دكتۆر عامر حەسەن فەیاز پسپۆڕە لە زانستە سیاسییەكان و فیكری تازەی سیاسی و لە ساڵی پارەوە پۆستی راگری كۆلیژی زانكۆی ئامالی وەرگرتووە، ئەندامیشە لە دەیان كۆمەڵەی عێراقی و عەرەبی بۆ زانستە سیاسییەكان و چەندین ساڵیش راگری كۆلیژی زانستە سیاسییەكان بووە، خاوەنی دەیان كتێب و توێژینەوەیە تایبەت بە فیكری سیاسی و سۆسیالیست و دیموكراسی و بەشداریی كارای هەبووە لە كۆنگرەو سیمینارەكاندا لە عێراق و دەرەوە. لە دیدارێكدا لەگەڵ گوڵان بە تێروتەسەلی رۆشنایی خستە سەر چەندین پرسی پەیوەست بە بواری سیاسەت و پەیوەندیی تەكنەلۆجیا بە سیاسەتەوە و سیما و خەسڵەتەكانی دەوڵەتمەدار و چۆنێتی مامەڵەكردن لەگەڵ گەلەكەی و بواری دیكەی پەیوەندیدار بە حوكمڕانی و دەستاودەستكردنی دەسەڵات.

سەرەتا لە وەڵامی پرسیارێك دەربارەی ئەوەی سیاسەت كێشەگەلی هەنووكەیین و ئەوانەن كە ئێستا لە ئارادان یان ئەو كێشانەن كە دادێن و بەڕێوەن، دكتۆر عامر حەسەن فەیاز گوتی: «شتێكی نەریتی و باوە و ئەركی سیاسەت بریتییە لە مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو كێشانەی كە ئێستا هەن، لە كاتێكدا بەهۆی ئەو دۆخە لەناكاو و ناچارییەی لە سەردەمی تازەی جیهانگیری هاتووەتە پێشەوە، سیاسەت ئەركە نەریتییەكەی خۆی پیادە ناكات، كە خۆی لە چارەسەركردنی كێشەكان دەبینێتەوە، كە ئەمەش بە شارەزایی و لێهاتوویی سیاسەتمەداران ئەنجام دەدرێت. بۆیە لەسەر ئەو سیاسەتمەدارانە پێویستە بیر لە كێشەكانی داهاتوو بكەنەوە، واتا بەر لە سەرهەڵدانی ئەو كێشانە رێگاچارەیان بۆ دەستنیشان بكەن.»
سەختترین و قورسترین شت لە سیاسەتدا پێشبینی كردنە، بەڵام ئایا ئەو پێشبینییە سیاسییە بە هۆی پێشكەوتنی تەكنەلۆجیا گۆڕانی بەسەردا هاتووە یان نا؟ لە وەڵامی ئەمەشدا دكتۆر عامر حەسەن فەیاز روونی دەكاتەوە كە «دیاردەكانی سیاسەت كۆمەڵایەتین، دەبێت زۆر بە وردی تاقی بكرێنەوە، چونكە هەیانە نەگۆڕە و هەشیانە بەردەوام لە جووڵەدایە، بۆیە كۆنتڕۆڵكردنیان ئاسان نییە، ئەمەش بەو واتایە نییە كە میكانیزمەكانی پێشبینی لە مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم كێشانە نادیدە بگیرێن، لەبەر ئەوە پێویستە ئامادەكاری بۆ میكانیزمی تازەی پێشبینی بكرێت، هەرچەندە ئەمە هەنگاوێكی زۆر قورسە، لە هەمان كاتدا ئەستەمە كە دیاردەیەكی كۆمەڵایەتی و سیاسی بەو ئاسانییە بخرێتە نێو چوارچێوەی میكانیزمێك، یان تەكنیكێكی تازەوە، تاكو بتوانرێت چارەسەرێكی گونجاو و پێویست بۆ ئەم دۆخە دەستنیشان بكرێت. بەڵام بە حوكمی گۆڕانكارییەكان و بەو ناوەی كە ناكرێت پشت بە بناغەو یاسای زانستی ببەسترێت، وەك هەر دیاردەیەكی سرووشتی یان زانستی، لەبەر ئەوە بە هیچ شێوەیەك نابێت دەستبەرداری تەكنەلۆجیای تازە ببین لە بواری ئەرك و كاریگەریی سیاسەتدا.»
لە وڵاتانی پێشكەوتوو ماتماتیك وەك زانست هاتووەتە نێو سیاسەتەوە، بەتایبەتیش ئامار، بە شێوەیەك ناكرێت وانەی سیاسەت بێ گوتنەوەی وانەی ئامارو پرەنسیپەكانی بخوێندرێت، هەروەها لە چوارچێوەی ئەو شتە تازانەی هاتوونەتە ئاراوە داهێنانی زاراوەیەك بە ناوی (ئەندازیاریی سیاسەت) یان ئەندازیاریی كۆمەڵایەتی، هەرچەندە ئەمەیان مەترسیدارە، ئەم زاراوەیە تەوەری سەرەكیی كتێبێكی دكتۆر عەلی عەباس بوو بە ناوی (ئەندازیاریی كۆمەڵایەتی)، ئەو بە تەواوی دەركی بەم بابەتە نەكردبوو، بۆیە دكتۆر عامر دەڵێت: «لێم پرسی ئایا تۆ ئاگادار نیت كاتێك ئەو دیاردە كۆمەڵایەتییە دەخەیتە قاڵبی ئەندازیارییەوە، وەك رێچكەیەك شوێنی خۆی دەگرێت؟ چونكە فاشی و نازییەكان بەر لە هەمووان ئەندازیاریی سیاسییان كردە بەرنامە و پەیڕەویان كرد، چونكە ئەم زاراوەیە بووەتە پسپۆڕییەكی شیاندنی سیاسی، واتا ئەمە ئەوە دەگەیەنێت كە من بێم عەقڵی هاووڵاتی بە ئەندازیاریی بكەم و بیخەمە خزمەتی سیستەمی سیاسییەوە، لێرەدا دەبێ دیقەت لەوە بدەین، كە ئایا ئەو سیستەمە كراوەو فرەییە و كار لەسەر ئەندازیاریی سیاسی دەكات و، ئەم زاراوەیە خزمەتی فەلسەفەی ئەو سیستەمە دەكات، یان پێچەوانەكەی راستە؟ بۆیە ئەگەر سیستەمەكە تۆتالیتاری و دیكتاتۆری بێت و، تەكنەلۆجیا و هەموو داهێنانە تازەكان بەكاربهێنێت، بێگومان دواتر ئەمە دەخاتە خزمەتی فەلسەفەی تۆتالیتاری و دەسەڵاتخوازی و دیكتاتۆرییەتەوە، واتا شمشێری دوو سەرەیە، بۆ نموونە وزەی ئەتۆم بە قەدەر ئەوەندەی بۆ مەبەستی ئاشتی بەكار دەهێنرێت، ئەوەندەش دەتوانرێت بخرێتە خزمەتی مەبەستی دیكەی وەك دروستكردنی بۆمب، یان دابینكردنی كارەبا بە وزەی ئەتۆم یان ناوكی.» دیسان دەپرسین: تا چەند سیاسەت دەتوانێت سوود لە تەكنەلۆجیا ببینێت لە رووی چاككردنی ئەرك، یان ئامانجەكانی؟ لەم رووەشەوە جەختی لەوە كردەوە كە «ئەمە پشت بە تاكە كلیلی سیاسەتی حوكمڕانی دەبەستێت، كە بریتییە لە فەلسەفەی سیستەمەكە كە چۆن دەتوانێت ئەم تەكنۆلۆجیایە بەكاربهێنێت، بۆ نموونە وەك چەقۆ كە دەكرێت مرۆڤی پێ بكوژرێت، لە هەمان كاتیشدا پزیشكی نوژدار نەشتەرگەری پێ دەكات.»
ئەگەر وەك عێراقی ئەم بابەتە بخەینە بواری پراكتیكەوە، ئێستا وڵات لە لێواری هەرەس و داڕووخانە، بۆیە دەپرسین: چۆن دەتوانرێت چارەسەری ئەو هەموو كێشە و قەیرانە ئاڵۆزانەی عێراق بكرێت؟ دكتۆر عامر حەسەن فەیاز لە بەدواداچوونیدا لەسەر ئەم بابەتە دەڵێت: «ئێمە ئێستا باس لە خەونێك دەكەین، چونكە عێراق لە قۆناغێكدایە هێشتا هیچ هەنگاوێكی بەرچاوی بە ئاراستەی چارەسەری كێشەكان نەناوە، پێموایە وەك قۆناغی یەكەم، كاتێك هەڵبژاردن ئەنجام درا، هەندێ لە كاندیدان دەیانگوت ئێمە لە درووشم و بەرنامەی هەڵبژاردنی خۆمان چی بنووسین و لە نێو خەڵك و شەقامدا بەرزی بكەینەوە؟ منیش پێم گوتن: بنووسن (ئێمە وەك پاڵێوراوان لەگەڵ گەشەپێدان نین، بەڵكو لەگەڵ راگرتنی داتەپین و داڕووخانین)، ئەمەش واقیعە، تەنانەت بەڵێنیشە، چونكە ئەگەر بڵێن ئێمە لەگەڵ گەشەپێدانین خەڵكەكە گاڵتەتان پێ دەكەن، لەبەر ئەوەی خۆیان لەنێو واقیعەكەدان، پەیوەست بە راگرتنی داتەپین و داڕووخان، نموونەی بەكارهێنانی تەكنەلۆجیا دێنمەوە، خەڵكی كەنداو سەرەتا ژیانێكی تەواو نەریتی و ساكاریان هەبوو، دواتر راستەوخۆ پەرەیان بە وڵات دا.»
لە وەڵامی پرسیارێكیش سەبارەت بە چۆنێتیی چارەسەركردنی كێشەو قەیرانەكان، دكتۆر عامر فەیاز جەخت لەوە دەكاتەوە كە «بۆ چارەسەركردنی كێشەكان لە كۆمەڵگای ئێمەدا، پێویستە كێشەكانی ئێستامان وەلاوە بنێین، دەست بە هەنگاوی بنیادنان بكەین، بە دەیان سیاسەتمەدارمان هەن، بەڵام دەوڵەمەتدارمان نین، چونكە ئەوە دەوڵەتمەدارن كە وڵات بنیاد دەنێن، پێویستمان بە وەستایە، وەستاكانیش دەوڵەتمەدارن، نەك سیاسەتمەدار، كەواتە هەموو دەوڵەتمەدارێك سیاسەتمەدارە، بەڵام هەموو سیاسەتمەدارێك دەوڵەتمەدار نییە، بۆیە كاتێك سەیر دەكەین، چەندین سیاسەتمەدارمان هەن، بەڵام چەند لەوانە بوونەتە دەوڵەتمەدار؟ بێگومان كەم، با بیر لەوە بكەینەوە چۆن ئەم كۆمەڵگەیەمان رزگار دەكەین، هەمیشە من بە قوتابییەكانم دەڵێم كاتێك بتانەوێت بینا بكەن، پێویستە كەرستە ئامادەبكەن، بەڵام ئەگەر ئەوەشتان كرد، پێویستیتان بە وەستا (دەوڵەتمەدار) دەبێت، باشە چۆن دەوڵەتەمەدار دروست دەكرێت؟ چەندین شێوە سیما و خەسڵەت هەن كە دەبێت لە دەوڵەتمەداردا هەبن. ئەرستۆ لە كتێبی (سیاسەت) ئاماژەیان پێ دەكات، دەبێت دەوڵەتمەدار بزانێت چۆن لەگەڵ رووداودا لەكارلێكدا دەبێت، نەك بە هەڵچوون ڕووبەڕووی ببێتەوە، بەڵام لای ئێمە (لە عێراق)، بە هەڵچوون بەرەنگاری دەبنەوە و لەگەڵیدا لە كارلێكدا نابن، خاڵێكی دیكە ئەوەیە كە پێویستە دەوڵەتمەدار كەلتووری تەواوكەری هەبێت، نەك كەلتووری سفركردن، كاتێك دێینە سەر واقیعی عێراق، هەروەك پێشتر ئاماژەم پێ كرد، هەموو شتێكی كەسی پێش خۆی سفر دەكات و هەنگاو و بەرنامە ئەرێنییەكانی تەواو ناكات و، وەلاوەیان دەنێت، تاكو لەسەر ئەو حسێب نەكرێت، دواخالیشم ئەوەیە كە پێویستە دەوڵەتمەدار لاف بە شكستی ئەو كەسە لێ نەدات كە كاری لەگەڵدا دەكات، بەڵكو دڵی بە سەركەوتنی خۆش بێت، ئەوانە هاوبەشی یەكدین، ئێستا لە عێراق، حكومەت و پەرلەمان هاوبەشن، بەڵام دەبینین یەكیان داو بۆ ئەوەی دیكە دادەنێتەوە، یەكێكیان سەردەكەوێت، ئەوەی دی خەم دەخوات، كە دەكەوێت شاگەشگە دەبێت، بۆیە داودانەوەو سفركردن بۆتە نەرینێكی باوی ئەم وڵاتە، كە پێویستە پێچەوانە بێت، خۆ هیچ نەبێت، دەبێت هاوكاریی بكات و هەماهەنگكار بێت.»
سەبارەت بە چ جۆرە دەوڵەتمەدارێكمان پێویستە لە عێراق لەو خەسڵەتانەی كە پێویستە هەبن، وەك سەركێش، عاقڵمەند، هێواش لە بڕیاردان، یان هەڵچوو، دكتۆر فەیاز رای وایە «دۆخەكە لە عێراق جیاوازە، ئەركی دەوڵەتمەدار زۆر سەختە، مەرج نییە كەموكوڕییەكە لە سیستەمەكەدا بێت، بەڵكو جاری وایە دێتە سەر دەوڵەتێك كە داڕووخاوە و جومگەكانی پەكیان كەوتووە». هەر لەو بارەیەوە دەڵێت: «ئێمە لە عێراق لەبەردەم خەڵكێكداین، ئاستی رۆشنبیریی گشتییان نزمە، ئەگەر زانییان فرە بڕیارە، واتا بەرژەوەندیی گشتیی مەبەستە، ئەوا رێز لە بڕیارەكانی ناگرن، بۆیە ئەو جۆرە كۆمەڵگەیە پێویستی بە دەوڵەتمەدارێكی ئازا و بەجەرگە كە لە بڕیارداندا سڵ نەكاتەوە، بۆ نموونە كاتێك چەك بە دەست دەوڵەتەوە نەبێت، ئەو دەوڵەتمەدارە بە رۆشنبیری ناتوانێت چارەسەری ئەم گرفتە بكات، بەڵكو پێویستی بە هێز هەیە، دەركردنی هەر بڕیارێك پێویستی بە ئیرادەیەكی بەهێز هەیە، جا ئەگەر هەر وا بیربكاتەوە، چی تێدایە هەموو كەسێك چەكی لە ماڵەوە هەبێت، ئەوا ناتوانێت بڕیاری قەدەغەكردنی بدات، مەرج نییە هەموو كۆمەڵگەكان وەك یەك بن، ئەو خەسڵەتانەی ئاماژەم پێ كردن، لە هەندێك كۆمەڵگەدا هەن و لە هەندێكی دیكەدا جیاوازن، جیاوازییەكە بە پێی ئاستی رۆشنبیری و تێگەیشتن و واقیعەكەیە، كەواتە ئێمە كەسێكمان پێویستە كە ئەو خەسڵەتانەی تێدا بێت و بتوانێت مامەڵە لەگەڵ واقیعەكەدا بكات، واقیعەكە چۆنە بەم شێوەیە مامەڵە بكات، بە پێی پێكهاتەی كۆمەڵگەكە، بۆ نموونە لە عێراقدا شیعە و سوننە و كورد و توركمان و كلدوئاشووری و نەتەوە و ئایینزای دیكە هەن، نابێت دەوڵەتمەدار بەو چاوە سەیر بكات كە ئەوەی زۆرینەیە باڵادەست بێت و ئەوی دیكە ماف و ئەركی نەبێت، دەبێت لەسەر بنەمای هاووڵاتیبوون رەفتار بكات، دەستكەوتەكان بۆ هەمووان بێت، ئایینزایەك زاڵ نەبێت، بەسەر ئەوی دیكەدا، بۆیە ئەگەر زۆرینەشە، بە پاڵپشتی و بەهێزكردنی كەمینە بەهێز دەبێت و سەردەكەوێت، دەوڵەتمەدار كاتێك بەم شێوەیە مامەڵە دەكات و، چاوی لەوە نییە كە تەنیا ئایینزا و نەتەوەی خۆی، ببێتە سەرمەشق و گەورەی كەمینە و ئایینزایەكانی دیكە، ئەو كات لە كارەكانیدا سەردەكەوێت.»