مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەگەرییدا وێڕای تاوتوێكردنی چەند پرسێكی هەنووكەیی باسی لە هەوڵەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش كرد لەگەڵ بەغدا بۆ چارەسەركردنی كێشەكان. سەبارەت بە ئامادەبوونی هەرێم بە رێككەوتنەكان سەرۆكی حكومەت جەختی لەسەر ئەوە كردەوە: «حكومەتی عێراق هەموو كاتێك پشكی داهاتی نەوتیان لە مووچە بڕیوە و پێشوەختە بڕی داهاتی نانەوتی بڕاوە، واتە حكومەتی عێراق تەنیا ئەو پارەیەی ئامادە بووە بینێرێت، كە ئیزافەن لە سەر ئەوەی لە حكومەتی هەرێم ئامادە دەكرێت، بەڵام بەداخەوە ئەوەشیان جێبەجێ نەكرد»، سەبارەت بەم پرسە و بارودۆخی دارایی و ئابووریی عێراق و دووركەوتنەوە لە بنەماكانی هاوبەشی و هاوسەنگی و رێككەوتن و بەلاڕێدابردنی راستییەكان، چەند پرسیارێكمان ئاراستەی دكتۆر ئەحمەد سەفار بڕیاردەری لێژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق كرد و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* وەكو بڕیاردەری لێژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق و پسپۆڕ و شارەزایەكی ئابووری؛ چۆن دەڕوانیتە بارودۆخی دارایی لە عێراق؟
- عێراق لە قەیرانێكی دارایی سەختدایە و داهاتی نەوتی و نانەوتی بەشی بودجەی بەكارخستن و تەنانەت مووچەكانیشی ناكات، حكومەت بە ناچاری بۆ پێدانی مووچەكان و دابینكردنی پێداویستییە سەرەكییەكانی پەنای بۆ یاسای قەرز بردووە، ئەمەش حاڵەتێكی چاوەڕوانكراو بوو لە وڵاتێكدا كە بە رێژەی 93%ی داهاتەكەی داهاتی نەوتییە، ئەو داهاتەی كە لە بازاڕە جیهانییەكاندا بە هۆی كۆرۆنا و قەیرانی گەورەی جیهانەوە دیاریكراو نییە، بۆیە ئەگەر وڵات بەم بارودۆخە بەڕێوە ببرێت، ئەوا لەگەڵ ئەگەری بەرزبوونەوەی نرخەكانی نەوتیشدا قەیرانە داراییەكەی هەر دەمێنێت. لە ئێستادا حكومەتی عێراق ناتوانێت كۆنتڕۆڵی داهاتی نەوتی و نانەوتی خۆی بكات و چاكسازی پێ ئەنجام نادرێت و ئابوورییەكەی بەرەو ئایندەیەكی نادیار دەچێت.
* لەگەڵ ئەوەی عێراق دەوڵەتێكی دەوڵەمەندە بە سامان و دەرامەتی نەوتی و نانەوتی، بەڵام بەردەوام بودجەكەی كورتهێنانی تێدایە؛ پرسیار ئەوەیە ئایا ئەم كورتهێنانە لە پرۆژە یاسای بودجەی 2021 دا چۆن چارەسەر دەكرێت؟
- هەرچەندە وا پێویست بوو پرۆژە یاسای بودجەی 2021ی عێراق لە 15/10ی ئەمساڵدا بگەیشتایەتە لێژنەی دارایی پەرلەمان، بەڵام زۆر دواكەوت. هەر خۆی لەخۆیدا كاركردن لەناو وڵاتێكدا كە یاسای بودجەی نەبێت، یان پڕ بێت لە كەموكورتی و پشت بە قەرزی دەرەكی و نێوخۆیی ببەستێت، كارەساتە. وا پێویست بوو هەر زوو حكومەتەكەی كازمی دەستی بە چاكسازیی دارایی و ئابووری و كارگێڕی لە هەیكەلی ئابووریی دەوڵەتدا بكردایە، بەبێ ئەم چاكسازییە ئەگەر نرخی بەرمیلێك نەوت بچێتە 70 دۆلاریش، تەنیا بەشی مووچە و پێداویستییە سەرەكییەكان دەكات و عێراق بودجەكەی لە كورتهێنان دەربازی نابێت. ئێمە لە چاوەڕوانی ناردنی بودجەكەداین بۆ ئەوەی بزانین ئایا لەناو پرۆژە یاسای بودجەكە رەچاوی وەرەقەی سپی و وەرەقەی لێژنەی دارایی پەرلەمان و چاكسازییەكان كراوە.
* باس لەوە دەكرێت كە هەر دوو حكومەتی هەرێم و حكومەتی عێراق لە سەر یاسای بودجەی 2021 گەیشتوونەتە رێككەوتن، ئایا ئەم رێككەوتنەش لەناو هۆڵی پەرلەماندا بە دەردی گرژی و ئاڵۆزییەكانی دیكە نابرێت و بێ دەنگی كورد و رەچاوكردنی شایستە داراییەكانی هەرێم تێپەر ناكرێت؟
- حكومەتی عێراق لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەمە بۆ جاری سێیەمە رێككەوتن دەكەن، لە كۆتایی هەفتەی رابردوودا هەردوو لا رێككەوتن و لێكتێگەیشتنێكی باشیان كردووە، بەڵام ئەو رێككەوتنە لەناو هۆڵی پەرلەمان ناهێڵن تێپەڕ بێت، بە هاوشێوەی یاسای قەرزی دەبەن. سەرجەم ئەو لایەنە سیاسییانەی فشار بۆسەر كازمی دەكەن و نەیاری حكومەتەكەین و ناخوازن كازمی بمێنێتەوە و حكومەتەكەی سەركەوتوو بێت، دژی رێككەوتنەكانی كازمی و گەلی كوردستانن، تەنانەت هەموو ئەو لایەنە سیاسییانەی عەرەب كە پێشتر لە 2019 لەگەڵ ئێمە بوون، زۆر سیاسەتیان گۆڕیوەو لەژێر پەردەی دژایەتیكردنی حكومەتی هەرێم دژایەتی گەلی كوردستان و قەوارەكەی دەكەن. سائیرون و دەوڵەتی یاسا و عەسائیب و فەتح دەڵێن هەر رێككەوتنێك لەگەڵ هەرێمدا بكرێت، دەبێت مەرجی سزادانی تێدا بێت، واتا ئەگەر هەرێم پابەند نەبێت بە تەواوەتی بودجەی لێ ببڕن و خۆشیان لە پابەندبوون دەدزنەوە، بۆیە لەپاڵ رێككەوتنی حكوومی دەبێت رێككەوتنی سیاسیش هەبێت. لە نێوخۆی كوردستاندا دەبێت هەموو حزبە كوردستانییەكان لەپێناو بژێوی ژیانی خەڵك و مووچەخۆراندا پێكەوە جووڵەیەك بكەن، نەك وەكو ئێستا زۆر پەرلەمانتاری كورد هەن كە بە دەنگی كورد چوونەتە بەغدا كەچی هانی عێراق دەدەن بودجە و مووچە و شایستە داراییەكان بۆ هەرێم نەنێرێت، یان حزبەكەی لە حكومەتدایە، كەچی لەناو لێژنەی دارایی پەرلەمان دژی هەرێم رادەوەستێت و كار بۆ سڕینەوەی قەوارەی هەرێم دەكات. رێكخستنی شاندێكی سیاسی لە هەرێم بۆ رێككەوتن لەگەڵ لایەنە سیاسییەكانی عێراقدا كە لە هەموو حزبەكانی دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن پێكهاتبێت، كارێكی گرنگە. ئەگەر بەڕێزان سەرۆك بارزانی و نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم و مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم خۆیان راستەوخۆ لەگەڵ سەركردە شیعەكاندا گفتوگۆ و دانیشتن نەكەن، كارێكی زەحمەتە لەنێو پەرلەماندا رێككەوتنەكانی حكومەت تێپەڕێندرێت. بەڕێز سەرۆك بارزانی خاوەنی پێگەیەكی بەهێزە لە نێوخۆی عێراق و ناوچەكە و نێودەوڵەتیدا، كازمیش لەگەڵ سەرۆك كوتلە سیاسییەكان دانیشتووە و لەسەر ئەم مەسەلەیە گفتوگۆی كردووە. هەروەها بەڕێز حەلبووسی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق لێژنەیەكی پەرلەمانی دروست كردووە بۆ نزیكبوونەوەو گەیشتن بە رێككەوتنێك لەنێوان هەردوو حكومەتی هەرێم و عێراق و سەردانی حكومەتی فیدراڵی و هەرێمیش دەكەن و، ئەركی ئەوان بەرزكردنەوەی راپۆرتێكە بۆ پەرلەمان بۆ دەرخستنی راستییەكان، تاوەكو ناكۆكییەكانی نێوان هەرێم و ناوەند نەكرێتە رێكلام و موزایەدە كە لەگەڵ نزیكبوونەوەی وادەی هەڵبژاردنی داهاتوودا زیاتر بووە.
* عێراق بە وڵاتێكی ناسەقامگیر و پڕ ململانێی سیاسی دادەنرێت، ئەمەش رەنگدانەوەی لەسەر قووڵبوونەوەی كێشەكان و چارەسەرنەكردنیان هەیە، ئایا ململانێ سیاسییەكان و دژایەتیكردنی هەرێمی كوردستان و دەستێوەردانی نێوخۆی هەرێم تاچەند ئەم كێشە و گرفتانەی ئاڵۆزتر كردووە؟
- هەرچەندە عێراق بە دەوڵەتێكی دەوڵەمەندی نەوتی و نانەوتی دادەنرێت و خاوەنی دەرامەت و سامانێكی باشی سرووشتی و كانزایی و كشتوكاڵییە، بەڵام حكومەتە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق وڵاتەكەیان كاول كردووە و نغرۆی قەیران و ململانێی توندی سیاسی و ئابوورییان كردووە، لە ئێستاشدا فشارێكی زۆر لەسەر حكومەت دروست دەكرێت، لەلایەن لایەنە سیاسییەكانەوە، بەتایبەتی لایەنەكانی شیعە، هەروەها ئەوانەی پێیان خۆش نییە هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت، یان ئەو چاكسازییە جێبەجێ بكرێت، كە بەرژەوەندییەكانی ئەوان دەخاتە مەترسییەوە، هەموو ئەمانە هەوڵی رووخان و شكستی حكومەتەكە كازمی دەدەن. ئێمە لە عێراق خاوەنی هیچ سیستەمێكی نەختینەیی و دارایی نین و، كەرتە سەرەكییەكانی كشتوكاڵ و پیشەسازی و گەشتیاری بەهۆی ئەو ململانێ سەختەی نێوان شیعەكان لەلایەك و شیعە و سوننە و دژایەتیكردنی هەرێمی كوردستان لەلایەكی دیكەوە هەموو ئەمانە وایان كردووە، سەقامگیریی سیاسی لەعێراقدا بوونی نەمێنێت، لە كاتێكدا بووژانەوەی ئابووری پێویستی بە سەقامگیری هەیە، كەچی لەگەڵ نزیكبوونەوەی وادەی هەڵبژاردنەكان رۆژ لە دوای رۆژ ململانێكان توندتر دەبن و، هەموو وتە و لێدوان و كارەكانیان بووەتە رێكلام و موزایەدەی سیاسی و رەفتاری بێ ئەنجام، لە هەمووشی خراپتر ئەو نەفەسە قین و رقەی ژمارەیەك لە پەرلەمانتاری كوردە كە بە دەنگی كورد چوونەتە بەغدا، كەچی لەپێناو رووخان و ناوزڕاندنی حكومەت زیان بە باروبژێوی مووچەخۆران و خەڵكی كوردستان دەگەیەنن و، داوا دەكەن شایستە داراییەكان بۆ هەرێم نەچێت و، پێگەی هەرێم نەمێنێت و، لەسەر شاسەی تیڤییە عەرەبییەكان دەگەڕێن بۆ ئەوەی دیمانەیان لەگەڵ ئەنجام بدرێت و، دژی حكومەتی هەرێمی كوردستان قسە بكەن. لە كاتێكدا زۆر لەو پەرلەمانتارانە لێرە (بەغدا) بە خراپ باسی دۆسێی دارایی و ئابووریی كوردستان دەكەن، كەچی حزبەكانیان لەناو حكومەتی كوردستاندا خاوەنی پۆستی دارایی و ئابووریی گرنگن و تەنانەت سەرپەرشتی دۆسێی دارایی و چاكسازیش دەكەن، هەموومان دەزانین گەندەڵی نەك تەنیا لە كوردستان، بەڵكو لە هەموو عێراق بوونی هەیە و بە رێژەیەكی زۆر زیاتریشە، واتە ئەگەر لە كوردستان بە رێژەی 12.67% گەندەڵی هەبێت، لە عێراق بە رێژەی لە 88% گەندەڵی هەیە.
* سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ چاكسازییەكان پڕۆژەی «كاغەزی سپی» رەوانەی پەرلەمان كرد. ئێوە وەكو لێژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق چۆن دەڕواننە ئەو پڕۆژەیە و كارەكانی بە كوێ گەیشتووە؟
- پڕۆژەی «كاغەزی سپی» لە رووی نەزەریییەوە پلانێكی رێكوپێك و واقیعییە، بەڵام جێبەجێكردنی ئیرادە و پاڵپشتیی لایەنی سیاسی و حكوومی و پەرلەمانی دەوێت، بەڵام لەم بارودۆخەدا كە زۆربەی لایەنە سیاسییەكان دژی حكومەتن، ناتوانرێت هیچ هەنگاوێكی چاكسازی جێبەجێ بكرێت. لەلایەكی دیكەوە تا بەهای نەوت بەرز نەبێتەوە، عێراق ناتوانێت ژێرخانی ئابووریی خۆی بەهێز بكات. هەموو شارەزایانی ئابووری و چاودێرانی بارودۆخی نەوت لە سەر ئەوە كۆكن كە تا نیوەی ساڵی 2021 شوێنەوارەكانی كۆرۆنا لە سەر ئابووریی جیهان هەر دەمێنێت و خواست لە سەر نەوت زۆر بەرز نابێتەوە و نرخی بەرمیلێك نەوت لە نێوان 50 بۆ 55 دۆلار دەبێت. لەلایەكی دیكەوە كێشە سیاسییەكان كاریگەریی توندیان لەسەر سەركەوتنی جێبەجێكردنی هەر چاكسازی و گۆڕانكارییەك هەیە، خەرجییەكانی عێراق رووی لە زیادبوون كردووە، بەهۆی زیادبوونی مووچەخۆران و بڕگەكانی تایبەت بە بودجەی بەكارخستن و تەشەنەكردنی گەندەڵییەوە، تەنانەت تا ئێستا عێراق داتابەیسێكی نییە بۆ ژمارەی مووچەخۆران و ئەوانەی دوو مووچە و سێ مووچە و چوار مووچە وەردەگرن، هەروەها تەنیا 10%ی داهاتی نانەوتی دەگاتە حكومەت و ئەوانی دیكە لە دەروازە سنوورییەكانەوە بەفیڕۆ دەچێت. ئێمە لە لێژنەی دارایی پەرلەمان پێشنیارێكی وەرەقەی تایبەتمان پێشكەش كرد كە 34 خاڵ لە چوارچێوەی سێ تەوەرە لەخۆ دەگرێت و زیاتر پراكتیكییە وەكو ئەوەی نەزەری بێت و، دەكرێت جێبەجێ بكرێت. بەتایبەتی تەوەری یەكەم كە تایبەتە بە زیادكردنی داهات و كەمكردنەوەی خەرجییەكان، تەوەری دووەمیش تایبەتە بە سیاسەتی دارایی و نەختینەیی و تەوەری سێیەمیش تایبەتە بە ئابووریی گشتی و دووبارە داڕشتنەوەی پەیكەری ئابووریی وڵات، جێبەجێكردنی هەموو ئەمانەش پەیوەستە بە سەقامگیریی بارودۆخی سیاسی و باش بەڕێوەبردنی مەلەفی ئابوورییەوە.
* ئەگەر عێراق نەتوانێت لەم بارودۆخە ئاڵۆز و قەیرانە دارایی و ململانێ سیاسییەدا دەربازی بێت، پێشبینیتان بۆ ساڵی 2021ی عێراق چییە؟
- گەرچی عێراق وڵاتێكی دەوڵەمەندە و خاوەنی سامان و داهاتێكی زۆری نەوتی و نانەوتییە، بەڵام ململانێ سیاسیەكان و دەستێوەردانی دەرەكی رێگرە لە بەردەم جێبەجێكردنی چاكسازییەكاندا، بەبێ ئەو چاكسازییانەش مومكین نییە عێراق بتوانێت رووبەڕووی تەحەدییەكان ببێتەوە و كورتهێنانی بودجە و قەیرانەكانی دارایی و ئابووری بۆ چارەسەر بێت، كە بووەتە هۆی بەرزبوونەوەی رێژەی بێكاری و هەژاری، كۆنتڕۆڵكردنی میلیشیات و هێزە سیاسییەكانی عێراق لەلایەن ئێرانەوە رێگرە لەبەردەم هەر چاكسازی و گۆڕانكارییەك كە ببێتە هۆی پێشكەوتنی وڵات، چونكە عێراقێكی لاواز و بێ بەرهەم لە رووی سیاسی و ئابوورییەوە بۆ ئەوان گەلێك بەسوودە. لە 2021 عێراق لە رووی دارایی و ئابوورییەوە بە ساڵێكی زۆر زەحمەت تێپەڕ دەبێت، بەتایبەتی لەبەر هەڵبژاردنی پێش وەختە و هەڵكشانی ململانێ سیاسییەكان و زیادبوونی دەستێوەردانە دەرەكییەكان و خراپیی دۆخی ئەمنی. بۆیە دەبێت ئێمەش سوود لەو ئەزموون و ئەگەرانە وەربگرین و پێویستە پشت بە خۆمان ببەستین و چیتر ئەوەندە پاشكەوتەی وڵاتێك نەبین كە نەفەسی دژایەتیكردنی گەلی كوردستانی تێدا زاڵە.