عێراق بە بارودۆخێكی دارایی سەختدا تێپەڕ دەبێت، خۆ ئەگەر پەرلەمان پڕۆژە یاسای قەرزێكی دیكەی بۆ پەسەند نەكات، ئەوا تەنانەت ناتوانێت مووچەكانیش لەكاتی خۆیدا دابەش بكات، لەگەڵ نزیكبوونەوەی وادەی هەڵبژاردنەكانیش ململانێ سیاسییەكان چڕتر و ئاڵۆزتر دەبنەوە و، شوێنەواری قورستر بەسەر دۆخی داراییدا دەسەپێنن. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە، چەند پرسیارێكمان ئاراستەی دڵشاد میران سیاسەتمەدار و دیپلۆماتكار كرد، بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* بارودۆخی دارایی عێراق تا دێت ئاڵۆزتر دەبێت، چارەسەرەكانیش لە غیابی شەفافییەت و بنبڕكردنی گەندەڵیدا ناڕوونیی پێوە دیارە، وەكو كەسێكی شارەزا لە كاروباری عێراقدا چۆن لەم بارودۆخە دەڕوانیت؟
- لە ئێستادا عێراق لە قەیرانێكی دارایی و سیاسیی گەلێك قووڵدایە، ئەم بارودۆخە سەختە دارایی و سیاسییەش لای هەمووان روون و ئاشكرایە و لای هیچ پسپۆڕ و شارەزایەكی ئابووری و چاودێرێكی سیاسی نهێنی نییە، ئەوەتا داهاتی عێراق تەنانەت نزیكەی نیوەی خەرجییەكانی داناپۆشێت، حكومەتیش هیچ پڕۆژەیەكی وا خێرا و كاریگەری لەبەردەستدا نییە، كە لەم قەیرانە دەربازی بكات، جگە لەوەی هەوڵبدات قەرز لە دەزگا نێودەوڵەتییەكان، یان لە ناوخۆدا بكات، قەرزكردن لە دەزگا نێودەوڵەتییەكانیش وا ئاسان نییە، بەتایبەتی لە بارودۆخێكی وەك ئێستای عێراقدا كە پێگەی لە متمانەكردن بە قەرزدانەوە لە ئاستێكی زۆر نزمدایە، ئەمە وێڕای ئەوەی دەزگا نێودەوڵەتییەكان قەرز نادەن بە حكومەتێك بۆ ئەوەی مووچەی پێ بدات، بەڵكو ئەوان قەرز بۆ مەسەلەكانی پەیوەندیدار بە وەبەرهێنان و پڕۆژەكان دەدەن، كە كاریگەریی بەهێزی بۆ بونیاتنانەوەی ژێرخانی وڵات هەبێت. هەرچی هەوڵەكانی حكومەتی فیدراڵیشە لەگەڵ پەرلەمان، بۆ ئەوەیە پەرلەمان دووبارە رەزامەندی بدات بۆ وەرگرتنی قەرزێكی دیكە لە ناوخۆدا لەرێگەی بانكەكانی حكومی و بانكە تایبەتەكانەوە، خۆ ئەگەر پەرلەمان لە دواجاردا رەزامەندیی وەرگرتنی ئەم قەرزەش بە حكومەت بدات، ئەوا تەنیا یەك دوو مانگی دیكە حكومەت دەتوانێت خۆی رابگرێت، بەتایبەتی كە هیچ ئاماژەیەك بەوە نییە، بەم نزیكانە نرخی نەوتی خاو بەرز ببێتەوە، ئەویش ئەگەر هاتنی شەپۆلێكی دیكەی كۆرۆنا لە جیهاندا نەبێتە هۆی ئاڵۆزبوونی بارودۆخی تەندروستی و خراپبوونی ئابووری و سستبوونی كەرتی پیشەسازی و، دواجار دابەزینێكی دیكەی بەهای نەوتی خاو .
* جگە لەم قەیرانە داراییە لە ناوخۆدا ململانێ سیاسییەكانیش ئاستەنگ لە بەردەم ئاساییبوونەوەی بارودۆخەكە دادەنێت، پێت وانییە نزیكبوونەوەی وادەی هەڵبژاردنەكان و چڕبوونەوەی ململانێكان، كاریگەریی خراپی لەسەر دۆخی دارایی و ئابووریی عێراق دەبێت؟


- هۆكاری سەرەكیی خراپیی بارودۆخی دارایی و وێرانیی ژێرخانی ئابووریی عێراق بۆ لایەنی سیاسی دەگەڕێتەوە، حكومەتە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق لەناو ململانێیەكی سەختی حزبە سیاسییەكاندا نەیانتوانیوە وڵات بگەیەننە دۆخێكی ئابووریی باش، ئەمە جگە لە بوونی هێزی چەكداری زۆر لە دەرەوەی یاسا و نائارامی و ناسەقامگیری لە عێراقدا، هەروەها ئەو ململانێ قورسەی لە ناوچەكە هەیە كە كاردانەوەی سلبیی لە ناوخۆی عێراقدا دروست كردووە، بەتایبەتی لەنێوان نفووزی ئێرانی و دەسەڵاتی ئەمریكادا، بۆ نموونە هەڕەشەكانی ئەمریكا لە حكومەتی عێراق بە كشانەوەی باڵیۆزخانەكەی لەكاتی رانەوەستانی هێرشەكان بۆ سەر دامودەزگا و هێزەكانی، كاریگەری و شوێنەواری توندی لەسەر خراپبوونی زیاتری بارودۆخی دارایی و سیاسی دەبێت، چونكە ئەم بابەتە تەنیا كشانەوە، یان داخستنی باڵیۆزخانە نییە، بەڵكو مەترسیی ئەوەی لێ دەكرێت، كە ئەمریكا بە شێوەیەك لە شێوەكان بە هاوشێوەی ئێران مامەڵە لەگەڵ عێراقدا بكات. لەلایەكی دیكەوە ئەو هێز و میلیشیایانەی شیعە كە لە رووی عەقیدەوە پشتگیریی ئێران دەكەن، ئەوانیش بەهۆی باردۆخی قەیرانی دارایی عێراقەوە لاواز بوون و حكومەتی عێراق ناتوانێت وەك پێشان تەمویلیان بكات، بۆیە ئەمەش ئاستەنگێكی دیكە بۆ حكومەتی عێراق دروست دەكات، كە ئەو گرووپ و تاقمانە پابەندی بڕیارەكانی حكومەت نەبن، ئەمەش وەك جێبەجێنەكردنی ئەو بەڵێنانە دەردەچێت كە حكومەتی عێراق بە حكومەتی ئەمریكای داوە. ئا لێرەدا گرفتە سیاسییەكان بەرامبەر حكومەت زەق دەبنەوە، ئەو گرووپ و تاقمانەی وەك (ربع اللە و حبایب اللە و...هتد) كە ئەركی سەرەكییان نانەوەی ئاژاوە و ناسەقامگیرییە و تەنانەت ئیستغلالی خۆپیشاندانەكانیشیان كرد و، توندوتیژییان دروست كرد و، چەندین برینداری لێ كەوتەوە. ئەم بارودۆخە لەگەڵ نزیكبوونەوەی وادەی هەڵبژاردنەكان كە وا بڕیارە لە مانگی حوزەیرانی ساڵی 2021 بەڕێوە بچێت، زیاتر ئاڵۆز دەبێت، هەرچەندە زۆربەی چاودێران پێیان وایە هەڵبژاردنەكان زەحمەتە لەو بەروارەدا بكرێت.
* كەواتە بەپێی ئاماژە و پێشبینییەكان زۆر زەحمەتە حكومەتەكەی كازمی بتوانێت بەو پێشنیاری ئەو وەرەقە سپییەی كە ئامادەی كردووە، وا بە ئاسانی وڵات لە قەیرانی دارایی دەرباز بكات؟
- پێشنیاری وەرەقەی سپی بۆ چاكسازی و رێكخستنەوەی داهات و خەرجییەكان، بڕیار نییە، بەڵكو سەرەتا دەبێت لە پەرلەمان گفتوگۆی لەسەر بكرێت و، لە رووی پراكتیكییەوە ژینگەیەكی لەباری دەوێت، لەمەش زیاتر جێبەجێكردنی هەموو پێشنیارەكانی ناو وەرەقەی سپی، بەلانیكەم سێ بۆ چوار ساڵی دەوێت و، هەندێك بڕگەی تا 10 ساڵیشی پێویستە تاوەكو رەوشی ئابووریی عێراق بخاتەوە سەر پێی خۆی، ئەمە لە كاتێكدا گرفتی كات گەورەترین لەمپەڕە لە بەردەم چارەسەركردنی قەیرانی دارایی و ئابووریدا، رەنگە لەم قۆناغەدا بتوانرێت خەرجییەكانی حكومەت تا راددەیەك كەم بكرێتەوە، بەڵام وا بەخێرایی ناتوانرێت كەرتەكانی كشتوكاڵ و پیشەسازی پێش بخرێت و، سێكتەرەكانی دارایی و بانكی هاوشێوەی دەوڵەتە پێشكەوتووەكان راست بكرێتەوە، كە تەنیا لە مەودایەكی درێژخایەنی 5-10 ساڵی دەوێت، بۆ ئەوەی ئەم بەرنامەیەی كە لە وەرەقەی سپی پێشنیار كراوە، بچێتە پێشەوە، ئەمە لەكاتێكدا خەڵكی چاوەڕوانی مووچە و باشبوونی بارودۆخی دارایی دەكەن.
* باشە ئەگەر بەم نزیكانە نەتواندرێت بارودۆخی دارایی و ئابووری راست بكرێتەوە و وەرگرتنی قەرزی دەرەكییش كاتی بوێت و لە ناوخۆشدا ئەو بڕە پارەیە نەبێت، ئەمەش دۆخی سیاسی وڵات بێت، ئایا چارەنووسی مووچە و مووچەخۆران چی بەسەر دێت؟
- ئەگەر چارەسەری كۆرۆنا و رەوشی ئابووریی وڵاتانی پیشەسازیی دووبارە نەبووژێتەوە و بەهای نەوتی خاو نەگەڕێتەوە ئاستی جارانی، ئەوا زۆر زەحمەتە چاوەڕوانی باشبوونی بارودۆخی دارایی و ئابووری عێراق بین، تەنیا چارەسەر لە بەردەم عێراقدا ئەوەیە، یان دەبێت دەست ببات بۆ یەدەگی دراوی بانكی ناوەندی، یا بڕە پارەیەكی زۆر لە دیناری عێراقی چاپ بكات، ئەمەش بێ ئەوەی پاڵپشتییەكی دراوی قورس و زێڕی هەبێت، كە دواجار بەهای دیناری عێراقی بەرامبەر دۆلاری ئەمریكی كەم دەبێت، واتا حكومەتی عێراق هیچ چارەسەرێكی خێرا و باشی لەبەردەمدا نییە، رەنگە پەنابردن بۆ ئەو رێگایانە مووچەكان دابین بكات، بەڵام بەهای دینار ئەوەندە دێتە خوارەوە، ناڕاستەوخۆ بەهای مووچە كەم دەبێت و هەڵاوسان روو دەدات .
* لەناو ئەم پاشاگەردانییەی عێراقدا هەرێمی كوردستان كە خۆی لە قەیرانێكی سەختی داراییدایە، چی بكەین بۆ ئەوەی لەلایەك رووبەڕووی شوێنەوارەكانی كۆرۆنا و قەیرانی دارایی ببینەوە، لەلایەكی دیكەوە لە بەغدا هەوڵی بەدەستهێنانی ماف و شایستە داراییەكانمان بدەین؟
- بێگومان هەرێمی كوردستانیش لە قەیرانێكی دارایی قووڵدایە؛ ئەو ویست و خواستەش كۆتایی هاتووە كە داوای دەكرد رووبكەینەوە بەغدا، ئێستا بەغداش پارەی نەماوە و لە قەیراندایە، هەربۆیە دەبێت خۆمان هەنگاوەكانی هەڵسانەوەی ئابووری بنێین، لە رێگەی راستكردنەوەی سێكتەرە ئابوورییەكان و رێكخستنەوەی بواری دارایی و خێراكردنی هەنگاوەكانی چاكسازی لە كەمكردنەوەی خەرجییەكان و رێكخستنی داهاتی خاڵە سنوورییەكان و داهاتە نەوتییەكان، هەروەها بوونی سەقامگیری و ئارامی هەلێكی باشتر بە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەبەخشێت بۆ چارەسەركردنی كێشەی دارایی، بەتایبەتی ئەگەر ئیرادەی سیاسی لە ناو هێزە سیاسییەكانی كوردستان بەتایبەتی ئەوانەی دەسەڵاتیان هەیە بۆ چاكسازی هەبێت، بارودۆخەكە روو لە باشی دەكات، چونكە ئەگەر بارودۆخی دارایی لەوە زیاتر تێكبچێت، كەس براوە نابێت و لەهەمووان تێك دەچێت.
* نزیكبوونەوەی هەردوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراق كە بەرهەمەكەی رێككەوتنی شنگال و گفتوگۆكانە بۆ چارەسەركردنی كێشە هەڵپەسێردراوەكان، تاچەند ئەم نزیكبوونەوەیە دەتوانێت بۆ هەردوو لا سوودبەخش بێت؟
- نزیكبوونەوەیەكی باش لە نێوان هەردوو حكومەتی هەرێم و عێراق هەیە؛ دیارە كازمی هەوڵی داوە بۆ چارەسەركردنی كێشە هەڵپەسێردراوەكان، بەتایبەتی كێشەی ناوچە جێناكۆكەكان، ئەوەتا رێككەوتنی شنگال بۆ ئاساییبوونەوەی دەڤەرەكە زۆر گرنگ بوو، رەنگە بۆ كەركووك و ناوچەكانی دیكەش رەنگدانەوەی هەبێت، بەڵام گرفتەكە لەوەدایە خودی كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق چەندی پێ دەكرێت، چونكە ئەو دەسەڵاتە رەهایەی نییە بە تەنیا خۆی بڕیار بدات، ئەمیش لەلایەن ئەو هێزانەی عێراقەوە هەڕەشەی لەسەرە و دەیانەوێت بەهەر شێوەیەك بێت لاوازی بكەن، بۆیە بە بۆچوونی من ئاساییبوونەوەی بارودۆخەكە لە ناوچە جێناكۆكەكان كاتی دەوێت، بەتایبەت لە بوونی بەرهەڵستكارییەكی زۆری لایەنی عەرەبی و توركمانی و حزبە شیعەكانی لایەنگری ئێرانەوە، كە لەگەڵ نزیكبوونەوەی وادەی هەڵبژاردنەكان دژایەتیكردنی هەرێم یەكێكە لەو دروشمانەی كە دەنگی كۆمەڵگەی شیعە و عەرەبی بۆخۆیان رابكێشن.
* باسی دژایەتیكردنی هەرێمی كوردستانت كرد، پێت وانییە بوونی پەكەكەش لە شنگال هەڕەشەیەكە لە بەردەم جێبەجێكردنی رێككەوتنامەكەی شنگال و ئاساییبوونەوەی دۆخی ئەو ناوچانە؟
- هەمووان ئەو راستییە دەزانن كە بوونی پەكەكە لە ناو هەرێمی كوردستان و لە ناوچە دابڕێنراوەكانی هەرێمی كوردستان، بوونێكی ناشەرعی و نایاسایییە، هەر خۆی لە خۆیدا بوونی پەكەكە لە شنگال جێگای پرسیارە و بۆ ئەو مەرام و ئەجیندە سیاسییانەی وڵاتی ئێران دەگەڕێتەوە كە لە چوارچێوەی پڕۆژەیەكی فراوانی پاوانخوازیی شیعەدایە، بۆ كۆنتڕۆڵكردنی ئەم ناوچەیە هەیەتی، كە یەكێكە لەو دەروازانەی ئێران بەنیاز بوو نفووزی خۆی تێدا فراوان بكات و، بگاتە سووریا و ناوچەی دەریای ناوەڕاست، هەر لەم چوارچێوەیەدا هێزەكانی پەكەكە و حەشدی شەعبی لەم ناوچە كوردستانییەدا خۆیان حەشار داوە.
* ئەگەر شەپۆلێكی دیكەی كۆرونا رووی لە جیهان كردو گەشەی پیشەسازیی گەورە وڵاتانی راوەستاند و بەهای نەوتی خاو دابەزێنێكی دیكەی بەخۆوە بینی، ئەو كات عێراق چۆن رووبەڕووی قەیرانی دارایی دەبێتەوە و دۆخەكە بەرەو كوێ دەڕوات؟
- كۆرونا جگە لەوەی پەتایەكی جیهانییە، هاوكات بووەتە واقیعێك و لە غیابی ڤاكسین و چارەسەرێكدا بەردەوامیی هەیە و شوێنواری مەترسیداریشی لەسەر بارودۆخی سیاسی و ئابووریی جیهان دەبێت، لە هەموو دنیادا چی دیكە ناتواندرێت بەردەوامی بە قەدەغەی هاتوچۆ و داخستنی ئابووری بدەن، چونكە بەرپرسیارێتی كەوتۆتە سەر بەرپرسیارێتییەكی تاكەكەسی و ئێستا گەورە وڵاتانی پیشەسازی لە رۆژئاوا، لەبەردەم شەپۆلێكی زۆر بەهێزی كۆرۆنادان و هەموو ئەگەرەكان بەرەو ئەوە دەچن، ئەم شەپۆلە روو لە ناوچەی ئێمەش بكات، خۆ ئەگەر بەهای نەوتی خاو روو لە دابەزین بكاتەوە، ئەوا عێراق رووبەڕووی كورتهێنانێكی گەورەتری بودجە دەبێتەوە. هەموو ئەم ئەگەر و پێشبینییانەش بۆ ئەوەمان دەبات، كە دەبێت جەخت لەسەر ئەوە بكەینەوە كە لێرەوە چۆن پشت بە خۆمان ببەستین و ژێرخانی خۆمان پتەو بكەین.