د. ئەرشەد تەها پڕۆفیسۆری یاریدەدەر لە سیاسەتی ئابووری و ڕاوێژكاری پێشكەوتووی ئابووریی پەرلەمانی كوردستان، كتێبێكی بە ناونشانی (موعجیزەی كۆریای باشوور) چاپ كردووە و، لەم كتێبەیدا باس لە پەرەپێدانی خێرای ئابووریی وڵات دەكات و، كردوویەتی بە دەروازەیەك بۆ سوودوەرگرتن لە ستراتیژیەتی پەرەپێدان بۆ پەرەپێدانی ئابووری لە هەرێمی كوردستاندا .

سەرەتا سەبارەت بە گرینگیی پەرەپێدانی ئابووری و ئەزموونەكانی وڵاتە پێشكەوتووەكان دكتۆر ئەرشەد تەها هێما بۆ ئەوە دەكات ە: «لە ماوەی سێ سەد ساڵی ڕابردوو ئابووریناسان توێژینەوە و گفتوگۆی چڕیان كردووە سەبارەت بە سامانی نەتەوەكان و گەشە و پەرەپێدانی ئابووری و هۆكارەكانی، قۆناغ بە قۆناغیش بیروبۆچوونەكان گۆڕانكارییان بەسەردا هاتووە و گونجێندراون لەگەڵ پێشكەوتن و گۆڕانكارییە ئابوورییەكان. گرینگیدانی بیردۆزەكان لە گەشەی ئابوورییەوە گۆڕا بۆ پەرەپێدانی ئابووری، دواتر بۆ پەرەپێدانی بەردەوام، دواتر بۆ پەرەپێدانی مرۆیی و دامەزراوەیی. بەشێوەیەكی گشتی بیردۆزە كلاسیكییەكان گەشەی ئابوورییان گێڕاوەتەوە بۆ هەبوونی دەرامەتی سرووشتی و شوێنی جوگرافی و قەبارەی وڵات و ژمارەی دانیشتووان. هەتا سەرەتای ساڵانی نەوەدەكانی سەدەی ڕابردووش زۆربەی ئابووریناس و بیردۆزە ئابوورییەكان رایان وابوو ئەگەر وڵاتە دواكەوتووەكان بیانەوێت پەرەپێدانی ئابووری دەستەبەر بكەن، پێویستە بە هەمان هەنگاوەكانی وڵاتانی پێشكەوتوودا تێپەڕ بن، واتا ئەگەر وڵاتێكی وەك بەریتانیا دوو سەد ساڵی پێویست بووبێت بۆ پەرەپێدانی ئابووری و پێشكەوتنی تەكنەلۆجی، ئەوا هەر وڵاتێكی دی لە وڵاتە دواكەوتووەكان بیەوێت بگاتە ئاستی وڵاتی بەریتانیا، پێویستە بە دوو سەد ساڵ هەمان هەنگاوەكان ببڕێتەوە! بەڵام نۆ وڵاتی باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا پێكەوە ڕایەكی دیكەیان هەبوو، كاتێك هەموویان پێكەوە بە كەمتر لە (30) ساڵ، لە ناوەڕاستی شەستەكان تاكو سەرەتای نەوەدەكان، توانییان پەرە بە ئابوورییان بدەن و لە زۆر پێوەری ئابووری پێش وڵاتانی ئەوروپای ڕۆژئاوا بكەون، بە تایبەتی هەسارەی ژاپۆن و ئەژدیها گەورەكە (چین ی مەزن) و چوار پڵنگەكەی ئاسیا (كوریای باشوور، هۆنگ كۆنگ، تایوان، سەنگاپور) و مالیزیا و ئەندۆنیسیا و تایلاند. كە بانكی نێودەوڵەتی لە ڕاپۆرتێكدا بەناوی (The East Asian miracle: economic growth and public policy) لە ساڵی (1993) بە ((موعجیزە)) ناوی دەبات.


سەبارەت بە كەمبوونەوەی ماوەی گەیشتن بەگەشەی ئابووری نووسەری كتێبێكە رای وایە: لە پەنجا ساڵی ڕابردوودا ئابووریناس و بڕیار بە دەستەكان لە سەرانسەری جیهان سەرقاڵی توێژینەوە و گەڕان بوون بۆ تێگەیشتن لە سەرچاوەی گەشەی ئابووری و هۆكارەكانی ئەدای ئابووریی سەرسوڕهێنەر و چاوەڕواننەكراو لە وڵاتانی باشووری ڕۆژهەڵات و ڕۆژهەڵاتی ئاسیا. لە ماوەی كەمتر لە (30) ساڵ ئەو وڵاتانە توانییان تێكڕای گەشەی ئابووری سەرسوڕهێنەر و بەردەوام بە خۆیانەوە ببینن و، لە وڵاتی هەژار لە ڕووی دەرامەت و دواكەوتوو لە ڕووی تەكنەلۆجییەوە، ببنە هێزی ئابووریی گەورە و خاوەن پیشەسازیی ئاڕاستەكراو بۆ هەناردەكردن، لە زۆر پێوەرەوە ئاستی بژێوی ئەو وڵاتانە گەیشتە ئاستی بژێوی وڵاتانی دەوڵەمەندی ڕۆژئاوا. بەهۆی خێرایی تێكڕای گەشەی ئەو وڵاتانە و بووژانەوەی بەرچاوی پێوەرەكانی خۆشگوزەرانیی كۆمەڵایەتی وەك دابەزینی ڕێژەی هەژاری، بەرزبوونەوەی تێكڕای تەمەنی چاوەڕوانكراوی تاكەكان، كەمبوونەوەی ڕێژەی نەخوێندەواری و بێكاری، گۆڕانكاری لە پەیكەری بەرهەم و هەناردە، لەبەر ئەوە ناو نرا بە ((موعجیزەی ئاسیایی Asian Miracles))، ئەو ناونانە لە خۆڕا نەبووە، ئەگەر وردبینەوە لە قۆناغەكانی گواستنەوەی خێرای ئەو وڵاتانە بە بەراورد بە وڵاتانی دی، چونكە لە سەرەتا زۆربەی ئەو وڵاتانەی ڕۆژهەڵاتی ئاسیا جیاوازیی گەورەیان نەبوو لەگەڵ وڵاتانی ئەفریقی لە ڕووی بەرهەمی ناوەخۆ، بەڵام گەشەی خێرا و سەرسوڕهێنەر وایكرد لە وڵاتانی ئەفریقی دوور بكەونەوە و پێش وڵاتانی ئەمریكای باشووریش بكەونەوە و ڕكابەریی وڵاتانی ئەوڕوپای ڕۆژئاوا و ئەمریكای باكوور بكەن.

ئەو هەنگاوە گەورەی پەرەپێدانی ئابووری لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ئاسیا سەرەتا بە ئەزموونی ژاپۆن دەستی پێ كرد، كاتێك توانی بە (40) ساڵ لە وڵاتێكی هەژار و دۆڕاو لە جەنگی دووەمی جیهانی ببێتە دووەم گەورەترین ئابووری لە جیهان، تێكڕای داهاتی تاكەكەس (10) ئەوەندە زیادی كرد لەو ماوەیە، كەچی وڵاتانی شۆڕشی پیشەسازیی ئەوروپی (150) ساڵیان پێویست بوو بۆ هەمان دەستكەوت! دواتر موعجیزەی ئابووریی كۆریای باشوور سەرنجی جیهانی ڕاكێشا، چونكە تێكڕای بەرهەمی نیشتمانی بووە (3) ئەوەندە بە كەمتر لە (20) ساڵ، بە هەمان شێوە تێكڕای گەشەی ئابووری سێ وڵاتەكەی دی (هۆنگ كۆنگ و تایوان و سەنگاپور) زیادی كرد. لەبەر ئەوە ناونران بە چوار پڵنگەكەی ئاسیا (Four Asian Tigers).

دواتر تێكڕای گەشەی خێرا و بەرزی ئەژدیهای ئاسیا (چین) لە سەرەتای ساڵانی هەشتاكانی سەدەی ڕابردوو كاریگەریی گەورەی لەسەر بیركردنەوەی ئابووریناسان جێهێشت، ئابووریناسانی ئەمریكا بە سەركردایەتیی (پیتەر ناڤاڕۆ Peter Navarro) ڕاوێژكاری بازرگانی سەرۆكی پێشووی ئەمركا (دۆناڵد ترەمپ)، پێیان وایە ئەو ئەژدیهایە چۆك بە وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دادەدات، لەبەر ئەوە لە ساڵی 2011 بانگەوازێكی جیهانییان لە چوارچێوەی كتێبێك بڵاوكردەوە بە ناوی ((مەرگ لەسەر دەستی چین، ڕووبەڕووبوونەوەی ئەژدیها، بانگەوازێكی جیهانی)) ((Death by China: Confronting the Dragon – A Global Call to Action)).

سەبارەت بەبوونی سەركردە بۆ چاكسازیی و پەرەپێدانی ئابووری و بەرەوپێشبردنی وڵات دكتۆر ئەرشەد تەها باسی ئەوەدەكات كە «مەرجی یەكەم و سەرەكیی سەركەوتن لە پرۆسەی پەرەپێداندا بوونی سەركردەیە و هەر لەمبارەیەوە دەڵێت: «لە دوای ئەم ئەزموونە هەموو لایەنێك گەیشتنە ئەو بڕوایە ئەگەر (ویست) و (شارەزایی) هەبێت، دەتوانرێت موعجیزەی ئابووریی وڵاتانی باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا دووبارە بكرێتەوە. ئێمەش لە هەرێمی كوردستان دەتوانین سوود لە ئەزموونی ئەو وڵاتانە وەربگرین و بیگونجێنین لەگەڵ بارودۆخی ئابووری و كۆمەڵایەتی كوردستان، مەرجی یەكەم و سەرەكی سەركەوتن هەبوونی سەركردەیە كە ویستی چاكسازی و پەرەپێدانی ئابووری و بەرەوپێشبردنی وڵاتی هەبێت، وەك (دینگ زیاوبینگ) سەرۆكی چین (1978-1992) بونیادنەری چینی نوێ، (مەهاتیر محەمەد) سەرۆك وەزیرانی مالیزیا (1981- 2003)، (لی كوان یو) سەرۆك وەزیرانی سەنگاپور (1959- 1990)، (پارك تشۆنگ هی) سەرۆكی كۆریای باشوور(1961- 1979)، ئەو سەركردانە ویستیان هەبوو و ئەنجامیان دا، ئێستا مێژوو سەری ڕێزیان بۆ دادەنەوێنێت. لە هەرێمی كوردستانیش ئێستا ڕێزدار (مەسرور بارزانی) ئەو سەركردە بەهێزەیە كە سەرۆكایەتیی حكومەت دەكات و، ویستی بەهێزی خۆی بۆ پەرەپێدانی ئابووری و بەرەوپێشبردنی كوردستانی بە هەموو لایەك ڕاگەیاندووە، ئەو وڵاتانەی ئاماژەمان پێیان كرد، سامانی سرووشتیشیان نەبوو، ئێمە سامانی سرووشتیشمان هەیە كە كارەكەمان ئاسانتر دەكات. مەرجی دووەم بوونی شارەزاییە، لەبەر ئەوە ئەزموونی ناوازەترین وڵاتی جیهان، كە كۆریای باشوورە، لەڕووی خێرایی و بەردەوامیی پەرەپێدانی ئابووری و دادپەروەری لەدابەشكردنی بەرهەمی پەرەپێدان لە نێوان چینە كۆمەڵایەتییەكان لە ماوەی سی ساڵی گەشەی خێرا ئەخەینە بەر دەست، بەهیوای ئەوەی ئەو ئەزموونە ببێتە دەروازەیەك بۆ داڕشتنی ستراتیجیەتی پەرەپێدانی ئابووری لە هەرێمی كوردستان.»

بەمشێوەیە لەڕووی خێرایی پەرەپێداندا كۆریای باشوور بەپلەی یەكەم دێت و لەمبارەیەوە نووسەری كتێب ئاماژە بەوە دەكات كە «لە كۆریای باشوور كاتێك (پارك تشۆنگ هی) بووە سەرۆك كۆمار دامەزراوەیەكی دروست كرد بەناوی (ئەنجومەنی پلاندانانی ئابووری) كە هەڵسا كاری هەموو وەزارەتەكانی رێكخستنەوە و هەماهەنگی لە نێوانیان دروستكرد، بەمەش توانییان كۆریای باشوور لە هەژارترین وڵاتی جیهان بگەیەنێتە پێنجەم بەهێزترین وڵاتی پیشەسازی لە جیهان، لە هەندێك بوار لە پێش وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاشە وەك پیشەسازیی كەشتی، لە بواری تەكنەلۆجیاش كۆمپانیای (سامسونگ) كێبڕكێ لەگەڵ كۆمپانیای (ئەپڵ)ی ئەمریكی دەكات و بازاڕی جیهانیان لە نێوان خۆیان دابەش كردووە، سەرەڕای كۆمپانیا (ئێڵ جی) كە بازاڕی جیهانی ئامێرە كارەباییەكانی ناوماڵی داگیر كردووە، لە بواری ئۆتۆمبێل سازییش هەردوو كۆمپانیای (كیا) و (هیوندای) ڕكابەریی گەورەترین گرووپی كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنانی ئۆتۆمبێل لە جیهان دەكەن وەك (ڤۆڵگس واگن)ی ئەڵمانی و (تۆیۆتا)ی ژاپۆنی و (جەنەڕاڵ مۆتۆرزی) ئەمریكی.


وردبوونەوە و لێكۆڵینەوە لە ئەزموون و گۆڕانكاری و گەشەی خێرای ئابووری و كۆمەڵایەتیی كۆریای باشوور پەنجەرەیەكی ناوازە و دەرفەتێكی گرینگ لە بەردەم هەرێمی كوردستان دەكاتەوە بۆ تێگەیشتن لە هۆكارە پاڵنەرەكان بۆ پەرەپێدانی ئابووری بە شێوەیەكی باشتر، لە ماوەی تەنیا یەك نەوە، چونكە كۆریای باشوور لە كۆمەڵگەیەكی كشتوكاڵیی هەژار توانی ببێتە هێزێكی پیشەسازیی هاوچەرخی بێ وێنە لە مێژووی وڵاتان. ناوازەیی و دەگمەنیی ئەزموونی كۆریای باشوور لەوەوە سەر دەگرێت كە گەشەی خێرا و فراوانی ئابووری بە خۆیەوە دیت، ئەمەش مانای وایە بەرهەمی گەشەی ئابووری بەشێوەیەكی دادپەروەرانە لەنێوان چینە كۆمەڵایەتییەكان دابەش كرا.
بێگومان تێگەیشتن لە نهێنییەكانی گەشەی خێرا و فراوانیی ئابووری كۆریا كارێكی ئاسان نییە، بەڵام تێگەیشتن لەو ئەزموونە بیرۆكە و زانیاری و وانەی ئەوتۆمان پێ دەدات كە بەهاكەی بە پارە ناتوانرێت بخەمڵێندرێت. لەبەر ئەو هۆكارە وەزارەتی ستراتیجی و دارایی كۆریای باشوور (MOSF)، و پەیمانگای پەرەپێدانی كۆریا (KDI) بەرنامەی گۆڕینەوە و بەشكردنی زانیاریی (KSP) یان لە ساڵی 2004 دامەزراند، بۆ بەشكردنی ئەزموونی پەرەپێدانی كۆریا و هاوكاریكردنی وڵاتانی تازەپێگەیشتووی ئارەزوومەند لە سوودوەرگرتن لەو ئەزموونە.

ئەزموونی پەرەپێدانی ئابووریی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ئاسیا بە سەركردایەتیی پڵنگەكان، بەتایبەتی كۆریای باشوور، بەوە جیادەكرێتەوە تاكە ئەزموونە كە توانیبێتی گەشەی ئابووریی گەورە و خێرا تێكەڵ بە دادپەروەری لە دابەشكردنی داهات بكات. لەبەر ئەوە چاكسازی پێویستە لەسەر بنەمای سوودوەرگرتن بێت لەو سیاسەتە سەركەوتووانە بۆ دووبارەكردنەوەی هەمان ئەزموون لە هەرێمی كوردستان.
چەندین توێژینەوە ئەنجام دراون بە مەبەستی دەستنیشانكردنی ئەو هۆكارانەی یاریدەدەر بوون لە سەركەوتنی ئەو ((موعجیزەیە)). لەبەر ئەوەی ئەو گەشەیە تەنیا پشتی بە پاشەكەوتی تاكەكان نە بەستووە، بەڵكو پشتی بە پێشكەوتنی تەكنەلۆجییش بەستووە، بۆیە پێشبینی كراوە گەشەی ئابووریی ئەو وڵاتانە لە دەیەكانی داهاتووش بەردەوام بێت.
لەبەر ئەوە بە هیوای سوودوەرگرتنی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەو ئەزموونە ناوازەیەی كۆریای باشوور، و دروستكردنی هەماهەنگی لەگەڵ ئەو دامەزراوەیە چیرۆكی پەرەپێدانی ئابووریی كۆریا دەگێڕینەوە.»