جۆشوا لاندیز كەسایەتییەكی ئەكادیمیی ئەمریكییە و تایبەتمەندی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و شارەزای كاروباری سووریایە، لە ئێستادا بەڕێوەبەری سەنتەری رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لە زانكۆی ئۆكلاهۆما و لە هەمان زانكۆدا وانەبێژی چەند بوارێكی گرنگە وەك (ئیسلامی سیاسی، پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئیسلام، رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی هاوچەرخ، كولتوور و كۆمەڵگە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سیاسەتی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ئاست ئەم ناوچەیەدا)، بۆ شرۆڤەكردن و تاوتوێكردنی دۆخی ئێستای سووریا و سیاسەتی ئەمریكا لە ئاست ئەو ناوچەیە و چەند ئەگەر و پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار، گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵ ئەنجام دا.

جۆشوا لاندیز كەسایەتییەكی ئەكادیمیی ئەمریكییە و تایبەتمەندی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و شارەزای كاروباری سووریایە، لە ئێستادا بەڕێوەبەری سەنتەری رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لە زانكۆی ئۆكلاهۆما و لە هەمان زانكۆدا وانەبێژی چەند بوارێكی گرنگە وەك (ئیسلامی سیاسی، پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئیسلام، رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی هاوچەرخ، كولتوور و كۆمەڵگە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سیاسەتی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ئاست ئەم ناوچەیەدا)، بۆ شرۆڤەكردن و تاوتوێكردنی دۆخی ئێستای سووریا و سیاسەتی ئەمریكا لە ئاست ئەو ناوچەیە و چەند ئەگەر و پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار، گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵ ئەنجام دا.


* وەك كەسێكی شارەزا لە كاروباری وڵاتی سووریا، دۆخی ئێستای ئەو وڵاتە چۆن هەڵدەسەنگێنیت و ئایا پێت وایە بە چ ئاقارێكدا دەڕوات؟
- ئاشكرایە دۆخێكی ئاڵۆز لە سووریا لە ئارادایە، هاوشان بەو كاولكارییەی شەڕ خوڵقاندوویەتی لەو وڵاتەدا، هەروەها دەبێت لەم سیاقەدا داڕووخانی لوبنانیش لەبەرچاو بگرین، هەروەها دابڕانی سووریا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باقیی جیهانیش هەموو ئەمانە بوونەتە هۆی ئەوەی بە زەحمەت بتواندرێت ژیان بۆ ئەو وڵاتە بگەڕێندرێتەوە. لەو وڵاتە كارەبا نییە، هەر كاتێك ئێمە لەگەڵ سوورییەكاندا قسە دەكەین، یەكەم پرسیار ئەوەیە ئایا چەند كارەباتان هەیە؟ بە هەمان شێوە هەموو هەوڵێك لە سووریا راوەستاوە بۆ بنیاتنانەوەی پیشەسازی، چونكە ناتوانیت كارەبا و وزە بەدەست بهێنیت و كەسیش نازانیت رۆژی دواتر نرخەكان چۆن دەبن، لەبەر ئەوە بە زەحمەت دەتوانرێت پلان دابنرێت، لە هەمان كاتدا لە ناوچەكانی موعارەزەشدا، ئیدی لە ئیدلب بێت، یان باكووری حمس، یان باكووری رۆژهەڵات، بەدیلێك بەدی ناكرێت كە بتوانرێت بگوترێت بەدیلێكی باشە، هێزەكانی سووریای دیموكرات لە باكووری رۆژهەڵات بەڵێنیان دا، حوكمڕانییەكی باشتر بهێننەئاراوە لە ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتیاندا، بەڵام كێشەكە ئەوەیە كە ئەوان پێویستیان بە سەقامگیری هەیە بۆ ئەوەی بتوانن ئەو بەڵێنە جێبەجێ بكەن، لە كاتێكدا ئەوان ئەم سەقامگیرییەیان نییە، ئێمە ئەوەمان بەدی كردووە كە لە ماوەی دوو ساڵی رابردودا ئەمریكا پشتیوانیی ئەم ناوچانەی نەكردووە و بایەخیش نادات بە پشتیوانیكردنیان، ئەمەش گورزێكی گەورە بوو كە بەر باكووری رۆژهەڵاتی سووریا كەوت.

* سیاسەتی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ئاست سووریا، بە تایبەتی لە سایەی ئیدارەی سەرۆك ترەمپدا مایەی مشتومڕێكی گەورە بوو، ئایا ئێوە چۆن لەم سیاسەتە دەڕوانن، یان وردتر بڵێین، ئایا ئەمریكا سیاسەتێكی روون و دیاریكراو و جێگیری هەیە لە ئاست سووریا؟
- لە راستیدا ئەوەی بەدی دەكرێت ئەوەیە كە ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ لە روانگەی پرسی ئێرانەوە لە سووریای دەڕوانی و مامەڵەی لەگەڵ دەكرد، بەو واتایەی سووریا تەنیا بەشێكە لە هەوڵێكی گەورەتر بۆ مومارەسەكردنی ئەوەی پێی دەگوترێت هەڵمەتی ئەوپەڕی گوشار لەسەر ئێران، ئەوەبوو نێردەی تایبەتی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بۆ سووریا جەیمس جێفری رێی باكووری رۆژهەڵاتی سووریای بۆ توركیا كردەوە، ئەمەش وەك سەفقەیەك وابوو، چونكە ئەمە لە بەرامبەر پشتیوانیی توركیا بوو بۆ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە دژی ئێران و لە دژی رووسیا، واتە بۆ ئەوە نا كە توركیا پەیوەندییەكی تەواو لەگەڵ رووسیا دروست نەكات، بەڵكو پەیوەندییەكانی پتر لەگەڵ ئیسڕائیل پەرە پێ بدات، كە تا راددەیەك ئەم كارەی كردووە، لە بەرامبەریشدا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا چاوپۆشی كرد لە دۆخی ئازەربایجان و لە دەستێوەردانی توركیا لە باكووری سووریا، كەواتە قۆناغێك بەدی ناكەین كە مایەی خۆشحاڵی بێت، ئێمە پێشتر ئەوەمان دەوتەوە كە كورد براوەی دۆخی شەڕی ناوخۆیی وڵاتی سووریان، بەڵام زەحمەتە بتوانین ئێستا ئەمە بڵێین.
* ئاماژە بەوە دەكەن كە سیاسەتی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە سەرۆكایەتی دۆناڵد ترەمپ بەشێك بوو لە سیاسەتی ئەو وڵاتە لە ئاست ئێراندا، پرسیارەكە ئەوەیە چۆن لەو سیاسەتە دەڕوانن كە ئەمریكا گرتیەبەر لە ئاست ئێراندا؟ ئایا ئامانجەكانی خۆی پێكا، یان ناكارا بوو و بگرە دەرئەنجامی پێچەوانەشی هەبووە؟

- بە راستی ئەمە سیاسەتێكی شكستخواردوو بووە، واتە شكستخواردوو بووە لە روانگەی بەرژەوەندییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاوە، راستە جێی رەزامەندیی سعودیە بووە و تا راددەیەكیش یارمەتیدەر بووە بۆ ئیسڕائیل، واتە ئەگەر لەم روانگەیەوە لێی بڕوانین، ئەوا هەندێ لایەنی براوە هەن، بەڵام هەروەك ئاماژەم پێ كرد، ئەمە سیاسەتێكی شكستخواردوو بووە بۆ ئەمریكا، چونكە ئەم سیاسەتە نەبووە هۆی ناچاركردنی وڵاتی ئێران بۆ ئەوەی بگەڕێتەوە سەر مێزی گفتوگۆ، ئەوەتا لە ئێستادا ئێران زیاتر لە رێژەی رێگەپێدراو دەستی كردۆتەوە بە پیتاندنی یۆرانیۆم و دەستڕۆیشتوویشی لە عێراق و یەمەن زیاتر بووە، واتە ئەو ئیدارەیە راوەدووی ئێرانی نەناوە، بەڵكو سیاسەتەكانی بوونە هۆی ئەوەی پێگەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە سووریادا لاوازتر بێت، بە هەمان شێوە پێم وایە ئەم سیاسەتە بەردەوام بووتە هۆی زیاتر ناسەقامگیركردنی سووریا بە چەشنێك كە بوار بۆ رێكخراوی داعش دروست ببێتەوە، كە ئەگەر بە تەواوەتی خۆشی رێك نەخستبێتەوە، ئەوا بتوانێت ئۆپەراسیۆنەكانی ئەنجام بدات لە شێوەی گوزروەشاندن و هەڵاتندا، ئەویش لەبەر ئەوەی ململانێیەكی توند هەیە لەسەر سووریا نەك تەنیا لە نێوان هێزە گەورەكاندا، واتە نەك تەنیا لە نێوان سوپای ئەمریكا و سوپای توركیا و سوپای رووسیا لەو وڵاتەدا، بەڵكو چەندین میلیشاش هەن كە ئەمەش دۆخە ئەمنییەكە لاواز دەكات، بە چەشنێك كە سوودی بۆ داعش و قاعیدە و گرووپە هاوشێوەكانی دیكە هەبێت.


* سەرەڕای ئەوەی شەڕێكی ناوخۆیی زۆر سەخت و خوێناوی لە سووریادا رووی داوە، بەڵام واقیعی ئێستا ئەوەیە كە بەشار ئەسەد لە دەسەڵاتدا ماوەتەوە، ئایا چۆن لە پێگەی دەسەڵاتی بەشار ئەسەد دەڕوانیت؟
- ئەوەی لە ئێستادا دەتوانین بیڵێین ئەوەیە كە دیمەشق لەوپەڕی لاوازیدا ماوەتەوە، لە ئێستاشدا ئەگەرێك نییە بۆ ئەوەی سەرۆك بەشار ئەسەد لە دەسەڵات دوور بخرێتەوە، یان هەڵبژاردنی دیموكراتی لەو وڵاتەدا بەڕێوە بچێت، واتە بەشار ئەسەد لە دەسەڵاتدایە و هیچ هێزێكیش نییە لە دەسەڵاتی دوور بخاتەوە، هیچ لایەنێكیش هەوڵێكی لەم چەشنە نادات، ئەو هەست بە هیچ فشارێك ناكات لەم رووەوە، بە دڵنیاییەوە فشاری ئابووری لەئارادایە، بەڵام رووبەڕووی فشار نەبۆتەوە بۆ ئەوەی دەسەڵات دابەش بكات لەگەڵ موعارەزە، یان گرتنەبەری رێكاری لەم چەشنە، هەروەها ئەوە خەونە كە باس لەوە بكرێت كە ئێران سووریا جێبهڵێت، چونكە لە ئێستادا ئێران لە هەر كاتێكی دیكە زیاتر پێگەی لە سووریا بەهێزتر بووە، ئەویش لەبەر ئەوەی سووریا وڵاتێكی دیكە شك نابات پەنای بۆ ببات، واتە سەرۆك بەشار ئەل ئەسەد پێی خۆشە روو لە ئێران وەرگێڕێت، چونكە ئێران ناتوانێت سووریا بنیات بنێتەوە، ئێمە هەموومان ئەم راستییە دەزانین، بەڵام جگە لە رووسیا و ئێران، سووریا هیچ دەرفەتێكی دیكەی نییە، ئێمە ئەوەمان بەدی كرد كە ئیمارات و كوەیت و تەنانەت سعودیەش پەرۆش بوون بۆ ئەوەی وەبەرهێنان لە سووریا بكەن و سوود لە دەرفەتەكان وەربگرن و كارێك بكەن ئێران ئەو وڵاتە جێبهێڵێت، چونكە ئەسەدی كوڕ بە چەشنی ئەسەدی باوك دەیەوێت پارسەنگی ئێران و سعودیە رابگرێت، راستە ئەسەد دەستبەرداری ئێران نابێت، چونكە ئێران رۆڵێكی سەرەكیی هەیە لە مانەوەی ئەسەددا، بەڵام لە هەمان كاتدا ئەسەد نایەوێت ببێتە بووكەڵەی دەستی ئێران و بەڵێ بۆ هەر داواكارییەكی ئێران بكات، كەواتە ئەو پێویستی بە لایەنی دیكە هەیە بۆ ئەوەی هاوسەنگیی ئێرانیان پێ رابگرێت، كە تا راددەیەكی سنووردار ئەم كارەی كرد لە پەیوەندی بە رووسیاوە، بەڵام ئەو پێویستی بە پارەی سعودیە و كوەیت و قەتەر هەیە بۆ ئەوەی سەرمایەگوزاری بكەن و ئەو وڵاتە بنیات بنێنەوە، ئەمەش دەرفەتێكی گەورەیە، چونكە ئەمە كارێكە وەبەرهێنەرە عەرەبەكان دەزانن چۆن ئەنجامی بدەن، كە پێم وایە ئەمە دەرگایەكە ئەسەد دەیەوێت لێوەی تێپەڕێت، بەڵام كێشەكە ئەوەیە ناتوانێت لە ئێستادا بەم دەرگایەدا تێپەڕێت، لەبەر ئەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە سەرجەم هاوپەیمان و وڵاتانی كەنداوی راگەیاندووە كە بڕوانن ئێمە چیمان بۆ كردووەن لە دژی ئێران و ئێوە ناتوانن دووبارە پەیوەندییەكانتان لەگەڵ ئەسەددا بنیات بنێنەوە، بەڵام ئەگەر بێت و ئیدارەی نوێی ئەمریكا بە سەرۆكایەتیی جۆ بایدن گۆڕانكاری لەم سیاسەتەدا بكات، ئەوا رەنگە وەبەرهێنان بە پارەی وڵاتانی كەنداو لە سووریادا بەدی بكەین.
* ئایا سیاسەتی گونجاو چی بوو كە ئەمریكا بیتوانیایە و پێویست بوایە بیگرێتەبەر لە ئاست سووریادا، یان با بڵێین گەورەترین هەڵەی ئەمریكا چی بوو كە دەبوو خۆی لێ لا بدایە؟

- ئەوەی لەم رووەوە دەكرێت ئاماژەی پێ بكرێت ئەوەیە كە ویلایەتە یەگكرتووەكانی ئەمریكا بە تەواوەتی لێكدانەوە و راڤەی هەڵەی هەبووە بۆ دۆخی سووریا، باوەڕی وابوو بە مومارەسەكردنی هەندێ فشار دەسەڵاتی بەشار ئەسەد دەڕووخێت و ئەگەر فشارەكانی زیاتر بكات، ئەوا جۆرێك لە دابەشكردنی دەسەڵات دێتەئاراوە، بە چەشنی ئەوەی لە عێراقدا روویدا، بەڵام ئەوە رووی نەدا، بەڵكو ئەوەی رووی دا، ململانێیەكی توندی دروست كرد لە نێوان پێكهاتەكاندا، بۆ ئەوەی دەست بەسەر خاكدا بگرن و دەسەڵاتی خۆیان بەهێز بكەن و، هێندەی دەكرێت دەسەڵات و داهات لە دەستی خۆیاندا كۆبكەنەوە، ئەوە بوو دۆخەكە سەری كێشا بۆ هەڵگیرسان و بەرپابوونی شەڕی ناوخۆیی و دروستبوونی شەڕی تایفەگەری و ئیتنی، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە دۆخێكدا نەبوو كە بتوانێت رێكاری پێویست بگرێتەبەر بۆ سنوردانان بۆ ئەم توندوتیژییە و دەبوو هەر لە بنەڕەتدا بەم ئاراستەیە كاری نەكردایە، كە پێی وایە ئەگەر هەندێ پشتیوانی موعارەزە بكات، ئەوا لە كۆتاییدا دۆخەكە باشتر دەبێت، كە بینیمان باشتر نەبوو.