كە جارێكی دیكە باسی جێبەجێكردنی ماددەی 140 ناكرێتەوە، بەڵام پێداگریی سەرۆك بارزانی لەسەر ناسنامەی كوردستانی ئەو ناوچانە بەگشتی و كەركووك بەتایبەتی، بووە هۆكاری ئەوەی كە جارێكی دیكە لە تێگەیشتن و رێككەوتنی لایەنی كوردستانی لەگەڵ لایەنە عێراقییەكان بۆ پێكهێنانی كابینەی تازەی حكومەتی عێراق، ببێتەوە بە بەشێك لە وتووێژەكان، ئێستا ئەم ماددەیە یەكێكە لە ئەولەوییەتەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی جێبەجێ بكرێت، هەروەها نەتەوە یەكگرتووەكانیش بە باشی هاتۆتە سەرخەت بۆ ئەوەی میكانیزمێك بۆ جێبەجێكردنی ئەو ماددەیە و چارەسەرێك بۆ كێشەی ئەو ناوچانە بدۆزرێتەوە، ئەوەشی لە پرۆسەی ئەمجارە دەبێتە جێگەی بایەخ ئەوەیە هەردوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراق لەسەر هەر میكانیزمێك بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانە رێكبكەون، رێككەوتنی نێوان دوو حكومەت دەبێت، دەبێت پەرلەمانی عێراق یاسای بۆ دەربكات و پەسەندی بكات، كە ئەم شێوازەش دەبێتە گەرەنتییەك كە جارێكی دیكە كێشە لەسەر ئەو ناوچانە دروست نەبنەوە.
2. كێشەی بودجە و مووچەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان.

هەر لە دوای رووخانی رژێمی بەعس و نەمانی سەدام حوسێن، نەك هەر تەنیا لایەنە سیاسییە عێراقییەكان، بەڵكو پۆل بریمەری حاكمی مەدەنیی ئەوكات لە عێراق، زۆر هەوڵیدا بە هاوشێوەی سوپای عێراق، هێزی پێشمەرگەی كوردستانیش هەڵبوەشێنێتەوە، بەڵام پێداگریی سەرۆك بارزانی لەسەر مانەوەی هێزی پێشمەرگە وەك هێزی بەرگری و پارێزگاری كوردستان، هەموو ئەو هەوڵانەی پووچەڵ كردەوە، پێشمەرگە وەك بەشێك لە مەنزوومەی بەرگریی عێراقی تازە چەسپێندرا، بەڵام دیسان ئەم پرسەش بە هۆی نییەتی خراپ و هەوڵنەدان بۆ دروستكردنی سەقامگیری و ئاشتی لەنێوان هەریم و بەغدا، ئاستەنگی زۆری هاتە بەردەم و كاتێك داعش موسڵی داگیركرد و پێنج فیرقەی سوپای عێراق تەسلیمی داعش بوون، ئەوكات بۆ هەموو لایەك دەركەوت كە هێزی پێشمەرگە وەك سوپایەكی قارەمان چەندە بۆ پارێزگاری لە كوردستان و سەقامگیری لە عێراقدا گرنگە، بۆیە لە میانەی شەڕی دژی داعش جۆرە هاوكاری و هەماهەنگییەك لەنێوان هێزی پێشمەرگە و سوپای عێراق لە ژێر چەتری هاوپەیمانان هاتەئاراوە، بەڵام بەهۆی رووداوەكانی ئۆكتۆبەری 2017 جارێكی دیكە ئەم پرسە گەڕایەوە بۆ چوارگۆشەی یەكەم، بەڵام بەرگریی قارەمانانەی پێشمەرگە بە سەرپەرشتی راستەوخۆی سەرۆك بارزانی لە داستانەكانی مەخموور و مەحموودیە و سحێلا، جارێكی دیكە سەلماندیەوە كە ئەم هێزە قارەمانە هەمان ئەو هێزە قارەمانەیە كە ئەفسانەی تیرۆریستانی داعشی پووچەڵ كردەوە، بەمەش جارێكی دیكە هێزی پێشمەرگە ئەو دیفاكتۆیەی دروست كردەوە بەوەی هێزێكی نیزامیی قارەمانە و دەبێت وەك هێزێكی نیزامی مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، لەم چوارچێوەیەدا حكومەتی هەرێمی كوردستان وێڕای نەبوونی بودجە و مووچە بۆ هێزی پێشمەرگەی كوردستان، بەڵام لەو داهاتەی لە بەردەستیدا بووە، پێداویستی و مووچەی پێشمەرگەی دابین كردووە، لە ئێستاشدا كە ئامادەباشی هەیە بۆ ئەوەی هێزی پێشمەرگە وەك بەشێك لە مەنزوومەی بەرگریی عێراق حیساب بكرێت، حكومەتی كوردستان وەك یەكێك لە ئەولەوییەتی كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا دانوستاندنی لەسەر دەكات و بە میكانیزمی گونجاو كێشەكەیان بۆ چارەسەر دەكات.

3. كێشەی نەبوونی یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی لە حكومەتی عێراقدا

ئەو كێشەی كە پێی دەگوترێت كێشەی نەوت و گاز لە نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵی، لە بنەڕەتدا كێشەكە پەیوەستە بە كەمتەرخەمیی حكومەتی عێراق و بێباكیی پەرلەمان لە خولەكانی رابردوودا، ئەمەش لەبەر ئەوەیە لە دوای نووسینەوەی دەستووری عێراق لە 2005، شێوازی مامەڵەكردن لەگەڵ دۆسێی نەوتی عێراق گۆڕانكاری بەسەردا هاتووەو، دەبوو حكومەتی عێراق بۆ قۆناخی تازەی 2005 یاسایەكی تازەی بە ناوی (یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی) بۆ پەرلەمان ئامادە بكات، بۆ ئەوەی دەنگی لەسەر بدرێت و پەسەند بكرێت، بەڵام حكومەتی عێراق بە بیانووی جۆراوجۆر و بۆ دژایەتیكردنی سیاسەتی نەوت و گازی هەرێم، كەمتەرخەمی لە ئامادەكردنی ئەو پرۆژە یاسایە كرد، بەمەش كێشەیەكی گەورەی لە نێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی فیدڕاڵی دروست بوو. لە سەردانی ئەم دواییەی مسرور بارزانی سەرۆك وەزیرانی كوردستان بۆ بەغدا، راشكاوانە هەموو سەرۆكایەتییەكانی عێراقی ئاگادار كردۆتەوە كە هەرێمی كوردستان بێجگە لەمافە دەستوورییەكانی خۆی هێچی دیكەی ناوێت و لە هەمانكاتیشدا بە هیچ جۆرێك سازش لەسەر مافە دەستوورییەكانی خۆی ناكات، هەر بۆیە لەم چوارچێوەیەدا ئامادەباشی پیشان داوە كە كێشەی دۆسێی نەوت و گاز لە نێوان هەولێر و بەغدا چارەسەر بكرێت، بەڵام ئەم كێشەیە لەوانەیە هەندێك كاتی پێویست بێت، چونكە پەیوەستە بە دەركردنی یاسایەكی تازە بۆ ئەو پرسە لەلایەن پەرلەمانی عێراقەوە، بەڵام بوونی تێگەیشتنی هاوبەش لەنێوان هەردوولا بۆ چارەسەركردنی كۆی كێشەكان، چارەسەرێكی قۆناخیی بۆ ئەم پرسە دەدۆزێتەوە.

4. پشكی كوردستان لە كۆی بودجەی عێراق

حكومەتی هەرێمی كوردستان هەرگیز لاری لەوە نەبووە كە لە عێراقدا سەرژمێرییەكی تەندروست بكرێت و بەپێی رێژەی ئەو سەرژمێرییە پشكی كوردستان لە بودجەی عێراق دەستنیشان بكرێت، بۆیە هەتا سەرژمێرییەكی تازە لە عێراقدا دەكرێت، ئەم پرسە پێویستی بە رێككەوتنی سیاسی بۆ چوار ساڵی داهاتوو هەیە، ئەم رێككەوتنە چوار ساڵییە ئەگەر لەنێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵی بگاتە ئاكام، دەبێتە سەرەتایەكی باش بۆ ئەوەی هەوڵەكان یەكبخرێن و لەماوەی چوار ساڵی داهاتوو سەرژمێرییەكی رێكوپێك لە عێراقدا ئەنجام بدرێت، هەروەها دەكرێت، رێككەوتنی ساڵی 2018 كە پاشان یاسای بودجەی حكومەتی عێراقی ساڵی 2019 لێ بەرهەمهات، بكرێتە بنەمایەك بۆ رێككەوتنی چوار ساڵی داهاتوو، لەمەشدا هەست دەكرێت، خواستێك لای حكومەتی عێراقەوە بۆ چارەسەری ئەم كێشەیە بوونی هەیە، بۆیە بە هەر چۆنێك بێت، زۆر نزیكە كە هەردوولا بۆ چوار ساڵی داهاتوو لەسەر ئەم پرسە رێكبكەون.
ئەو هەوڵانەی لە دەستپێكی دەستبەكاربوونی كابینەی نۆیەمەوە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا دەستی پێكردووە، جۆرێك ئومیدی لای خەڵكی كوردستان دروست كردووە و گرنگە ئەم ئومێدە لای خەڵكی عێراقیش دروست بێت، ئەمەش لەبەر ئەوەیە چەندە ئاشتی و سەقامگیری و لێكتێگەیشتن لە نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵی دروست ببێت، هێندە بووژانەوە و ئاوەدانی لە هەرێم و ناوچەكانی دیكەی عێراق دەست پێدەكات.