دانیاڵ كورتزەر پڕۆفیسۆری دیراسەتی سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لە سكوڵی وودرۆ ویڵسۆن بۆ كاروبارە گشتی و نێودەوڵەتییەكان لە زانكۆی پرینستۆن. خاوەنی 29 ساڵ خزمەتە لە بواری دیپلۆماسیدا و لە ساڵی 2005 بە پلەی وەزیر خانەنشین بووە. لە ساڵی 2001بۆ 2005 باڵیۆزی ئەمریكا بووە لە ئیسڕائیل و لە ساڵی 1997 بۆ 2001 باڵیۆزی ئەمریكا بووە لە میسر. هەروەها جێگری یاریدەدەری وەزیری دەرەوە بۆ كاروباری رۆژهەڵاتی نزیك بووە. رۆڵی هەبووە لە داڕشتن و جێبەجێكردنی سیاسەتی ئەمریكا لە ئاست پرۆسەی ئاشتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. هەروەها راوێژكاری گرووپی دیراسەتی عێراق بووە. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێكرد كە پەیوەست بوون بە دۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سیاسەتی ئەمریكا لە ئاست ئەم ناوچەیە و بەتایبەتی لە ئاست عێراقدا.

* وەك كەسێك كە ماوەی هەشت ساڵ وەك باڵیۆزی ئەمریكا لە هەردوو وڵاتی میسر و ئیسرائیل كارت كردووە، چۆن لە سیاسەتی ئێستای ئیدارەی سەرۆك ترەمپ دەڕوانیت لە ئاست ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا؟
- پێموایە ئیدارەی ترەمپ نزیكەی هەموو تەركیزی خۆی لەسەر دۆخی ئێران چڕ كردۆتەوە، هەم لە پەیوەندی بە بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێرانەوە و هەم لە پەیوەندی بە چالاكییەكانی ئێران لە سووریا و یەمەن و پشتیوانیكردنی لە تیرۆریزمەوە. كەواتە ئەم ئیدارەیە دەیەوێت لە روانگەی پرسی ئێرانەوە لە دۆخی ناوچەكە بڕوانێت، كە بە بۆچوونی من ئەمە تێڕوانینێكی شێواوە بۆ روانین لە ناوچەكە. چونكە تەحەددیی گەورەی دیكە هەن كە پەیوەستن بە گەشەی دانیشتووان و پرسی پەروەردە و مافەكانی مرۆڤ و چەندین بابەتی دیكە كە هیچ وابەستە نین بە پرسی ئێرانەوە، هەروەها چەندین ناكۆكی هەن لە ناوچەكەدا كە پەیوەست نین بە ئێرانەوە، كەواتە ئەم ئیدارەیە دیدگایەكی بەرتەسكی لەم رووەوە هەیە.
* لە روانگەی وەڵامەكەی پێشووتانەوە، ئایا دەتوانین بڵێین ئیدارەی ئەمریكا هیچ پلان و بەرنامەیەكی جێگیرو گشتگیری بۆ ئەم ناوچەیە نییە؟
- پێموایە ئەمە راستە، چونكە ئێمە دەزانین ئیدارەی باراك ئۆباما ویستی رۆڵێكی هاوسەنگ بگێڕێت لە روی بایەخدان بە هاوپەیمانە تەقلیدییەكانمانەوە و گرنگیدان بە هەندێ پرسی دیكەی وەك پرسی ئێران، كە ئێستا ئەمە لە سایەی ئیدارەی ترەمپدا گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، چونكە لە سایەی ئەم ئیدارەیەدا بەرنامەیەكی جێگیر نییە و ئەمەش مایەی ناڕەحەتییە، لەبەر ئەوەی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا بە چەشنێكی گەورە گۆڕانكارییان بەسەردا نەهاتووە لەم ناوچەیەدا، چونكە هێشتا ئەمریكا دەبێت پەرە بە پەیوەندیی ئەرێنی و باش بدات لەگەڵ زۆرێك لە دەوڵەتە عەرەبی و كاراكتەرەكانی ئەم ناوچەكەیەو بەرژەوەندیی لەوەدایە كۆتایی بە چەندین شەڕ و ناكۆكی بهێنێت و نرخی نەوت بە جێگیری بمێنێتەوە، كەواتە ئەم بەرژەوەندییانە بە جێگیری ماونەتەوە، بەڵام ئەوە سیاسەتی ئەمریكایە گۆڕانكاریی گەورەی بەسەردا هاتووە لە ئیدارەیەكەوە بۆ ئیدارەیەكی دیكە.
* باست لەوە كرد تەركیزی ئیدارەی ترەمپ لەسەر ئێرانە و ئێستاش ئەم ئیدارەیە دەستی كردووە بە خستنەگەڕی ئەوەی خۆی پێی دەڵێت: «هەڵمەتی توندترین فشار لەسەر ئێران»، پێتوایە دەرئەنجامی ئەم فشار و هەڵمەتە چی دەبێت؟
- من پێموایە هێشتا زووە بۆ ئەوەی ئەمە یەكلابكەینەوە، دواتر ئێمە دەزانین كاتێك سزای هەمەلایەن بەسەر ئێراندا سەپێندراوە لە ساڵی 2010وە، ئەوا لە كۆتاییدا ئەم سزایانە بوونە هۆی ئەوەی قەناعەت بە ئێران بكات بۆ ئەوەی دەست بە گفتوگۆ بكات و ئەوە بوو رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی لێكەوتەوە. كەواتە بەكارهێنانی فشار و سزا لە رابردوودا كاریگەر بوون، بەڵام هەرچۆنێك بێت جیاوازییەكە ئەوە بوو كە ئەوانە سزای هەمەلایەن بوون و ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان دەنگی لەسەر دان، واتە سزای تاكلایەنە نەبوون لەلایەن ئەمریكاوە. لەبەر ئەوە چاوەڕوان ناكرێت سزای تاكلایەنەی ئەمریكا ئەم دەرئەنجامەی لێ بكەوێتەوە، ئەگەرچی رەنگە ببێتەهۆی ئازارگەیاندن بە خەڵكی ئێران لە رووی ئابوورییەوە، هەروەها رەنگە هەندێ ناسەقامگیری و نائارامی لە ئێراندا لێ بكەوێتەوە، بەڵام روون نییە ئایا ئەمە سەردەكێشێت بۆ گۆڕانكاری لە سیاسەتی حكومەتی ئێراندا یان نا.
* هەندێ لەو كەسانەی رەخنە لە ئیدارەی ترەمپ دەگرن، هەمان بۆچوونیان هەیە و پێیانوایە پێویست ناكات ئەمریكا بە تەنیا ئەركی سەپاندنی سزا بەسەر وڵاتاندا بگرێتەئەستۆ، پرسیارەكە ئەوەیە بۆچی ترەمپ ئەم رێچكەیە و هەنگاوی تاكلایەنە دەگرێتەبەر؟
- زەحمەتە ئەوە بزانین كە بۆچی ترەمپ پتر تەركیز لەسەر سەپاندنی سزا دەكاتەوە نەك لەسەر دیپلۆماسیەت، بە دڵنیاییەوە سزاكان تەنیا ئامرازێكن لە بواری دیپلۆماسیدا و دەوڵەتیش مافی ئەوەی هەیە ئەم ئامرازە لە نێو پرۆسەیەكی دیپلۆماسیی بەرفراوان بەكار بهێنێت. بەڵام سەپاندنی فشار بە بێ بوونی دیپلۆماسیەتێكی بەهێز تەنیا سزادان و ئازاردانە و پێموا نییە دەرئەنجامی زۆری لێ بكەوێتەوە.
* ئێوە راوێژكاری گرووپی دیراسەتی عێراق بوون، ئایا لە ئێستادا رەوشی ئەم وڵاتە و سیاسەتی ئەمریكا لە ئاست ئەم وڵاتەدا چۆن دەبینن؟
- كاتێك لە گرووپی دیراسەتی عێراق بووم، من لەگەڵ ئەو بۆچوونەدا بووم كە پێویستە هێزەكانی ئەمریكا زووتر عێراق بەجێبهڵن و زووتر بەرپرسیارێتی بدرێتەوە دەست عێراقییەكان، بەڵام ئێمە 11 ساڵ زیاتر ماینەوە لە دوای بڵاوكردنەوەی راپۆرتی گرووپی دیراسەتی عێراق، كە ئەمەش پێچەوانەی بۆچوون و لێكدانەوەكەی من بوو. هەروەها من لە بنەڕەتەوە لەگەڵ دەستێوەردانی ئەمریكا لە عێراقدا نەبووم. چونكە دڵنیا نەبووم لە ئامانجەكەی و ئێستاش كە 15 ساڵی بەسەردا تێپەڕیوە، ئاشكرایە كە بە شكستێكی گەورە كۆتایی هاتووە. من لەوە تێدەگەم كە ئەگەر سەرۆكی ئەمریكا بڕیاری دابێت دەستێوەردان لەو وڵاتەدا بكات، ئەوا بەرپرسیارێتی دۆخی دوای داگیركارییەكەشی دەكەوێتە ئەستۆ، بەڵام 15 ساڵیش كاتێكی زۆرە و منیش رێزێكی زۆرم هەیە بۆ خەڵكی عێراق و دەبێت دەرفەتی ئەوەیان پێ بدرێت بە بێ بوونی ئەمریكا لەو وڵاتەدا كاروباری خۆیان بەڕێوە ببەن.
* لەبەر رۆشنایی وەڵامەی پێشوودا، چۆن لە ئایندەی وڵاتی عێراق دەڕوانیت؟
- لە راستیدا گرنگە كە ئەمریكا و عێراق دیراسەتێك بكەن لەبارەی ئەوەی ئایا هەڵەكە لە چیدا بوو، پێموایە نەبوونی پلان لەلایەن ئەمریكا و نەبوونی ئامادەیی عێراقییەكان بۆ بەرەوپێشچوون و هەڵگرتنی بەرپرسیارێتی، هۆكاری سەرەكی بوون لە روودانی ئەو شكستە گەورەیە تا ئەمڕۆ هەیە. دواتر زۆر زەحمەتە بكشێیتەوە دوای ئەوەی ئەو ناسەقامگیرییەت خوڵقاندووە. كەواتە لە ئێستادا چەندین تەحەددی دژوار هەن بۆ بەرەوپێشچوون و عێراقییەكانیش بەرپرسیارێتی گەورەیان لە ئەستۆیە لەم رووەوە.
* دوا پرسیارمان ئەوەیە ئایا دەبێت ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ چ رێچكەیەكی جیاواز بگرێتەبەر لە ئاست ئەم ناوچەیەدا؟
- لە راستیدا دەبێت ئیدارەی ئەمریكا بە وریاییەوە هەڵسەنگاندن بكات بۆ چەند پرسێك، یەكەمیان پەیوەستە بە دەستنیشانكردنی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لەم ناوچەیەدا، دواتر دەبێت ئەوە یەكلابكاتەوە ئایا گرنگیی ئەم بەرژەوەندییانە چین بەراورد بە بەرژەوەندییەكانی دیكەی ئەمریكا لە ناوچەكانی دیكەی جیهاندا، چونكە ئەمریكا هێزێكی جیهانییە، خاڵی سێیەم ئەوەیە كە دەبێت هەڵسەنگاندنێكی ورد بكات بۆ ئەوەی كە دەتوانێت بەدەستی بهێنێت و ئەوەی لە توانایدا نییە بەدەستی بهێنێت. پێموایە هەمیشە ئەوە گرنگ بووە كە ئەمریكا رۆڵێكی بەهێزی هەبێت لە بنیادنانی ئاشتیدا، كە پێدەچێت ئێستا ئێمە خۆمان لەم رۆڵە بە دوور گرتبێت. لەلایەكی دیكەوە دەبێت بە وریاییەوە هەڵسەنگاندن بۆ هاوپەیمانێتییەكان بكرێت و دەبێت هاوپەیمانەكانمان دڵنیا بكەینەوە لەوەی ئێمە چاوكراوە دەبین لە ئاست ئەو تەحەددییانەی كە ئەوان رووبەڕووی دەبنەوە لە رووی ئەمنییەوە.