مووچەخۆران چاوەڕوانی ناردنی پشكی هەرێمی كوردستانن لە بودجەی 2021ی عێراق، بۆ ئەوەی لێبڕینی مووچە نەمێنێت، بەڵام تا ئێستا لێژنە تەكنیكییە پسپۆڕییەكان لە نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراقدا دانەمەزراوە، بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە، چەند پرسیارێكمان ئاراستەی دكتۆر ئەحمەد سەفار بڕیاردەری لێژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق كرد و، بەم جۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵان-ی دایەوە.

* دوای پەسەندكردنی بودجەی ساڵی 2021ی عێراق و جێگیركردنی ماددەی 11ی تایبەت بە پشكی هەرێمی كوردستان، لە ئێستادا مووچەخۆران لە چاوەڕوانیی جێبەجێكردنی بودجەكە و ناردنی پشكی هەرێمی كوردستانن، وەكو بڕیاردەری لێژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق هۆكاری دواكەوتنی ناردنی بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان بۆ چی دەگەڕێنیتەوە؟
- منیش پێم وایە ناردنی پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەی 2021ی عێراق دواكەوتووە، چونكە خۆی لەخۆیدا بە هۆی گفتوگۆ و دانوستانەكانەوە پەسەندكردنی بودجە دواكەوت، لە پەسەندكردنی بودجەكەشدا جێبەجێكردنی ئەو ماددەیەی كە باس لە پشكی هەرێمی كوردستان دەكات، دواكەوتووە، هەر خۆی لەخۆیدا لە یاسای بودجەدا ماددەیەك هەیە، ئاماژە بەوە دەكات هەر دوابەدوای پەسەندكردنی بودجە راستەوخۆ دەبێتە یاسا و جێبەجێكردنی دەچێتە بواری پراكتیكییەوە، ئەم ماددەیەش لەو روانگەیەوە دانراوە كە نابێت هیچ رێگرییەك لە بەردەم جێبەجێكردنی یاسای بودجە دابنرێت و حكومەتی عێراقیش دەستی كراوە دەبێت بۆ خێرا جێبەجێكردنی یاساكە و ئەنجامدانی پڕۆژە و تەرخانكردنی شایستە داراییەكان، بەتایبەتی رێكخستنەوەی خەرجی و داهاتەكان لە چوارچێوەی یاسای بودجەی ساڵی 2021ی عێراقدا، لە ناویشیاندا جێبەجێكردنی ئەو ماددەیەی كە جەخت لەسەر پشكی هەرێمی كوردستان دەكاتەوە، بەڵام دەبووایە راستەوخۆ لە دوای پەسەندكردنی بودجەكە هەردوو حكومەتی عێراق و حكومەتی هەرێمی كوردستان سێ لێژنەی تەكنیكیی پسپۆڕیان بۆ جێبەجێكردنی ماف و ئەركەكانی سەرشانیان دابمەزراندایە، بۆ ئەوەی پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەكە رەوانەی هەرێمی كوردستان بكرایە و گفتوگۆ لەسەر وردەكارییە تەكنیكی و هونەرییەكان بكرایە، بەداخەوە تائێستا نە لێژنەكان دامەزراون و نە دەست بە گفتوگۆ و دانوستانەكان كراوە، هەربۆیە جێبەجێكردنی ماددەی 11ی بودجەی تایبەت بە ناردنی پشكی هەرێمی كوردستان دواكەوتووە.


* ئەو لێژنە تەكنیكی و پسپۆڕانەی كە پێویستە لە نێوان هەردوو حكومەتی عێراق و حكومەتی هەرێمی كوردستان دابمەزرانایە، بۆچی تا ئێستا دانەمەزراون؟ ئایا دواكەوتنی ناردنی پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەی 2021ی عێراق زیان بە بارودۆخی دارایی و ئابووریی هەرێمی كوردستان ناگەیەنێت؟
- سەرەتا منیش پێم سەیرە بۆچی تا ئێستا ئەو سێ لێژنەیەی كە پێویستە بۆ جێبەجێكردنی یاسای بودجە و ناردنی پشكی هەرێمی كوردستان لە نێوان هەردوو حكومەت دانەمەزراون، لێژنەكانیش بریتین لە (لێژنەیەكی تەكنیكی و هونەری تایبەت بە دۆسێی نەوت، لێژنەیەكی تەكنیكی تایبەت بە دۆسێی داهاتە نانەوتییەكان، لێژنەیەكی دیكەش لە نێوان هەردوو دیوانی چاودێریی دارایی هەرێم و چاودێریی دارایی عێراق)، ئەم لێژنانەش لە نوێنەرانی وەزارەتەكانی (سامانە سرووشتییەكان و دارایی و دیوانی چاودێریی دارایی هەرێمی كوردستان) و وەزارەتەكانی (نەوت و دارایی و دیوانی چاودێریی دارایی عێراقی فیدڕاڵ) پێویستە بێك بهێنرێن، ناردنی پشكی هەرێمی كوردستانیش دەوەستێتە سەر گفتوگۆ و رێككەوتنەكانی نێوان ئەم لێژنانە. سەبارەت بە تەوەری دووەمی پرسیارەكەشتان بەتەئكید هەموو دواكەوتنێكی جێبەجێكردنی بودجە جگە لەوەی كارێكی نایاساییە، هاوكات زیانگەیاندنە بە بارودۆخی مووچەخۆرانی هەرێم و رەوشی ئابووری و دارایی، چونكە بە ناردنی پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەی عێراق، چیتر حكومەتی هەرێمی كوردستان ناچار نابێت مووچەكان بە لێبڕینەوە دابەش بكات، ئەمە وێڕای ئەوەی ناردنی پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەدا كارئاسانیی گەورە دەكات بۆ خێراكردنی ئامادەكردنی بودجەی 2021ی هەرێمی كوردستان، كە ماوەیەكە ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتە پەیوەندیدارەكانی سەرقاڵی ئامادەكردنی ئەو رەشنووسەی پڕۆژە یاسای بودجەكەن، بۆ ئەوەی بە مەبەستی گفتوگۆ و پەسەندكردنی، لە ماوەیەكی نزیكدا رەوانەی پەرلەمانی كوردستانی بكەن.


* زۆر باسی ماددەی 11ی بودجە دەكرێت، ئایا جێبەجێكردنی ئەم ماددەیە ئەوەندە قورسە كە هەوڵەكانی دانیشتن و گفتوگۆكردنی لە نێوان لێژنە پەیوەندارەكاندا قورس كردووە؟
- لە ماددەی 11ی بودجەی ساڵی 2021ی عێراقدا هاتووە، دەبێت حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕگەكانی (أ، ب، ج، د) جێبەجێ بكات، كە بریتییە لە رادەستكردنی داهاتی 250 هەزار بەرمیل نەوت بە نرخی سۆمۆ و تەسلیمكردنی 50%ی داهاتە نانەوتییەكانی، لە بەرامبەر جێبەجێكردنی ئەم بڕگانەشدا حكومەتی عێراق راستەوخۆ بڕگەی (ه) جێبەجێ دەكات، كە بریتییە لە ناردنی پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەكە، ئەم بڕگەیەش دەوەستێتە سەر رێككەوتنی لێژنە پەیوەندیدارەكان بەوەی، ئایا حكومەتی هەرێمی كوردستان داهاتی فرۆشتنی 250 هەزار بەرمیل نەوت بەنرخی سۆمۆ دەخاتە ناو ئەژمارێكی بانكی ناوەندیی عێراقەوە، یان بە رێككەوتن و مەقاسەی نێوان داهاتی نەوت و نانەوتییەكانی هەرێم لە لایەك و شایستە داراییەكانی هەرێم لە بودجەی 2021ی عێراق رێك دەخرێت و ئەو بڕە پارەیەی كە دەمێنێتەوە، بەغدا بۆ هەرێمی كوردستانی دەنێرێت. لە هەموو حاڵەتێكدا دەبێت حكومەتی هەرێمی كوردستان پەلە لە دامەزراندنی لێژنەكان و ناردنی بۆ بەغدا بكات، چونكە وەكو ئاماژەم پێ دا، دواكەوتنی جێبەجێكردنی ماددەی 11ی بودجە لە بەرژەوەندیی هەرێمدا نییە.



* زۆر لە چاودێران پێیان وابوو سەرەڕای ئەوەی هەموو مافە دەستوورییەكان و شایستە داراییەكانی هەرێم لە بودجەكەدا جێگیر نەكراوە، بەڵام پەسەندكردنی بودجە و جێگربوونی ماددەی 11ی بودجە، خۆی لەخۆیدا دەستكەوتێكی گەورە بوو بۆ هەرێمی كوردستان، بەتایبەتی لە دۆسێی نەوتدا، وەك شارەزایەكی ئابووری و دارایی چۆن دەڕوانیتە ئەم بۆچوونە؟
- پەسەندكردنی بودجەكە و جێگیركردنی ئەو ماددەیەی كە ددان بە فرۆشتنی نەوتی هەرێمی كوردستاندا دەنێت، كۆتایی بەو جەدەلە هێنا كە نەیارانی كورد لە بەغدا باسی بە نایاسایی فرۆشتنی نەوتی كوردستانیان دەكرد، ئەمەش لە دوو لاوە گرینگە بۆ هەرێمی كوردستان، لەلایەك حكومەتی هەرێمی كوردستان دەستی واڵاتر دەكات، بۆ بەرزكردنەوەی نرخی نەوتەكەی كە بەردەوام لە بازاڕە جیهانییەكاندا بە 10-12 دۆلار كەمتر لەنرخی كۆمپانیای سۆمۆی عێراقی دەفرۆشرا، هەروەها وا دەكات حكومەتی هەرێمی كوردستان چاوخشاندنەوە بە نرخی فرۆشتنی نەوتەكەی و جۆری ئەو گرێبەستانەدا بكات كە پێشتر بەناچاری لەگەڵ زۆر لە كۆمپانیاكانی نەوتدا واژووی كردبوو، لەلایەكی دیكەوە جۆرێك سەقامگیریی باش بە بارودۆخی دارایی و ئابووریی هەرێم دەدات، بەتایبەتی لەگەڵ بەرزبوونەوەی نرخی بەرمیلێك نەوت لە نێوان 60 بۆ 70 دۆلار، لەلایەكی دیكەوە لەكاتی جێبەجێكردنی ماددەكە بڕە پارەیەكی باش دەگاتە هەرێمی كوردستان كە بۆ كۆتایهێنان بە لێبڕینی مووچە پێویستە، بەتەئكید نابێت ئەوەشمان لەیاد بچێت كە جێبەجێكردنی ئەم ماددەیە هەرێم سوودمەند دەكات لە پابەندبوونی عێراق بە ئیلتزاماتە حاكیمەكانی سەرشانی، لەوانە بەشە خۆراكی هاووڵاتیان و دەرمان و شایستە داراییەكانی جووتیاران و چەندین دەستكەوتی دیكەی، وەك بەشی هەرێمی كوردستان لە قەرز و هاوكارییە دەرەكییەكان و پشكی بودجە لە پەرەپێدانی پارێزگاكان و چەندین بواری دارایی و نەختینەیی و خزمەتگوزاریی دیكە.

* بەڵام بەردەوام حكومەتی عێراق بەوە ناسراوە لەگەڵ تەنگژە سیاسی و دارایی و ئابوورییەكاندا لە جێبەجێكردنی بەڵێن و رێككەوتن و ئیلتزاماتی سەرشانی پەشیمان دەبێتەوە، ئایا مەترسیی ئەوە نییە ئەم سیناریۆیە چەند بارە ببێتەوە؟
- بەرزبوونەوەی بەهای بەرمیلێك نەوت بۆ نزیكەی 70 دۆلار بە تەواوەتی عێراق لە كورتهێنانی بودجە و دارایی دەرباز دەكات، لە ئێستاشدا بەهای نەوت لە بازاڕە جیهانییەكاندا بەرزە، ئەمەش بەسوود و قازانجی ئابووری و دارایی عێراق دەگەڕێتەوە، كە لە سەرووی 95%ی داهاتەكانی لە فرۆشتنی نەوتەوە دەست دەكەوێت، لەلایەكی دیكەوە سیاسەتی بانكی ناوەندی بە داشكانی بەهای دینار بەرامبەر دراوە بیانییەكانی دیكە، بەتایبەتی دراوی دۆلاری ئەمریكی، توانایەكی باشی بەعێراق دا، كە لە گرفتی دواكەتنی دابەشكردنی مووچەكان دەرباز ببێت، بە جۆرێك چیتر حكومەتی ناوەندی پێویستی بە قەرزی دەرەكی و ناوخۆیی نەماوە، ئەم دوو حاڵەتە بۆ هەرێمی كوردستانیش باش بوو. تەنیا گرفتێك دەمێنێتەوە ئەویش دۆسێی گەندەڵی و بەفیڕۆدانی سامان و داهاتی وڵاتە، كە بەهۆی قەیرانی سیاسی و ناسەقامگیریی بارودۆخی ئەمنی و نزیكبوونەوەی وادەی هەڵبژاردنەكانی عێراقەوە حكومەتەكەی كازمی ناتوانێت بەو شێوەیە هەنگاوەكانی چاكسازی جێبەجێ بكات، كە لە پڕۆژەی (وەرەقەی سپی) بەڵێنی بە پەرلەمان دابوو، چونكە هەموو چاكسازییەك جگە لەوەی پێویستی بە بارودۆخێكی سەقامگیری ئابووریی وا هەیە كە وڵات بەرەو پەرەپێدان بچێت، هاوكات پێویستی بە ژینگەیەكی لەباری سیاسی و سەقامگیریی ئەمنییش هەیە.