دەیڤید پێرلمۆتەر پڕۆفیسۆری بەشی راگەیاندنی زانكۆی تەقەنی تێكساسە، لە نێوان ساڵانی 2009 بۆ 2013 لە زانكۆی ئایاوا بەڕێوەبەری سكووڵی راگەیاندن بووە، لە زانكۆی كێنساس لە سكووڵی (ولیام ئەلێن وایت) بۆ رۆژنامەگەری پڕۆفیسۆر و توێژەر بووە، لە بواری راگەیاندن خاوەنی بڕوانامەی دكتۆرایە، كە لە زانكۆی مینێسۆتا بەدەستی هێناوە، لە چەند بوارێكی گرنگدا زیاتر لە 25 ساڵ ئەزموونی وانەبێژی و توێژەریی هەیە، وەك مێژووی راگەیاندن و راگەیاندنی نوێ. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد، كە پەیوەست بوون بەو كێشە و تەحەددییانەی رووبەڕووی كاری رۆژنامەگەری و راگەیاندن دەبنەوە، لەگەڵ ئەو گۆڕانكارییانەی بەسەر ئەم پیشەیەدا و ئایندەی ئەم پیشەیەدا هاتوون.

* وەك كەسێكی شارەزا لە بواری راگەیاندن و رۆژنامەگەریدا، پێتوایە لە ئێستادا دژوارترین و سەختترینی ئەو كێشانە چین كە رووبەڕووی كاری رۆژنامەگەری دەبنەوە؟
- لە راستیدا وەڵامەكە بەندە بەوەی كە لە چ وڵاتێكدا باسی كاری رۆژنامەگەری دەكەین. بۆ نموونە ئەو تەحەددییانەی لە وڵاتی كەنەدا رووبەڕووی كاری رۆژنامەگەری دەبنەوە، لەگەڵ تەحەددییەكانی ئەم كارە لە عێراقدا جیاوازن. بۆ نموونە رەنگە كێشەكە لە ناوچەكەی ئێوەدا ئەوە بێت رۆژنامەنووسان لەسەر ژیانیان رووبەڕووی مەترسی دەبنەوە، كە مەترسییەكی لەم شێوەیە لە ڤانكوڤەر بوونی نییە. بەڵام ئەگەر بە شێوەیەكی گشتی لەو كێشانە بڕوانین كە رووبەڕووی رۆژنامەگەری و راگەیاندن دەبنەوە لە سەرتاسەری جیهاندا، ئەوا دەتوانین ئاماژە بە تەحەددیی بەدەستهێنانی زانیاریی ورد و راست و دروست بكەین، لەگەڵ چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو هەموو زانیارییە ناڕاستانەدا، كە لەم رەوەوە دەبێت رۆژنامەگەری و راگەیاندن بە شێوەیەك كار بكەن، كە بتوانن متمانەی خوێنەران و بینەرانی بەدەست بهێن، ئەمەش رۆژگارێكی دوورو درێژە رووبەڕووی كاری رۆژنامەگەری دەبێتەوە.
* ناكرێت سەبارەت بە راگەیاندن باسی ئەو پێشكەوتنە تەكنەلۆژییە خێرایە نەكەین كە لە جیهاندا روویداوە و روودەدات، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئەم بەرەوپێشچوونە تەكنەلۆژییە بێ پێشینەیە چ گۆڕانكارییەكی لە كاری رۆژنامەگەری و راگەیاندندا دروست كردووە؟
- یەكێك لە گۆڕانكارییە گەورەكان پەیوەستە بەوەی كێ ئێستا دەتوانێت هەواڵ و زانیاری دروست بكات و بڵاوی بكاتەوە، بۆ نموونە 30 ساڵ لەمەوبەر تەنیا دەزگای هەواڵی پیشەییانە، یان حكومەت هەبوو كە هەواڵ و زانیارییان بڵاو دەكردەوە و كاری راگەیاندنی بینراو و بیستراویان دەكرد. ئێستا بە هۆی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە هەر كەسێك دەتوانێت ببێتە سەرچاوەی هەواڵ و زانیاری و بڵاویان بكاتەوە، تەنانەت هەموو كەسێك دەتوانێت ببێتە كەسێكی ناسراو و بەناوبانگ. ئێستا ئەگەر هەواڵێكی بەپەلە هەبێت كە بە رووداوێكی گەورە پەیوەست بێت، بۆ نموونە كارێكی تیرۆریستی، ئەوا یەكەمجار هەواڵەكە لەلایەن ئەو كەسانەوە بڵاو دەكرێتەوە كە ئایفۆنێكیان پێیە و دەتوانن وێنە و گرتەی ڤیدیۆیی بگرن و بڵاوی بكەنەوە، بگرە كۆمێنتیشی لەسەر دەنووسن. لەلایەكی دیكەوە چەندین چیرۆك هەن كە لە سەرچاوەیەكی ناتەقلیدی بڵاودەبنەوە كە رەنگە نەزانین سەرچاوەكەشیان چییە. كەواتە ئێمە لە جیهان و لە رۆژگارێكدا دەژین كە هەواڵەكان زۆر بەپەلە بڵاودەبنەوە و سەرچاوەكانیشیان جیاوازن، لەم روانگەیەوە دەتوانین بڵێین كە رۆژنامەگەریی تەقلیدی لە ئێستادا رۆڵێكی كەمتر دەگێڕێت. لەبەر ئەوەی چیتر رۆژنامەنووسەكان توانای كۆنتڕۆڵكردنی كاری رۆژنامەگەرییان نەماوە، هەروەها حكومەتەكانیش بە چەشنی رابردوو توانای كۆنتڕۆڵكردنی رۆژنامەگەرییان نەماوە.
* ئاماژەتان بەوەكرد كە رۆژنامەگەریی تەقلیدی لە رۆژگاری ئێستادا رۆڵێكی كەمتر دەبینیت، ئایا لەم روانگەیەوە دەتوانین بڵێین كە رۆژنامەگەریی تەقلیدی رۆڵی خۆی وەك دەسەڵاتی چوارەم لە دەست داوە؟
- ئەوەی لێرەدا دەتوانین بیڵێین، ئەوەیە كە هێشتا رۆژنامەگەریی تەقلیدی لەئارادا ماوە و هێشتا رۆڵێكی گرنگ دەبینێت، بەڵام بەهۆی بڵاوبوونەوەی هەواڵەكان لە رێی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە رۆڵی سنووردارتر بووە. ئێوە بڕوانن ئێستا گرنگترین سەرچاوەی هەواڵ بۆتە گوگڵ و فەیسبووك و ئەپڵ.
* ئایا لە روانگەی هەموو ئەوانەی ئاماژەتان پێكرد، دەتوانین بڵێین تا راددەیەكی زۆر رۆژنامەگەری و راگەیاندن میسداقییەتیان لەدەست داوە؟
- ئێمە دەبێت ئەوەمان لەبەرچاو بێت كە هیچ رۆژگارێكی زێڕینمان نەبووە تێیدا رۆژنامەگەری میسداقییەتێكی زۆری هەبووبێت، چونكە هەمیشە خەڵكی تا راددەیەكی دیاریكراو بێمتمانە بوون لە ئاست راگەیاندندا. بەتایبەتی لەو وڵاتانەی كە حكومەت كۆنتڕۆڵی رۆژنامەگەری كردووە. بۆ نموونە لە وڵاتانی كۆمۆنیستیی پێشوودا، خەڵكی دەیانزانی كە ئەو هەواڵانەی بڵاو دەكرێنەوە، مەرج نییە هەمووی راست بن، دەیانزانی كە تەنیا هەڵگری بۆچوونی لایەنێكی دیاریكراون. بە هەمان شێوە لە رژێمە دیكتاتۆرییەكاندا و تەنانەت لە رژێمە شمولییەكانی ئێستاشدا، خەڵك دەزانێت كە راگەیاندنی كۆنتڕۆڵكراو لەلایەن دەوڵەتەوە راستییەكانیان پێ ناڵێت، یان تەواوی راستییەكانیان پێ ناڵێت. كەواتە پرسی متمانەكردن بە راگەیاندن پەیوەستە بەوەی ئێمە باسی چ راگەیاندنێك و چ رۆژگارێك دەكەین. لە ئەمریكاش بێمتمانەیی لە ئاست راگەیاندندا لە ئاستێكی بەرزدایە، تەنانەت ئەگەر ئەمە بە رابردووش بەراورد بكەین.
* لە ئێستادا زۆر باس لە چەمكی هەواڵی ساختە دەكرێت، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا مانای ئەم چەمكە چییە و بۆچی ئێستا هێندە بە شێوەیەكی بەربڵاو بەكار دەهێنرێت؟
- من پێموایە بەشێكی هۆكارەكە ئەوەیە كە هەر كەسێك بۆ خۆی دەزگایەكی راگەیاندنی هەیە، بۆ نموونە ئەگەر تۆ كەسێك بیت و پشتیوانی لە سەتاسەتی سەرۆكی میسر بكەیت، ئەوا دەتوانیت تەنیا ئەو هەواڵانە بخوێنیتەوە كە باسی لایەنە باشەكانی ئەم سەرۆكە دەكەن و هەواڵەكانی دیكە فەرامۆش بكەیت، بەپێچەوانەوە ئەگەر تۆ دژی سەرۆكی میسر بیت، ئەوا دەتوانیت تەنیا ئەو هەواڵ و بۆچوونانە بخوێنیتەوە كە دژی ئەون. بە كورتی ئێمە لە جیهانێكدا دەژین كە تۆ دەتوانیت ببیتە سەرچاوەی هەواڵ و هەر بیروبۆچوونێكت هەبێت، ئەوا دەتوانی ئەو هەواڵ و زانیارییانە بەدەست بهێنێت و بخوێنیتەوە، كە پێت دەڵێن بۆچوونەكانت راست و دروستن. كەواتە زۆر زەحمەتە خەڵكی بتوانن لەو زیندانە رۆشنبیرییە رزگار ببن، كە تێیدا تەنیا گوێیان لەو بابەتانە دەبێت كە پشتیوانی لە تێڕوانینەكانیان دەكات.
* چۆن لە پرسی بەكارهێنانی ئامرازەكانی راگەیاندن دەڕوانیت، بەتایبەتی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان كە لەلایەن رێكخراوە تیرۆریستییەكانەوە بۆ بڵاوكردنەوەی پەیامەكانیان و راكێشانی خەڵكی بۆ نێو ریزەكانیان بەكار دەهێندرێن؟
- ئەوە راستە كە ئێستا رێكخراوە تیرۆریستییەكان تۆڕی ئەنتەرنێت و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و تەكنەلۆژیای نوێی راگەیاندن بەكار دەهێنن و، بەم هۆیەوە توانیویانە بە چەشنێكی بێ پێشێنە دەنگی خۆیان بگەیەننە خەڵك. من ئەوەندەی تەمەنم هەیە و بیرم بێت، كاتی خۆی رێكخراوە تیرۆریستییەكان خەڵكیان بە بارمتە دەگرت و داواكارییەكەشیان ئەوە بوو كە رۆژنامەكان بێن و مانیفۆستەكانیان بۆ بڵاو بكەنەوە، ئێستا كەسیان ئەمە ناكەن، چونكە پێویستیان پێی نییە. ئێستا خۆیان دەتوانن راستەوخۆ لە رێی پەیامە ڤیدیۆیی و دەنگییەكانیان و لە رێی چاپكراوەكانیانەوە رووبكەنە خەڵك، لەم رووەوە دەتوانن كاریگەر بن لەسەر رۆژنامەگەریی تەقلیدی، بەڵام نەك بە چەشنی 30 بۆ 40 ساڵی رابردوو. مەبەستم ئەوەیە ئەوان دەتوانن ئامرازی راگەیاندنی خۆیانیان هەبێت.
* بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار بریتیيە لە پرسی بەكارهێنانی راگەیاندن بۆ چەواشەكاریی سیاسی، یان ئەوەی پێی دەڵێن شەڕی چەواشەكاری، بۆ ئەمەیان چ سەرنجێكتان هەیە؟
- لە راستیدا ئەمە پرسێكە و مێژوویەكی دوورو درێژی هەیە، واتە لەو كاتەوەی راگەیاندن بەكارهێنانی لە بواری پەیوەست بە سیاسەتدا بوونی هەبووە. با لێرەدا نموونەیەك بخەینەڕوو، یەكەم دراو لە مێژوودا كە بەكارهێنراوە بۆ كڕینی شتومەك لە ئەناتۆڵیا و هەزاران ساڵ پێش ئێستا بەكار هاتووە، بەڵام ئایا چ شتێك لەسەر دراوەكە هەبووە؟ وێنەی پاشا، بە واتای ئەوەی پاشا ویستوویەتی ئەوە رابگەیەنێت كە سەرچاوەی سەروەت و دەسەڵات منم، كەواتە یەكێك لە دێرێنترین فۆرمەكانی راگەیاندن بۆ مەبەست و مەرامی سیاسی بەكارهێنراوە. هەروەها ئەگەر لە گۆڕەكانی میسری كۆن و كۆشكی پاشا ئاشوورییەكانی عێراق بڕوانین، ئەوا وێنەی پاشاكان دەبینین كە دوژمنەكانیان تێكشكاندووە، واتە ئەمانە وێنەی سیاسین. لەبەر ئەوە دەتوانین بڵێین بۆ هەزار ساڵ راگەیاندن بۆ مەبەست و مەرامی سیاسی بەكارهێنراون و بۆ هەزاران ساڵی دیكەش ئێمە بۆ ئەم مەبەستە بەكاری دەهێنین. تەنیا جیاوازییەكە ئەوەیە كە ئامرازەكان گۆڕاون، كاتی خۆیان پاشا ئاشوورییەكان دیواری كۆشكەكانیان بەكار دەهێنا، ئێستا نەوجەوانێكی كوردستان تویتەر بەكار دەهێنێت.
* لە ئێستادا ئێمە زیاتر پێویستمان بە چ جۆرە راگەیاندنێك هەیە؟
- ئێمە پێویستمان بە راگەیاندنێك هەیە كە كار لەسەر خستنەڕووی راستییەكان بكات، چونكە لە ئێستادا ئەوەی بڵاو دەكرێتەوە بیروبۆچوونە، واتە پێویستمان بە شێوازە كۆنەكەی كاركردنە، پێویستمان بە خستنەڕووی راستییەكانە، پێویستمان بە كەسانێكە كە پێمان بڵێن دەقاودەق چی روویداوە، بە بێ ئەوەی بیروبۆچوونی لەگەڵدا بێت، كە بەداخەوە ئێستا ئەمە زۆر زۆر كەمە. چونكە ئەمە كارێكی سەخت و دژوارە لە بواری رۆژنامەگەری و راگەیاندندا، ئەنجامدانی لە ڤانكوڤەر سەختە، هەروەها لە عێراقیشدا.
* ئەگەر باسی پەیوەندیی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ بە رۆژنامەنووسان و راگەیاندنكارانەوە بكەین، ئێوە چۆن وەسفی ئەم پەیوەندییە دەكەن؟
- رەنگە بتوانین بڵێین سەرۆك ترەمپ لەگەڵ رۆژنامەنووساندا خراپترین پەیوەندی هەیە، بەڵام رەنگە ئەمە زۆر جیاوازی نەبێت لەگەڵ پەیوەندیی ژمارەیەكی زۆر لە سەرۆكەكانی ئەمریكا بەم بوارەوە. چونكە هیچ سەرۆكێكی ئەمریكا حەزی بە رۆژنامەنووسان نەبووە، واتە هەمیشە لە دوو روانگەوە لە رۆژنامەنووسان دەڕوانن، یان بە بەرهەڵستی خۆیانیان دەزانن، یان بۆ ئامانجی خۆیان بەكاریان دەهێنن. لەبەر ئەوە رەنگە نەتوانین بڵێین پەیوەندیی سەرۆك ترەمپ بە رۆژنامەنووسانەوە حاڵەتێكی دەگمەنە و هیچ سەرۆكێكی پێشوی ئەمریكا پەیوەندییەكی هاوشێوەی لەگەڵیاندا نەبووە.
* چۆن لە ئایندەی رۆژنامەگەری و راگەیاندن دەڕوانیت؟
دەتوانین بیشوبهێنین بە شانشینێكی بەهێز كە دابەش دەبێت بۆ چەند مەملەكەتێكی بچووك، واتە راددەیەكی زۆر لە بە نامەركەزیبوون و دابەشبوون.