ئامادەكردنی پڕۆژەی بودجەی ساڵی 2021 و زنجیرە چاكسازییەكانی بواری كارگێڕی و دارایی و چاوخشاندنەوە بە خەرجی گرێبەستە نەوتییەكان ئومێدێك دەبەخشێتە گۆڕانكاری لە بارودۆخەكە و چارەسەركردنی كێشەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم، بەوەی ئەگەر بەغداش پابەندی ئیلتزاماتەكانی نەبێت بە ناردنی پشكی هەرێمی كوردستان، حكومەتی هەرێمی كوردستان بەپێی ئەو داهاتەی لەبەردەستیدایە هەر 30 رۆژ جارێك مووچە دابەش بكات، گۆڤاری گوڵان لەسەر ئەم پرسە و چەند بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار چەند پرسیارێكی ئاراستەی د. عەبدولحەكیم خەسرەو سەرۆكی فەرمانگەی هەماهەنگی و بەدواداچوون كرد.

* ئایا دەكرێت بە پشتبەستن بە هەوڵەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە رێكخستنەوەی داهات و خەرجییەكان و جێبەجێكردنی پرۆسەی چاكسازی بتوانرێت 30 رۆژ جارێك مووچەی فەرمانبەران بدرێت؟
- حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبەردەم چەندین تەحەددای قورسدایە، هەموو ئەم تەحەددایانە وای كردووە، بارودۆخی دارایی هەرێمی كوردستان خراپ بێت، لە دەستپێكی كاری كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا حكومەت كارنامەیەكی باش و پێشكەوتووی دەركردو لە چەندین بواردا دەستی بەجێبەجێكردنی كردووە، هەر ئەمەش بوو وای كرد،رێگا بە داڕمانی گەورە نەدرێت، كە سەرەڕای كۆرۆنا و قەدەغەكردنی هاتوچۆو داخستنی سەرتاسەری و بڕینی پشكی هەرێمی كوردستان لەبودجەی عێراق و دابەزینی بەهای نەوت، پرۆژە خزمەتگوزارییەكان و بەڕێوەبردنی كاروباری هاووڵاتیان رانەگیرێت، لە ئێستادا حكومەتی هەرێمی كوردستان دەتوانێت بەپێی پلانێكی تایبەت و بەپێی قەبارەی ئەو داهاتەی لەبەردەستیدایە مووچەكان لەكاتی خۆیدا بدات و مامەڵە لەگەڵ بارودۆخە ناهەموار و قەیرانەكەدا بكات، بەتایبەتی گەر بێت و گرفتێكی گەورەی وەكو كۆرۆنا و داخستن و هاتنە پێشەوەی رووداوێكی كتوپڕی دیكەی گەورە روونەدات. لەئێستادا هەموو پلانی حكومەت ئەوەیە مانگانە بەپێی ئەو داهاتەی لەبەردەستیدایە مووچە بگاتە دەستی مووچەخۆران بۆ ئەوەی جووڵەی بازاڕ رانەوەستێت و سیولەی پارە لە بازاڕەكاندا هەبێت و كاروكاسبی رانەوەستێت و خەڵكی نەك هەلی كار لەدەست نەدەن، بەڵكو هەلی كاری نوێش بەپێی پرۆسەی فرەچەشنكردنی ئابووری دابین بكرێت.


* سەبارەت بە زیادكردنی داهاتی ناوخۆ كە یەكێكە لەپرۆسە قورس و ئاڵۆزەكان، هەنگاوێكیشە بۆ دەربازبوون لە قەیرانی دارایی؛ ئایا حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ زیادكردنی داهاتەكانی لەسەر چ بنەمایەك كار دەكات؟
- حكومەتی هەرێمی كوردستان بە دوو ئاراستە توانیوێتی لاسەنگیی باری دارایی رابگرێت، ئەمەش لە رێگەی كەمكردنەوەی خەرجییەكان تا نزمترین ئاست و زیادكردنی داهاتەكان بە مەرجێك باری سەرشانی هاووڵاتیان قورس نەبێت، لەم پێناوەشدا چاكسازیی لە كۆمەڵێك بوار و سێكتەری جیاجیا دەستی پێ كردووە، جگە لە چاكسازیی لە بواری مووچە و خانەنشینی و چاكسازی لەو كەسانەی كە لە جارێك زیاتر سوودمەندن لە مووچە و بەشێكی لەوانە مووچەكانیان بڕدراوە و دووبارە چاوخشاندنەوەمان بە سیستەمی ماف و ئیمتیازەكان دەست پێ كردووە، هاوكات لە رێگەی چاوخشاندنەوەی بە سیستەمی باج و دەركردنی كۆمەڵێك رێنمایی و راسپاردەی نوێ و رێگەنەدان بەلێخۆشبوونی باج و جێبەجێكردنی ماددە و بڕگەیەكی زۆر لە یاسای چاكسازی پارەیەكی زۆر بۆ گەنجینەی حكومەت گەڕایەوە، لە هەمووشی گرنگتر جێبەجێكردنی چاكسازیییە لە دۆسێی نەوتدا، هەروەها توانیومانە موڵكی دەوڵەت بپارێزین و جەردی داهاتەكانی بكەین و بە شێوەیەكی رێكوپێك كۆنتڕۆڵ و سەرپەرشتی بكرێت، ئەمە جگە لە داهاتی وەزارەتەكان كە هەر هەمووی دەخرێنەوە ناو گەنجینەی گشتی و بە سیستمێكی تایبەت و رێكوپێك بۆ وەزارەتەكان تەرخان دەكرێتەوە.


* سەبارەت بە گرێبەستەكانی نەوت، باسی چاكسازیت كرد لەو دۆسێی گرنگە؛ ئایا حكومەتی هەرێمی كوردستان چاوخشاندنەوە دەكات بە سەرجەم گرێبەستە نەوتییەكان، بەتایبەتی دوای ئەوەی ئێستا كەمال ئەتروشی وەك وەزیری سامانە سرووشتییەكان متمانەی لە پەرلەمان وەرگرتووە؟
- چاكسازی پرۆسەیەكی فراوان و گشتگیرە؛ یاسای چاكسازی بەشێكی ئەم پرۆسە گرنگەیە، هەڵبەتە دۆسێی نەوت و غازیش بە یەكێك لەو بوارانە دادەنرێت كە پرۆسەی چاكسازی دەیگرێتەوە، لە ئێستادا تێچوون و خەرجییەكانی دەرهێنان و بەرهەمهێنان و ناردنە دەرەوەی نەوتی خاو زۆر زۆر بەرزە، ئەم تێچوونە بەرزە و ئەو شێوازەی بەرهەمهێنانی نەوتیش پەیوەستە بە سرووشتی جیولۆجی و پرۆسەی دەرهێنان و ناردنە دەرەوەو فرۆشتنی نەوتی هەرێم، ئێستا توانای ئەوەمان هەیە چاوخشاندنەوەو پێداچوونەوە بە گرێبەستەكان و كەمكردنەوەی تێچوونەكانی بەرهەمهێنانی نەوت بكەین، هەڵبەتە بوونی دكتۆر كەمال ئەتروشی بە وەزیری سامانە سرووشتییەكان كە لە پەرلەمان متمانەی پێ درا، وەكو كەسایەتییەكی شارەزا رۆڵی باشی لە پرۆسەی چاكسازیی لەدۆسێی نەوت و غاز دەبێت، یەكەمین ستراتیژیەتی وەزارەتی سامانە سرووشتییەكانیش كەمكردنەوەی تێچوون و خەرجییەكانی دەرهێنان و بەرهەمهێنانی نەوت دەبێت.


* رێكخستنەوەی دەروازە سنوورییەكان و گومرك لە سەرانسەری هەرێمی كوردستاندا بە یەكێك لە بوارە هەستیارو گرنگەكان دادەنرێت، ئایا ئاستەنگەكانی بەردەم كۆنتڕۆڵكردنی خاڵە سنوورییەكان و رێگرتن لە قاچاخچێتی چووەتە بواری جێبەجێكردنەوە؟
- رێكخستنەوەو رێگرتن لە دیاردەی قاچاخچێتی و كۆنتڕۆڵكردنی دەروازە سنوورییەكان بابەتێكی گرنگ و هەستیاریشە، بۆیە هەر لە سەرەتای دەستپێكی كاری كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، بڕیاری چاكسازییەكانمان داوە لە دەروازە سنوورییەكان، چ لە رووی گرێبەستەكانی تایبەت بە دەروازە سنوورییەكانەوە بێت، یان زیادكردنی پشكی حكومەت لەگەڵ كۆمپانیا پەیوەندیدارەكان، هەروەها لە دووبارە داڕشتنەوە و دەستنیشانكردنی هەر خزمەتگوزارییەك كە كۆمپانیاكان پێشكەشی دەكەن لە رووی ئەوەی؛ ئایا حكومەتی هەرێمی كوردستان خۆی دەتوانێت ئەم خزمەتگوزارییە پێشكەش بكات؟ ئەگەر ناتوانێت چی بكرێت بۆ ئەوەی لە رووی كوالێتییەوە ئەدای خزمەتگوزارییەكان بەرز بكرێنەوە و، لەهەمان كاتیشدا پشكی حكومەتی هەرێمی كوردستان زیاتر بێت و، نەشبێتە بارگرانی لە سەر هاووڵاتیان، بە شێوەیەكی گشتی خۆشبەختانە لە رێكخستنەوەی خاڵە سنوورییەكان و كۆنتڕۆڵكردنی داهات و بەرزكردنەوەی كوالێتیی خزمەتگوزارییەكان نووسینگەی بەڕێز سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان و وەزارەتی دارایی كاری باشیان ئەنجام داوە، بەتایبەتی لە بواری نەهێشتنی لێخۆشبوونی گومرگی كە داهاتێكی زۆر باش لەم بوارەدا بەفیڕۆ دەچوو.
* هەموو پرۆسەیەكی چاكسازی و پەرەپێدانێكی ئابووری پێویستی بە كەرتێكی تایبەتی بەهێز هەیە؛ كەرتێكی تایبەتی بەهێز بەو واتایەی ببێتە سەرچاوەی داهات و هەلی كار و بەرزكردنەوەی ئەدای پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكان و فراوانبوونی وەبەرهێنان لە كەرتە بەرهەمهێنەكان، ئایا چاكسازییەكان لە بواری كەرتی تایبەتیش دەستی پێكردووە ؟
- زۆربەی چاكسازییەكانی كەرتی گشتی كەرتی تایبەتیش دەگرێتەوە، چونكە هەردوو كەرتی گشتی و كەرتی تایبەت لە زۆربەی بوارەكاندا هاوبەشن و پەیوەندییەكی راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆیان پێكەوە هەیە، بۆ نموونە لە كەرتی وەبەرهێنان و زیادكردنی هەلی كار قۆناغی باشمان بڕیوە، بەو ئاراستەیەش كاردەكەین كە جووڵەی ئابووری و بەرهەمی ناوخۆ زیاد بێت، دەستەی وەبەرهێنانی كوردستان ئاراستەی وەبەرهێنانی بەرەو كەرتەكانی كشتوكاڵ و پیشەسازی گۆڕیوە و چاوخشاندنەوەی بە زۆربەی ئەو گرێبەستانەشدا كردووە كە گەورەكۆمپانیاكان لەگەڵ وەزارەتە پەیوەندیدارەكان كاری هاوبەشیان هەیە، ئەمە جگە لەوەی لێخۆشبوونی گومركی كە لە زۆر بواردا هەبوو، بەشێكی لە چوارچێوەی یاسا و رێنمایی بوو، لە ئێستادا لێخۆشبوونی گومركی و باجەكانمان تا راددەیەكی زۆر باش رێكخستووەتەوە و كۆنتڕۆڵمان كردووە، كە پێشتر بەشێكی زۆری داهات لەم رێگەیەوە بەفیڕۆ دەچوو، لەئێستادا لێخۆشبوونی گومرگی تەنیا بواری پەرەپێدان و پشتگیریكردنی بەرهەمی ناوخۆیی دەگرێتەوە.
* زیادكردن و ئاراستەكردنی كەرتی تایبەت بەرەو كەرتێكی بەرهەمهێن؛ بۆ ئەوەی چیتر ئەوەندە پشت بە داهاتێكی نەوتی نەبەسترێت، ئایا لەم رووەوە تاچەند لە رووی پراكتیكییەوە هەنگاو نراوە؟
- رەنگە قەیرانی دارایی رێگرێكی سەرەكی بێت بۆ خێرانەكردن لە پرۆسەی فرەچەشنكردنی ئابووری، بەڵام هاوكات قەیرانی دارایی و ئابووری هاندەرێكیشە بۆ ئەوەی چاوخشاندنەوە بە پەیكەری ئابووریی هەرێم و كەرتەكانی بكرێت، جێبەجێكردنی سیستەمێكی پێشكەوتووی ئابووری بە پێشخستنی كەرتی پیشەسازی و كشتوكاڵ دەبێت، كە لە چوارچێوەی دووبارە داڕشتنەوەی سیاسەتی بازرگانی، سەرمایەدار و وەبەرهێنەكانمان هان بدرێن بۆ ئەوەی سەرمایەكانیان ئاراستەی كەرتی پیشەسازی و كشتوكاڵی بكەن.
* ئەندامی شاندی دانوستانكارن لەگەڵ گفتوگۆكانی حكومەتی هەرێم لەگەڵ حكومەتی عێراقدا، ئایا تاچەند عێراق جددییە لە گەیشتن بە رێككەوتن؟ لە ئەگەری رێكنەكەوتن تاچەند گرفت و كێشە داراییەكانی هەرێم بەردەوام دەبێت؟
- لە دوای كۆرۆنا بارودۆخی سیاسی و ئابووری لە نێوخۆی عێراق و هەرێم و نێودەوڵەتیدا گۆڕانكاریی بەسەردا هاتووە، قەیرانی دارایی نەك تەنیا هەرێمی كوردستان، بەڵكو عێراق و وڵاتانی دنیاش دووچاری بوون، دووبارە داڕشتنەوەی پەیوەندییەكان و گەیشتن بە تەكامولی ئابووری لەگەڵ عێراق و وڵاتانی دراوسێ پێویستە و ستراتیژییەتی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش بەو ئاراستەیە دەڕوات، بۆ ئەوەی هەمووان پێگەوە رووبەڕووی قەیرانەكان ببینەوە و لەخزمەتی هاووڵاتیان و سەقامگیریی ئاسایشی ناوچەكە بین. سەبارەت بە گفتوگۆ و رێككەوتنەكانی نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراق بەتایبەتی لەسەر بەشە بودجەی هەرێم، حكومەتی هەرێم هەمیشە جددییەتی هەبووە لە رێككەوتن، ئەنجامدانی ریفراندۆمیش بە هۆی ئەوە بووە كە بەردەوام هێزە عێراقییەكان نایانەوێت بەپێی دەستوور مامەڵەمان لەگەڵ بكەن، لەگەڵ ئەمەشدا ئێمە لە چوارچێوەی شەفافییەتدا هەموو هەوڵەكانی خۆمان خستۆتەگەڕ بۆ ئەوەی پێكەوە كار بكەین و لەگەڵ لێژنەی دارایی دانیشتووین و هەموو ئەو بەند و بڕگانەی لە یاسای بودجە هاتووە، لەگەڵ حكومەتی ناوەندی لەسەری رێككەوتووین، هەرچەندە رەنگە كەمترین ئاستی شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان بەدەست بهێنین، بەڵام قبووڵمان بووە، ئەوەش تەنیا بە مەبەستی رێككەوتن و زامنكردنی بەشێك لە شایستە داراییەكانی مووچەخۆران و خەڵكی كوردستان بووە، لەگەڵ لێژنەی دارایی و لایەنەكان جەختمان لەسەر ئەو خاڵە كردووەتەوە: هەرێم و بەغدا پێكەوە رووبەڕووی قەیرانەكان ببینەوە و لەپێناو خەڵكی كوردستان و عێراقدا بەشدار بین لە گەشەپێدان و تێپەڕاندنی قۆناغە سەختەكەی دوای داعش بەرەو ئاوەدانی، چونكە دواجار سەقامگیری و ئاسایشی ناوچەكانی دیكەی عێراق كاریگەری دەبێت لەسەر بووژانەوەی هەرێمی كوردستان و بەپێچەوانەشەوە بووژانەوەی هەرێم كاریگەری دەبێت لەسەر بووژانەوەی عێراق و سوودمەندبوونی هەموو ناوچەكانی دیكە.

سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان بەردەوام هەوڵی داوە لەگەڵ عێراقدا رێك بكەوێت، بە هەمان شێوەش لەم كابینەیەدا نییەتێكی باش هەیە بۆ رێككەوتن لەسەر سەرجەم دۆسێكانی نەوت و دەروازە سنوورییەكان و پشكی هەرێم لەبودجەی گشتی و هەموو ماف و شایستە داراییەكانی دیكە، بۆ نموونە سەبارەت بە مەلەفی نەوت لە سەرەتای كابینەكەدا بەلایەنی عێراقیمان راگەیاندووە كە ئەو بڕە نەوتەی پێویستانە، لە چوارچێوەی زامنكردنی شایستە داراییەكانی ئێمە ئەوا رادەستی حكومەتی فیدڕاڵی دەكەین و لە مانگی 12ی 2019 رێككەوتین بەوەی 250 هەزار بەرمیل رادەستیان بكەین، بەڵام لەبەر دەستلەكاركێشانەوەی حكومەتی عێراق و كۆتاییهاتنی ساڵی دارایی دوا كەوت. ئەوان كۆمەڵێك چەمك باس دەكەن لە خەرجی راستەقینە كە بۆ ئێمە بە تێكڕا 450 ملیار بووە، ئەوان وتیان ئێمە ناتوانین لە ئێستادا نەوتەكە وەربگرین، چونكە ئەگەر وەریبگرین، ناتوانین لە450 ملیار زیاترتان بدەینێ، هەر لەبەر ئەمەش بوو، ئەو بڕە پاریە كەم كرایەوە بۆ 320 ملیار و دوای ئەوەش بۆ ماوەی شەش مانگ حكومەتی عێراقی هیچ بڕە پارەیەكی بۆ هەرێمی كوردستان نەناردووە، بەتایبەتی لە حكومەتەكەی كازمی هیچ بڕە پارەیەكیان بۆ حكومەتی هەرێم رەوانە نەكرد. ئێستا ئێمە لە چوارچێوەی ئەو رێككەوتنەی كردوومانە هیچ گرفتێكمان نییە، چ 250 هەزار بەرمیل نەوت رادەستی حكومەتی فیدڕاڵی بكەین، چ بەهای 250 هەزار بەرمیل نەوت بەپێی ئەو نرخانەی كە سۆمۆ دەستنیشانی دەكات، بۆ ئەم مەبەستەش بە لێژنەی دارایی عێراق و حكومەتی فیدڕاڵیشمان راگەیاندووە كە هیچ گرفتێكمان نییە و ئامادەین بۆ رێككەوتن لە چوارچێوەی دەستوور و شایستە داراییەكانی هەرێم بڕیارمان داوە پابەند بین و هەموو ئامادەییەكمان دەربڕیوە بۆ رێككەوتن لەگەڵ بەغدا، دەمێنێتەوە سەر پابەندبوونی حكومەتی ناوەندی لەسەر ئەو رێككەوتنانە.