وێڕای پەتای كۆرۆنا و قەیرانی دارایی، دەستەی وەبەرهێنانی كوردستان سەرقاڵی گرنگیدانە بە هەردوو كەرتی پیشەسازی و كشتوكاڵ، بۆ ئەمەش كۆمەڵێك رێنمایی و رێكاری نوێ بە هاوكاری وەزارەت و لایەنە پەیوەندیدارەكانی حكومەت پەیڕەو دەكات، تاوەكو هانی وەبەرهێنەران بدرێت، بۆ ئەنجامدانی ژمارەیەك پڕۆژەی جۆراوجۆر. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە چەند پرسیارێكمان ئاراستەی دكتۆر محەمەد شوكری سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنانی كوردستان كرد و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* وەكو ئاشكرایە پەتای كۆرۆنا و قەیرانی دارایی زیانی گەورەی بە گەشەی كەرتی تایبەت و وەبەرهێنان گەیاندووە، ئایا دەستەی وەبەرهێنان تا چ راددەیەك بۆ راكێشانی وەبەرهێنەران و دەربازبوون لەم دۆخە، پلان و بەرنامەی نوێ پەیڕەو دەكات؟
- لە سەرەتای دەستپێكی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان و لەسەر راسپاردەی رێزدار مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان، گرنگییەكی زۆر بە كەرتی تایبەت و راكێشانی وەبەرهێنەرانی ناوخۆ و بیانی درا، بۆ ئەوەی لە كەرتەكانی پیشەسازی و كشتوكاڵی وەبەرهێنان بكەن، بەڵام پەتای كۆرۆنا و قەیرانی دارایی نەك تەنیا ئابووریی هەرێمی كوردستانی تووشی سستبوون كرد، بەڵكو ئابووریی عێراق و جیهانیشی تووشی شۆك كردووە و، تا راددەیەكی زۆر وەبەرهێنان بەتایبەتی لەكەرتی پیشەسازی رووی لە پووكانەوە كرد، بەتایبەتی لە بواری پڕۆژەكانی پیشەسازی و وزە و كشتوكاڵ و گەشتیاریدا، هەر لەبەر ئەم هۆكارەش بوو، بەهای بەرمیلێك نەوت بە شێوەیەكی پێوانەیی دابەزی و زیانێكی گەورەی بە وڵاتانی بەرهەمهێنەری نەوت و ئێمەش گەیاند، لە سەرەتای كاری كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا لەسەر راسپاردەی ئەنجومەنی وەزیران هەنگاوی باشمان نابوو دەركردنی پلانی ستراتیژیی وەبەرهێنان بۆ ساڵی 2020 و بۆردێكی تایبەتمان دروست كرد و ناومان لێ نا «نەخشەی وەبەرهێنان» و سیستەمی «یەك پەنچەرە»ییمان بۆ بەستنەوەی هەموو دەسەڵاتی وەزارەتەكان پەیڕەو كردو زۆر لە كاروبارەكانمان رێكخستەوە و رۆتینمان كەم كردەوە و، لێپرسینەوە و بەدواداچوونی وردمان لەسەر هەموو ئەو پڕۆژانەی وەبەرهێنان كرد، كە راگیرابوون، یان كەمتەرخەمیی تێدا بوو، هەر ئەوەش هۆكاری ئەوە بوو، كاریگەرییەكانی كۆرۆنا و قەیرانی دارایی لە سەر كەرتی وەبەرهێنان بەو قەبارە مەترسیدار و گەورەیە نەبێت، ئەوەتا سەرەڕای قەیرانی دارایی و پەتای كۆرۆنا وەكو دەبینن ژمارەیەكی زۆر لە پڕۆژەكانی وەبەرهێنان جووڵەی تێكەوتۆتەوە و كاركردن لەسەدان پڕۆژەی وەبەرهێنان دەستی پێ كردووەتەوە، لەگەڵ كرانەوەی تا راددەیەكی بارودۆخەكە و هەڵگرتنی كەرەنتینە و قەدەغەكردنی هاتوچۆ، دووبارە بە گڕوتینێكی نوێوە دەست بە جێبەجێكردنی ئەو پلانەی وەبەرهێنان دەكەین، كە لە 1055 پڕۆژە پێكهاتبوو، خستمانە بەردەستی وەبەرهێنەرانی ناوخۆ و بیانی بۆ ئەوەی بێن لە هەرێمی كوردستان وەبەرهێنانی تێدا بكەن.


* یەكێك لە شوێنەوارەكانی قەیرانی دارایی و پەتای كۆرۆنا زیانگەیاندنە بە كەرتی وەبەرهێنان، بەتایبەتی لە بواری پیشەسازیدا، ئایا تا چەند ئاسانكاری دەكەن و یارمەتی وەبەرهێنەران دەدەن بۆ ئەنجامدانی پڕۆژەی گەورە و ستراتیژی لەم كەرتەدا؟
- رێزدار مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەدهۆك بەردی بناغەی بۆ گەورەترین ناوچەی پیشەسازی دانا، ئەمە پڕۆژەیەكی تەواوكاری و گشتگیر و فراوانە و بە دەیان كارگە و ناوەندی خزمەتگوزاری و كۆگا لەخۆ دەگرێت. ئێستادا سەرقاڵی تەرخانكردنی زەوین بۆ چەند ناوچەیەكی دیكەی پیشەسازیی گەورە لە سەرجەم پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆكانی هەرێمی كوردستاندا، هەروەها بەم نزیكانە ناوچەی پیشەسازیی هەولێر دەچێتە بواری جێبەجێكردن و لە پارێزگای سلێمانییش پێنج ناوچەی پیشەسازی پێشنیار كراوە و لە ئیدارەی گەرمیانیش دوو ناوچە و لە راپەڕین دوو ناوچەی پیشەسازیی دیكە دروست دەكرێن، بە تەواوبوونی ئەم ناوچە پیشەسازییانە كەرتی پیشەسازی زۆر پێش دەكەوێت. لەلایەكی دیكەوە تەنیا لە كەرتی پیشەسازیی 461 سێكتەری جۆراوجۆرمان هەیە، لە بوارەكانی بیناسازی و كەرەستە فلزییەكان و پیشەسازیی پترۆكیمیاوی و كارگەكانی ئامۆنیا و نایلۆن و بۆریستەر و چەندین كەرەستەی دیكە كە لە نەوتی خاو و پاشماوەی غازی سرووشتی دروست دەكرێن، ئەمە وێڕای كارگەكانی خواردەمەنی و خۆراك كە لەم بوارەدا ئێمە لە ناوچە پیشەسازییەكاندا شەش ناوچەی پیشەسازیی خۆراكیمان هەیە، هەموو ئەم كارگانەش بنەمایەكی باشی پەرەپێدانی ئابووری و بەدەستهێنانی هەلی كارە بۆ هەزاران گەنج و دەرچووی زانكۆكانی كوردستان و لە دابەشكردنی پڕۆژەكانی وەبەرهێنانیشدا هیچ جیاوازییەك لەنێوان پارێزگا و شار و ناوچە و دەڤەرە جیاجیاكانی كوردستان نەكراوە، ئەوەتا لە هەولێر نزیكەی 280 پڕۆژە و لە سلێمانی 273 پڕۆژە و دهۆك 138 و هەڵەبجە 98 و گەرمیان 74 و راپەرین 52 پڕۆژەی وەبەرهێنان ئامادەیە بۆ وەبەرهێنەران، بەمەش دەرفەتی یەكسان و دادپەروەری لە پڕۆژەكانی وەبەرهێنان لە هەموو دەڤەر و ناوچە و پارێزگا و یەكەیەكی ئیداریی سەربەخۆ فەراهەم دەكرێت، ئەمە پێی دەوترێت دروستكردنی بنەمایەكی دادپەروەرانەی ئابووری، بەتایبەتی ئەگەر هانی پڕۆژە بچووك و مامناوەندەكانیش بدەین، كە هەلی بەدەستهێنانی لە ناوچە دوورەدەستەكان و هەموو قەزاو ناحیەكان فەراهەم دەبێت. جێبەجێكردنی پلانی وەبەرهێنان وادەكات لە ماوەیەكی كەمی داهاتوودا بنەمایەكی زۆر باشی پیشەسازی لە هەرێمی كوردستان دروست بێت و، ئابووریی هەرێمی كوردستان لە زۆر رووەوە پشت بەخۆی ببەستێت و كۆمەڵگەكەمان لە كۆمەڵگەیەكی بەكارهێنەر و بەكاربەرەوە پەلكێشی كۆمەڵگەیەكی بەرهەمهێن دەكەین، هەر لەم چوارچێوەیەدا گرنگییەكی زۆر بە دەستپێكردنەوەی پڕۆژە بچووك و مامناوەندەكان دەدەین، پێم وایە ئابووریی هەرێمی كوردستان و باروبژێوی ژیانی كاسبكار و خەڵكی بەم پڕۆژە بچووكانە بەهێز دەبێت، كە هاوكات بنەمایەكی باشی بەدەستهێنانی باج و داهاتیشن بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان، نابێت ئەوەش لەیاد بكەین كە لە ئێستادا لە 80%ی ئەو كاڵاو كەرەستەو خۆراكانەی بەكاری دەهێنین، یان بەكاری دەبەین لەدەرەوەی وڵات دەهێندرێت و سوود و قازانجەكەی بۆ دەرەوەی سنوورەكانی هەرێم دەڕوات، هەربۆیە بە بووژانەوەی كەرتی پیشەسازی ئابووری و بژێوی ژیانی خەڵكیش دەبووژێتەوە.
* باسی پیشەسازیی خۆراكیت كرد. ئایا دوای كۆرۆنا كە دەنگۆی پەرەپێدانی كەرتی كشتوكاڵ و پەرەپێدانی بەرهەمەكانی ناوخۆ زۆر بوو، ئێوە لە دەستەی وەبەرهێنان چ هەنگاوێكتان ناوە بۆ بووژانەوەی كەرتی كشتوكاڵ و زیادكردنی كارگەكانی خواردەمەنی؟


- دەستەی وەبەرهێنانی كوردستان بە هاوكاریی وەزارەتی كشتوكاڵ بە دوو رێگە كار بۆ بووژانەوەی كەرتی كشتوكاڵی و زیادكردنی وەبەرهێنان دەكات، یەكەم لە رێگەی بەهێزكردنی ژێرخانی كشتوكاڵی، بۆ نموونە لە پلانی وەبەرهێنانی كوردستاندایە چەندین بەنداو لە رێگەی وەبەرهێنان دروست بكرێت، وەكو بەنداوی باسێ و بەردەسور و خلیكان و رەواندز و دەڵگە و سارتك و خێوەتە و باكرمان، هەروەها لە رێگەی هاندانی وەبەرهێنەران بۆ دروستكردنی كۆگای سارد و كۆمەڵگەی بەبازاڕكردن و هەناردنی میوەی جۆراوجۆر و پڕۆژەكانی هێلكە و بەخێوكردنی ماسی و سەربڕخانەی مریشك و كارگەی دروستكردنی گۆشتی پەلەوەر و دروستكردنی كارگەكانی خواردەمەنی و خۆراك لە ناوچە پیشەسازییەكان، لەم پێناوەشدا هەماهەنگی و هاوكاریی باشمان لەگەڵ وەزارەتی كشتوكاڵ هەیە، ئەوانیش پاڵپشتییەكی باشی هەوڵەكانمان دەكەن، لەلایەكی دیكەوە گرنگییەكی زۆر بە پڕۆژە بچووك و مامناوەندییەكان دەدەین، كە بڕبڕەی پشتی ئابووری و بەدەستهێنانی هەلی كارن بۆ زۆرترین دەستی كار. لەمەش گرنگتر لە ئێستادا سەرقاڵی فراوانكردنی پەیوەندییەكانین لەگەڵ عێراق و بزنێسكار و وەبەرهێنەرانی عێراق، بۆ ئەوەی هەرێم بكەینە ناوەندێكی پیشەسازیی خۆراكی و پیشەسازیی كشتوكاڵی، دەبێت بیر لە دۆزینەوەی بازاڕیش بكەین. خۆشبەختانە بە هەوڵ و هیممەتی رێزدار سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان پەیوەندییەكانمان لەگەڵ عێراقدا رووی لە باشی كردووە، بەمەش عێراق و هەرێمی كوردستان دەتوانن ببنە تەواوكارییەكی ئابووری و پەیوەندییەكان بەهێز بكەن، بە راددەیەك ببێتە هۆی هێنانی خۆشگوزەرانی و دۆزینەوەی هەلی كار و بازاڕ بۆ بەرهەمەكانمان، چونكە بازاڕەكانی عێراق زۆر فراوانە و بازاڕێكی باش و نزیكە بۆ ساخكردنەوەی كاڵاو بەروبوومەكانی هەرێمی كوردستان. دەركەوتن و درێژبوونەوەی ماوەی بڵاوبوونەوەی كۆرۆنا هاندەرێكی گەورەیە بۆ ئەوەی پشت بە پیشەسازیی خۆراكی خۆمان ببەستین، چونكە ئاستەنگەكانی گواستنەوە و بەرزیی تێچوونی بەرهەمەكان هۆكارێكی گەورەن بۆ ئەوەی چیتر پشت بە بەرهەمی بیانی بۆ زۆر خۆراك و كەرەستەی سەرەكی و زۆر پێویستی خۆمان نەبەستین، وابزانم بەدیهێنانی سیاسەتی پشتبەستن بە بەرهەمی خۆماڵی و خۆبژێوی و ئابووریی سەربەخۆ لێرەوە دەست پێ دەكات.
* سەبارەت بە یاسا و رێنماییە نوێیەكانی دەستەی وەبەرهێنانی كوردستان ئایا لەم رووەوە چیتان كردووە؟


- هەر لەگەڵ دەستبەكاربوونمان لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا بڕیار درا، یاسای وەبەرهێنان هەموار بكرێتەوە، یاسا كۆنەكە بۆ ئەو كات و سەردەمە یاسایەكی باش بوو، بەڵام بە تێپەڕبوونی كات و گۆڕانی بارودۆخەكە پێویستمان بە هەمواركردنەوەی یاساكە هەیە، چونكە قۆناغ و سەردەمەكە جیاوازە و هەموو وڵاتانی پێشكەوتووش هەر وایان كردووە، واتە ناوبەناو یاساكانی وەبەرهێنان هەموار دەكەنەوە، بۆ ئەوەی لەگەڵ سەردەم و پێویستییەكانیان بیگونجێنن، بۆ نموونە لە یاسا كۆنەكەدا تەنیا مەبەستمان راكێشانی وەبەرهێنەرانی بیانی و ناوخۆ بوو، بەڵام بە تێپەڕبوونی كات وەبەرهێنەران زیاتر روویان لە بواری بازرگانی و خانووبەرە كرد، واتا لایەنی پیشەسازی و پڕۆژەی گەورە و پێشكەوتووی كشتوكاڵی فەرامۆش كران، ئەمەش لەبەر ئەوەی ئەم پڕۆژانە پارەیەكی زۆری دەوێت و پاڵپشتیی حكومەتی پێویستە و قازانج و پارەكەشی ماوەیەكی زۆری دەوێت تاكو دەست دەكەوێتەوە، هاوكات ئێمە زۆر گرنگیمان بە پڕۆژەكانی نیشتەجێبوون دا، لەمەشدا سەركەوتوو بووین، بەڵام بە تێپەڕبوونی كات زەوی تەرخانكردن بۆ پڕۆژەكانی نیشتەجێبوون بەشێوەی ئاسۆیی كەم بووەوە و گەیاندنی پڕۆژە خزمەتگوزارییەكانیش بۆ بەردەم دەرگای پڕۆژەكان پارەیەكی زۆر بوو لەسەر حكومەت، ئێستا ئێمە بڕیار دەدەین، لە كوێ و چ پڕۆژەیەكی وەبەرهێنانمان پێویستە، لەم پێناوەشدا یاسا نوێیەكە ئاسانكاریی باشی تێدایە لە رووی باج و گومرگ و پێشكەشكردنی ئاسانكاری، بەڵام مەرج و رێنمایی نوێی كاركردن و وەبەرهێنانیش لەخۆ دەگرێت، لەم یاسایەدا ئێمە ئاراستەی وەبەرهێنەران دەكەین كە چ پڕۆژە و كارێكمان لە چ ناوچە و دەڤەر و پارێزگایەك پێویستە، بۆ نموونە ئێمە 250 كارگەی پیشەسازیی خۆراكیمان پێشنیار كردووە، 113 پڕۆژەی ئاودێری و سامانی كشتوكاڵی و ئاژەڵی، لە یاسا نوێیەكەدا تەنانەت لێپرسینەوەی توندی تێدایە لەگەڵ ئەو وەبەرهێنەرانەی كەمتەرخەمن و بە نایاسایی و خراپ سوود لەو ئیمتیازات و زەوی و زارانە وەردەگرن كە حكومەت پێشكەشی كردوون، هەر وەها لێپرسینەوەی توندی بۆ ئەو وەبەرهێنەرانەی تێدایە كە كەمتەرخەم دەبن، بۆ نموونە هەر وەبەرهێنەرێك لە ئەنجامدانی پڕۆژە كەمتەرخەم بێت، زەوییەكەی لێ وەردەگیرێتەوە و مۆڵەتەكەشی هەڵدەوەشێنینەوە، تا ئێستا 22 مۆڵەتی وەبەرهێنان هەڵوەشاوەتەوە و زەوییەكانیشیان بۆ حكومەت گەڕێندراوەتەوە، لەم ژمارەیە دهۆك 10 پڕۆژە و هەولێر 8 پڕۆژە و سلێمانی 4 پڕۆژە بووە.