ستیڤن سیمباڵا پڕۆفیسۆری زانستی سیاسییە لە زانكۆی پێن ستەیت و خاوەنی چەندین پەرتووكە لە چەندین بواری گرنگدا، وەك بوارەكانی دیراساتی ئاسایشی نێودەوڵەتی، سیاسەتی بەرگری و كۆنتڕۆڵكردنی چەكی ناوكی. هەروەها وانەبێژی چەند بابەت و تایبەتمەندییەكی گرنگە، وەك پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان، سیاسەتی بەراوردكاری، سیاسەتی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا و فیكری سیاسی و.. هتد. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵ تاوتوێ كرد، كە پتر پەیوەست بوون بە ئەدا و سیاسەتی ئیدارەی سەرۆك جۆ بایدن لەسەر ئاستی جیهانی و پەیوەندییەكانی ئەمریكا بە هاوپەیمانەكانی و ئەولەوییەت و سیاسەتەكانی لە ئاست ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.

* دەمانەوێت سەرەتا لە پرسیارێكی گشتییەوە دەست پێ بكەین و، تێڕوانینی ئێوە لەبارەی ئەدای ئیدارەی سەرۆك جۆ بایدنەوە بزانین، بەتایبەتی ئەدای ئەم ئیدارەیە بۆ دووبارە دڵنیاكردنەوەی هاوپەیمانەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، دوای ئەوەی ئیدارەی پێشوو (ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ) نیگەرانی و نادڵنیاییەكی زۆری دروست كرد لەم رووەوە، ئایا پێت وایە ئیدارەی سەرۆك بایدن دەتوانێت كار لەسەر راستەڕێكردنەوەی ئەم هاوپەیمانێتییانە بكاتەوە؟
- گومان هەڵناگرێت كە سەرۆكی پێشوو (دۆناڵد ترەمپ) زیانێكی زۆری بە پەیوەندییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی لە ناتۆ گەیاند، كە تەنانەت گەیشتە ئەوەی سەرۆك ترەمپ هەڕەشەی دەرچوون و كشانەوە لە رێكخراوی ناتۆ بكات، ئەگەر بێت و ئەندامەكانی هەندێ لە مەرج و داواكارییەكانی جێبەجێ نەكەن. هەرچەندە پەیام و داوكارییەكەی ترەمپ تا راددەیەك لۆژیكی بوو، كە باسی لەوە دەكرد ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پارە و داراییەكی زۆر لە سوپا و سەربازەكانیدا خەرج دەكات لە پێناو پاراستن و بەرگریكردن لە وڵاتە پیشەسازییە پێشكەوتووەكانی رۆژئاوا، بەڵام كێشەكە ئەوە بوو سەرۆك ترەمپ بە چەشنێك ئەم داواكارییەی دەكرد، كە گومان و نیگەرانیی لای هاوپەیمانەكان دروست دەكرد، هەروەها داوای دەكرد بەشێكی زۆری داهاتەكانیان بۆ خەرجیی سەربازی تەرخان بكەن، ئێستاش ئەگەر بێمە سەر وەڵامی ئەوەی ئایا ئیدارەی سەرۆك بایدن تا چەند دەتوانێت ئەم پەیوەندییانە باشتر بكاتەوە و ئەو گومان و نادڵنیایی و نیگەرانییانە بڕەوێنێتەوە، ئەوا دەبێت سەرەتا ئاماژە بەو راستییە بكەین كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هێزێكە و لە چەند روویەكەوە بە درێژایی چەند دەیەی رابردوو لە داكشاندا بووە، ئەمەش حاڵەتێكی ناوازە و دەگمەن نییە لە مێژوودا، چونكە ئەوەی بەدی كراوە ئەوەیە كە زۆرجار هێزی مەزن دوچاری داكشان و پاشەكشە دەبنەوە، بەڵام كێشەكە ئەوەیە كە لە سەردەمی ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپدا ئەم كێشەیە هێندەی دیكە قووڵ بووەوە و تەنانەت گەیشتە ئەوەی كە وڵاتێكی وەك ئەڵمانیا رایبگەیەنێت كە چیتر چاویان لەوە نییە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا رۆڵی سەركردایەتی لە جیهاندا بگێڕێت، لەم روانگەیەوە پێم وانییە ئیدارەی سەرۆك بایدن بتوانێت هەموو ئەو نیگەرانییانە بڕەوێنێتەوە و هەموو بارەكە ڕاست بكاتەوە. هەرچەندە دەبێت ئەوەش لەبەر چاو بگرین كە سەرۆك جۆ بایدن خاوەنی ئەزموونێكی دوورودرێژە لە بواری سیاسەتی دەرەوەدا، چونكە ئەو بۆ ماوەی هەشت ساڵ جێگری سەرۆكی ئەمریكا بووەو رۆڵێكی گەورەی هەبوو لە گەڵاڵەكردنی سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی سەرۆك باراك ئۆبامادا، لە هەمان كاتدا ئەو بۆ ماوەی 36 ساڵ لە ئەنجومەنی پیراندا كاری كردووە و، چەندین ساڵ سەرۆكی لیژنەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئەنجومەنی پیران بووە، كە رەنگە بتوانین بڵێین بەراورد بە سەرجەم سەرۆكەكانی دیكەی ئەمریكا لە مێژوودا بایدن شارەزاترین كەسە لە بواری سیاسەتی دەرەوەدا، لەم روانگەیەوە من پێم وایە جۆ بایدن هەموو هەوڵێكی دەخاتەگەڕ بۆ باشتركردنی پەیوەندییەكان لەگەڵ هاوپەیمانەكانی ئەمریكا و چارەسەركردنی ئەو زیانانەی سەرۆك ترەمپ بەم پەیوەندییانەی گەیاندووە، دواتر نابێت ئەوەمان لەبیر بچێت كە پێشتر جۆ بایدنیش پشتیوانیی لە هەندێ بڕیار و سیاسەت كردووە كە بڕیار و سیاسەتێك نەبوون، پشتیوانییەكی بەربڵاویان لێ كرابێت، وەك بڕیاری داگیركردنی عێراق و پاڵپشتیكردنی حكومەتی ئیسڕائیل لە پەیوەندی بە چەندین سیاسەتی مشتومڕئامێزەوە، هەروەها لە رابردوودا پشتیوانی لە چەندین رژێمی دیكتاتۆری كردووە كە بە دۆست و هاوپەیمانی ئەمریكا هەژمار دەكران. لەبەر ئەوە رەنگە هەندێ كەس دوچاری بێهیوایی و نائومێدی ببنەوە لەوەی كە جۆ بایدن بتوانێت هەندێ لە سیاسەتەكانی سەرۆكی پێش خۆی بگۆڕێت. هەرچۆنێك بێت ئەوەی لە ئێستادا بەدی دەكەین، ئەوەیە كە جۆرێك لە دۆخی ئاسایی گەڕاوەتەوە بۆ نێو پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و كەشی باڵادەستی لە نێو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا، لەگەڵ ئەوەشدا دەتوانین بڵێین كە سەرەڕای ئەوەی كە سەرۆك بایدن دەیەوێت چارەسەری ئەو كێشانەی پەیوەندییەكانی ئەمریكا لەگەڵ هاوپەیمانەكانی بكات كە بە هۆی سیاسەتی ئیدارەی ترەمپەوە هاتوونەتەئاراوە، ئەوا هێشتا هەندێ دژواری هەر دەمێنن كە ناتوانێت زاڵ بێت بەسەریاندا، بە كورتی ناتوانێت هەموو برینەكان ساڕێژ بكات.
* هەر كە باسی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا دەكرێت لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەوا راستەوخۆ باس لە كێشە و گرژییەكانی نێوان ئەمریكا و ئێرانیش دەكرێت، بەتایبەتی پرسی رێككەوتنە ئەتۆمییەكە، ئێوە چۆن لەم بابەتە دەڕوانن؟
- ئەوەی تا ئێستا لە ئیدارەی سەرۆك بایدن و بەرپرسە باڵاكانی ئیدارەكەیەوە بەدی بكرێت، ئەوەیە كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەیەوێت دووبارە گفتوگۆكان لەگەڵ ئێراندا دەست پێ بكاتەوە و جارێكی دیكە ئەمریكا بگەڕێتەوە بۆ نێو رێككەوتنە ئەتۆمییەكە، كە ئەوە بوو لەم رۆژانەی دواییشدا ئەمریكا ئەمەی دووپات كردەوە، بەڵام رەنگە ئەمریكا بیەوێت مەرج و سازشی دیكە بە سەر ئێراندا بسەپێنێت، كە پێم وایە زەحمەتە ئەمە سەربگرێت، بەتایبەتی كە ئێران بەدگومانییەكی زۆری هەیە لەم رووەوە، دوای ئەوەی ئەمریكا لە سەردەمی ئیدارەی سەرۆك ترەمپدا لەم رێككەوتنە كشایەوە، واتە بۆ ئێران زەحمەتە جارێكی دیكە متمانە بە ئەمریكا بكاتەوە. دواتر دەبێت ئێمە ئەوە بزانین كە ئێرانییەكان كەسانێكی ناسیۆنالیستن و تەنانەت ئەگەر هاوڕا و هاوهەڵوێستیش نەبن لەگەڵ حوكمڕانیی باڵادەستی وڵاتەكەیاندا، بەڵام لە ئاست هەڕەشەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكادا یەكگرتوو دەبن، هەرچۆنێك بێت جۆ بایدن پێی وایە ئەو سیاسەتەی پێشتر ترەمپ پیادەی كردووە لە ئاست ئێراندا بەرهەمدار نەبووە و بێ ئاكام بووە. خاڵێكی دیكە لەم رووەوە كە دەمەوێت ئاماژەی پێ بكەم، ئەوەیە كە راستە پێشتر جۆ بایدن پشتیوانی لە هەندێ لە رژێم و دەسەڵاتدارە دیكتاتۆرییە هاوپەیمانەكانی ئەمریكا كردووە، هەروەك پێشتریش لە وەڵامی پرسیارەكاندا ئاماژەم پێكرد، بەڵام ئەوەی بەدی كراوە، ئەوەیە لەم ماوەی رابردوودا هەڵوێستەكانی پتر نزیك بوون لە پشتیوانیكردن لە برەودان بە مافەكانی مرۆڤ و برەودان بە دیموكراسی، كە ئەگەری ئەوە هەیە پەیوەندییەكانی لەگەڵ عەرەبستانی سعودیە كەم بكاتەوە، یان سنوورداری بكات، بە تایبەتی بەهۆی كوشتنی رۆژنامەنووسە سعودیەكە (جەمال خاشوقچی) و هەروەها بەهۆی شەڕی یەمەنەوە كە لەم رووەوە بینیمان بڕیاری ئەوەی دەركرد، حوسییەكانی یەمەن لە لیستی تێرۆر دەربهێنێت.
* زۆرجار باس لەوە دەكرێت كە هەر نزیكبوونەوەیەكی نێوان ئەمریكا و ئێران دەبێتە هۆی نیگەرانكردن و تەنانەت تووڕەكردنی ئیسڕائیلیش، كە ئێمە بینیمان لە ماوەی رابردوودا ئیسڕائیل هەڕەشەی لێدانی ئێرانی كرد، لە حاڵەتی روودانی هەندێ رێككەوتن و نزیكبوونەوە لە نێوان ئەمریكا و ئێراندا، بۆچوونی ئێوە لە بارەی پەیوەندیی نێوان ئیدارەی بایدن و ئیسڕائیلەوە چییە؟
- ئیدارەی سەرۆك بایدن هەوڵ دەدات جۆرێك لە پەیوەندییەكانی لەگەڵ فەلەستیندا دروست بكاتەوە و، هەندێ لە هاوكارییەكانیان بۆ بگەڕێنێتەوە، تەنانەت ئەگەر ئیسڕائیلیش بەرهەڵستیی ئەم كارە بكات، بەڵام بەداخەوە ئەم ئیدارەیە بەردەوام دەبێت لەسەر دەستەبەركردنی هاوكاری و پشتیوانیی سەربازی بێ كۆتوبەند بۆ ئیسڕائیل، واتە ئەم ملیۆنان دۆلارەی لە باجدەرە ئەمریكییەكان وەردەگیرێت و وەك هاوكاریی سەربازی بە ئیسڕائیل دەدرێت، هاوشان نابێت بە سەپاندنی كۆتوبەند، یان مەرجێكی دیاریكراو بەسەر ئیسڕائیلدا، بۆ نموونە ئەوە بەسەر ئیسڕائیلدا ناسەپێنێت كە پێویستە پابەند بێت بە رێساكانی یاسای نێودەوڵەتی مرۆیی، یان رێساكانی دیكەوە، هەروەها بە ئاشكرا رەخنە لە ئیسڕائیل ناگرێت.
* ئەگەر ئێوە لە پێگەیەكدا بن كە راسپاردەتان هەبێت بۆ ئیدارەی ئێستای ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، ئایا بە تێڕوانینی ئێوە ئەو سیاسەتە چییە كە پێویستە ئیدارەی سەرۆك جۆ بایدن بیگرێتەبەر لە ئاست ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا؟
- بە تێڕوانینی من، پێویستە ئیدارەی سەرۆك بایدن پشتیوانی لە بنەما بنەڕەتییەكانی مافەكانی مرۆڤ و یاسای نێودەوڵەتی بكات، بۆ نموونە بە ئاشكرا رای بگەیەنێت كە هەڵەیە حكومەتەكان بۆردومانی ئامانجە مەدەنییەكان بكەن، ئیدی ئەو وڵاتە سووریا بێت، یان عەرەبستانی سعودیە، یانیش ئیسڕائیل، هەروەها رای بگەیەنێت كە نابێت هیچ وڵاتێك هەوڵی درێژكردنەوەی دەستڕۆیشتوویی، یان بەرفراوانكردنی خاكەكەی بدات لە رێی بەكارهێنانی هێزی سەربازییەوە، ئیدی رووسیا بێت لە پەیوەندی بە هەرێمی كریمیاوە، یان ئیسڕائیل بێت لە پەیوەندی بە خاكە داگیركراوەكانەوە، یانیش مەغریب لە پەیوەندی بە سەحرای رۆژئاواوە. دواتر من پێم وایە گرتنەبەری سیاسەتێك كە گونجاو بێت لەگەڵ مافەكانی مرۆڤ و یاسای نێودەوڵەتیدا نەك هەر لە روی ئەخلاقییەوە دروستە، بەڵكو گرتنەبەری سیاسەتی لەم چەشنە دەبێتەهۆی ئەوەی گەلانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست رێز لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بگرن، هەروەها ئێمە ناتوانین رەخنە لە پێشێلكارییەكانی مافەكانی مرۆڤ بگرین لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئێرانەوە، ئەگەر ئێمە پشتیوانی رژێمەكانی سعودیەو میسر و ئیسڕائیل بكەین، لە كاتێكدا كە ئەوان سیاسەتی سەركوتكارتر پیادە دەكەن، هەروەها ناتوانین رەخنە لە رژێمی سووریا بگرین لەسەر ئەوەی شارەكان بۆرۆدومان دەكات، ئەگەر بێت و ئێمە بەرگری لە ئیسڕائیل بكەین كاتێك غەززە بۆردومان دەكات. بە كورتی باشترین سیاسەتێك كە ئیدارەی سەرۆك جۆ بایدن بیگرێتەبەر ئەوەیە كە دوو پێوەر نەگرێتەبەر و لە رەفتاری دووڕووانە دووربكەوێتەوە، بە واتایەكی دیكە رێساكانی یاسای نێودەوڵەتی بەسەر هەموواندا جێبەجێ بكات، بە چاوپۆشین لە پەیوەندییە ستراتیژیەكانمان لەگەڵ وڵاتاندا.