ئەزموونی حوكمڕانیی هەرێمی كوردستان هەر لە سەرەتاوە رووبەڕووی رەخنەی چەند لایەنێك بۆتەوە بۆ ئەم مەبەستەش كۆمەڵێك راپۆرت و بۆچوون و بەدواداچوونی نێودەوڵەتیی نادروست و نابابەتی لەسەر ئەزموونی حوكمڕانیی كوردستان دەنووسران كە نەیارانی ئەو حوكمڕانییە دەستیان لەو چاواشەكارییانەدا هەبوو، لەم دیمانەیەدا لەگەڵ د.دیندار زێباری (رێكخەری راسپاردە نێودەوڵەتییەكان) پرسی زەروورەتی دامەزراندنی ئۆفیسی رێكخەری راسپاردە نێودەوڵەتییەكان كە بەڕێزیان بە فەرمانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم بۆ راپەڕاندنی ئەم ئەركە راسپێردراون و ئەدا و كارنامەی كار و دەستكەوتەكانی لە ماوەی رابردوودا تاوتوێ دەكەین، سەبارەت بە رەوشی مافەكانی ئافرەت و منداڵ، ئازادیی رۆژنامەگەری، دۆخی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی كوردستان، پەیوەندییەكانی هەولێر و بەغدا و روانگەی نێودەوڵەتی لەسەر كۆی جومگەكانی هەرێمی كوردستان و چەند پرسی هەستیاری دیكە.

* وەك رێكخەەری راسپاردە نێودەوڵەتییەكان لە حكومەتی هەرێمی كوردستان بەردەوام لە كاتی بوونی هەر رەخنە و لێدوان و راپۆرت لەسەر هەرێمی كوردستان هەڵوێستتان بەرامبەریان هەبووە، دەكرێ باس لە ئەركەكەكانی ئۆفیسی رێكخەری راسپاردە نێودەوڵەتییەكان بكەیت؟
- سەبارەت بە چۆنیەتی راپەراندنی كارەكانمان، ئێمە تۆڕێكی هەماهەنگی بەرفراوانمان پێكهێناوە لە زۆربەی هەرەزۆری دامودەزگاكانی حكومەتی هەرێم، بەردەوام زانیاری و داتامان پێدەدەن سەبارەت بە بارودۆخی ئافرەتان، راگیراوان، رەوشی بەندیخانەكان، مافی منداڵان و خاوەن پێداویستیی تایبەت، تەندروستی، كرێكارانی بیانی وناوخۆ، ئازادیی رۆژنامەگەری، مافی خۆپیشاندان، مامەڵەی پێشمەرگە لەگەڵ عەرەبی سوننەی ناوچە ئازادكراوەكان، بارودۆخی ئاوارەكان لە هەرێمی كوردستان، مافی پێكهاتە نەتەوەیی و ئاینییە جیاوازەكان لەكوردستان، ئاستی گەندەڵی لە هەرێمدا. هتد)، لەكاتی بڵاوبوونەوەی رەخنە، بەدواداچوون، بەیاننامە، لێدوان، هەڵوێستی نێودەوڵەتی سەبارەت بەو بابەتانەی لەسەرەوە ئاماژەمان پێكرد لە رێگای ئەم تۆڕی هەماهەنگییەوە زانیاریی ورد بە لایەنە نێوخۆیی و نێودەوڵەتییەكان دەگەیەنین، لە هەمان كاتدا حكومەتی هەرێمیش لە بوونی كەمتەرخەمییەك ئاگادار دەكەینەوە بۆ ئەوەی لەو بارەوە پەیوەست بین بە ستانداردە نێودەوڵەتییەكانەوە، چونكە ئەمە یەكێكە لە ئەركە سەرەكییەكانمان، لە هەمان كاتدا ئەركی راوێژكردنیش دەبینین لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەكان لە هەرێم، لەم رووەوەش ئەنجوومەنی ئاسایشی هەرێم بە سوپاسەوە هاوكاریمان دەكات.
* هاوكات لەگەڵ سەركەوتنەكانی هێزی پێشمەرگە لەشەڕی دژی داعش، هەوڵێك لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە هاتەئاراوە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ بۆچوون و رەخنە نێودەوڵەتییەكان، ئەم هەوڵانەش بووە هۆی دامەزرانی نووسینگەی رێكخەری راسپاردە نێودەوڵەتییەكان، ئایا پێویستیی دروستبوونی ئەم نووسینگەیە بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان چییە؟
- حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەو راستییەی لەبەر چاوە كە دروستبوونی ئەم قەوارە سیاسییە بە ناوی ئەزموونی دیموكراتیی هەرێمی كوردستان، بە پشتگیری و سۆزی نێودەوڵەتی بۆ دۆزە رەواكەمان هاتۆتەئاراوە. خۆتان دەزانن دوای دەرچوونی بڕیاری 688ی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لە ساڵی 1991، ناوچەی دژە فڕین بۆ كوردستان دامەزراوەو لەژێر چەتری پشتگیریی نێودەوڵەتی، خەڵكی كوردستان لە ساڵی 1992 هەڵبژاردنیان ئەنجامداو، پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان دامەزرا، پاشانیش پشتگیریی نێودەوڵەتی بۆ ئەم حوكمڕانییە بووە هۆكاری ئەوەی كە لە بڕیاری 986ی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی ناسراو بە (نەوت بەرامبەر بە خۆراك) لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە پشكی هەرێمی كوردستان بە 13% چەسپێنرا، هەروەها هەر پشتگیریی نێودەوڵەتی بوو، كە بووە هۆكاری ئەوەی لە دەستووری 2005ی دەوڵەتی عێراقدا ئەم هەرێمە دانی پێدا بنرێت، لەمەش زیاتر لەدوای هێرشی تیرۆریستانی داعش بۆ سەر هەرێمی كوردستان و بەرپەرچدانەوەی ئەو هێرشە دڕندانەیە لەلایەن هێزی پێشمەرگەی كوردستانەوە، جارێكی دیكە سۆز و پشتگیریی نێودەوڵەتی بۆ هەرێمی كوردستان بووە هۆكاری ئەوەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش بێنە هەولێر و پشتگیری لە هەرێمی كوردستان و سەركەوتنەكانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان بكەن، ئێستا پشتگیریی نێودەوڵەتی بەشێكی گرنگە كە رۆڵی بۆ ئەوەی رێز لە مافە دەستوریەكانی گەلی كوردستان بگیرێت. كەواتە لە تێڕوانینی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا، سۆز و پشتگیریی نێودەوڵەتی بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان و سەركەوتنەكانی هێزی پێشمەرگە زۆر گرنگە، هەر بۆیە دوای ئەوەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان لەدوای ساڵی 2014 بە سەركەوتنە قارەمانەكانی بەسەر تیرۆریستانی داعشدا، سەرنجی هەموو جیهانی جارێكی دیكە بە رووی هەرێمی كوردستاندا راكێشایەوە، هەندێك لایەن بە رێگەی رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان هاتنە سەرخەت و لە میانەی بەدواداچوونەكانیاندا هەوڵیاندا سەركەوتنە مەزنەكانی هێزی پێشمەرگە بچووك بكەنەوە و هەروەها رەخنەی توندیان لە هەموو بوارەكاندا لە شێوازی حوكمڕانیی هەرێمی كوردستان دەگرت، بۆ ئەوەی لە پێگەی حوكمڕانیی هەرێمی كوردستان كەم بكەنەوە و پشتگیریی نێودەوڵەتی نەمێنێت. ئەوجا بۆ ئەوەی مامەڵەیەكی دروستیان لەگەڵدا بكرێت لەبارەی هەرێمی كوردستان و هەڵە بەئەنقەستەكانی نێو راپۆرتەكان راست بكرێنەوە، هەروەها ئەو رەخنە دروستانەش لەبەرچاو بگیرێن كە لە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەگیرێن، ئەوا دامەزراندنی نووسینگەی رێكخەری راسپاردە نێودەوڵەتییەكان بە پێویست زانرا.
* لە رووی كردەییەوە تا ئێستا توانیوتانە لە رێی ئەم نووسینگەیەوە چی بكەن؟
- لەڕوویی كردەییەوە توانیومانە هەندێك هەنگاو هەڵبگرین هەر بۆ نموونە:
1. پێدانی روونكردنەوەی پێویست وەك رای حكومەتی هەرێمی كوردستان لەسەر ئەو رەخنانەی لە بوارەكانی (مافە گشتییەكان، مافەكانی مرۆڤ، رەوشی مافی مرۆڤ لە هەرێمدا) لە حكومەتی هەرێم گیراون، روونكردنەوەی پێویستمان ئامادەكردووە.
2. سەبارەت بە ئازادكردنەوەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم لە دەستی تیرۆریستانی داعش، لەسەر ئەمەش رەخنە هەبوون بۆ ئەوەی لە پێگە و شكۆ و سەركەوتنەكانی پێشمەرگە كەم بكرێتەوە، ئێمە هەوڵمانداوە راستییەكان روون بكەینەوە و رەخنە دروستەكانیشیان لەبەر چاو بگرین.
3. لایەنێكی دیكە ئەوە بوو كە حكومەتی هەرێمی كوردستان كەوتە بەر شاڵاوێكی گەورەی رەخنەی لایەنە نێودەوڵەتییەكان لە بوارەكانی (مافی رۆژنامەگەری، مافی خۆپیشاندان، مافەكانی ئافرەت، مافەكانی خاوەن پێداویستیی تایبەت، مافەكانی منداڵ، بەندكراوە راگیراوەكان، مامەڵەی پێشمەرگە لەگەڵ عەرەبی سوننەی ناوچە ئازادكراوەكان، بارودۆخی ئاوارەكان لە هەرێمی كوردستان، مافی پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینییە جیاوازەكان لە كوردستان، ئاستی گەندەڵی لە هەرێم و . هتد).

بێگومان ئێمە ناڵێین لەم بوارانەدا هیچ كەموكورتییەك نییە، بەڵام هەوڵەكان لەم دەرگایانەوە هەمووی بۆ ئەوە بوو كە پێگە و شكۆی هەرێمی كوردستان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بهێنرێتە خوارەوە، بۆیە ئێمە روونكردنەوەمان لەسەر ئەم پرسانە داوە و هەوڵمانداوە زانیاریی دروستیان بە شێوەیەكی شەفافانە پێ بدەین، بە تەواوییش پشتمان بە زانیاریی واقیعی بەستووە، هەر بۆ نموونە: كاتێك باس لە مافەكانی پەككەوتە و ئافرەت و منداڵ و گەندەڵی دەكرێت، ئاشكرایە كە حكومەتی هەرێمی كوردستان چەندین پرۆسە یاسای هەبووە بۆ باشتركردنی ئەو بارودۆخە و رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی، بەڵام بڕینی بودجە لەلایەن حكومەتی عێراقەوە، وایكردووە كە ئەو پرۆژە یاسایانە رابگیرێن، هەروەها سەبارەت بە دۆخی بەندكراو و راگیراوەكان لە بەندیخانە و چاكسازییەكانی هەرێمدا، لەم بوارەشدا حكومەتی هەرێمی كوردستان هەوڵی جددی هەبووە بۆ ئەوەی بەندیخانە بە ئاستی ستاندەری نێودەوڵەتی دروست بكات و كەموكورتییەكانی ئەو بوارە چارەسەر بكات، بەڵام دیسان ئەمەشیان بەهۆی نەبوونی بودجە و هاتنی نزیكەی 2 ملیۆن پەنابەر و ئاوارە بۆ هەرێمی كوردستان وایكردووە كە ئەو كەموكورتیانە بونیان هەبێت.

* ئەم قسانەتان بەرەو ئەوەمان دەبات كە ئێوە وەك نووسینگەی رێكخەری راسپاردە نێودەوڵەتییەكان ئامانجتان ئەوەیە تێبینییە نێودەوڵەتییەكان لەسەر هەرێم رەتبكەنەوە، بۆیە بەو جۆرە وەڵامیان دەدەنەوە، ئایا ئەمە راستە؟
- لێرەدا بە پێویستی دەزانم ئاماژە بەوە بكەم كە لە تەواوی دەوڵەتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بە عێراقیشەوە، هەرێمی كوردستان تەنیا قەوارەی سیاسییە كە بە بایەخەوە لەسەر ئەو راپۆرتە نێودەوڵەتییانە هەڵوەستە دەكات و وەڵامی راست و شەفافانەیان دەداتەوە، بۆیە وەڵامدانەوەیان واتە بایەخدان و لەبەرچاوگرتنی ئەو رەخنانەی كە لە هەرێمی كوردستانی دەگرن، بۆیە وەڵامدانەوەی ئێمە بۆ رەتكردنەوەی ئەو راپۆرتانە نییە، بەڵكو بۆ هەماهەنگی و هاوكارییە بۆ ئەوەی راستییەكان فەرامۆش نەكرێن، مەبەستێكی تایبەتی لایەنێكی ناوخۆیی یان دەرەكی راستییەكان ئاوەژوو نەكرێنەوە. بۆ بەرچاوڕوونیی زیاتری خوێنەرانتان دەمەوێت ئاماژە بەوە بكەم كە ئەم نووسینگەیەی ئێمە لەسەر سێ ئاست، رووبەڕووی رەخنە، یان گلەیی دەكرێتەوە كە بریتین لە:
1. بە رێگەی كونسوڵخانەی وڵاتان كە لە هەرێمن، هەروەها بە رێگەی ئەو باڵیۆزخانانەی كە لە عێراقدان.
2. بە رێگەی رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان، وەك: هیومان رایتس وۆچ و خاچی سووری نێودەوڵەتی و. هتد، ئەم رێكخراوانە سەربەخۆن و سەر بە رێكخراوی گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان نین.
3. بە رێگەی رێكخراوەكانی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان وەك: یۆنامی و یونسیف و. هتد.
ئێمە رۆژانە لەگەڵ ئەم سێ لایەنە بە رێگەی راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ، زانیاری دەگۆڕینەوە، بۆ ئەوەی پێكەوە راسپاردە نێودەوڵەتییەكان بە ئاستی ستاندەری نێودەوڵەتی لە كوردستان كاریان پێ بكرێت و لەبەرچاو بگیرێن.
* باسی ئەو رەخنانەت كرد كە ئاراستەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان كراون لە ئازادكردنەوەی ناوچە جێ ناكۆكەكاندا، هەروەها ئاماژەت بەوە كرد كە هەوڵێك هەبووە بۆ ئەوەی قارەمانیەتیی پێشمەرگە و سەركەوتنەكانی بێ بایەخ بكرێت، ئایا بڕوات بەوە نییە كە لەكاتی شەڕدا كەموكورتی و پێشێلكاری روودەدات، دەبێت دانیان پێدا بنرێت و راست بكرێنەوە؟
- لە شەڕی دژی داعشدا تەنیا هێزی پێشمەرگەی كوردستان وەك هێزێكی سەربازیی رێكخراو لە یەك سەركردە و مەرجەعەوە فەرمانی جووڵەی پێ دراوە، كە ئەویش فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكانی كوردستان بووە، لە بەرامبەردا ئەگەر سەیری ئەو هێزانەی دیكە بكەین كە لە شەڕی دژی داعش بەشدار بوون، دەبینین هەر گرووپێك لە فەرماندەیەكەوە فەرمانی پێكراوە، ئەوانە وەك هێزی سەربازی پێناسە ناكرێن، بەڵام بە فەرامۆشكردنی ئەم واقیعە، هەوڵێك هەبووە كە لە ئاستی رێكوپێكی سەربازیی هێزی پێشمەرگە كەم بكرێتەوە، بۆیە ئێمە هەوڵمانداوە ئەم راستییانە بۆ رای گشتی جیهانی روون بكەینەوە، كە هێزی پێشمەرگەی كوردستان توانی لە ماوەی شەڕی دژی داعشدا بیسەلمێنێت، كە تەنیا هێزی سەربازییە كە یەك سەركردەو یەك مەرجەع جووڵەی پێ دەكات و فەرمانی پێ دەدات، هەروەها تەنیا هێزی سەربازییە لە شەڕی دژی داعشدا كە توانی وەك یەك هێزی سەربازی لەگەڵ هاوپەیمانان مامەڵە بكات و پشتگیریی چەك و راهێنانان و لۆجیستی دەستەبەر بكات. بەڵام كاتێك هەر بۆ نموونە رێكخراوەكانی وەك: (هێومان رایتس وۆچ) و (ئەمینستی ئەنتەر ناشناڵ) هەندێك جار لە بەدواداچوون و راپۆرتەكانیان زۆر بێ ویژدانانە رەخنەیان لە هەڵسوكەوتی هێزی پێشمەرگە دەگرت، ئامانجیان ئەوە بوو هەروەها داواشیان دەكرد كە پشتگیریی نێودەوڵەتی لە هێزی پێشمەرگەی كوردستان ببڕدرێت، بەڵام واقیعەكەش لەسەر ئەرز شتێكی دیكە بوو، هێزی پێشمەرگە پابەند بوو بە راسپاردەكانی مەرج و سەركردایەتیی خۆیەوە و ئەگەر هەڵەیەك، یان پێشێلكارییەكیش لەكاتی شەڕەكەدا رووی دابێت، ئەمە مانای ئەوە نییە كە بە فەرمانی فەرماندەی گشتیی هێزی پێشمەرگەی كوردستان كراوە، بەڵكو پێویستە ئەو رەخنانەی هەیە، فەرماندەی گشتیی هێزی پێشمەرگەی لێ ئاگادار بكرێتەوە، بۆ ئەوەی ئەو كەموكورتییانە چارەسەر بكرێن، یان دووبارە نەبنەوە.

* ئەگەر پرسیارەكە بە جۆرێكی دیكە بكەین، ئایا ئەركی ئەم نووسینگەیە هەر ئەوەندەیە وەك پارێزەر، بەرگری لە هەق و ناهەق بكات، یان بەدواداچوونیش بۆ راستییەكان دەكەن؟
- ئێمە وەك نووسینگەی رێكخەری راسپاردە نێودەوڵەتییەكان، كۆمەڵێك بەرپرسیاریەتیمان داڕشتووە بۆ ئەوەی لە سەر هەر سێ ئاستەكە ئاستی ستاندەری راسپاردە نێودەوڵەتییەكان لەبەرچاو بگیرێت، بۆ ئەمەش هەوڵمانداوە:
لەسەر ئاستی ناوخۆی هەرێمی كوردستان هەموو هەوڵەكان یەك بخرێن، بۆ ئەوەی لەسەر ئاستی حكومەتی هەرێمی كوردستان روونكردنەوە لەسەر بەدواداچوون و هەڵوێستە نێودەوڵەتییەكان بدەین.
هەوڵمانداوە تۆڕێك لەگەڵ تێكرای وەزارەت و دامەزراوەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان دروست بكەین، بۆ ئەوەی چاودێریی دامودەزگاكانی حكومەت بكرێت و بزانرێت هەڵەكان لە چیدان و میكانیزمی پێویست بۆ چارەسەركردنی ئەو كەموكورتییانە چین.
دامەزراندنی دیالۆگ (راستەوخۆ و ناراستەوخۆ) لەگەڵ ئەو لایەنانەی كە بەرێگەی راپۆرتەكانیانەوە رەخنە ئاراستەی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەن، بۆ ئەوەی پێكەوە بەدواداچوون بۆ راستییەكان بكەین، ئەوجا ئەم هەوڵە هەم بۆ راستكردنەوەی ئەو هەڵانەیە كە تێیدا هاتوون و هەم بۆ چارەسەركردنی ئەو كەموكورتیانەیە كە بەپێی ئەو بەدواداچوونانە لە حكومرانی هەرێمی كوردستان بوونیان هەیە.
زۆر جار گلەیی ئێمە لە راپۆرتەكان ئەوەیە زانیاریی تەواویان نییە، بۆیە هەوڵمان داوە زانیاریی زیاتر بەو لایەنانە بدەین كە ئەو راپۆرتانە ئامادە دەكەن، هەر بۆ نموونە: بەم دواییە رێكخەری تایبەتی نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق راپۆرتی خۆی پێشكەشی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی كردووە، تێیدا ئاماژە بە وتووێژەكانی نێوان هەولێرو بەغدا كراوە و ئاماژە بەوەش كراوە كە كێشەكانی هەردوولا بەرەو چارەسەركردن دەچن، بەڵام وەكو پێویست باسی بارودۆخی كەركوك و خورماتوو و ناوچە دابڕاوەكان نەكراوە، بۆیە ئێمە لەسەر بابەتی كەركوك و گشت ناوچە دابڕێنراوەكانی دیكە بەیاننامەمان هەبووە و پێداگریمان كردووە كە نابێت بارودۆخی ئەو ناوچانە بەوجۆرەی ئێستا بمێنێتەوە.
* هەماهەنگیتان لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەكانی حكومەتی فیدراڵی لە چ ئاستێكدایە سەبارەت بەو بابەتانەی پەیوەستن بە مافەكانی مرۆڤەوە؟
- بێگومان لەو رووەوە هەوڵمان داوە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە دەستووری عێراق بواری ئەوەی داوە كە هەرێمی كوردستان لە چەندین بواری گرنگدا لەسەر ئاستی دەوڵەتی فیدڕاڵیی عێراق رۆڵی خۆی بگێڕێت، بۆیە ئێمە بەپێی ئەو دەسەڵاتەی دەستووری عێراق بە هەرێمی كوردستانی داوە، خۆمان لەگەڵ دیپلۆماسییەتی عێراق گونجاندووە، بۆ ئەم مەبەستەش ئێمە لە سەرەتای ساڵی 2018 چووینە بەغدا و لەگەڵ وەزارەتی دەرەوە و وەزارەتی داد، هەروەها وەزارەتی مافی مرۆڤ كە ئێستا بەشێكە لە وەزارەتی داد، كۆبووینەوە بۆ ئەوەی پێیان بڵێین، نووسینگەی رێكخەری راسپاردە نێودەوڵەتییەكانی هەرێم دەتوانێت هاوكاری عێراق بێت بۆ پیادەكردنی راسپاردە نێودەوڵەتییەكان و عێراقیش دەتوانێت ئەم نووسینگەیە بكاتە بەشێك لە دیپلۆماسییەتی عێراق، ئەمەش مانای ئەوەیە دەوڵەتی عێراق هیچ راپۆرتێك لە ناوەندە نێودەوڵەتییەكان بەبێ بەشداریی هەرێمی كوردستان پێشكەش ناكات، ئەم لایەنەش زۆر گرنگە لەبەر ئەوەی عێراق وەك دەوڵەت چەندین رێككەوتننامەی گرنگی نێودەوڵەتی وەك: (رێككەوتنی چارەسەری گەندەڵی، مافی زیندانیان، مافی كەمە ئایین و نەتەوەكان و...هتد)ی ئیمزا كردووە و ساڵانە دەبێت لەسەر ئەو پرسانە راپۆرتی خۆی ئامادە بكات، بۆیە ئێمە لە ئامادەكرنیان ئیزافاتی خۆمان ئامادەكردووە و ئامادەبوونمان لە كۆڕ و كۆبوونەوە نێودەوڵەتییەكان دەبێت، بۆ ئەم مەبەستەش لە بوونی شاندی لایەنە پەیوەندیدارەكانی عێراقی فیدراڵ لە كۆر و كۆبوونەوە نیودەوڵەتییەكان ئێمەش وەكو حكومەتی هەرێم و لایەنە پەیوەندیدارەكانی هاوشێوەی وەزارەتی دادی عێراق بەشێك دەبین لە پێشكەشكردنی هەوڵەكانی حكومەتی هەرێم لەو چوارچێوەیەدا.
* با بێینەوە سەر ئاستی مافەكان لە هەرێمی كوردستان، ئاماژەت بەوە كرد كە لایەنە نێودەوڵەتییەكان گلەییان لە مافی رۆژنامەوانی لە هەرێمی كوردستان هەبووە، ئایا ئێوە ئەو رەخنانە دەسەلمێنن، یان رەتی دەكەنەوە؟
- بە بۆچوونی ئێمە لەم بوارەدا ناهەقییەكی زۆر بەرامبەر هەرێمی كوردستان كراوە، لەبەر ئەوەی لە هەرێمدا زیاتر لە 8000 رۆژنامەنووس لەلایەن سەندیكای رۆژنامەنووسانەوە ناویان تۆماركراوە، هەروەها لە كوردستان بواری رۆژنامەگەری بە یاسایەك رێكخراوە كە لە تەواوی دەوڵەتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بێ وێنەیە، هەروەها هەتا ئێستا یەك رۆژنامەنووس لە سەر ئازادیی رادەربڕین زیندانی نەكراوە، بەڵام رۆژنامەنووسیش وەك هەر هاووڵاتییەكی ئەم نیشتمانە دەبێت پابەندی یاساكانی وڵات بێت و كاتێك تاوانێك ئەنجام دەدات، بەپێی یاسای سزادان لێپێچینەوەی لەگەڵ دەكرێت و رووبەڕووی دادگا دەكرێتەوە، هەروەها لە كوردستان یاسای تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هەیە، رۆژنامەنووس هەیە ناوی خەڵكی بە رێگەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان زڕاندووە و شكاتی لێ كراوە و رووبەڕووی دادگا كراوەتەوە، كەسی داواكاریش كەیسەكەی بردۆتەوە.
* ئەی سەبارەت بە كوشتنی رۆژنامەنووسان لە هەرێمی كوردستان، دیارە دوو دۆسێی گرنگ هەن كە بریتین لە دۆسێی (كاوە گەرمیانی و ویداد حوسێن)، ئایا چۆن مامەڵە لەگەڵ دۆسێی كوشتنی رۆژنامەنووس كراوە؟
- سەبارەت بەم لایەنە، یان ئەوەیە بكوژەكە گیراوە و دادگا سزای خۆی بەسەردا سەپاندووە، یان ئەوە بووە كە دەستگیر نەكراوە و دادگا بە غیابی سزای خۆی لەسەر داناوە. سەبارەت بەو دوو كەیسەی باستكرد، بكوژی كاوە گەرمیانی خۆی هاتۆتە بەردەمی دادگا و دانی بە تاوانەكەی ناوە. سەبارەت بە كەیسی رۆژنامەنووس ویداد حوسێنیش، هەر دوای ئەمە لایەنە پەیوەندیدارەكانی حكومەتی هەرێم لیژنەیەكیان بۆ لیكۆڵینەوە لەسەر ئەم رووداوە پێكهێنا، لەكاتێكدا بنەماڵەی ئەم رۆژنامەنووسە لە دەزگاكانی پۆلیس سكاڵایان تۆمار نەكردووە، بەڵام حكومەت خۆی ئەم كێشەی جووڵاندووە، لەمەشدا هەتا ئێستا لێكۆڵینەوەكان بەردەوامن، كە ئەم پرسەش كەوتە ئاستی لێكۆڵینەوەی دادگا، ئەوا حكومەت ناتوانێ دەستێوەردانی تێدا بكات، بەڵام ئەوەی گرنگە لەم كەیسەدا، حكومەت خۆی داواكارە لەسەر ئەم پرسە، ئەوەشی دەمێنێتەوە كاری دادگایە كە چۆن بڕیاری كۆتایی خۆی دەدات.
* لایەنێكی دیكە كە جێگەی رەخنەیە لە هەرێمی كوردستان، پرسی كوشتن و پێشێلكارییە دژی مافەكانی ژن، هەندێك راپۆرت ئاماژە بەوە دەكەن كە ساڵانە ئەم رێژەیە لەهەڵكشاندایە، سەبارەت بەمە چی دەڵێن؟
- ئەمەش بوارێكی دیكەیە كە هەوڵێكی زۆر دراوە بۆ ئەوەی لە سەر ئاستی نێودەوڵەتی لە ناوناوبانگی هەرێمی كوردستان بدرێت، ئەوانەش وەك پرسی خەتەنەكردنی كچان و كوشتنی ژن و پێشێلكاریی مافەكانی ژن، ئەمەش هەمووی لە پێناوی ئەوەیە بڵێن حكومەتی هەرێم لەم بوارەدا كەمتەرخەمە. بەڵام با سەیری ئەو هەنگاوانە بكەین كە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە بواری پاراستنی مافی ژن لە كوردستان هەڵیگرتوون، ئێستا لە كوردستاندا بەدەیان بەڕێوەبەرایەتی بۆ داڵدەدان و پشتیوانی لە ژنان دانراون، لە پارێزگاكانی هەرێم شەڵتەر دامەزراوە بۆ پاراستنی ئافرەتان، هەتا ئەو كاتەی كێشەكانیان چارەسەر دەكرێن، سەدان پۆلیسی ئافرەت دامەزرێنراون، هەروەها لە هەرێمی كوردستان بەدەیان داواكاری گشتی و دادوەری ئافرەت لە دەسەڵاتی دادوەری دامەزراون، موڵەت بە زیاتر لە 130 رێكخراوی ئافرەتان دراوە بۆ ئەوەی داكۆكی لە مافەكانی ژن بكەن، لەسەر ئاستی یاساكانی هەرێم چەندین یاسا تایبەت بە مافی ژن هەموار كراونەتەوە و كوشتنی بە بیانووی شەرەف وەك كوشتنی بەئەنقەست هەژمار دەكرێت، لەمەش زیاتر هەر لە ماوەی یەك دوو ساڵی رابردوو ژمارەی دانیشتووانی هەرێمی كوردستان بە هۆی هاتنی ئاوارەیەكی زۆرەوە بە رێژەی 30 % زیادی كردووە، بۆیە هەندێك رێكخراوی نێودەوڵەتی كە دێن ئاماژە بەوە دەكەن، ئاماری ژن كوشتن، یان پێشیلكاری بەرامبەر بە مافەكانی ژن ساڵ لەدوای ساڵ لە كوردستان هەڵدەكشێت، ئەوا ئەگەر واقیعی كوردستان وەك خۆی بخوێندرێتەوە، پرسەكە بەو شێوەیە نییە. بەڵكو بە پێچەوانەوە دەتوانم راشكاوانە بڵێم ساڵ لە دوای ساڵ ئامارەكان دێنە خوارەوە، هەر بۆ نموونە یەكێك لە راپۆرتەكان رەخنەی لە مافی ژنان گرتووە لە كەمپی ئاوارەكانی دۆمیز، ئێمە لەگەڵ دادگای سێمێل بەدواداچوونمان بۆ ئەم پرسە كردووە، هەندێك رەخنەیان هەبووە وەك زیاتر بایەخدان بە بازگەكانی كەمپەكە و دانانی بنكەیەك بۆ پاراستنی مافی ژنان، ئەمەمان بۆ كردوون، بەڵام هەندێك رەخنەی دیكەیان وەك ئەنجامدانی هاوسەرگیری لەدەرەوەی دادگا هەبووە، یان هەندێك پێشێلكاریی دیكە كە بەرامبەر بە مافی ژنان كراوە، ئەوانە پەیوەندییان بە كەلتوور و دابونەریتی ئەو ئاوارانە هەبووە كە لەو كەمپەدا دەژین و لە دەسەڵاتی حكومەتی هەرێمدا نییە. بۆیە جارێكی دیكە دووبارەی دەكەمەوە، وڵاتی ئێمەش وەك تەواوی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عەرەبی و ئیسلامی لەم بوارەدا كەموكورتی هەیە، بەڵام ئەوەی جێگەی دڵخۆشییە، ئەوەیە كە هەوڵەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەراورد بە هەوڵەكانی كۆی حكومەتەكانی ناوچەكە بۆ پاراستنی مافی ژنان لە هەموویان جددیترە.