دیوانی چاودێریی دارایی هەرێمی كوردستان، دامەزراوەیەكە بێجگە لەوەی چاودێریی دامودەزگاكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكات، لە هەمانكاتدا لە بواری چاكسازیی كارگێڕیی و دامەزراوەیی، پڕۆژە و پێشنیاری خۆی هەبووە و هەوڵیدا رۆڵی خۆی لە بواری چاكسازیی كارگێڕی و دامەزراوەیی بگێڕێت، هەر بۆیە لەماوەی چەند ساڵی رابردوو بەردەوام پڕۆژە و پێشنیاری گرنگی خستۆتەڕوو، بۆ قسەكردن لەسەر ئەو پڕۆژە چاكسازییە كارگێڕییە بنەڕەتییەی كە وا بڕیارە لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەنجام بدرێت، گوڵان ئەم دیمانە تایبەتەی لەگەڵ خالید هادی چاوشلی سەرۆكی دیوانی چاودێری دارایی هەرێمی كوردستان ئەنجامداو بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی داینەوە.

پەلەكردن لە دەركردنی یاسای چاكسازیی كارگێڕیی بنەڕەتی ئەركی سەرشانی
كابینەی نۆیەم ئاسان دەكات


* ئێوە ساڵانێكی زۆرە خەریكی ئەوەن كە سەرلەنوێ حكومەتێكی چالاك لە كوردستان بوونی هەبێت و داهاتی گشتی بەفیڕۆ نەدرێت، ئایا دەكرێت لەسەر ئەم بنەمایە خوێندنەوەیەك بۆ كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بكەن؟ ئایا ئەم كابینەیەی حكومەت چۆن دەتوانێت چالاك بێت و لە خزمەتی خەڵكی كوردستاندا بێت؟
- پێشەكی هیوادارم گۆڤارەكەتان هەموو ئەو راوبۆچوونانە بڵاوبكاتەوە كە خزمەتی بەرژەوەندیی گەل و نیشتمان بكات. من وەكو سەرۆكی دەزگایەكی پیشەیی لە بواری چاودێريی دارایی وەكو پسپۆڕێكی كارگێڕی و پاڵپشت بە ساڵانی خزمەتی مامۆستایەتیم لە زانكۆ، دەتوانم بڵێم كە ئەركی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەركێكی قورسە و تەنیا بە هیواخواستن و تەوافوقی سیاسی ئامانجەكانی ناپێكێت. بۆیە پێم باشە كە خوێندنەوەیەكی خێرا بكەین بۆ واقیعی سیاسی و كارگێڕی و ئابووریی هەرێمی كوردستان، تاوەكو بتوانین بڵێین كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەگەر پێكبێت لە كۆمەڵێك بەرپرس و وەزیر و راوێژكار و بەڕێوەبەری گشتیی پسپۆڕ و دڵسۆز، بە راوبۆچوونی ئێمە ئامانجەكانی وە دەست بخات، بە بێ رەچاوكردنی ئەم واقیع حاڵە كە دەتوانین سیمایەكانی لەم خاڵانەی خوارەوە روون بكەینەوە و بیخەینە بەردەست سەركردە بەڕێزەكانمان، بۆ ئەوەی دەرفەت و كاتی زیاتر نەچێت لە پێشكەوتن و چارەنووسی هەرێمەكەمان، كە بە دڵنیاییەوە ئەم كۆسپ و تەگەرانە پێویستیان بە ئیرادەیەكی سیاسیی بەرز و بۆچوونێكی نوێ هەیە، تاوەكو بتوانێت لەسەر بنەمایەكی دامەزراوەیی و یاسایی كاربكات، لەم كاتەشدا دەتوانین هەڵسەنگاندن بۆ ئەم كابینەیە بكەین، یان گوناهباری بكەین لە هەر كەموكورتییەك لە ئایندەدا. هەر بۆیە لێرەدا سیما نەرێنییەكان لەم خاڵانەی خوارەوە ئاماژەیان پێ دەكەم:
1- دەستوور شێواز و فەلسەفەی حوكمڕانی و دابەشكردنی دەسەڵاتەكان دیاری دەكات و میكانیزمی چارەسەركردنی كێشەكان و بنەمای دەركردنی یاساكان لە دەستووردا دیاری دەكرێت، هەر بۆیە ئەگەر خولی ئەمجارەی پەرلەمان لەم ئەركە واتە دەكردنی دەستوور سەركەوتوو نەبێت، یان دەستوور نەكاتە ئەولەوییەتی كارەكانی، ئەوا نەبوونی دەستوور دەبێتە هۆكارێك بۆ ناهاوسەنگیی سیاسی و ناڕۆشنی و بەفیرۆدانی كات لە چارەسەركردنی دەرەنجامی ئەم بۆشاییە.
2- هەبوونی هێزی چەكدار لە دەرەوەی سنووری حكومەتی هەرێمی كوردستان هۆكارێكی سەرەكییە بۆ مانەوەی سیمای دوو ئیدارەیی لە هەرێمی كوردستان و لاوازیی دەسەڵاتی یاسایی و كارگێڕی بەرپرسە حكوومییەكان و لاوازیی سیستەمی جیابوونەوەی دەسەڵاتەكان پێشان دەدات. واتە هەر سێ دەسەڵاتەكە (تەشریعی و تەنفیزی و دادوەری) ئەمەش یەكێكە لە لەمپەرەكانی پەرەپێدانی بیری حوكمڕانیی دامەزراوەیی لە هەرێمی كوردستاندا.
3- پەیكەرو قەبارەو تێچوون و جۆری پێشكەشكرنی خزمەتگوزاریی ئێستای حكومەتی هەرێمی كوردستان یەكێكە لە كۆسپە سەرەكییەكانی سنووردانان بۆ توانای كابینەی نۆیەم. لەبەر ئەوەی بە راوبۆچوونی ئێمە ئەم قەبارەیە دەبێتە هۆكارێك بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی حكومەت بە توانستێكی بەرز لەبەر ئەم هۆكارە لاوەكییانەی خوارەوە:
أ- تێچوونی ئەم پەیكەرە ئیدارییە تێچوونێكی بەرزە لە رووی مووچە و پێداویستی و بەگەڕخستن (تشغیلي) رۆژانە. هەروەها مافی خانەنشینی ئاییندەیان بار قورسی لەسەر گەنجینەی هەرێم دروست دەكات.
ب- لە رووی پیشەییەوە هەبوونی دەزگای هاوشێوە و فەرمانبەری زیادە بۆتە هۆكارێكی بەریەككەوتنی دەسەڵاتەكان (تضارب الصلاحیات) لە نێوان دامودەزگاكان، هەندێك جاریش بۆشایی لە بەرپرسیاریەتی دروست كردووە، فەرمانبەرانیش بە تێپەڕینی كات ئاستی بەدیهێنانی ئەركی رۆژانەیان نزم دەبێتەوە و جۆرێك لە بێكاریی رۆپۆشراو (بطالة مقنعة) یان دروست كردووە، هەندێ جاریش بابەتی (مناوبة) و بابەتی هەموو رۆژ دەوامنەكردنی فەرمانبەر دەبێتە دیاردە.
ج- بە پێچەوانەی خاڵی سەرەوە هەبوونی پۆستی زیادە لە مەترسیی لەدەستدانی ئەم دەزگایە بۆ ئەم پۆستە رۆڵێكی نەرێنی بۆ ئەم پۆستە دروست دەكات، لە دەرەنجامیشدا دیاردەی رۆتین و كاتی پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكە و تێچوونەكەی بەرزدەكاتەوە. بۆیە پێویستە لەسەر سەرۆكایەتیی حكومەت لە رێگای وەزارەتی پلاندانان چاوپێداخشاندنەوەیەك لەسەر پەیكەرو میلاك و قەبارەی ئەم فەرمانگە و دامودەزگایانە بكات. بۆ نموونە بە بەراوردكردنی قەبارەی ئێستای حكومەتی هەرێم پێش ساڵی (2003) بە رەچاوكردنی گەشەسەندنی سرووشتی (نمو الطبیعي) جیهازی پەیكەری كارگێڕی بە گوێرەی زیادبوونی ژمارەی هاووڵاتیانی هەرێم و گۆڕانكاری لە ژینگەی ئابووری و سیاسیی پێویست.
ء- بە باشی دەزانین كە حكومەتی هەرێم هەوڵ بدات بۆ كەمكردنەوەی قەبارەو تێچوونی پەیكەری ئیداری و ژمارەی كارمەندەكان لە رێگای كەمكردنەوەی دامودەزگاكان كە دەسەڵاتی ئیداری پەرت دەكەن، بۆ نموونە پێمان باشە كە یاسای ئەنجومەنی پارێزگاكان و قەزاو ناحیەكان لەسەر بنەمای رۆڵی (تەنفیزی و ئیداری)یان بێت، نەك لەسەر بنەمای هەڵبژاردن و سیاسی، بۆ نموونە ئەنجومەتی پارێزگا بریتی بێت لە پارێزگار وەكو سەرۆكی ئەنجومەن و سەرجەم سەرۆكەكانی یەكە كارگێڕییەكان وەكو بەڕێوەبەرانی شارەوانی و تەندروستی و پۆلیس و هاتوچۆ و كشتوكاڵ و...هتد، ببنە ئەندامانی ئەم ئەنجومەنە بۆ ئەوەی تێچووی زێدەگی نەخرێتە سەر شانی حكومەت، ئەمەش دەبێتە هۆی دروستبوونی هەماهەنگییەكی زیاتر بۆ جێبەجێكردنی بڕیارەكان كە لەم ئەنجومەنەدا بڕیاری لەسەر دەدرێت و بە هەمان شێوە لەسەر ئاستی نزمتریش لە قەزاو ناحیەكان پەیڕەو بكرێت.
4- بەهێزكردن و دەوڵەمەندكردنی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەچاوپێداخشاندنەوە بە كۆمەڵێك یاساو رێنمایی و گرێبەست كە لە بەرژەوەندیی مافی گەنجینەی هەرێم نین، بەتایبەتیش چاوپێداخشاندنەوەیەك بە بڕگەكانی لێبووردنی گومرگی و باجی دەرامەت كە لە یاسای وەبەرهێنان هاتووەو سنوورداركردنیان بە مەرجی جۆری ئەو پڕۆژانە لە رووی ستراتیژیەوە و بۆ ماوەیەكی دیاریكراو. هەروەها گرێبەستەكانی بەشداریكردن و سپاردنی ئەرك بە كەرتی تایبەت بە شێوەیەك كە پێگەی حكومەتی هەرێمی لە رووی داهات و سەرپەڕشتیكردن و. هتد، پارێزراو بێت لەم گرێبەستانە. وە كەمكردنەوەی ئەم جۆرە سپاردانانەو سنوورداركردنیان تەنیا بۆ ئەو كاتەی كە كەرتی تایبەت بە شێوەیەكی باشتر و تێچوونێكی كەمتر ئەنجام دەدات. هەروەها پێویستە لەسەر حكومەتی هەرێمی كوردستان و لە رێگای دامودەزگاكانی وەزارەتی دارایی. پەرەپێدانی رێنمایی یاسایەكی سەردەمییانەی هەبێت كە بە شێوەیەكی عادیلانە و راستەقینانە باجی دەرامەتی وەربگیرێت، بەتایبەتیش كۆمپانیا گەورە و سەرەكییەكانی هەرێم.
* حكومەتی هەرێمی كوردستان پڕۆژەیە یاسایەكی چاكسازی پێشكەشی پەرلەمان كرد، بۆ ئەوەی پەرلەمان بیكات بە یاسا و بە یاسا ئەو چاكسازییانە بكات، بەڵام لە خولی چوارەمدا ئەم پڕۆژە یاسایە تێنەپەڕێندرا، ئایا ئەگەر ئەو پڕۆژە یاسای چاكسازییە لەم خولە پەلەی تێدا بكرێت، تاچەند هاوكار دەبێت بۆ ئەوەی كابینەی نۆیەم حكومەتێكی چالاك بێت؟ هەروەها ئەو بوارانە چین كە پڕۆژە یاسای چاكسازی دەیانگرێتەوە و تاچەند خزمەتی هاوڵاتیان دەكات؟
- سەبارەت بە پڕۆژە یاسای چاكسازی كە دواخرا بۆ ئەم خولە نوێیەی پەرلەمانی هەرێمی كوردستان، دەركردنی ئەم یاسایە دەبێتە هۆكارێكی ئەرێنی و رێگەخۆشكردنە بۆ دەرەنجامی چالاكییەكانی كابینەی نۆیەم. شان بە شانی خاڵەكانی باسكراو لە وەڵامی پرسیای یەكەمی بەڕێزتان. ئەگەر ئەم یاسایە كەوتە واری جێبەجێكردن وەكو پڕۆژەی سەرەكی و یەكەمی پێشكەشكراو لەلایەن سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران لەگەڵ چەند هەمواركردنێكی پێویست دەبێتە هۆی ئەم دەرەنجامانە.
أ- چارەسەركردنی كێشەی خانەنشینیی نایاسایی لە هەرێمی كوردستان و دۆزینەوەی چارەسەر بۆ ئاریشەكان بەپێی یاساو رێنماییەكان لەسەر بنەمای دادپەروەری و بەڕەچاوكردنی راژەی فیعلی و بڕوانامە و راژەی یاسایی زیادكراو.
ب- هەمواركردنی خانەنشینانی پلەتایبەتەكان بە شێوەیەك كە رەچاوی پۆست و ساڵانی خزمەتی راستەقینە بكات بە هاوشێوەی یاسای خانەنشینیی عێراقی فیدڕاڵ.
ج- یەكخستنی مووچەو ئیمتیازاتی خانەنشینانی شەهیدان و زیندانییە سیاسییەكان و. هتد. بەشێوەیەك كە رەچاوی سوودمەندیی خاوەن مافی یاسایی بكرێت، بەپێی مەرجی دیاریكراو لەم پڕۆژە یاسایە.
ء- خەرجكردنی دەرماڵە بۆ فەرمانبەرانی هەرێم بەپێی پسپۆڕی و بڕوانامە و ناونیشانی وەزیفی و ئەركی ئەنجامدراو بەپێی میلاكی فیعلی.
بە جێبەجێكردنی یاسای چاكسازی پارەیەكی زۆر دەگەڕێتەوە بۆ گەنجینەی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە دەرەنجامی ئەمەش حكومەت توانای لابردنی سیستەمی پاشەكەوتی مووچەی دەبێت. هەروەها گوژمەی پتری دەبێت بۆ بەگەڕخستنەوەی پڕۆژەكانی گەشەپێدان و پڕۆژە ستراتیژییەكانی دیكەی هەرێم و كاریگەری دەكاتە سەر جووڵانەوەی رەوڕەوەی ئابووری (الدوران الاقتصادي) بەتایبەتیش بۆ كەرتی تایبەت.
* حوكمڕانی بریتییە لە هەماهەنگی و هاریكاریی نێوان هەر سێ دەسەڵاتەكە (حكومەت، پەرلەمان، دەسەڵاتی دادوەری) ئایا چۆن سەیری هاوسەنگی و هاریكاریی نێوان ئەم سێ دەسەڵاتە گرنگە دەكەیت؟ ئایا گەشبینی بەوەی لە كابینەی نۆیەمدا ئەم سێ دەسەڵاتە بە شێوەیەكی رێكوپیك و هاوسەنگ هاوكاریی یەكتری بكەن بۆ ئەوەی حكومڕانییەكی تەندروست لەكوردستان بێتەئاراوە؟
- هەر وەك لە وەڵامی پرسیاری یەكەم ئاماژەمان پێدا كە بنەماكانی پەیڕەوكردنی سیستەمی دامەزراوەیی لە هەر وڵاتێك پەیوەستە بە چەند مەرج و بنەمایەك لەوانەش كە لە سەرەوە ئاماژەمان پێدا، هەبوونی دەستوور و یەكێتیی سەركردە سیاسییەكان، یان سەرچاوەی دەسەڵات، حكومەت بەهێز دەكات، ئەمەش بەبێ یەكخستنی هێزە سەربازی و ئەمنییەكان و بە دامەزراوەییكردنیان ئەنجام نادرێت. سەرەڕای ئەمەش لە رووی كارگێڕییەوە و پاڵپشت بە ئەزموونی ساڵانی رابردوو حكومەتی زۆرینە ژینگەیەكی كارگێڕیی چاكتر لە حكومەتی تەوافوقی دابین دەكات، بۆ دووبارە رێكخستن و چاككردنەوەی باری كارگێڕی و دارایی لە هەرێمی كوردستان.
* ئێوە وەك دەستەی چاودێریی دارایی ئاگاداری وردەكاری و كەموكورتییەكانی حكومەتن و كاری باشیشتان لەسەر كردووە، ئایا تاچەند لە كابینەی نویەمدا دەستەی چاودێری چالاكانە هاوكاری حكومەت دەبێت بۆ ئەوەی دامەزراوەكان بە ئەكتیڤی هەڵبسووڕێن؟
- دیوانی چاودێریی دارایی لە ماوەی رابردوودا هەمیشە هەوڵی داوە كە رۆڵی تەنیا دەستنیشانكردنی سەرپێچی و هەڵەی دامودەزگاكان نەبێت، بەڵكو زیاتر هەوڵی داوە لە دابینكردنی پشتگیری هونەری و پێشكەشكردنی راپۆرتی هەڵسەنگاندن و پێشنیاری پێویست بۆ سەرۆكایەتیی حكومەتی هەرێمی كوردستان و كە ئەمەش ئەركێكی ئەخلاقییە سەرەڕای ئەوەی لە بڕگەی سێیەم و هەشتەمی ماددەی هەشتەم لە یاسای دیوان ژمارە (2)ی ساڵی (2008)دا هاتووە.
* پێشتر بەردەوام گلەیی ئەوە لە حكومەت دەكرا، كە حكومەت قەوارەی زۆر گەورەیە، وەك گوێبیست بووین لەم كابینەیەدا حكومەت تەرشیق دەكرێت، ئایا ئەم تەرشیقكردنە پێویستی بە هەمواركردنەوەی یاسای سەرۆكایەتیی ئەنجوومەنی وەزیران هەیە؟ مەبەستمان ئەوەیە ئایا لە كاتی پێكهێنانی حكومەتدا، پەرلەمان دەتوانێت یاسایەكی تازە بۆ ئەنجومەنی وەزیران دەربكات؟
- هەر بابەتێك بە یاسا دامەزرابێت، پێویستە بە یاسایەكی نوێ هەمواربكرێتەوە، یان بگۆڕدرێت. ئەم جۆرە گۆڕانكارییانەش لە رۆڵ و قەبارەو پەیكەری حكومەت دیاردەیەكی تایبەت نییە تەنیا بە هەرێمی كوردستان، بەڵكو لە گشت وڵاتانی جیهاندا روو دەدات، بەڵام بایەخ و گرنگیی ئەم بابەتە ئەوەیە كە دەبێت گۆڕانكارییەكان تەعبیرێك بن لە فەلسەفەی ئابووری و كۆمەڵایەتیی ئەم كابینەیە، نەك دروستكردنی پۆست و داتاشینی بۆ دامودەزگا بۆ پڕكردنەوەی پێداویستییەكانی دانوستاندنی تەوافوقی سیاسی. لە كۆتاییدا ئەم راوبۆچوونانەی كە لەم دیدارە رۆژنامەوانییەدا ئاماژەم پێكرد، رەنگە هەندێكیان كاتی هاتبێ بۆ پەیڕەوكردنیان لە هەرێمی كوردستان بە هۆی جیاوازیی ژینگەی سیاسی و فشاری جۆراوجۆر. بەڵام هیوادارین ئیرادەی پێویست هەبێت بۆ بەفیڕۆنەدانی دەرفەتی ئابووری و كۆمەڵایەتی لە پێناو بەهێزكردن و گەشەپێدانی هەرێمی كوردستان و ئەزموونە پیرۆزەكەمان، كە پێموایە لە سەرووی هەموو خواستەكانە و پیرۆزترە لە لایەنە سیاسییە بەڕێزەكان و دەبێت بەرخوردانی بۆ ئەنجام بدرێت.