كتێبی «گەورەترین خیانەت «دیراسەت و توێژینەوەیە سەبارەت بەو كارەساتە تراژیدییانەی بەسەر گەلی كورد هاتووە، كورد كە تەنیا هاوپەیمانی راستەقینەی ئەمریكا و رۆژئاوایە، هاوشانی هێزەكانی ئەمریكا شەڕی كرد و لە شەڕی دژی داعشدا قوربانی دا، بەڵام كاتیك لە هەر دوو بەرەی كوردستانی عێراق و رۆژئاواوە هێرش كرایە سەر كورد، ئەمریكا رایگەیاند ئێمە لایەنگری لە هیچ لایەك ناكەین، ئەمەش بووە هاندەرێك بۆ میلیشیاكانی شیعە و جیهادییەكانی سووریا كە پەلاماری كوردستان بدەن. كتێبی «گەورەترین خیانەت» پێویستە هەموو ئەو كەسانە بیخوێننەوە، كە بایەخ بە جیۆپۆلیتیكی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەدەن. نەجمەدین كەریم پارێزگاری كەركووك

.....................
ئەم كتێبە گرنگە كە لەلایەن «دیڤید فلیپس»ـەوە نووسراوە، پەردەی لەسەر سیاسەتی فاشیلی ئەمریكا هەڵماڵیوە، ئەمەش ئاشكراكردنی تاریكترین سەردەمە لە شەرەفی نیشتمانیمان لەم سەدە تازەیەدا.
« گەورەترین خیانەت» زۆر بە وردی وێنای ئەوەی كردووە كە حكومەتەكەی ئێمە زۆر غەدرانە كوردەكانی عێراق كە تەنیا هاوپەیمانی ئێمەن لە ناوچەكەدا رادەستی ئێرانی كرد. لە ئۆكتۆبەری 2017 سەرۆكی ئەمریكا بەڵێنی دا كە رێوشوێنەكانی لەسەر ئێران توند بكات و نفووزی كاریگەری لە ناوچەكە بچووك بكاتەوە، بەڵام هەر راستەوخۆ دوای راگەیاندنی ئەم پەیمانە، ئیدارەی ئەمریكا دەستەوەستان راوەستا بەرامبەر هێزەكانی عێراق كە لەلایەن «ژەنەڕاڵ قاسم سولەیمانی»یەوە سەركردایەتی دەكران بە پشتگیری هێزەكانی ئێران و حزبوڵا هێرشیان كردە سەر پێشمەرگە لە كەركووك، سەرەنجامیش سیاسەتی ترسنۆكانەی وڵاتەكەمان بواری بەوەدا كە ئیران رۆڵ و كاریگەری لە تارانەوە هەتا دەریای سپیی ناوەڕاست فراوان بێت، كە لە دوای ئیمپراتۆریەتی فارسییەوە، ئێران دەستكەوتی وای بەدەست نەهێناوە.
لەسەر ئەمانەوە، ئەمە ئاماژەیەكە بۆ دۆست و دوژمن كە هەرگیز ئەمریكا هاوپەیمانێكی باوەڕپێكراوی ئەوتۆ نییە كە پشتی پێ ببەسترێت. بۆیە دەبێت داوابكرێت هەموو بەرپرسانی ئیدارەی ئەمریكی ئەم كتێبە بخوێننەوە.
جەی گارنەر، ژەنەڕاڵی خانەنشینی سوپای ئەمریكا

كتێبی «گەورەترین خیانەت «دیراسەت و توێژینەوەیە سەبارەت بەو كارەساتە تراژیدییانەی بەسەر گەلی كورد هاتووە، كورد كە تەنیا هاوپەیمانی راستەقینەی ئەمریكا و رۆژئاوایە، هاوشانی هێزەكانی ئەمریكا شەڕی كرد و لە شەڕی دژی داعشدا قوربانی دا، بەڵام كاتیك لە هەر دوو بەرەی كوردستانی عێراق و رۆژئاواوە هێرش كرایە سەر كورد، ئەمریكا رایگەیاند ئێمە لایەنگری لە هیچ لایەك ناكەین، ئەمەش بووە هاندەرێك بۆ میلیشیاكانی شیعە و جیهادییەكانی سووریا كە پەلاماری كوردستان بدەن.
كتێبی «گەورەترین خیانەت» پێویستە هەموو ئەو كەسانە بیخوێننەوە، كە بایەخ بە جیۆپۆلیتیكی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەدەن.
نەجمەدین كەریم پارێزگاری كەركووك



دەیڤید فیلیپس بەڕێوەبەری پڕۆگرامی بنیادنانی ئاشتی و مافەكانە لە زانكۆی كۆڵۆمبیا، پێشتریش وەك راوێژكاری باڵای سكرتاریەتی نەتەوە یەكگرتووەكان و وەك شارەزای كاروباری دەرەكی و راوێژكاری باڵای وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا كاری كردووە. هەروەها توێژەر بووە لە زانكۆی هارڤارد و بەڕێوەبەری جێبەجێكاری پڕۆگرامی چارەسەركردنی ناكۆكیی نێودەوڵەتی بووە لە زانكۆی كۆلۆڵمبیا، بە هەمان شێوە بەڕێوەبەری پڕۆگرامی رێگریكردن لە ناكۆكی، بنیادنانی ئاشتی لە زانكۆی ئەمریكی بووە. لە نزیكیشەوە چاودێریی پەرەسەندنەكانی كوردستانی كردووە و لەم بارەیەوە كتێبی (بەهاری كوردی) و (دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان لە عێراقدا)ی نووسیوە و لەم رۆژانەی دواییدا كتێبێكی نوێی بڵاوكردەوە بە ناونیشانی (گەورەترین خیانەت: ئەمریكا چۆن پشتی لە كورد كرد و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی دۆراند - The Great Betrayal: How America Abandoned the Kurds and Lost the Middle East) قسەكردن لەسەر ئەم كتێبە بووە تەوەری گفتوگۆیەكی گوڵان لەگەڵ دەیڤید فیلیپسدا لێرەدا دەقەكەی بڵاو دەكەینەوە.

* لەم رۆژانەدا ئێوە كتێبێكی نوێتان بڵاوكردەوە بە ناوی «ناپاكییە گەورەكە: چۆن ئەمریكا دەستبەرداری كورد بوو و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەدەست دا» ئایا ناوەرۆك و پەیامی سەرەكیی ئەم كتێبە چییە و چی لەخۆ دەگرێت؟
- ئەمریكا جگە لە كورد دۆستێكی باشتری نییە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. بەڵام ئەمریكا ناپاكی لەگەڵ كوردی عێراق كرد لە رێی پشتیوانینەكردن لە ئامانجەكەیان بۆ سەربەخۆیی. كورد و ئەمریكییەكان بەهای هاوبەشیان هەیە. بۆ چەندین دەیە دەچێت كورد هاوكاری لەگەڵ ئەمریكا كردووە و شایستەی ئەوەیە پشتیوانیی ئەمریكا بەدەست بهێنێت. سەرەڕای ناپاكیكردن لە كوردی عێراق، ئەمریكا كوردی سووریاشی رێكخستووە بۆ شەڕكردن لە دژی داعش، كە من ترس و نیگەرانیی ئەوەم هەیە ئەمریكا ناپاكی لەگەڵ ئەوانیشدا بكات.
* كەواتە لەم روانگەیەوە و بە شێوەیەكی گشتی دەتوانین بڵێین ئەمریكا سیاسەتێكی روون و جێگیر و گشتگیری بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ كێشە و تەحەددیەكانی ناوچەكەدا نییە؟
- سیاسەتی ئەمریكا تەنیا پاڵنەرێكی هەیە، ئەویش بریتییە لە تێكشكاندنی داعش. بەڵام بەرەنگاربوونەوەی توندڕەوەكان تەنیا بە هێزی زەبر ناكرێت. بەڵكو پێویستی بە پشتیوانی لە ئازادی و دیموكراسی و مافەكانی مرۆڤ هەیە.
* ئەگەر وابێت ئەوا دروستە بڵێین هەڵسوكەوتەكانی ئەمریكا لەم ناوچەیەدا لەسەر بنەمای بە هەڵەتێگەیشتن لە راستی و واقیعی ئەم ناوچەیە بنیادنراون؟
- ئەوەی بەدی دەكرێت ئەوەیە كە كردارەكانی ئەمریكا لەسەر بنەمای پرەنسیپێك بنیادنەنراون. چونكە دەبێت ئەمریكا پشتیوانی لە دۆستەكانی بكات و هەوڵی رازیكردنی دوژمنەكانی نەدات. پشتیوانینەكردن لە كورد لە كاتێكدا لە سەدا 93ی خەڵكەكە دەنگیان سەربەخۆیی دا، بووە هۆی دروستبوونی دەرفەتێك كە ئێران بتوانێت سوودی لێ وەربگرێت.
* بەڵام بۆچی ئەمریكا گۆڕەپانەكە چۆڵ دەكات بۆ هێزەكانی دیكە و بواریان پێدەدات بۆ ئەوەی هەژموونی خۆیان بەسەر ناوچەكەدا بسەپێنن و پەرە بە دەستڕۆیشتوویی خۆیان بدەن؟
- ئاشكرایە ئەمریكا چەندین هەڵەی كردووە. بواری داوە ئێران و توركیا برەو بە دەستڕۆیشتوویی خۆیان بدەن. ئەوەتا هێزە وەكیلەكانی توركیا لە سووریا، كە سوپای سووریای ئازادە كەوتۆتە ژێر دەسەڵاتی بەرەی ئەلنوسرە و ئەلقاعیدە. كەواتە نەبوونی سەركردایەتیی ئەمریكا بۆتە هۆی ئەوەی كاراكتەرە خراپەكان بۆشاییەكە پڕبكەنەوە.
* ئایا دەكرێت پێشبینی چ گۆڕانكارییەك لە سیاسەتی ئەمریكا لە ئاست ئەم ناوچەیەدا بكەین؟
- من پێموانییە بتوانین پێشبینیی روودانی گۆڕانكاری بكەین لە ماوەی ئیدارەی ترەمپدا. ئەمریكا ستراتیژییەتێكی جێگیری نییە لە ئاست كورد و لە ئاست عێراقدا، داعشیش بە ناوێكی نوێ و بە فۆرمێكی نوێوە دەردەكەوێتەوە.
* باشە دەبێت چی بكرێت لەم رووەوە؟
- پێویستە ئەمریكا كار لەسەر پەرەپێدانی دیموكراسی و ئابووری و یەكسانیی جێندەری بكات بۆ ئەوەی زۆنگاوی پشتیوانیكردن لە داعش وشك بكات.
* بەڵام ئەگەر لە رووی واقیعیەوە قسە بكەین ئایا ئەگەرەكانی چارەسەركردنی ئەم كێشانە لە عێراقدا- كە وڵاتێكی تەواو ناكارایە- چین؟
- عێراق وڵاتێكی ناكارا بووەو ئێستاش ناكارایە، حكومەتی بەغداش بە شێوەیەكی كارا هەڵناسووڕێت. حكومەتێكە بە راددەیەكی گەورە كەوتۆتە ژێر دەستڕۆیشتوویی ئێرانەوە، كە فەرمان لە قاسم سولەیمانی وەردەگرێت، سیاسەتی ئەمریكا لە ئاست عێراقدا شكستی هێناوە.
* لە چاوپێكەوتنێكی پێشوودا عێراق بە وڵاتێكی پاشكۆی ئێران وەسف دەكەیت، ئایا ئەمە بۆ ئێستاش راستە؟
- عێراق دەستبەرداری سەروەری و سەربەخۆیی خۆی بووە.
* كە ئەمە دۆخی ئەم وڵاتە بێت، دەبێت كورد چی بكات؟
- پێویستە حكومەتی هەرێمی كوردستان دۆخی خەڵكەكە باش بكات. دەبێت دەستوورێك پەسەند بكات و جێبەجێی بكات. دەبێت حكومەتێك پێكبهێنێت و دەست بەكار بكات. دەبێت كوردستانی عێراق ئابوورییەكەی خۆی هەمەجۆر بكات، كە ئێستا تەنیا پشت بە داهاتی نەوت دەبەستێت و دەبێت ئەوە بخاتەڕوو بۆ خەڵكی كوردستان كە دەتوانێت كاروباری كوردستان بەڕێوە ببات.
* چۆن لە سەردانەكەی ئەم دواییە سەرۆك بارزانی بۆ بەغدا دەڕوانیت؟
- عێراق و كوردستان دوو دراوسێن. بوونی پەیوەندیی باشی دراوسێیەتی گرنگە بۆ سەقامگیری و بەرەوپێشچوون. كارێكی باشە كورد پەیوەندی لەگەڵ بەغدا هەبێت بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی بەرژەوەندییە هاوبەشەكان و رێگاكانی پێكەوەكاركردن.
* ئەی چۆن لە خەونی سەربەخۆیی دەڕوانیت؟
- نزیكەی لە سەدا 93ی –خەڵكی كوردستان- دەنگیان بۆ سەربەخۆیی دا. ئامانجی سەربەخۆیی دواخراوە و تێكنەشكاوە. بەدەستهێنانی سەربەخۆیی كاتی دەوێت، پێویستە كوردستان وەك دەوڵەتێكی كارا هەڵسووڕێت.
* لە پەیوەندی بە هەڵوێستی ئەمریكاوە، ئایا ئەمریكا دەیتوانی، یان دەبوو چ شتێكی جیاواز ئەنجام بدات؟
- دەبوو ئەمریكا پشتیوانی لە مافی بڕیاردانی چارەنووسی كوردستانی عێراقی بكردایە، نەك بە سیاسەتی نادیموكراتیی عێراقی یەكپارچەوە پابەند بێت.
* ئەی كوردستان دەتوانێت چی بكات؟
- كوردستان دەتوانێت ببێتە دەوڵەتێكی بەهێزتر و پشت بەخۆی ببەستێت لە رێی جۆراوجۆركردنی ئابوورییەكەیەوە. پێویستە دەستووری داهاتوو هاوسەنگیی هێز و پاراستنێكی بەهێزی مافە تاكە كەسییەكان لەخۆ بگرێت. هەروەها دەبێت دەستوورەكە پەرە بە مافی كەمینەكانی وەك مەسیحی و ئێزیدی بدات و بیانپارێزێت، بە هەمان شێوە مافی ئافرەتانیش.
* بەڵام ئایا كوردستان دەتوانێت پێشبینی بەدەستهێنانی پشتیوانیی نێودەوڵەتی بكات، ئەگەر هاتو ئەم هەنگاوانەی هەڵگرت؟
- پێموایە ئەم پشتیوانییە لە ئایندەیەكی نزیكدا بەدی بێت. ئەمریكا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەرفەتیان لەدەستدا بۆ بەرەوپێشبردنی سەربەخۆیی كوردستان. رێگای سەربەخۆیی دوورو درێژە و كاتی دەوێت. خەڵكی كوردستان شایستەی بەدەستهێنانی پشتیوانیی نێودەوڵەتین.
* ئەی بۆ تۆكمەكردنی بەرەی ناوخۆیی، كوردستان دەتوانێت چی بكات؟
- پێویستە بەرژەوەندیی نەتەوەیی بخەنە سەرووی بەرژەوەندی شەخسی، یان حزبییەوە، هەمیشە ناتەبایی خاڵی لاوازی كوردستان بووە. لەم ماوەیەدا دەبێت كورد پێكەوە كاربكات و پەرە بە دیدگایەكی هاوبەش بۆ ئایندە بدات و هاوكاریی یەكتر بكەن بۆ بەدەستهێنانی ئامانجەكان.
* ئێستا كوردستان لە سەروبەندی پێكهێنانی حكومەتێكی نوێدایە، تێڕوانینی ئێوە بۆ ئەگەرەكانی پێكهێنانی ئەم حكومەتە چین؟
- هەمیشە دابەشكردنی دەسەڵات رێگایەك بووە بۆ بەرەوپێشچوون. هیچ كاتێك بردنەوەی لایەنێك لەسەر حیسابی لایەنێكی دیكە رێگایەكی سەركەوتوو نەبووە. كوردستان پێویستی بەوە هەیە تەركیز لەسەر تەبایی و پێكەوەكاركردن بكاتەوە.
* ئەی چۆن لە ئەگەرەكانی پەرەپێدانی پەیوەندیی ئابووری و بازرگانی لەلایەن هەرێمی كوردستانەوە بە دەوڵەتە دراوسێكانەوە دەڕوانیت؟
- بازرگانی و پەیوەندییە ئابوورییەكان دەتوانن ببنە پردێك بۆ باشتركردنی هاوكاری لەنێوان وڵاتانی ناوچەكە. كوردستان پێویستی بەوە هەیە ئەوە بۆ دراوسێكانی بخاتەڕوو كە ئامادەیە بۆ ئەوەی بە شێوەیەكی هاریكاریئامێز كار لە كەرتی بازرگانیدا بكات و بۆ ماوەیەك پرسە سیاسییەكان بخاتەلاوە.
* ئەی لەم بارەیەوە چۆن لە ئەزموونی كوردستان لەگەڵ توركیا دەڕوانیت؟
- توركیا خۆسەپێنەرێكی گەورەیە. تەنیا بە پاڵنەری خۆپەرستی هەڵسوكەوت دەكات و بایەخ بە بەرژەوەندییەكانی كوردستان نادات. دەبێت كوردستان نیگەران بێت لەبارەی دۆستە ساختەكانەوە.
* بەڵام ئەگەر ئەمریكا دەستەبەرداری كورد بێت و توركیاش دۆستێكی ساختە بێت، دەبێت كورد چی بكات؟
- كورد لاوازترین بەشە لە ناوچەكەدا. لەبەر ئەوە كوردستان ناخوازێت دوچاری ناكۆكی، یان شەڕ ببێتەوە لەگەڵ دراوسێكانیدا. پێویستە كوردستان تەركیز لەسەر ئابووری و بازرگانی بكات، و گفتوگۆی پەیوەست بە مافی –دیموكراتییانەی- بڕیاردانی چارەنووسەوە هەڵگرێت بۆ ئەو كاتەی كوردستان لە پێگەیەكی بەهێزدا دەبێت، یان تا ئەو كاتەی حكومەتێكی نوێ لە ئەمریكا دەسەڵات دەگرێتەدەست كە بە تەواوەتی رۆڵی گرنگی كورد بنرخێنێت.
* بەڵام ئایا كورد دەتوانێت هیچ ئومێدێك لەسەر ئەمریكا هەڵبچنێت؟
- بە درێژایی مێژوو ئەمریكا ناپاكی لە كورد كردووە. لە ساڵی 1923دا پشتیوانی لە رێككەوتنی لۆزان كرد، لە ساڵی 1975دا پشتگیری رێككەوتنی جەزائیری كرد. لە ساڵی 1991دا هانی كوردی دا بۆ راپەڕین. بەم دواییەش لە كەركووكدا كارێكی نەكرد بۆ بەرگرتن لە دەستێوەردانی ئێران، ئەمەش نموونەیەكی دیكەی ناپاكیی ئەمریكایە لە كورد. ئایا دەتوانین پێشبینی ئایندەیەكی باشتر بكەین؟ من نازانم، بەڵام دەتوانین ئومێدی هاتنەئارای پەیوەندی باشتر و پشتیوانییەكی گەورەتر بكەین. ئەگەر مێژوو شتێكمان پێ بڵێت، ئەوا دەتوانین بڵێین كورد پاساوێكی گەورەی نییە بۆ ئێوەی ئومێدەوار بێت لەم رووەوە.
* ئەگەر بێینە سەر سیاسەتی ئەمریكا لە ئاستی وڵاتانی ناوچەكە بەتایبەتی ئێران، ئایا بۆچوونت چییە لەبەرامبەر ئەوەی ئەمریكا پێی دەڵێت هەڵمەتی توندی سزاكان لە دژی ئێران؟
- من باوەڕم وانییە ئەمە هەڵمەتێكی توند بێت. ئەگەر هەڵمەتێكی توند بوایە، ئەوا رێگە بە ئێران نەدەدرا بۆ ماوەی 6 مانگ نەوت بە 8 وڵات بفرۆشێت. كەواتە ئەمانە قسەی بەتاڵن لەلایەن ئیدارەی ترەمپەوە. هەروەها پێویستە كوشتنی ئەم دواییەی جەمال خاشوقچی ببێتەهۆی ئەوەی ئەمریكا هاوسەنگی بگەڕێنێتەوە بۆ پەیوەندییەكانی. چونكە پشتبەستن بە سعودیە هەڵەیەكی ستراتیژییە. پشتیوانیی تەواوی ئیدارەی ئەمریكا لە عەرەبستانی سعودیە، نیگەرانیی جددی دەورووژێنێت لەبارەی پابەندبوونی ئەمریكا بە مافەكانی مرۆڤ و دیموكراسییەوە.
* ئەی پێتوایە كاردانەوەی ئێران لەم رووەوە چی دەبێت؟
- كاردانەوەی ئێران لەبەرامبەر فشاردان بەرهەڵستیكردنە. بە چەشنی هێلكەیەك وایە تاوەكو زیاتر بكوڵێت، رەقتر دەبێت. من پێشبینیی ئەوە ناكەم كە بەهۆی ئەوەی ترەمپ پێی دەڵێت: «هەڵمەتی توند»، لە ئێراندا چاكسازییەكی گەورە دروست بێت.
* بەڵام بە شێوەیەكی گشتی ئێران براوەیە و دەتوانێت پەرە بە دەستڕۆیشتوویی خۆی لە ناوچەكەدا بدات؟
- ئێران براوەیە. ئەوەتا كۆنتڕۆڵی بەغدا و دیمەشق و بەیروت و سەنعای كردووە. ئەمەش هیلالی شیعەیە. تارانیش خۆشحاڵە بە ستراتیژیەتەكەی لە ناوچەكەدا.
* لە كۆتاییدا چ ئومێدێكت بۆ ئایندە هەیە؟
- ئومێدی من ئەوەیە خەڵكی كوردستان لە ئاشتیدا بژین و خۆشگوزەرانی بەدەست بهێنن و هەنگاو بۆ پێشەوە هەڵبگرن لە پێناوی بەدیهێنانی ئامانجە باڵاكەیاندا كە سەربەخۆییە.