پشێوی و نادڵنیایی باڵیان بە سەر بارودۆخی عێراقدا كێشاوە و پەرەسەندنەكانی ئەم دواییەش وەك سەرهەڵدانی خۆپیشاندانەكان و گۆڕینی كابینەی حكومەت، دەرئەنجام و دەرهاویشتەی ئەو هەلومەرجە ناسەقامگیرەن، هەروەها لە ئێستادا یاسای نوێی هەڵبژاردن و دووبارە دابەشكردنەوەی بازنەكانی هەڵبژاردن تێپەڕێندراون، لێكەوتە و ئاكامەكانی ئەم یاسایەش بووە تەوەری سەرەكیی دیداری گۆڤاری گوڵان لەگەڵ سەربەست ئامێدی سەرۆكی رێكخراوی ستێپ بۆ دیموكراسی و هەڵبژاردن.

* هەموو ئەو گۆڕانكارییانەی كە دەكرێن، پەیوەستن بە كێشەو ناكۆكیی نێوان هێزە شیعەكانەوە، پێش ئەوەی باسی هیچ گۆڕانكارییەكی دیكە بكەین، ئایا بەپێی ئەزموونی خۆت، كێشەو ناكۆكییەكانی ناو هێزە سیاسییەكانی شیعە چۆن دەخوێنیتەوە، بەتایبەتی كە شیعە نایەوێت جارێكی دیكە حوكمڕانیی عێراقی لە دەست دەربچێت؟
- لە راستیدا كێشەكانی عێراق قوڵبوونەتەوە و كێشەكان كەوتۆتە نێوخۆی حزب و لایەنە سیاسییەكان و پێكهاتەكانیش، تا ئێستا كوردیش بە شێوەیەكی گشتی لە نێوخۆیاندا یەكڕاو یەكڕیز نین، هاوكات شیعە و سوننەش هەریەكە لە نێوخۆیاندا یەك دەنگ نین، گەرچی عەرەبی شیعە تا ساڵی 2012 یەك كوتلەی گەورەیان بەیەكەوە هەبوو، كە پێیان دەگوت هاوپەیمانیی نیشتمانی، كە هەر هەموو شیعەی بەیەكەوە كۆدەكردەوە، بەڵام ئەو كاتە كە هەڵبژاردنی پارێزگاكان ئەنجامدرا، ئەوە سائیرون لەساڵی 2012 هەمان ئەو یاسایەی ئێستای پێشكەش بە سەرۆكایەتیی كۆمار و سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی وەزیران كرد، لە پاشان رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران كرا و چەند گۆڕانكارییەك لە ئەسڵی یاساكە كرا، بەڵام ئەو كاتە كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردن رایگەیاند كە ئێستا كاتی ئەو یاسایەی هەڵبژاردن نییە، چونكە كاتی زۆری پێویستە و ژێرخانی هەڵبژاردنەكان لە عێراق لەسەر ئەو جۆرە سیستمە بینا نەكراوە، داوا لە كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكان كرا كە راوبۆچوونی خۆی دەرببڕێت و كۆمیسیۆنیش دوو پێشنیاری كرد، یەكەم: هەڵبژاردن بە سیستەمی دیۆن بێت. دووەم: هەڵبژاردن بە سیستەمی سانلیگۆی ئەسڵی ئەنجام بدرێت، كە سانلیگۆی ئەسڵی دەنگی هەر حزبێك دابەش دەكرێت لەسەر 1و 3و 5و 7و... لە ژمارەی دەنگی ئەو بازنەیە، بەڵام ئەو كات پێكهاتەی شیعە وایلێهات ناكۆكی و جیاوازی و تەكەتول بكەوێتە نێوانیان و دابەش ببن، لەو كاتەدا یەكێك لەوانەی زەرەرمەندبوو، دەوڵەتی یاسا بوو، كە چوار پارێزگای لەدەست دەرچوو. بەڵام هەر لەو رۆژەوە ئەو گۆڕانكارییە لە یاسای هەڵبژاردنەوە بووە گۆڕانكارییەكی سیاسی، ئەو یاسای هەڵبژاردنەی ئێستا هەندێ لایەن تێیدا زەرەرمەند دەبن، كە بە بۆچوونی من هاوپەیمانیی فەتح و دەوڵەتی یاسا زەرەرمەند دەبن و ئەوانەی لە یاساكە سوودمەند دەبن، بە پلەی یەكەم سائیرون و دووەم حیكمەیە كە ئێستا پێیان دەگوترێت عێراقیوون، بەپلەی سێیەمیش تا ئاستێك بۆی هەیە، نەسریش سوودمەند بێت، بۆیە ئەو جیاوازی و خیلافاتی سیاسییە لە عێراقدا هەیە، بەو یاسایەش چارەسەر ناكرێت، بەڵكو هەر زیاتر و قوڵتر دەبێت، هەر لەبەر ئەمە رەنگە لەپاش هەڵبژاردن هەندێك كێشەی سیاسی و ئەمنی گەورە لە عێراق دروست ببێت، هەرچەندە شیعە نایانەوێت جارێكی دیكە عێراق و دەسەڵاتدارێتیی عێراقی لەدەست دەربچێت، بەڵام هەندێكجار كێشەكان دەكەوێتە ناو خودی پێكهاتەكەوە و دەبێت تەنیا لایەنی سێیەم بێت هەموویان كۆبكاتەوە، لایەنی سێیەمیش لە عێراقدا ئێستا كێشەی لەگەڵ ئەمریكا هەیە و خۆیشی بارودۆخی زۆر باش نییە، لەبەر ئەو خۆپیشاندانانەی كە هەیە، بەڵام ئەو كاتیش دەمێنێتەوە سەر ئەوەی كە لە عێراقدا هاوسەنگیی هێز چیی بەسەر دێت، لەگەڵ ئەوەشدا هەر هەوڵی ئەوە دەدەن كە دەسەڵاتیان لەدەست دەرنەچێت، بەڵام بۆی هەیە ئەو یاسایەی هەڵبژاردن ببێتە هۆكارێك كە دەسەڵاتی ناوچەگەری دروست ببێت، چونكە بەو یاسایە زۆر ئەستەمە لە ناوچەیەكی ئەنبار كەسێكی شیعە دەربچێت، هەر بۆیە بەشێوەیەكی گشتی ناوچەكانی سوننەنشین بۆ سوننە دەبێت و رەنگە ئیستیسناشی لێ دروست بێت و ناوچە كوردییەكان و شیعەكانیش بەهەمان شێوە، هەر یەكەی بۆ پێكهاتەی خۆی بێت، جگە لەوە ئەم یاسایە هەندێك جار موفاجەئات دروست دەكات، بۆی هەیە لە هەندێ شوێن كاندیدی عەشایەری دەربچێت، نەك كاندیدی ئەو لایەن و حزبەی كە خۆی بە دەسەڵات دەزانێ لەو بازنە و ناوچەیەدا.
* یاسای هەڵبژاردنە پێشوەختەكانی عێراق گۆڕانكاریی گەورە و ریشەیی بەسەرداهاتووە و بۆتە سیستەمی چەند بازنەیی، ئەم سیستەمە لەگەڵ ئەوەی لەلایەن لایەنە سیاسییەكانەوە تێبینیی زۆری لەسەرە، لە هەمانكاتدا مەزندەی ئەوەش هەیە كە غەدرێكی زۆر لە پێكهاتە جیاوازەكانی عێراق بكات، لەم چوارچێوەیەدا دەپرسین ئایا خاڵی جەوهەریی نێوان یاسای فرە بازنەیی و یەك بازنەیی چییە؟ ئایا ئەو هۆكارانە چین دەبنە هۆی گۆڕینی یاسایی هەڵبژاردنەكان بەم شیوەیە؟
- بە بۆچوونی من هۆكاری بنەڕەتی بۆ گۆڕینی یاسای هەڵبژاردن بۆ ئەو یاسا تازەیە دەگەڕێتەوە، ئەوەی كە هاوسەنگیی هێز لە عێراقدا گۆڕانكاریی بەسەردا هاتووە، كە هەندێك لایەن خۆیان بە زۆرینە دەزانی، بەتایبەتی لە نێو شیعە، بەڵام هەڵبژاردنەكان دەریخست كە وا نەبوو. دواتر خۆپیشاندانیش دەستی پێكرد، كە داوای سێ شتی بنەڕەتی دەكرد، یەكەم: گەندەڵی نەمێنێت، دووەم: داوادەكەن دادپەروەری لە هەڵبژاردن هەبێت. سێیەم: خزمەتگوزارییەكانیان هەبێت. هەر بۆیە هەندێ لایەن ئەو خۆپیشاندانانەیان بۆ خۆیان قۆستەوەو بۆ بەرژەوەندیی خۆیان بەكاریان هێناو داوایان كرد كە یاسای هەڵبژاردن بگۆڕدرێت، گەرچی وەكو پێشتر ئاماژەم پێدا لە ساڵی 2012 بەبێ ئەوەی خۆپیشاندان هەبێت، داوایان كرد كە یاساكەی هەڵبژاردن بگۆڕدرێت، بەڵام كێشەی بنەڕەتی لە یاساكەدا ئەوەیە كە هەر پارێزگایەك لە یەك بازنە زیاتر بێت، ئەوە حزب و لایەنە بچووكەكان و رادیكاڵ و گەنجەكان دەرفەتیان نییە كە كورسی بەدەست بێنن، بەڵكو زیاتر دەرەفەت بۆ ئەو عەشایەرانە دەبێت كە لە هەر بازنەیەكی هەڵبژاردن زۆرینە بن، ئەوە كاندیدی ئەو عەشایەرانە دەردەچن. بەهۆی ئەو یاسا تازەیەی هەڵبژاردن كێشەكان و دابەشكردن قووڵتر دەبێت و كێشەكان لە ناو پێكهاتەكانەوە دەچێتە ناو حزبیش و دەرفەت بە خەڵكی سەربەخۆو گەنج نادات، بە پێچەوانەی ئەو قسەی كە سائیرون و هەندێ خەڵكی دیكە دەڵێن بەو یاسایە خەڵكی بێلایەن و سەربەخۆ و گەنج و ئەوانەی خۆپیشاندانیان كرد، دەرفەتیان بۆ فەراهەم دەبێت، بەڵكو ئەو گەنج و خۆپیشاندەرانە تەنیا بە حاڵەتێك كە خۆیان بخەنە ژێر باڵی هەندێ حزبی گەورەوە، بەڵام وەك سەربەخۆ خۆیان كاندید و نیشان بدەن، خاڵی هاوبەشی جەوهەری لە نێوان هەردوو سیستەم ئەوەیە كە حزب دەتوانێت لە هەڵبژاردن لەپشتەوە رۆڵی خۆی ببینێت، چونكە لەم سیستەم و یاسا تازەیەدا وەرەقەی دەنگدانی هەڵبژاردن ناوی كاندیدی لەسەرە و لیست و قائیمە نییە، بەڵام بەو دابەشكردنەی كە هەیە، بە بۆچوونی من خاڵی ئەساسی و جەوهەری ئەوەیە كە پێكهاتە سەرەكییەكان وەك كورد سوننە و شیعە و تا ئاستێك توركمان، كورسییەكانیان گۆڕانكاریی زۆر گەورەی بەسەر نایەت، بەڵكو دوو، سێ كورسی زیاد یان كەم دەبێت، واتە نەخشەی گشتی سیاسیی عێراق لە ناو خودی پێكهاتەكاندا گۆڕانكاریی بەسەردا دێت، بەڵام نەخشەی پەیوەندیی نێوان سێ پێكهاتە سەرەكییەكە گۆڕانكاریی بەسەردا نایەت و وەكو خۆی دەمێنێتەوە، بە رای من ئەوە خاڵی جەوهەرییە.
* لەگەڵ ئەوەی فراكسیۆنە كوردستانییەكان ئەم یاسا تازەیەیان رەت نەكردەوە و بایكۆتی دانیشتنەكانی پەرلەمانیان نەكرد، بەڵام قسەی زۆریش هەیە، كە دەنگی كورد لەم شێوازە دەفەوتیت، ئایا ئەم یاسایە بەڕاستی زیانی بۆ دەنگ و كورسییەكانی كورد لە پەرلەمانی عێراق دەبیت؟
- لە راستیدا ئەمە دوولایەنە، لایەنی یەكەم: كورسییەكانی هەر سێ پارێزگای هەرێمی كوردستان هەروەك خۆی دەمێنێت، بەڵام خودی حزبە بچووكەكان بارودۆخیان خراپ دەبێت، گەرچی ژمارەی گشتیی كورسییەكانی كوردستان وەك خۆی دەمێنێت. لایەنی دووەم: ناوچە و پارێزگاكانی دەرەوەی هەرێم وەك نەینەوا و كەركووك و دیالەیە، كە نەینەوا و دیالە بەشێوەیەك دابەشكراون كە ناوچە كوردییەكان لە یەك بازنە بێت و بازنەش هەیە تێكەڵاوە، بەڵام دابەشكردنەكە وایە زۆربەی ناوچە كوردییەكان لەیەك بازنەدان، بۆ نموونە لە نەینەوا مەخموور و حەمدانییە، یەك بازنەیە و باشیك و تلكێف و شیخان و ئەلقووش و فایدە یەك بازنەن و تەلەعفەرو زوممار و رەبیعە یەك بازنەن و شنگال و قەحتانیەش یەك بازنەن، بە تەئكید ناوچە كوردییەكان لە دابەشكردنی بازنەكانی هەڵبژاردن گۆڕانكاریی بەسەردا نەهاتووە، هەر وەك خۆیەتی و لە دیالەش، خانەقین و جەلەولا و كفری و جەبارە یەك بازنەن، ئەو دابەشكردن و بازنانەی لە نەینەوا و دیالە و لە ناوچەكانی دیكەی دەرەوەی هەرێم دانراون بە هەمان شێوە.
* ئیستا پڕۆسەی سیاسیی عێراق بە قۆناغیكی ناسەقامگیر و فەوزائامێزدا تێپەس دەبێت، بەردەوام كێشەی سیاسی و هەڵكوتانە سەر باڵوێزخانەو نێردە دیپلۆماسییەكان هەیە، لە شەقامیش خۆپیشاندان بەردەوامە، لەم ژینگە ئاڵۆزەدا پێشبینیی ئەوە دەكرێت كە نەتوانرێت هەڵبژاردن لە حوزەیرانی ساڵی 2021 ئەنجام بدرێت، پرسیار ئەوەیە ئایا وەك ئەزمووندارێك لەم پرسەدا پێشبینی دەكەیت كە بتوانرێت هەڵبژاردن لەكاتی خۆیدا ئەنجام بدرێت؟
- ئەم پرسیارە لە راستیدا زۆری دەوێت، یەكەم: هەڵبژاردن بارودۆخێكی سەقامگیری سیاسی و ئەمنیی سەقامگیری پێویستە، بەڵام بارودۆخی ئێستای عێراق موژەدەبەخش نییە و بارودۆخی سیاسی و ئەمنی و دارایی باش نییە، كە عێراق بەرە و سەقامگیری و هێمنی بڕوات، ئەمەش كێشەیە، چونكە كاندید و دەنگدەر و حزبەكانیش لە هەڵبژاردندا، دەبێت هەست بە هێمنی و سەقامگیری بكەن. دووەم: خودی یاساكە كێشەی هونەریی تێدایە، بە تێڕوانینی من ئەوانەی ئەو یاسایەیان بەو شێوەیە داڕێشتووە، بە مەبەستی دوو ئەگەرە، بۆ ئەوەی تاوەكو هەڵبژاردنەكە ئەنجام نەدرێت، یان فەوزایەك دروست ببێت. هاوكات نازانین چ هۆكارێكی سیاسی لەپشتەوەیە، هەر بۆیە ئەگەر پێش هەڵبژاردن یاساكە گۆڕانكاریی بەسەردا نەیەت و هەموار نەكرێتەوە، باوەڕ ناكەم و زۆر زەحمەتە هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت، لەكاتێكدا هەڵبژاردنیش ئەنجام بدرێت، ئەوە فەوزایەكی سیاسی و ئەمنی دروست دەكات، جگە لەمە خەڵكانێك هەیە زۆرجار لە دەزگاكانی راگەیاندن دەڵێن بۆی هەیە ئەو هەڵبژاردنە سێ مانگ، یان چوار مانگ دوابخرێت. كێشەیەكی دیكە ئەوە دەبێت ئەنجومەنی نوێنەران بەلایەنی كەم 60 رۆژ پێش وادەی هەڵبژاردن خۆی هەڵوەشێنێتەوە، لەمەشدا ئایا پەرلەمان لەو كاتەدا خۆی هەڵدەوەشێنێتەوە، هەر بۆیە منیش لەگەڵ ئەو بۆچوونەم كە ئەو یاسایەی هەڵبژاردنە نەگۆڕدرێت، بەڵكو سیستەمی سانلیگۆی ئەسڵی و هەر پارێزگایەك یەك بازنەی هەڵبژاردن بێت، تاوەكو هەموو حزب و لایەنە سیاسییەكان و كەسانی سەربەخۆ و خۆپیشاندەرانیش لە پاریزگاكان ماوەیان بۆ دروست ببێت كە دەنگی خۆیان كۆبكەنەوە، ئەوكات زیاتر بەشداربوونی سیاسی لە هەڵبژاردنەكە دروست دەبوو، چونكە یاسای هەڵبژاردنی ئێستا نادادپەروەریی تێدایە و لە بەرامبەر حزبی بچوك و تازەو خۆپیشاندەرانیشدا بوار بەرتەسك دەكاتەوە، بۆیە ئەو یاسایە دابەشكردنی سیاسی و كۆمەڵایەتیش قووڵتر دەكاتەوە و مومكینە هەڵبژاردنەكە سێ مانگ دوابخرێت.
* باس لەوە دەكرێت كە ئەو یاسا تازەیەی هەڵبژاردن بۆ ئەوەیە كە رێگە لە تەزویر بگرێت و هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد ئەنجام بدرێت، تا وەك هەڵبژاردنەكانی ئایاری 2018 نەبێت كە خەلك بایكۆتی كرد و پاشانیش پرسیار كەوتە سەر ئاكامەكانی هەڵبژاردنەكە، لەسەر ئەم پرسە پرسیار ئەوەیە، ئایا لەو بڕوایەدایت ئەم یاسایە بتوانێت رێگە لە ساختەكاری بگرێت؟
- یاسای هەڵبژاردن شتێكە و هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەردیش ئەنجام بدرێت شتێكی دیكەیە و پەیوەندیەكیان لەگەڵ یەك هەیە، بەڵام ئەوە دەمێنێتەوە سەر شێوەی دەنگدان و بەڕێوەبردنی بنكەكانی دەنگدان، كە تاچەند ماوە دەدرێت بە چاودێرانی ناوخۆیی و بیانی، دەبێت چاودێران لە هەموو بنكەو شوێنێك بن، نەك لە هەندێ شوێن هەبن و لە هەندێك شوێن دەربكرێن، یان كاریگەریی خراپیان بخرێتە سەر و بەرتیلیان پێ بدرێت، ئەو یاسا تازەیە لەم رووەوە هیچ جیاوازییەكی نییە لەگەڵ یاسا كۆنەكە، بەڵكو ئەوە دەمێنێتەوە ئایا ئەو ئامێرەی كە جیاكردنەوەی دەنگەكان دەكات، هەمان ئامێری پێشوو دەبێت؟ ئەوە بێگومان هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد دەبێت. ئەو ئامیرەی دەنگەكان لێك جیادەكاتەوە زۆر خاوێنە و ئامێرەكە هیچ كەس و حزبێك ناناسێت، هەر حزب و لایەنێك بە قەبارەی خۆی دادەنێت، هەرچۆنیك بێت كێشەی ئەساسی ئەوە نییە كە هەڵبژاردنەكە پاك و بێگەردە یان نا، بەڵكو كێشە ئەوەیە متمانە بە پرۆسەی سیاسی و دیموكراتی نەماوە و متمانە بە حزب و لایەنی سیاسیی گەورە، بەتایبەتی لە خوارووی عێراق نەماوە، باوەڕ بە كۆمیسیۆنی هەڵبژاردن نەماوە و باوەڕ بە دەوڵەت نەماوە، ئەمە كێشەكانە و رەنگە رێژەی بەشداربوو لەدەنگدان زیاد بكات، بەڵام هەر ناگاتە ئەو رێژەی كە هەندێك كەس وای بۆدەچن رێژەی دەنگدان لە 50% تێپەڕێت. بۆیە كێشەكان هەروەك خۆی دەمێنێتەوە، جگە لەوەش ئەو یاسایە تازەیەی كۆمیسیۆنیش كە دادوەرەكان هەڵبژاردن بەڕێوەببەن، ئەمەش ئیشی ئەو دادوەرانە نییە، بەڵكو ئیشی دادوەرەكان تەنیا كاری داوەرییە و بڕگەی 25یش لەیاساكە هەیە، بەپێی ئەو بڕگەیە ئەو كەسانەی چەندین ساڵە لە كۆمیسیۆن كار دەكەن، هەر هەموویان لاداوە و ئێستا چوار بەڕێوەبەری گشتییان هەیە، كە یەك رۆژ هەڵبژاردنیان بەڕێوەنەبردووە، ئەمە كێشەكانە كە لە كۆمیسیۆن هەیە.