پیتەر دۆگڵاس فیڤەر خاوەنی بڕوانامەی دكتۆرایە لە زانستی سیاسی كە لە زانكۆی هارڤارد بەدەستی هێناوە، لە ئێستادا پڕۆفیسۆری زانستی سیاسی و سیاسەتی گشتییە لە زانكۆی دیوك، بەڕێوەبەری ئەنستیتیوتی تریانگڵ بۆ دیراساتی ئەمنییە، هەروەها بەڕێوەبەری پڕۆگرامی ستراتیژییەكی باڵای ئەمریكایە لە هەمان زانكۆ. چەندین توێژینەوە و كتێبی هەیە لە بارەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا، رای گشتی و بڵاوبوونەوەی چەكی ناوكی و شەڕی زانیاری و ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا. پێشتریش بەڕێوەبەری سیاسەتی بەرگری و كۆنتڕۆڵكردنی چەك بووە لە ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی لە كۆشكی سپی، كە بەرپرس بووە لە پێداچوونەوە بە ستراتیژیەتی ئاسایشی نەتەوەیی، سیاسەتی بەرەنگاربوونەوەی چەكی ناوكی و پرسەكانی دیكەی پەیوەست بە سیاسەتی بەرگری، هەروەها راوێژكاری تایبەتی بواری پلاندانی ستراتیژی و چاكسازی دامەزراوەیی بووە لەنێو ستافی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی كۆشكی سپی. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێكرد كە پەیوەست بوون بە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.

* سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ چەندین مشتومڕی لێكەوتۆتەوە و چەندین رەخنەی بەدوای خۆیدا هێناوە، خوێندنەوە و هەڵسەنگاندنی ئێوە بۆ رەوت و ئاراستەی ئەم سیاسەتە چییە؟
- لە راستیدا من خۆم لە چەندین رووەوە رەخنەم لە رەوت و ئاراستەی سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ گرتووە، هەرچەندە ناكرێت بڵێین سەرتاپای سیاسەتەكەی هەڵەیە، چونكە لە هەندێ رووەوە هەنگاوی دروستی هەڵگرتووە و لە هەندێ رووی دیكەوە بڕیاری هەڵەی داوە. بۆ نموونە ئەوەی پەیوەندی هەبێت بە سیاسەتی ئیدارەی ئەمریكاوە لە ئاست ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەوا من بڕیاری یەكلایەنەی كشاندنەوەی ئەمریكا لە سووریام پێ هەڵە بوو، چونكە ئەم بڕیارە بە بێ لەبەرچاوگرتنی بارودۆخی سەر ئەرزی واقیع درا.
* ئاماژەت بەوەكرد كە ئیدارەی ئێستای ئەمریكا چەند بڕیار و هەنگاوێكی راست و دروستی گرتۆتەبەر، ئایا پێتانوایە ئەم ئیدارەیە چ سیاسەتێكی لە ئاست ئەم ناوچەیەدا پیادە كردووە؟
- دەكرێت لەم رووەوە ئاماژە بە بڕیاری سزادانی حكومەتی سووریا بكەین لە دوای بەكارهێنانی چەكی كیماییەوە لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتەوە، ئەمریكا چەند گورزێكی لە چەند ئامانجێكی ئەو وڵاتە سرەواند، كە من هاوڕا بووم لەگەڵ دەركردنی ئەم بڕیارەدا و پشتیوانیشم كرد.
* لە وەڵامەكانتدا باست لەوە كرد كە ئیدارەی ئەمریكا هەنگاوی تاكلایەنانەی هەڵگرتووە لە ئاست ئەم ناوچەیەدا، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا هۆكار و پاڵنەری سەرەكی گرتنەبەری بڕیاری تاكلایەنەی ئەم ئیدارەیە چییە؟
- سەرۆك دۆناڵد ترەمپ مافی خۆیەتی كە ناڕەحەت بێت لە درێژەكێشانی دۆخی پڕ لە سەختی و دژواری لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بەتایبەتی كە دەبینێت هەوڵ و كۆششەكانی ئیدارەكانی پێش خۆی هەر لە جۆرج بوشی باوكەوە تاوەكو بیل كلینتۆن و دواتر جۆرج بوشی كوڕ و ئینجا ئیدارەی سەرۆك باراك ئۆباما، دەرئەنجامێكی زۆر باشیان لێنەكەوتەوە و نەبوونە هۆی باشتركردنی هەلومەرجەی ناوچەكە. كەواتە تا راددەیەك ئەم رێچكەیەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ گرتوویەتەبەر قابیلی تێگەیشتنە و ئێستاش دەیەوێت بە شێوەیەك مامەڵە لەگەڵ ئەم ناوچەیەدا بكات كە خەڵكی ناوچەكە خۆیان ئیرادە و توانای ئەوەیان هەبێت رووبەڕووی دۆخەكە ببنەوە و هەوڵی چارەسەركردنی بدەن.
* ئایا پێتوایە ئەم رێچكەیە رێگاچارەیەكی كارایە كە لەلایەن ئیدارەی ترەمپەوە گیراوەتەبەر و ئایا دەبێتەهۆی ئەوەی دەرئەنجامی خوازراوەی لێبكەوێتەوە؟
- من پێموایە كێشەكە ئەوەیە رەنگە گرتنەبەری ئەم شێوازە ببێتەهۆی ئەوەی بارودۆخەكە خراپتر ببێت، چونكە ئێستا دەبینین بەراورد بەو كێشانەی كە لە رابردوودا دەتوانرا ئیدارە بدرێن، هەندێ كێشە ئاڵۆزتر و سەختتر بوون. ئەوە بوو ئێمە بینیمان كە هەوڵی ئیدارەی سەرۆك باراك ئۆباما بۆ جێهێشتنی ناوچەكە و كشانەوە لێی، چۆن بووە هۆی ئەوەی هەلومەرجەكە بەرەو خراپتر بچێت، لەم روانگەیەوە دەتوانین بڵێین كە رەنگە هەوڵەكانی ئیدارەی سەرۆك ترەمپیش بە دەرئەنجامێكی لەم شێوەیە كۆتایی پێ بێت.
* سەبارەت بە پرسی كشانەوەی ئەمریكا لەم ناوچەیە، یان دەست لێ هەگرتن و پشتتێكردنی، ئایا پێتوانییە ئەمریكا هێندە بەرژەوەندیی ستراتیژی و گرنگی هەیە لەم ناوچەیەدا كە هیچ ئیدارەیەكی ئەمریكا نەتوانێت بە ئاسانی دەستەبەرداری ئەم ناوچەیە بێت؟
- من هاوڕام لەگەڵ ئەوەدا و ئێمەش بینیمان كە تەنانەت هەفتەیەك دوای ئەوەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ بڕیاری كشانەوە و جێهێشتنی سووریای راگەیاند، بارودۆخەكە بەرەو خراپتر چوو، كە پێدەچێت لەو كاتەوە هەوڵێك هەبێت بۆ ئەوەی سیاسەتەكانی بە ئاراستەی تەركیزكردن بێت لەسەر ئەو پرس و كێشانەی كە كەسانێكی وەك ئێمە نیگەرانییان لەبارەوە دەردەبڕین.
* بەڵام ئەوەی ئاشكرایە ئەوەیە كە ئیدارەی ئەمریكا و بەرپرسە باڵاكانی هەمیشە جەخت لەسەر ئێران و رۆڵی ئەو وڵاتە لە ناوچەكەدا دەكەن، لەم رووەوە فشار و سزایەكی زۆریان بەسەردا سەپاندووە، بۆچوون و تێڕوانینی ئێوە لەم رووەوە چییە؟
- من لەگەڵ ئەوەدا هاوڕام كە رەفتار و كردارە ناسەقامگیركارەكانی ئێران لە ناوچەكەدا كێشە و تەحەددییەكە، لەم رووەوە پێموایە یەكێك لە هەڵەكانی ئیدارەی سەرۆك باراك ئۆباما ئەوە بوو كە رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێراندا واژوو كرد، چونكە ئەم رێككەوتنە لە باشترین حاڵەتیدا تەنیا جەختی لەسەر پرسی پڕۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئێران دەكردەوە و كێشەكانی دیكەی بە هەڵپەسێردراوی و چارەسەرنەكراوی هێشتەوە. لێرەدا مەبەستم لە هەوڵەكانی ئێران بوو بۆ زیانگەیاندن بە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا، كە لە روانگەی منەوە دەبوو ئەم كێشانەش تاوتوێ بكرانایە و چارەسەریان بۆ بدۆزرایەتەوە.
* بەڵام ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ بڕیاری دا لەم رێككەوتنە بكشێتەوە، ئایا پێتوایە لە روانگەی ئەمریكاوە ئەم بڕیارە كاریگەریی خوازراوی لێكەوتۆتەوە؟
- ئەوە راستە سەرۆك ترەمپ بڕیاری دا لە رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران بكشێتەوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دەبینین بڕیاری كشانەوە و جێهێشتنی سووریا و دەستبەرداربوونی كوردیش دەدات، كە پێموایە ئەم هەنگاو و بڕیارانە لە كۆتاییدا لە بەرژەوەندیی ئێران تەواو دەبن، بە واتایەكی دیكە ئەم بڕیارانە دەرئەنجامێكیان لێدەكەوێتەوە كە پێچەوانە بێت لەگەڵ ئامانجی راگەیەندراوی سەرۆك و ئیدارەی ئەمریكا، كاتێك بانگەشەی ئەوە دەكەن كە دەیانەوێت فشار لەسەر ئێران دروست بكەن. كەواتە كێشەكە لەوەدایە چۆن ئەم هەنگاو و بڕیارانە پێكەوە بگونجێنین.
* كەواتە دەكرێت بڵێین سیاسەتەكانی ئەمریكا بۆ دروستكردنی فشار لەسەر ئێران كارا نین و بگرە دەرئەنجامی پێچەوانەشیان لێدەكەوێتەوە؟
- بە تێڕوانینی من، ئەگەر ئەمریكا بە هاوكاری و هەماهەنگی لەگەڵ هاوپەیمانەكانی لە ناوچەكەدا، هەروەها لەگەڵ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا ئەم كارەی بكردایە، دەكرا ئەم سیاسەتانەی ئەمریكا بۆ فشار دروستكردن لەسەر ئێران كارا بوایە. هەروەها پێموایە سیاسەتی بەرەنگاربوونەوەی ئێران كارا نابێت ئەگەر بێت و هاوكاریی وڵاتانی ئەوروپای لەگەڵدا نەبێت. حاڵی حازر و لەبەر رۆشنایی ئەوەی لە ماوەی پێنج ساڵی رابردوودا روویدا، رەنگە بڵێین ئەم كارە پێویستی بە لێكتێگەیشتن و هاوكاریی رووسیاش هەیە و رەنگە پێویستی بە هاوكاریی وڵاتی چینیش هەبێت. كەواتە مەسەلە سەرەكییەكە ئەوەیە كە بتوانرێت تێكڕای پایەكانی ئەم ستراتیژیەتە پێكەوە گرێبدرێت، كە رەنگە كێشەی ئەو ستراتیژیەتەی لە ئاست ئێراندا پیادە دەكرێت، ئەوە بێت كە لایەنەكانی ستراتیژیەتەكە پێكەوە ئاوێتە نەكراون.
* وەك كەسێكی شارەزای سیاسەتەكانی ئەمریكا و چاودێرێكی دۆخی ئەم ناوچەیە، پێتوایە باشترین رێگاچارە چییە بۆ ئەوەی ئەمریكا لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بیگرێتەبەر، بۆ ئەوەی بەلای كەمەوە بتوانێت ئیدارە و ئیحتیوای كێشەكان بكات؟
- من لە وتارێكمدا لە گۆڤاری «فۆرن ئەفێرز»دا، كە بە هاوبەشی لەگەڵ هال براندس نووسیومە بە ناوونیشانی «ترەمپ و تیرۆریزم»، لەوێدا ئاماژەم بە چۆنیەتی هێشتنەوە و جێگیركردنی هێزێكی سەربازیی ئەمریكا كردووە لەم ناوچەیەدا بە مەبەستی درێژەدان بە فشارەكانی بۆ سەر گرووپە تیرۆریستییەكان، ئەویش بە هاوكاری و هەماهەنگیی هاوبەشە مەحەلییەكان. ئەگەر وردتر باسی لێوە بكەم ئەوا بە تێڕوانینی من دەبوو ئەمریكا بەم شێوەیە كاری بكردایە بۆ لاوازكردنی پێگەی ركابەركانی، كە دەبوو ئەم هەوڵە سەربازییەش هاوشان بێت بە گرتنەبەری رێگاچارەیەكی سیاسی، چونكە ئەو كاتە ئەمریكا دەیتوانی لە پێگەیەكی بەهێزەوە هەوڵ و كۆشش و دەستپێشخەرییە سیاسییەكان بخاتەگەڕ، نەك لە پێگەیەكی لاواز و لەباری جێهێشتنی ناوچەكەدا، چونكە ئەگەر لە پێگەیەكی بەهێز و تۆكمەوە كار بۆ خستنەڕوو و جێبەجێكردنی نەكرێت، رێگاچارە و نەخشەڕێگەی سیاسی لەم چەشنە كارا و سەركەوتوو نابێت.