دوای ئەوەی كوردستان رووبەڕووی قەیرانێكی سەختی ئابووری بووەوە، حكومەتی هەرێمی كوردستان هەوڵیدا لە رێی داڕشتنی پلانی درێژخایەنەوە نەك هەر تەنیا چارەسەری ئەو قەیرانە بكات، بەڵكو ئامانجی ئەوە بوو لە رێی ئەو پلانەوە ئەگەری روودانەوەی قەیرانی لەم چەشنە لە ئایندەدا كەم بكاتەوە، تاوتوێكردنی ئەم پرسە و رەهەندەكانی ئەم پلانە و چەند پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار بوونە تەوەری دیدارێكی گۆڤارێكی گوڵان لەگەڵ زاگرۆس فەتاح محەمەد ئەمین بەڕێوبەری گشتی بوودجەی وەبەرهێنان لە وەزارەتی پلاندانی حكومەتی هەرێمی كوردستان و ئەمەش دەقەكەیەتی.

* ئێوە وەك وەزارەتی پلاندانان لەماوەی ئەو قەیرانە ئابوورییە گەورەیەی لە دوای ساڵی 2014 رووبەرووی كوردستان بووەوە بە هاوكاری لەگەڵ بانكی نیودەوڵەتی، پلانێكی درێژخایەنتان داڕشت و پاشانیش بووە ئەو پلانە هاوبەشەی كە بانكی نێودەوڵەتی پەسندی كرد، ئایا بایەخی ئەم پلانە هاوبەشەی نێوان وەزارەتی پلاندانانی حكومەتی هەرێمی كوردستان و بانكی نێودەوڵەتی چی بووەو رەهەندە گشتییەكانی چی بوون؟
- راستەوخۆ لە دوای كەوتنەوەی قەیرانی دارایی، وەزارەتی پلاندانانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەهاوبەشی لەگەڵ بانكی نێودەوڵەتی و بە هاوكاری وەزارەتەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان پلانێكمان دانا بۆ رووبەڕووبوونەوەی قەیرانەكە و داڕشتنەوەی نەخشەڕێگای چاكسازیی ئابووری، تاوەكو بتوانین مامەڵەیەكی بونیادییانە لە مەودایەكی نزیك و مامناوەند و دووردا لەگەڵ قەیرانەكە بكەین و ئاراستەی هەرێمی كوردستان بەرەو گەشەكردن ببەین. هاوكات كۆمەڵێك هەنگاو و بەرنامە دانران كە حكومەتی هەرێم توانادار دەكات، بۆ پێشكەشكردنی خزمەتگوزاریی باشتر بە هاووڵاتیان و بونیادنانی كۆمەڵگەیەكی دادپەروەر و خۆشگوزەران، دەكرێت ئەمەش بە بناغەی چاكسازیی لە ستراكچەری ئابووریی كوردستان لە قەڵەم بدەین، ئەم بونیادە ئابوورییەش هەردەبوو گۆڕانكاری بەسەردا بهاتایە، بەتایبەتی لە بوارەكانی:
1- نەهێشتنی خەرجییە زیادەكان.
2- بەرزكردنەوەی داهاتی حكومەت.
3- فرەییكردنی ئابووری.
4- بەرەو پێشبردنی كەرتی تایبەت.
5- چاكسازیی باشتر لە بواری حوكمڕانی و دابینكردنی خزمەتگوزاریی باشتر.
ئەوەش ئاشكرایە كەوا بۆ سەرچاوەی داهات تەنیا پشت بە داهاتی پێترۆڵ بەستراوە، بە رادەیەك زیاتر لە 90%ی داهاتی حكومەت لە كەرتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە، ئەمەش هەرێمی كوردستانی بە تەواوەتی وابەستە كردووە بە هەناردەكردنی تەنیا یەك كاڵا، هیچ ئابوورییەكیش لەدنیادا ناتوانێت بە پشتبەستن بە یەك سەرچاوە بەتایبەتی سەرچاوەیەكی وەكو پێترۆڵ ئابوورییەكی سەقامگیری هەبێت، چونكە بەهای پێترۆڵ لە بازاڕە جیهانییەكاندا سەقامگیر و جێگیر نییە، بۆ نموونە ئەگەر بەهای یەك بەرمیل نەوت تەنیا 5 دۆلار دابەزێت، ئەوا بە رێژەی 10%ی بوودجەی كوردستان كەم دەبێتەوە. لەم روانگەیەوە لە بەرنامە چاكسازییەكەی هەرێمدا ئاماژەی پێ كراوە كە نابێت چیتر پشت بە داهاتی پێترۆڵ ببەستین، هەروەها كێشەیەكی دیكە كە ئابووریی كوردستان گیرۆدەی بووە، لاوازیی كەرتی تایبەتە، لەكاتێكدا دەبووایە ئەم كەرتە گەشەی بكردایە بۆ ئەوەی بتوانین تەرشیقی كەرتی گشتی و بووژانەوەی ئابووریی هەرێمی پێ بكەین. لە كوردستان 48%ی ئەو كەسانەی كاردەكەن، فەرمانبەرن. بۆیە بەبێ چاكسازی و گۆڕانكاری لە ئاراستەو سیاسەتی بەڕێوەبردنی كەرتی تایبەت مومكین نییە بتوانین ئەم كەرتە بكەینە بزوێنەرێكی چالاك بۆ پەرەپێدانی بەردەوامیی ئابووری. بوونی ئەم دوو كێشەیە هاوكاتە لەگەڵ بوونی ژمارەیەكی زۆری فەرمانبەری حكوومی بەراورد بە رێژەی ژمارەی دانیشتووان و ستاندەرە نێودەوڵەتییەكان، ئەمەش بارگرانی و خەرجییەكی زۆری خستۆتە سەر بوودجەی حكومەت ئەویش لە قۆناغێكی پڕ قەیران و گرفتدا. بانكی نێودەوڵەتییش لەسەر ئەم بنەما و تێڕوانینانە بوو كە كۆمەڵێك چاكسازیی پێشنیاركرد بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان، كە سێ تەوەری سەرەكی لەخۆ گرتووە:
1- راگرتنی هاوسەنگیی نێوان خەرجی و داهاتەكان؛ ئەوە بوو بە ناچاری حكومەتی هەرێمی كوردستان خەرجییەكانی كەم كردەوەو پاشەكەوتی مووچەی جێبەجێ كرد، چونكە لە كاتێكدا حكومەتی عێراق بوودجەی هەرێم و مووچەی فەرمانبەرانی كوردستانی بڕی، ئیتر حكومەت لە توانایدا نەبوو، مووچەكان وەكو پێشوو دابین بكات، هەربۆیە مووچەی رێژەیەكی زۆری مووچەخۆرانی پاشەكەوت كرد. بۆ زیادكردنی داهاتەكانیش هەندێك لە باج و رسومات و غەرامەی زیاد كرد، لەمەشدا حكومەتی هەرێمی كوردستان تا رادەیەكی باش توانی سەركەوتن بەدەست بهێنێت و رێگە نەدات بە تەواوەتی دۆخەكە ئیفلیج بێت و داڕمێت، ئەو جیاوازییەی نێوان خەرجی و داهاتەكان كە لە ساڵی 2014 و 2015 كە نزیكەی شەش ملیار دۆلار بوو، خۆشبەختانە لە كۆتاییەكانی 2015 و ساڵانی 2016 و 2017 جیاوازیی نێوان خەرجی و داهاتەكان بۆ نزیكەی ملیارێك كەمتر بوونەتەوە.
2- بەهێزكردنی كەرتی تایبەت بوو، كە بە دووەم پێشنیاری بانكی نێودەوڵەتی دادەنرێت؛ كە جێگای داخە حكومەتی هەرێمی كوردستان نەیتوانی سەركەوتنی گەورە و كاریگەری هەبێت لەم رووەوە. بەڵام ئێستاش ئومێد زۆرە لە كابینەی نوێی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا چاكسازیی بەرەوپێشبردنی كەرتی تایبەت یەكێك بێت لە ریزبەندی كارەكانی. كە دەكرێت هۆكاری لاوازیی ئەم كەرتە لە چەند بوارێكدا ئاماژەی پێ بكەم لەوانە: (لاوازی و نەگونجانی یاسا و رێنماییەكان لەگەڵ واقیعی ئەمڕۆدا )كە بووەتە هۆی دروستكردنی رۆتینی زۆر و لە هەندێك كاتیشدا بەربەست بۆ كەرتی تایبەت. بەڕێوەبردنی تاكلایەنانەی كارە خزمەتگوزارییەكان لەلایەن حكومەتەوە لەوانە كارەباو ئاو كە دەكرێت حكومەت دەستبەرداری ئەو بارگرانییە بێت و بەپێی ئەو خەرجییانەی لەم بوارانەدا سەرف دەكرێت لەلایەن كەرتی تایبەتەوە وەربگیرێتەوە، نەبوونی پلانی كار بۆ هەر كەرتێك و.. هتد).
3- دامەزراندنی سیستمێكی پێشكەوتووی بانكی، كوردستان پێویستی بە سیستەمێكی پێشكەوتووی بانكی هەیە بۆ ئەوەی ئەو پارەو پاشەكەوتە ناوەبەرهێنانەی كە ئێستا لە ماڵەكاندا بوونی هەیە، لەكەرتی وەبەرهێنان سوودی لێوەربگیرێت و قازانجی بۆ ژمارەیەكی زۆرتری هاووڵاتیان بێت، چونكە ئەگەر پارە خولی سووڕانەوەی دارایی خۆی نەكات، سوودی بۆ گەشەی ئابووری نابێت. هەروەها لە كاتێكدا كە چاكسازیی كارگێڕیی و گۆڕانكاری لە بونیادی ئابووری دەكرێت، پێویستە شوێنەوارەكانی لەسەر ئەو خەڵكانەی زیانمەند دەبن، بە چەشنێك بێت كە كاریگەری توندیان لەسەر دروست نەبێت.
ئەمە پوختەی ئەو پێشنیارانە بوو كە بانكی نێودەوڵەتی بە هاوبەشی وەزارەتی پلاندانانی هەرێم ئامادەی كردبوو، كە وەكو ئاماژەم پێدا لە هەندێك بواردا سەركەوتوو بووین و لە هەندێكی دیكەدا بەداخەوە نەمانتوانی كاری لەسەر بكەین، بەو ئومێدەی لە كابینەی داهاتوودا بتوانین چاكسازیی ئابووری و كارگێڕی بە باشترین شێواز جێبەجێ بكەین، بێ ئەوەی كاریگەری لەسەر ئەو خەڵكانە هەبێت كە لەم پلانەدا زیانمەند دەبن.
* با كەمێك لەسەر ئەم خاڵە رابوەستین ؛ زۆر لە ئابووریناسان باس لەوە دەكەن هەموو ئەو پڕۆژانەی بانكی جیهانی دێتە ناویەوە، بارگرانی لەسەر شانی خەڵك دروست دەكات، بۆ نموونە سنوورێكی بۆ نرخی سووتەمەنی هەیە، ئایا بەڕاستی ئەو پلانەی بانكی ئابووری كە ئەم وەزارەتە بەنیازە جێبەجێی بكات، تاچەند باری سەرشانی هاووڵاتیان قورس دەكات؟
- ئێمە وەكو حكومەتی هەرێمی كوردستان بە جددی لەسەر ئەم خاڵە راوەستاوین، بۆ ئەوەی كۆمەڵێك خەڵك بەتایبەتی چینی هەژار زیانمەند نەبێت لە جێبەجێكردنی راگرتنی هاوسەنگیی نێوان خەرجی و داهات و ئەنجامدانی چاكسازیی كارگێڕی پێویستە ئێمە تۆڕێكی كۆمەڵایەتیمان هەبێت، تاوەكو ئەو خەڵكانەی دەكەونە ژێر هێڵی هەژارییەوە، ئەم تۆڕە كۆمەڵایەتییە هاوكارییان بكات. ئەمەش خۆ نەبێت كارێكی ئاسان بێت، سەرەتا دەبێت بزانین ئەم چینە هەژارە كێن و چۆن هەڵسەنگاندنیان بۆ بكەین كە لەسەر بنەمای فیئە نەبێت، بەڵكو لەسەر بنەمای داهاتی راستەقینەی كەسەكە بێت، بەوەی ئەگەر داهاتەكەی كەوتە ژێر هێڵی هەژارییەوە هاوكاری بكرێت. ئامادەكارییەكی زۆر لەم بوارەدا كراوە لە وەزارەتمان لەگەڵ وەزارەتی كاروكاروباری كومەلایەتی. دیدگای حكومەتی هەرێمی كوردستانیش بەهیچ شێوەیەك لەگەڵ ئەوەدا نییە كە لە جێبەجێكردنی چاكسازیی ئابووری بارگرانی بخاتە سەرشانی خەڵك، بەتایبەتی لەسەر خەڵكی هەژار، بۆ نموونە ئەگەر باسی باشكردنی دۆخی كارەبا بكەین، ئەوا دەبێت ئەو پاڵپشتییە گەورەیەی لەسەر ئەم كەرتەیە كەم بكرێتەوە و قۆناغ بە قۆناغ پاڵپشتی لە سەر كرێی كارەبا هەڵگرین، هاوكات بەپێی هەڵكشانی بەكارهێنانی كارەباكە نرخەكە زیاد بكرێت، ئەمەش لەلایەكەوە هاندان دەبێت لە بەفیڕۆنەدان و زیادبەكارهێنانی كارەبا، لەلایەكی دیكەوە خەرجییەكانی بەرهەمهێنان و گواستنەوەو دابەشكردنی كارەباكە بەدەست دەهێنینەوە لەو چین و توێژانەی كە توانای داراییان هەیە و كارەبای زیادە لە پێداویستی تاكێك بەكار دەهێنن. زیادكردنی ماوەكانی پێدانی كارەبا بۆ 24 كاتژمێر بەمشێوەیە دەبێت، بانكی نێودەوڵەتیش باسی ئەمە دەكات، با پاڵپشتی نرخی كارەبا بۆ خەڵكی هەژار و كەم دەرامەت بێت و ئەوەی دەوڵەمەندەو بەكارەبا وەبەرهێنان و خزمەتگوزاریی بەگەڕ دەخات و لێی سوودمەندە، بۆچی پاڵپشتیی نرخی كارەباكەی بكرێت؟ لە كۆتاییشدا ریفۆرم كارێك نییە لە ماوەی شەو و رۆژێكدا ئەنجام بدرێت، بەڵكو پرۆسەیەكی بەردەوامی قۆناغ بە قۆناغە، لە زۆر بواریشدا سەركەوتوو بووین، بۆ نموونە لە رووی زۆریی ژمارەی فەرمانبەرانی حكومەتەوە هەنگاومان ناوە بۆ كەمكردنەوەی ئەم رێژە زۆرە و بۆ زانیاریی خوێنەرانی گۆڤارەكەتان پێویستە ستاندارە جیهانییەكانی ژمارەی مووچەخۆرانی حكوومی بزانین كە بەمشێوەیەن: (لە وڵاتانی پێشكەوتووە لە 6-7%ی ژمارەی دانیشتووانیان فەرمانبەرن، لە وڵاتانی جیهانی سێ یان وڵاتانی مامناوەند 4-5% و وڵاتانی هەژاریش لە 2-3% ی دانیشتووانی فەرمانبەرن)، ئەمە لە كاتێكدا لە هەرێمی كوردستان 13-14%ی ژمارەی دانیشتووانی فەرمانبەری حكومەتن كە نزیكەی 780 هەزار فەرمانبەر لە كۆی پێنج ملیۆن و نیوی ژمارەی دانیشتووانی هەرێم دەبێت. ئێمە راستەوخۆ نەهاتووین ئەم ژمارەیە كەم بكەینەوە، بەڵكو بە چەند قۆناغێك كاری لەسەر دەكەین، سەرەتا بە سیستمی بایۆمەتری و بە كەمكردنەوەی دوو یان سێ مووچەیی، لە قۆناغەكانی دیكەدا دەبێت كار بدۆزینەوە لە كەرتی تایبەت، بەتایبەتی بۆ هەندێك فەرمانبەر بە مەرجێك بە هاوشێوەی هەموو ئەو ئیمتیازات و مووچە و خانەنشینی و مۆڵەتی دایكایەتی و هاندانانەی كە لە كەرتی گشتی هەیە لە كەرتی تایبەتیش هەبێت، بگرە پارەو داهاتێكی زیاتریشی دەستكەوێت.
* لە هەموو روویەكەوە پلانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەراورد بە حكومەتی عێراق سەركەوتووتر بووە، ئایا تاچەند ئەمە پیشانی دەدات وەزارتی پلاندانانی هەرێم لە وەزارەتی پلاندانانی بەغدا سەركەوتووتر بووە؟
- لەدوای 2004 تەنیا بە سەیركردنی شارەكانی كوردستان و هەڵكشانی خەرجییەكانی تاكەكەسی ئەوەمان بۆ روون دەبێتەوە، كە چ جیاوازییەك لەنێوان كوردستان و ناوچەكانی دیكەی عێراق هەیە. ئێمە رێگاوبان و شەقام و بەرزە پرد و پرۆژەكانی كارەباو ئاو و ئاوەڕۆ و فڕۆكەخانە و پڕۆژەی كشتوكاڵی و پیشەسازیمان دروست كردووە، ئەمەش وایكردووە داهاتی كەسێك لە نێوان ساڵانی 2004 بۆ 2013 و تائێستاش زۆر بەرز ببێتەوە، تەنانەت لە رووی نیشانەكانی پەرەپێدانی كەرتی تەندروستی و پەروەردە هەنگاوی باش نراوە. خزمەتگوزاریی خۆپارێزیی زیاتر و باشتر بووە و كەلێنی خوێندن و نەبوونی كەرەستەی تەكنەلۆژیا لە پۆلدا گۆڕاوە و سیستەممان بۆ درێژەدانی قوتابی بە خوێندن رووی لە باشی كردووە، بۆ نموونە لە 2004 تەنیا لە 54% خوێندەوارمان بووە، بەڵام لە 2017 ئەم رێژەیە بەرز بووەتەوە بۆ 79%، هەروەها قەبارەی خێزان لە ساڵی 1978 لە كوردستان 2 .6 كەس بووە ئێستاكە بۆ 1. 5 كەمی كردووە، واتا باروگوزەرانی خەڵكی باشتر بووەو رێژەی خوێندەواریی ئافرەتان زیادی كردووەو لەم حاڵەتەدا ژیانی هاوسەری دوادەكەوێت. رێژەی خوێندەواری لە ساڵی 2004 كە سەرەڕای ئەم قەیرانەو ئەو تەحەددییە قورسانەی كەوتە سەرشانی حكومەت سەرجەم وەزارەت و دامەزراوەكانی حكومەت توانییان خۆڕاگر بن و درێژە بەكارو خزمەتگوزارییەكانیان بدەن. راستە ئێمە باشترین حكومەت نەبووین لە دنیادا، تەنانەت ئەو كارانەی كە كردوومانە دەمانتوانی دوو هێندە باشتری بكەین، ئەگەر حزبە بەشدارەكانی ناو حكومەت پابەندی چوار ساڵ سەقامگیری بوونایەو هەموویان بەیەكڕیزی بەرپرسیارێتییە مێژووییەكەیان لەئەستۆ بگرتایە. دواتر حكومەت دەتوانێت بە بەردەوامی ئەداكردنی ئەركەكانی باشتر بكات، بەڵام بەتەنیا بە بەراوردكردنێكی شارەكانی هەرێم بە شارەكانی عێراق ئەو جیاوازییە گەورەیە دەبینین، لە كاتێكدا حكومەتی عێراق پارەیەكی زۆریان لەلایەن بانكی نێودەوڵەتی و سندوقی نەختیی نێودەوڵەتی بە نزیكەی شەش ملیار دۆلاریان بە ناوی چاكسازییەوە وەرگرت، كەچی چاكسازیشیان نەكرد، ئەمە وێڕای ئەوەی بوودجەی كوردستانیان بڕی و ئاوارەیەكی زۆری ئەوانیش روویان لەناوچەكانی كوردستان كرد، ئەمە وێڕای ئەو ژمارە زۆرەی پەناهەندەكانی سووریا.
* ئەگەر راشكاوانە بدوێین؛ زۆر لە ئابووریناسان دەڵێن، حكومەتی هەرێمی كوردستان پلانی پێشوەختەی بۆ ئەگەری روودانی قەیرانێكی گەورەی ئابووری نەبووە، ئایا ئێوە وەك وەزارەتی پلاندانان، هیچ پلانێكتان نەبووە، یان قەیرانە ئابوورییەكە زۆر گەورە و چاوەڕواننـەكرابوو و لەسەرووی ئیرادەی پلانەكەی ئێوە بووە؟
- سەركردایەتیی سیاسیی كوردو سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی وەزیران و حكومەتمان پلانیان هەبوو، ئەگەر پلان نەبووایە لە قەیرانە داراییەكەدا دۆخەكە زۆر خراپتر دەبوو. لە ساڵانی 2004 تاكو 2013 هەموو سەرچاوەی دارایی لەبەغدا دەهات، ئەگەر پلانمان نەبووایە و تەنیا پشتمان بەداهاتی عێراق ببەستایە، ئەوا ئەو كاتەی بوودجەی كوردستان بڕا، ئەزموونی هەرێمی كوردستان تووشی شكستێكی گەورە دەبوو، چونكە سەرچاوەی دارایی و پشكی هەرێمی كوردستان كە لە بەغداوە دێت، لە هەموو كاتێكدا لەژێر فشاری سیاسییە و ئەگەری بڕینی هەبووە، هەر بۆیە پێشتر پلان هەبوو كە پشت بەو سەرچاوەیە نەبەسترێت، هەرواش دەرچوو لە مانگی دووی 2014 پشكی هەرێمی كوردستان لە بوودجە و مووچە بڕدرا. ئەگەر ئامادەیی دوو ساڵی پێشوو و دووربینیی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان نەبووایە، كارەساتی گەورە بەسەر ئەم میللەتەدا دەهات. هەندێك جاریش تەحەدداو قەیرانی وا دێتە پێشەوە لە دەرەوەی ئیرادەیە، وەكو شەڕی داعش و دابەزینی بەهای پێترۆڵ و هاتنی بەلێشاوی ئاوارەكان، خەرجییەكانی بەرەی پێشەوەی شەڕ بە درێژایی 1800 كیلۆمەترو ئەو پۆلە شەهید و بریندارو قوربانی و ماڵوێرانییە زیانێكی گەورەی مرۆیی و ماددی لە كوردستان داوە. راستە هاوپەیمانەكان هاوكارییان كردین، بەڵام شەڕی سەر زەوی پێشمەرگە كردی، لەبواری ئاوارەو پەناهەندەكانیشەوە، لەماوەی ساڵ و نیوێكدا بە هۆی هاتنی بە لێشاوی پەنابەر و ئاوارە ژمارەی دانیشتووانی كوردستانی بە رێژەی 30%ی زیادی كرد، كەچی وڵاتێكی بەهێزی وەكو ئەڵمانیا تەنیا لەبەر داڵدەدانی یەك ملیۆن ئاوارە داوای هاوكاری لە هەموو وڵاتانی ئەوروپا و جیهان كرد، بووە هۆی قەیرانی سیاسییش لە وڵاتەكە. كەواتە پلانی پێشوەختە هەبوو كە نابێت پشت بە سەرچاوەی داهاتی نەوتی عێراق ببەسترێت و خەڵكێكی دڵسۆز و نیشتمانپەروەریشمان هەبوو كە بەرگەی پاشەكەوت و بێكاری و دواكەوتنی مووچەی گرت و بگرە هاوكاری ئاوارەكانیشی كرد، تەنانەت حكومەت توانی رووبەڕووی ناسەقامگیریی سیاسیش ببێتەوە.
* وەك كەسێك كە ئەزموونێكی بەرچاوی پراكتیكت لەگەڵ وەزارەتی پلاندانان هەیە، ئایا دەبێت پلانی داهاتووی كابینەی داهاتووی حكومەتی هەرێمی كوردستان چۆن بێت بۆ ئەوەی حكومەت لەو ئاستەدا بێت كە وەڵامی خواست و داواكارییەكانی خەڵك بداتەوە؟
- من وەكو كەسێكی شارەزا لەم بوارەدا كە لە بواری پراكتیكیش كارم كردووە و ئامادەم خزمەت بكەم لەو كابینەیەدا، ئەوە دەزانم كە چاكسازیی و پەرەپێدان كارێكی قورسە، بەڵام لەبەر ئەوەی ویستی خەڵك و ویستی سیاسیی لەسەرە و ئیرادەی جێبەجێكردن هەیە، ئەوا كارێكی مەحاڵ نییە. لەگەڵ ئەوەشدا، پێویستە پێداچوونەوەیەك بەتوانا مرۆیی و داراییەكانمان بكەین و پلانێكی نوێ دابڕێژین. ئێمە قۆناغی گەشەسەندنمان هەبوو لە 2004 تاكو 2013، هەروەها قۆناغی قەیرانمان هەبوو لە 2014 تاكو 2017 كە بەسەركەوتوویی لێی دەرباز بووین. ئەمڕۆ قۆناغی خۆئامادەكردنەوەمان لەبەردەمدایە بۆ پەرەپێدان. ئەمەش پێویستی بە دیدگای نوێ هەیە، بۆ ئەم دیدگایەش ستراتیژیەت و پلان پێویستە. دەبێت پێوەرمان هەبێت و هەموو وەزارەت و دامەزراوەكان و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی كار لەسەر ئەم پێوەرانە بكەن، بۆ ئەمەش پێویستە نیشانەكانی بواری گەشەی پەروەردەو تەندروستیمان لەبەردەستدا بێت، تاوەكو بزانین ئێمە لە چ پێگەیەكداین، بۆ نموونە نیشانەیەك هەیە پێی دەوترێت نیشانەی (مردن)ی منداڵی ژێر تەمەن یەك ساڵ كە لەهەرێمی كوردستان لە هەر هەزار منداڵێك كە لەدایك دەبێت 23 منداڵ دەمرێت، پێشتر 28 منداڵ بووە، ئەمە نیشانەیەكی باشە و پێویستە بەرنامە دابنرێت بۆ ئەوەی ئەم رێژەیە كەمتریش ببێتەوە، ئەمە وێڕای ئەوەی لە هەموو بوارەكانی دیكەدا پێوەری جۆراوجۆر هەیە، بۆ نموونە تەنیا لە كەرتی تەندروستیدا زیاتر لە 30 پێوەری جیهانی هەیە. پێویستە لایەنە بەشدارەكانی ناو حكومەتی هەرێمی كوردستانیش لەسەر یەك رۆئیا و ستراتیژییەت كار بكەن و شەفاف بن لەگەڵ یەكتردا و هاوكارو پاڵپشتی حكومەتی خەڵك بن بۆ باشتركردنی ژیانی هاووڵاتیان و لە موزایەدە و قسەی باق و بریق دەرباز ببین و بچینە قۆناغی هاوبەشی و پاڵپشتی و پەرەپێدانی بەردەوامەوە، بە باش بوترێت باش و بە خراپ بوترێت خراپ.
* دوا پرسیارمان لەسەر پاشكەوتی مووچەی فەرمانبەرانە، باس لەوە دەكرێت لە ئایندەیەكی نزیكدا پاشەكەوتی مووچەی فەرمانبەران هەڵدەگیرێت، ئایا ئەمە بە وردی دیراسەت كراوە و پلانی بۆ داڕێژدراوە، یان تەنیا پشتی بەو بەشە بوودجەیە بەستووە كە بەنیازین حكومەتی عێراق بۆمان بنێرێت؟
- ئەگەرچی پاشەكەوتی مووچە هەموو فەرمانبەرانی حكومەتی نەگرتووەتەوە، بەتایبەتی هێزەكانی پێشمەرگە و بەشێكی زۆری هێزەكانی ناوخۆ، بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا بەراورد بە ساڵانی پێشوو رێژەی پاشەكەوتەكە كەمتر بووەتەوە. لە بەرنامەی ئایندەی حكومەتدایە باشتریش بێت، ئەمەش بەندە بە زامنكردنی پشكی كوردستان لە بوودجە و سەقامگیریی هەرێمەكەو جێبەجێكردنی پڕۆژەی چاكسازی و راگرتنی باڵانسی نێوان خەرجییەكان و داهاتەكانی حكومەت. سەركردایەتی سیاسیی كوردستان و رۆڵی بارزانی لە رێكخستنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ حكومەتی ناوەندی و بەهێزبوونەوەی رۆڵی سیاسی و دیپلۆماسیی كورد لە بەغداو جیهان زامنی هاتنی بەشە بوودجەكەی لە بەغداوە دەكات. خاڵێكی دیكەی گرنگ ئەوەیە نابێت هەرچی داهاتی حكومەت هەیە كە دەستی دەكەوێت، تەنیا بۆ مووچە خەرجی بكات، بەڵكو پێویستە بۆ پەرەپێدان و وەبەرهێنان و باشتركردنی خزمەتگوزارییەكانیش بەكاری بهێنێت، ئەمەش دواجار لە رووی ئابوورییەوە پەرەپێدانێك لە هەرێمەكەدا دەخوڵقێنێت و دەبێتەهۆی دروستبوونی هەلی كارو باشتركردنی بژێویی خەڵك. بە جووڵەی بازاڕو ئابووریش دووبارە حكومەت داهاتەكانی ناوخۆی بەرز دەكاتەوە، ئەمەش وادەكات پەنجەرەیەكی دیكە بۆ هاتنی بەردەوامی سیولەی نەختینەیی بكرێتەوەو چیتر حكومەت تەنیا پشت بە هاتنی ئەو بەشە بوودجەیە نەبەستێت كە لە بەغداوە دێت، كە ئەویش پشتی بەستووە بە داهاتێكی ناجێگیرو نادیاری بەهای نەوتی خاو. لەم سەردەمەدا ئاستی گەشەی ئابووری و پەرەپێدان تەنیا بە داهاتی تاكەكەسی ناپێورێت، بەڵكو پشت بە چەندین پێوەری دیكەی تەندروستی و خزمەتگوزاری و ئاو و كارەباو تەنانەت ژینگەش دەبەسترێت، پێویستە زامنی ئەوە بكەین ئەگەر هاتوو لە ساڵانی داهاتوودا شۆكێكی تری ئابووری، یان قەیرانێك بێتە پێشەوە، توانای بەرەنگاربوونەوەی ئەو قەیران و تەحەددییانەمان هەبێت، چونكە هێزی ناوخۆ، سەركەوتنی حوكمڕانی و بەهێزبوونی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان دروست دەكات، هەربۆیە پێویستە ئێمە لە چاكسازیی و گۆڕانكارییە ناوخۆییەكانەوە دەست پێ بكەین و ببینە خاوەنی ئابوورییەكی بەهێزی وا كە جارێكی دی لاوازیی ئابووری لە دژمان بەكار نەهێندرێت.