پرۆسەی خوێندن لەكوردستان بەهاوشێوەی سەرجەم وڵاتانی جیهان بەهۆی ڤایرۆسی كۆرۆناوە زیانێكی گەورەی بەركەوت، بۆ كەمكردنەوەی زیانەكانیش دوای ئەوەی ناوەندەكانی خوێندن بە رووی قوتابیاندا كرانەوە، وەزارەتی پەروەردە رێوشوێنی توندی خۆپارێزی جێبەجێ كردووە، ئەمەش هاوكاتە لەگەڵ ئامادەكردنی بودجەی وەزارەتی پەروەردە بۆ ساڵی 2021، بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسانەو چەند بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار ئەم دیمانەیەمان لەگەڵ دكتۆر ئالان حەمە سەعید وەزیری پەروەردەی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەنجام دا و، بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* پێش ئەوەی ڤایرۆسی كۆرنا بڵاو ببێتەوە و ناچاربن لە مانگی شوباتی 2020 دەرگای قوتابخانەكان دابخەن، كابینەی نۆیەم بەرنامەیەكی گشتگیر و هەمەلایەنەی بۆ پرۆسەی پەروەردە و خوێندن هەبوو، ئایا هێڵە گشتییەكانی ئەو بەرنامەیە چین و تاچەند بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا بووە ئاستەنگ بۆ جێبەجێكردنی ئەو بەرنامەیە؟
- پەتای كۆرۆنا هەروەكو چۆن كاریگەریی خراپی لەسەر هەموو بوار و سێكتەرو كایەكانی ژیان لە جیهاندا هەبووە، هەرواش كاریگەریی خراپی لەسەر پرۆسەی خوێندن هەبووە، بە تەئكید لە هەرێمی كوردستانیش كاریگەرییە نەرێنیەكانی بۆ سەر كەرتی پەروەردە و خوێندن و خوێندنی باڵاش هەبووە. لە26ی مانگی شوباتی ساڵی 2020 بەناچاری وەكو حاڵەتێكی خۆپارێزی پێشوەختە و بۆ پاراستنی سەلامەتیی قوتابیان و مامۆستایان و فەرمانبەران دەرگای قوتابخانەكانمان داخست، ئەوە بوو لە 1ی ئاداری 2020 یەكەم حاڵەتی كۆرۆنا لەهەرێمی كوردستان تۆماركرا و، حكومەتی هەرێم رێوشوێنی توندی گرتە بەر بۆ پاراستنی گیانی هاووڵاتیانی. هەرچەندە كۆرۆنا و داخستنی ناوەندەكان كاریگەریی لەسەر پرۆسەی خوێندن و فێربوون هەبوو، وەزارەتی پەروەردە بە هەوڵ و ماندووبوونی مامۆستایان و فەرمانبەران و ستافی پەروەردەكان توانیمان ساڵی 2019 و 2020 بە رێژەی 78%ی پڕۆگرامەكانی خوێندن و وانەكان لە قوتابخانەكان بخوێنین. لە پێناو كەمكردنەوەی ئەم كاریگەرییەش توانیمان قوتابخانەی ئەلیكتڕۆنی و تەلەفزیۆنی پەروەردەیی كە دواتر كرایە كەناڵێكی ئاسمانی بۆ قوتابیان بەردەست بكەین، خۆی لەخۆیدا قوتابخانەی ئەلیكتڕۆنی و تەلەفزیۆنی پەروەردەیی ئەزموونێكی نوێی سەركەوتووی حكومەت بوو بۆ كەمكردنەوەی شوێنەوارەكانی كۆرۆنا. سەبارەت بە هێڵە گشتییەكانی كارنامەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە بواری خوێندن و پەروەردە، كە كارنامەیەكی فرەجۆر و گرنگ بوو لە سەرجەم ئاستەكانی چاكسازیی ئیداری و گەشەپێدانی پەروەردە و خوێندن و دروستكردنی چەندین قوتابخانەو تەواوكردنی پڕۆژە تەواونەكراوەكان، هەر دوای 30 رۆژی دەستبەكاربوونی كابینەی نۆیەم ئێمە كارنامەیەكمان بە وردەكارییەكانیەوە ئاراستەی ئەنجومەنی وەزیران كرد، كە جگە لە بونیاتنانی ژێرخانی خوێندن، گرنگییەكی زۆرمان بە پێشخستنی خوێندن و پڕۆگرامەكان و لایەنی پەرەپێدانی مرۆیی دابوو، بەڵام داخستنی ناوەندەكانی خوێندن بەهۆی كۆرۆناوە وەكو هەموو پرۆسە و بوارەكانی دیكە بێ زیان لێی دەرنەچووین.

* هەندێك لەوانەی لە ستراتیژیەتی سیاسەتی پرۆسەی پەروەردە و خوێندن شارەزان، ئاماژە بەوە دەكەن، كەمی و قەرەباڵغیی قوتابخانەكان لە كوردستان هۆكاری سەرەكی بوون بۆ ئەوەی وەزارەتی پەروەردە بە هەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی تەندروستی ناچار بن دەوامی قوتابخانەكان رابگرن، ئایا تاچەند كەمی و قەرەباڵغیی قوتابخانەكان ئاستەنگن بۆ پرۆسەی پەروەردە و خوێندن و بەرنامەی ئێوە بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە چییە و بەنیازن چۆن مامەڵەی لەگەڵ بكەن؟
- كەمی و قەرەباڵغیی قوتابخانەكان لە كوردستان گرفتێكی سەرەكی ژێرخانی پەروەردەو خوێندنە لە هەرێمی كوردستان، تەنانەت كەمیی میلاكاتی مامۆستاش بە هەمان شێوە گرفتێكی دیكەیە، قەرەباڵغیی ناو ناوەندەكانی خوێندن زیانی گەورەی بۆ پرۆسەی خوێندن و دابینكردنی ژینگەیەكی تەندروست و گونجاو و ستانداردی پێشكەوتووی جیهانیش هەیە، بۆ چارەسەركردنی هەردوو گرفتەكە ئێمە لە وەزارەتی پەروەردە هەر لەگەڵ دەستبەكاربوونی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان پلان و بەرنامەیەكی گشتگیرو فراوانمان دانابوو بۆ ئەوەی چەندین قوتابخانەی نوێ دروست بكەین و، چەندین قوتابخانەی دیكە نۆژەن بكەینەوەو، ژمارەیەكی دیكەش كە پێی دەوترا پڕۆژە تەواونەكراوەكان دەست بە جێبەجێكردنی بكرێتەوە. ئەوە بوو سەرەڕای كۆرۆنا و قەیرانی دارایی كە دوو گرفتی گەورەن، توانیمان 36 قوتابخانە و باخچەی نوێ دروست بكەین و بیانخەینە خزمەتەوە، 278 باخچە و قوتابخانەی دیكەش نۆژەن بكەینەوە، هەروەها چەندین رێگەش گیرایە بەر بۆ چارەسەركردنی گرفتی میلاكاتی مامۆستایان، تەنانەت لەبەرنامەدایە سوود لەو فەرمانبەرانە وەربگیرین كە لەناو میلاكاتی وەزارەتی پەروەردە دەیانەوێت وانە بڵێنەوەو ببنە مامۆستا، ئەمەش هەندێك رێوشوێنی پێویستە كە ئەگەر دۆخی كۆرۆنا رێگا بدات، بەڵنیاییەوە جێبەجێی دەكەین و، لە ئایندەدا سوود لەم بابەتە وەردەگرین و كاریگەیی باشیشی دەبێت. بەشێوەیەكی گشتی وەزارەتی پەروەردە ئەوەی پێی كراوە ئەنجامی داوە و لەم پێناوەشدا بە چوار ئاراستە كارمان كردووە:


1- تەواوكردنی ئەو قوتابخانانەی كە لەناو (پڕۆژە تەواونەكراوەكان)دا بوو.
2- ئەو پڕۆژانەی لەسەر بودجەی پەرەپێدانی پارێزگاگاندا جێگیر كراون.
3- ئەو دەستپێشخەرییەی دەستەی وەبەرهێنانی كوردستان كە لەگەڵ وەزارەتی پەروەردە كردوویەتی، پێكەوە توانیومانە چەند قوتابخانەیەك دروست بكەین.
4- هاندانی سەرمایەداران و خۆبەخشەكان و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی بۆ دروستكردنی باخچە و قوتابخانەی نوێ .
* ئەوەی جێگەی خۆشحاڵییە ئەوەیە كە حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ ئەمساڵ پڕۆژەی یاسای بودجەی ئامادە كردووە، ئەمەش مانای ئەوەیە هەموو وەزارەتەكان پلانی خۆیان لەو بودجەیە تۆمار دەكەن، دەمانەوێت بە راشكاوی بزانین لە پرۆژە بودجەی ئەمساڵدا (بە هەردوو بارەكەی، ئەگەر بەغدا پارە بنێرێت، یان نەینێرێت) پشكی وەزارەتی پەروەردە لەو بودجەیە چەندە و بەرنامەی بۆ خزمەتگوزاریی پەروەردە و خوێندن چۆنە كە لە پڕۆژە یاسای بودجەدا ئامادە كراوە؟
- ئامادەكردنی پرۆژە یاسای بودجە و لەناویشیدا پشكی وەزارەتی پەروەردە لەو بودجەیە هەنگاوێكی گرنگی دیكەی حكومەتی هەرێمە، ئێمە هەرچی پلان و بەرنامەی خۆمان هەیە لەچوارچێوەی ئەو بودجەیەدا جێگای دەكەینەوە، بە خۆشحاڵییەوە ئەم بابەتە بەرەو پێشەوە چووە، لەدوای زنجیرەیەك كۆبوونەوەی گرنگ لەنێوان وەزارەتی پەروەردەو وەزارەتەكانی پلاندانان و دارایی كراون، واتە بۆ بودجەی بەكارخستنمان لەگەڵ وەزارەتی پلاندانان گفتوگۆ و دانیشتنەكانمان بە ئەنجام گەیاندووە، ئەوەشی دەمێنێتەوە تایبەت بە بودجەی وەبەرهێنان هەرچی بۆچوون و دیدگای وەارەتی پەروەردە هەیە، بە وەزارەتی پلاندانان دراوە، بڕیاری كۆتاییش دەكەوێتە دەسەڵاتی ئەنجومەنی وەزیران، تاوەكو پشك و پڕۆژەكانی وەزارەتی پەروەردەش لەگەڵ سەرجەم پڕۆژە یاسای بودجەكەدا بۆ گفتوگۆ و پەسەندكردن رەوانەی پەرلەمانی كوردستانی بكرێت .
* دوای ماوەیەك چاوەڕوانی لەسەرەتای ئەم مانگە دەرگای قوتابخانەكان بە رووی قوتابیان كرایەوە و پرۆسەی خوێندن دەستی پێكردەوە، دەوامیش كراوە بە رۆژێك نا رۆژێك، ئایا تاچەند لە چوارچێوەی ئەم بەرنامەیە دەتوانرێت مەنهەج بۆ ئەمساڵ تەواو بكرێت؟
- بەپێی ئەو بەرنامەیەی دانراوە، قوتابیان وەرزی یەكەم دەخوێنن و دەوام بەشێوەی نۆرە دەبێت، تا كاتی ئەنجامدانی ئەم دیدارە لەگەڵ گۆڤاری گوڵان دۆخەكە لە رووی تەندروستییەوە لەژێر كۆنتڕۆڵدایە و لەگەڵ وەزارەتی تەندروستی رۆژانە چاودێری و بەدواداچوونی دۆخەكە دەكەین، لە ئێستادا لەهەوڵی ئەوەداین بە شێوەیەكی باشترو توندتر رێنماییەكانی خۆپارێزی لە ناوەندەكانی خوێندن جێبەجێ بكەین، كاتێكمان لەبەردەستدایە بۆ ئەوەی بتوانین پڕۆگرامەكانی وەرزی یەكەم تەواو بكەین، هەموو ناوەندەكانی خوێندن لە قۆناغەكانی یەكەم تا قۆناغی 11 بۆ وەرزی یەكەم دەخوێنن، جگە لە قۆناغی 12 كە هەموو رۆژێك دەوام دەكەن، بۆ ئەوەی ئامادە بن بۆ تاقیكردنەوە گشتییەكانی سەری ساڵ كە بە تاقیكردنەوەكانی وەزاری ناسراوە.
* ئەوەی لە ماوەی داخستنی قوتابخانە حكوومییەكان هەستمان پێكرد، ئەوە بوو كە قوتابخانە ئەهلییەكان بەردەوام بوون لە پرۆسەی خوێندن بە شێوەی (ئۆلاین) و رۆژانە قوتابیان بە ئۆنلاین وانەكانی خۆیان دەخوێند، ئەمەش جۆرێك جیاوازی لە ئاستی قوتابیانی قوتابخانە ئەهلییەكان و قوتابخانە حكوومییەكان دروست كردووە، بۆ رێگەتان دا ئەم جیاوازییە دروست بێت و بۆچی لە قوتابخانە حكوومییەكانیش خۆێندنی ئۆلاین (نەك ئەلیكتڕۆنی) بەردەوام نەبوو؟
- تەواوی قوتابخانە ناحكوومییەكان، یان بە شێوازی ئەلێكتڕۆنی یان بە شێوازی ئۆنلاین خوێندوویانە، ئێمەش لە وەزارەتی پەروەردە بۆ گشت قوتابیان خوێندنی ئەلیكتڕۆنیمان بەردەست كرد، كە تێیدا وانەكان تۆمار كرابوون، بە دڵنیاییەوە ئەمجۆرە خوێندنە لەگەڵ ئەم دۆخە سەختەی كۆرۆنا و قەیرانی دارایی ئەزموونێكی نوێ بوو، ئاسانیش نەبوو، هەموومان دەزانین خوێندنی ئۆنلاین جگە لەوەی پێویستی بە راهێنانی باش هەیە، پێویستی بە پێداویستی و بوون و سەقامگیریی دۆخی هێڵەكانی ئەنتەرنێت و كارەبایەكی سەقامگیر هەیە، بۆیە ئێمە دیزاینی پلاتفۆرمێكی پەروەردەیی فێربوونمان كرد لە چوارچێوەی پڕۆژەی قوتابخانەی ئەلیكتڕۆنی، تاوەكو قوتابیانی ئێمەش بتوانن دەستیان بگات بە وانەكان. دواجار كاتێك گەڕاوینەتەوە بۆ ناو ناوەندەكانی خوێندن قوتابیانی ئێمە بە شێوازی ناو پۆل دەخوێنن، كە باشترین شێوازی خوێندنە و هیچ گرفتێكمان بۆ دروست نەبووە، ئەوەی سوودی لە خوێندنی ئۆنلاین نەكردبێت، دەتوانێت لەم ماوەیەدا قەرەبووی بكاتەوە.
* لەگەڵ ئەوەی نرخی دینار بە رێژەی 20% بەرامبەر دۆلار شكاوە، بەڵام قوتابخانە ئەهلییەكان هەر بە دۆلار پارەی خوێندن لە قوتابیان وەردەگرن، ئەمەش مانای ئەوەیە بە رێژەی 20%ی نرخی خوێندن لەسەر باوك و دایكی قوتابیان زیادی كردووە، ئایا ئێوە ئاگاداری ئەم پرسەن؟ ئایا بەنیاز نین كارێك بكەن بۆ ئەوەی قوتابخانەكان بە دینار پارەی خوێندن وەربگرن؟
- وەرگرتنی پارەی خوێندن لە قوتابخانە ناحكوومییەكان پەیوەندی بەو فەرمانەوە هەیە كە مۆڵەتی پێ وەردەگیرێت، واتا شێوازی دیاریكردنی كرێی خوێندن بە دۆلار یان بە دینار دیاری دەكرێت، زۆربەی هەرە زۆری قوتابخانە ناحكوومییەكان بە دراوی دیناری عێراقی مۆڵەتیان پێ دراوە و ژمارەیەكی سنووردارو كەم نەبێت، كە بە دۆلار مۆڵەتیان پێ دراوە. بۆ هاوكاریكردنی قوتابیان و خانەوادەكانیان و بە رەچاوكردنی دۆخەكە داشكاندمان لە سەر كرێی خوێندن لە 20% بۆ نیوەی ساڵی قوتابخانە لۆكاڵی و ناحكوومی و لە 15%یش بۆ قوتابخانە ئەنتەرناشناڵەكان بۆ وەرزی یەكەم كردووە.
* سەبارەت بە قۆناخی 12ی بنەڕەتی كە پێویستە مەنهەج تەواو بكەن و تاقیكردنەوەی وەزاری ئەنجام بدەن، دیارە ئەوانەی ئەمساڵ لە پۆلی 12 و ساڵی پار لە پۆلی 11 بوون، تەنیا نیو مەنهەجیان تەواو كردووە، ئەمساڵیش بارودۆخەكە بەو شێوەیە بووە كە چەندین مانگ دواكەوتوون، ئایا تاچەند ئەم قۆناخە كە ساڵێكی دیكە دەچنە زانكۆ، ئاستی خوێندن لە كوردستان دێنێتە خوارەوە؟
- ئەگەر بڕوانیتە ساڵنامەی خوێندنی وەزارەتی پەروەردە، ئێمە تاكو رۆژی 25ی شوباتی 2020 لە ناوەندەكانی خوێندن دەواممان كردووە، واتا ساڵی 2019 – 2020 ساڵێكی ئارام بوو تا ئەو كاتەی لە 26ی شوباتی 2020 پشوومان راگەیاند، لەگەڵ ئەمەشدا قۆناغی 11ی ساڵی رابردوو نیوەی مەنهەجیان تەواو كردووە، ئەمە وێڕای ئەوەی لە مانگی ئادار دوو هەفتە واتا 14 رۆژ پشووی نەورۆز و یاد و بۆنەكان دێت، بە واتایەكی دیكە جددییەتی خوێندن لە وەرزی دووەم لە مانگی 4 دەبێت و لەمانگی پێنج داخڵی تاقیكردنەوەكانی وەرزی دووەم دەبین، كە بەتاقیكردنەوەی سەری ساڵ ناسراوە، بۆیە ساڵی رابردووی خوێندن قوتابیان تەنیا مانگی چواریان بە تەواوەتی لەدەست چوو، بەڵام ئەو مامۆستایانەی كە پۆلی 12 دەڵێنەوە، دەتوانن هاوكار بن بەوەی هەر بابەتێك ناڕوونی بۆ قوتابیان هەبێت، پێیان بگەیەنن. هەموو ئەو تێبینی و سەرنجانەی بەڕێزتان لەبەرچاو دەگیرێت، بەڵام نابێت هیچ كەسێك ئەوەی لەبیر بچێت كە كۆرۆنا زیانی بۆ هەموو جیهان و هەموو سێكتەر و كایەكانی ژیان هەبووە، لەناویشیاندا پەروەردە و پرۆسەی خوێندن.