ئەماتزیا بارام پڕۆفیسۆری فەخرییە لە بەشی مێژووی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پێشتریش سەرۆكی ئەم بەشە بووە، بەڕێوەبەر و دامەزرێنەری سەنتەری دیراساتی عێراقییە لە زانكۆی حەیفا لە ئیسرائیل و پێشتریش لە هەمان زانكۆ بەڕێوەبەری سەنتەری جوولەكە-عەرەبی بووە. لە چەند سەنتەرێكی نێودەوڵەتی توێژینەوەی گرنگی كردووە، وەك سەنتەری وودرۆ ویڵسۆن، برۆكینز. هەروەها چەندین توێژینەوەو موحازەرەی هەیە لەبارەی كۆمەڵگەی عێراقەوە. پڕۆفیسۆر بارام لە ساڵی 1986ەوە لەلایەن حكومەتی ئیسرائیلەوە راوێژی پێدەكرێت لە بارەی عێراق و كەنداوی فارسەوە، هەر لە هەمان بواردا راوێژكاری چەند ئیدارەیەكی ئەمریكا بووە (وەك ئیدارەی رۆناڵد رێگان، جۆرج بوشی باوك، بیل كلینتۆن و جۆرج بوشی كوڕ). لە میانەی دیمانەیەكدا كە تەوەرە سەرەكییەكانی پەیوەست بوون بە رەوشی ئێستای عێراق و ئەگەر و ئاراستەكانی ئایندەی بەردەم ئەم وڵاتە و چەند بابەتێكی دیكە، گوڵان چەند پرسیارێكی لێكردو ئەویش بەم شێوەیەی خوارەوە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

* وەك كەسێكی شارەزای كاروباری عێراق هەڵسەنگاندنت چییە بۆ رەوشی عێراق لەبەر رۆشنایی ئەو پەرەسەندن و پێشهاتانەی بەم دواییە لەم وڵاتەدا روویان داوە؟
- سەرەتا دەمەوێت ئەوە بڵێم كە تا ئێستا هەواڵەكان باشن لەو رووەوە كە كاندیدی سەرۆك وەزیران راسپێردراوە بۆ پێكهێنانی حكومەت كە ئومێدەوارم ئەم پۆستە بگرێتەدەست، هەروەها من پێم وایە باشترین كەسێكە بۆ ئەو پۆستە، بە دڵنیاییەوە من پێم باشتر بوو كوردێك ئەم پۆستە بگرێتەدەست، بەڵام واقیعەكە لە عێراقدا ئەوەیە كە كورد ناتوانێت بەرپرسیارێتی ئەم پۆستە بگرێتەئەستۆ، كەواتە ئەگەر نەكرێت كوردێك بكرێتە سەرۆك وەزیران، ئەوا عادل عەبدولمەهدی كەسێكی باشە بۆ ئەم پۆستە. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئەو رووبەڕووی كێشەی جددی دەبێتەوە لە پێكهێنانەی حكومەتەكەیدا، لەبەر ئەوەی ناچارە هاوسەنگییەك دروست بكات لە نێوان ئەو هێزانەی لە ئێرانەوە نزیكن لەگەڵ گرووپ و سەركردە سەربەخۆكان، كەواتە ئەو ئەركێكی قورسی لە پێشە.
* باسی هەواڵە خۆشەكەت كرد، بەوەی عادل عەبدولمەهدی بە كەسایەتییەكی باش و شایستە دەزانی بۆ گرتنەدەستی پۆستی سەرۆك وەزیران، بەڵام باسی هەواڵە ناخۆشەكەت نەكرد؟
- هەواڵە ناوخۆشەكە ئەوەیە كە پرۆسەی ئاوەدانكردنەوە لە باكووری وڵاتەكەدا- بە كوردستانیشەوە- وەك پێویست بە رەوتێكی خێرا بەڕێوەناچێت و دەبێت لەم رووەوە پەلە بكرێت. هەروەها ئێمە دەزانین كێشە لە بەشی باشووری وڵاتەكەش هەیە. كە كێشەكانیش پەیوەستن بە ژێرخان و پرسی دابینكردنی كارەبا و ئاو و.. هتد. بەڵام لە ئێستادا داهاتی عێراق زیادی كردووە و پێویستە ئەم داهاتەش تەرخان بكرێت بۆ بواری پەرەپێدان لە كوردستان و لە موسڵ و ئەنبار و هەروەها لە بەسرە، بەڵام من نابینم ئەمانە رووبدەن. لەبەر ئەوە ئومێدی من ئەوەیە كە دوای ئەوەی عادل عەبدولمەهدی دەبێتە سەرۆك وەزیران- كە خۆی كەسێكی ئابووریناس و راستگۆیە و لە گەندەڵییەوە تێوەنەگلاوە- حكومەتەكەی لە كەسانی شارەزا و تایبەتمەند پێكهاتبێت نەك لە سیاسییەكان، چونكە دەكرێت لە ماوەی دوو ساڵدا دەرئەنجامی باش بێتەئاراوە. بە كورتی تا ئێستا هەوڵەكانی پێكهێنانی حكومەت مایەی هاندانن، لەگەڵ ئەوەشدا ئێمە دڵنیا نین كە چ جۆرە حكومەتێك دێتەئاراوە، دەبێت چاوەڕێ بكەین و ببینین.
* باشە چ هەڵسەنگاندنێكت بۆ رۆڵی كورد هەیە لە پرۆسەی پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق و لە ئایندەی ئەم وڵاتەشدا؟
- سەرەتا با ئەوە بڵێم كە من لە ساڵی 1994دا و لە واشنتۆن دی سی دوو سەركردەی كوردم بینی- كە ئەو كاتە من راوێژكاری ئیدارەی ئەمریكا بووم- كە هەردووكیان هاوڕا بوون لەگەڵمدا كە شەڕكردن لە نێوان دوو لایەنە كوردییەكەدا لە بەرژەوەندیی كورد نییە، واتە هەردوولا تێگەیشتبوون لەوەی دەبێت شەڕ بوەستێت. ئێستاش دۆخێكی هاوشێوە هەیە- ئەگەرچی شەڕ نییە- كە پێموایە زۆر مەترسیدارە، لە بەر ئەوە پێموایە دەبێت هەردوو لایەنەكە (پارتی و یەكێتی) لەگەڵ گۆڕاندا بگەنە بەرنامەیەكی هاوبەش و پێكەوە بەو بەرنامە هاوبەشەوە بچنە بەغدا. چونكە ئەگەر عادل عەبدولمەهدی حكومەتی پێكهێنا، ئەوا كاتە دەكرێت بە شاندێك سەردانی بكەن و پێی رابگەیەنن كە سەرجەم نوێنەرانی كورد تاسەر پشتیوانیت دەكەن، بەڵام لەبەرامبەردا ئێمەش هەندێ داواكاریمان هەیە كە دەبێت هاوكاریمان بكەیت، پێم وایە ئەو زۆر هاوكار دەبێت، لەبەر ئەوە بە تێڕوانینی من دەرفەتێك لەبەردەم ئێوەدا هەیە و خۆ ئەگەر پێكەوەنەبن ئەوا هیچ بەدەست ناهێنن.
* كەواتە لە ئێستادا هێنانەئارای تەباییەكی سیاسی و دروستكردنی بەرەیەكی یەكگرتوو و هاوبەش لەلایەن كوردەوە پێویستییەكی بەپەلە و چارەنووسسازە؟
- ئێوە هەڵبژاردنی پەرلەمانیتان كرد و لەو هەڵبژاردنانەشدا پارتی دیموكراتی كوردستان زۆرینەی دەنگەكانی بەدەست هێنا، واتە ئێستا پارتی لە پێگەیەكی بەهێزدایە، بەڵام ئەمە بە تەنیا بەس نییە، بەڵكو دەبێت یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و گۆڕان بكرێنە بەشێك لە پرۆسەی بڕیاردان و حكومەتێكی هاوپەیمانێتی پێكهێنرێت و ركابەرێتییەكان تێپەڕێندرێت، ئەمە بۆچوونی منە. ئەگەر پرسیاری ئەوەشم لێدەكەیت ئایا كورد دەتوانێت ئەمە بكات، ئەوا بە دڵنیاییەوە دەتوانێت، چونكە ئەگەر وانەكەن، ئەوا زیانێكی زۆر لە بەغدا دەكەن، كە ئێوەش بۆ زۆر شت پێویستتان بە بەغدا هەیە. ئەوەی زۆر نیگەرانم دەكات، ئەوەیە كە نەتوانن شێواز و رێگایەك بدۆزنەوە بۆ ئیدارەدانی جیاوازییەكانتان، ئێمە لە ئیسرائیل هەمان كێشەی ئێوەمان هەیە، هەمیشە حكومەتی هاوپەیمانیمان هەبووە و موعارەزەیەكی بەهێزیشمان هەیە، لەبەر ئەوەی موعارەزەش لەم وڵاتەدا چەند مافێكی هەیە و دەسەڵات ناتوانێت فەرامۆشیان بكات، كە ئەگەر لە رووی سیاسییەوە قسە بكەین، ئەوا ئیسرائیل وڵاتێكی سەقامگیرە، ئێمە لە ماوەی 70 ساڵی رابردوودا تەقەمان دژی یەكتر نەكردووە، مەبەستم ئەوەیە دوایین جار كە تەقەمان لە دژی یەكتر كرد 70 ساڵ بەر لە ئێستا بوو، واتە راستە ئێمە شەڕمان لە دژی یەكتر كرد، بەڵام ئەمە كۆتایی هات و 70 ساڵە دووبارە نەبۆتەوە، هەندێ جار دەسەڵات بە دەست ئەم لایەنە و هەندێ جاریش بە دەست لایەنێكی دیكەیە و دەستاودەستكردنی دەسەڵاتیش بە شێوەیەكی ئاسایی ئەنجام دەدرێت. دواتر ئەگەر بگەڕێینەوە سەر باسی كوردستان، ئەوا ئاشكرایە كە ئێوە لە دۆخێكی ئابووری زۆر دژواردان، ئەمەش دۆخێكی باش نییە، لەگەڵ ئەوەشدا یەك لایەنی باشی هەیە، ئەویش ئەوەیە كە ئێوە لە بەشێكیدا پشت بە داهاتی نەوتی خۆتان دەبەستن، ئەوا دەبێت فێربن كە چۆن ئابوورییەكی سەربەخۆ بنیاد بنێن، چونكە چەند ساڵێك پێش ئێستا كە بەشە بودجەتان لە بەغداوە وەردەگرت، ئەوا لە 100% پشتتان بەو بەشە داهاتەی نەوت دەبەست و ئەمەش بواری نەدەدا كە ئابووری گەشە بكات، كە ئەمەش دۆخێكی زۆر خراپە. كەواتە بەغدا بە رێگایەكی سەیر- واتە ئەمە مەبەستی ئەوان نەبوو- فێری كردن، ئەویش كاتێك بەشە بودجەی بڕین، كە ئابووری تایبەت بە خۆتان بنیاد بنێن، ئێستاش دەزانم كە لە كوردستاندا بە رەوتێكی لەسەرخۆ هەنگاو بۆ بایەخدان بە كەرتی تایبەت هەڵدەگیرێت، كە هەر دەبێت ئەم كارە بكەن. با جارێكی دیكە بەراوردێك بە ئیسرائیل بكەین، ئێمە لە ئیسرائیل هیچ نەوتمان نەبوو كاتێك بووینە دەوڵەت، هەرچەندە ئێستا ئێوە دەوڵەت نین و دەكرێت لە ئێستادا نەبنە دەوڵەت و لە كاتی خۆیدا ئەمە رووبدات، واتە مەسەلەیەكی زۆر بەپەلە نییە، بەڵام ئێوەی كورد ئەوەی لە ئێستادا دەتوانن ئەنجامی بدەن، پەرەپێدانی ئابوورییەكی سەربەخۆیە پێش ئەوەی لە رووی سیاسییەوە سەربەخۆ بن. كەواتە لەم قۆناغەدا دوو شت گرنگە، یەكەمیان بواری پەروەردەیە، كە من دەزانم دوو تا سێ زانكۆی باش هەن لە كوردستاندا، بەڵام زۆربەی قوتابیان لە زۆرێك لە زانكۆكانی دیكەدا دەزانن كە پێویست ناكات زۆر خۆیان ماندوو بكەن، چونكە هەرچۆنێك بێت بڕوانامەكە بەدەست دەهێنن، كە ئەمەش شتێكی باش نییە، لەبەر ئەوە دەبێت پەروەردە بەرەوپێش بچێت و ئابووریش بەرەوپێش بچێت. واتە دەبێت ئێوە لە رووی ئابووری و لە رووی پەروەردەییەوە لە رێزی پێشەوە بن لە جیهاندا، لەم روانگەیەوە دەبێت ئەولەوییەتی ئێوە بەرەپێشبردنی بواری پەروەردە و ئابووری بێت. هەروەها دەبێت ئابووری لە كەرتی تایبەتدا رەنگ بداتەوە و ناكرێت تەنیا كەرتی گشتی بێت. رەنگە ئێستا ئێوە رووبكەنە بەغدا و بەشێك لە داهات بەدەست بهێنن، بەڵام نابێت ئەو داهاتە تەنیا بۆ مووچە تەرخان بكرێت، ئەمە بیرۆكەیەكی باش نییە و دەبێت ئەم داهاتە بخەنە بواری وەبەرهێنانی ئابوورییەوە، بیخەنەگەڕ لە بواری پڕۆژەكان و لە بواری پیشەسازی و كشتوكاڵدا.
* ئاشكرایە كە سیاسەتی حكومەتەكانی پێشووی عێراق بۆ پەراوێزخستنی سوننەكان و هەستنەكردنی سوننەكان بەوەی بە شێوەیەكی گونجاو نوێنەرایەتیان دەكرێت لە سیستمە سیاسییەكەی عێراقدا كارەساتی بەدوادا هات، ئایا ئەگەری دووبارەبوونەوەی ئەم كارەساتانە لە ئایندەدا لە ئارادا نییە؟
- من پێتان ناڵێم لە كوێ، بەڵام من لە دەرەوەی عێراق چاوم بە سەركردە سوننەكان كەوتووە، لە راستیدا ئەوان زۆر نیگەرانن و ئەوان پێیان راگەیاندم كە نایانەوێت جارێكی دیكە داعش دروست ببێتەوە و لەم رووەوە ترسیان هەیە. بەڵام ئاماژەش بەوە دەكەن كە سوننەی ئەنبار و سەڵاحەددین و بەعقوبە و موسڵ زۆر تووڕەن، ئەوان تووڕەن، بەڵام لەم ساتەوەختەدا ئەوان زۆر لاوازن. لەبەر ئەوە پێشبینی ئەوە دەكرێت كە لە ماوەی ساڵێكدا چالاكییەكانی داعش زیاد بكات لە ئەنجامدانی تەقینەوە و كوشتن لێرەو لەوێ، ئەگەرچی رووداوی گەورەو بەرفراوانیش نەبن، كە ئەمەش دەرئەنجامێكی زۆر خراپە. بەڵام ئەگەر بێتو حكومەتی عێراق بتوانێت هاوكاری سوننەكان بكات بۆ ئەوەی بگەڕێنەوە سەر ماڵ و حاڵی خۆیان و بۆ ئەوەی شوێنەكانی خۆیان و ئابووریی ناوچەكانیان بنیاد بنێنەوە و سیستمی پەرورەدە و تەندروستی و هێزی پۆلیسی مەحەلی بنیاد بنێنەوە، ئەوا ئەمە دەبێتەهۆی ئەوەی چالاكییەكانی داعش بەرفراوان نەبن، واتە ناكرێت بڵێین سەد دەر سەد كۆتاییان پێدێت و ریشەكێش دەكرێن، بەڵام لە بازنەیەكی بەرتەسكدا قەتیس دەكرێن. با دووبارە بگەڕێینەوە بۆ نموونەی ئیسرائیل، لە ئێستادا هیچ كەسێك لە ئیسرائیل باوەڕی وا نییە كە بتوانرێت بە تەواوەتی و بە یەكجارەكی تیرۆری فەلەستینییەكان ریشەكێش بكرێت، واتە كەس بەم شێوەیە بیرناكاتەوە، چونكە ئەمە عەمەلی نییە، بەڵام بیرۆكەكە ئەوەیە كە ئاستی ئەم تیرۆرە كەم بكرێتەوە، ئەویش لە رێی نەك تەنیا گرتنەبەری رێوشوێنی ئەمنییەوە، بەڵكو لە رێی هاوكاریكردنیانەوە لە رووی ئابوورییەوە. واتە لە ئیسرائیلدا كاردەكرێت بە ئاراستەی ئەوەی لە رووی ئابوورییەوە هاوكاریی فەلەستینییەكان بكرێت، تەنانەت لە غەززەشدا كە لەژێر حوكمڕانیی حەماسدایە، كە لەم رووەوە مەحمود عەباسیش هەوڵی بەم ئاراستەیەدا خستۆتەگەڕ، بەڵام ئەوەی دەیكات وەك پێویست نییە، بەڵام ئێمە كارێك دەكەین بۆ ئەوەی ئەویش هەنگاوێك هەڵبگرێت بەم ئاراستەیەدا. كەواتە ئەگەر جارێكی دیكە بگەڕێینەوە بۆ پرسیارەكەتان، ئەوا من دەڵێم ئەگەر سوننەكان لەلایەن حكومەتی عێراقەوە هاوكاری نەكرێن، ئەوا لە ماوەی دوو ساڵی داهاتوودا تیرۆرێكی دیكە سەرهەڵدەداتەوە، لەبەر ئەوەی دانیشتووانی سوننە زۆر تووڕەن، بڕواننە ئەو هەموو خۆپیشاندان و پشێوییە لە بەسرە روویدا، بەڵام سوننە نەچوونە پاڵیان، كە لە سایەی هەلومەرجی ئاساییدا سوننەكان دەچوونە پاڵ ئەم خۆپیشاندانانە، لەبەر ئەوەی ئەوانیش بە دەست هەمان كێشەوە دەناڵێنن، بەڵام سوننە هێندە لە شیعە تووڕەن كە نایانەوێت پشتیوانی هیچ شتێك بكەن كە لە ناوچە شیعەنشینەكاندا روودەدەن، واتە نە پشتیوانی حكومەتەكە و نە پاڵپشتی خەڵكەكەشی ناكەن كاتێك خۆپشاندان دەكەن، ئەمەش دۆخێكی باش نییە.
* كەواتە ئەركی حكومەتی عێراقە كە هاوكاریی پێویستی ئەو ناوچانە بكات بۆ ئەوەی جارێكی دیكە زەمینەی سەرهەڵدانی دۆخێكی دیكەی كارەساتبار دروست نەبێتەوە؟
- لە روانگەی هەموو ئەوانەی پێشتر ئاماژەم پێكردن، ئەوا دەبێت حكومەتی عێراق ئاوڕی جددی لە ناوچە سوننەكان بداتەوە كە بە راددەیەكی گەورە وێران بوون، راستە لە ئێستادا و لەم ساتەوەختەدا سوننەكان ناتوانن راپەڕین بكەن، لەبەر ئەوەی زۆر لاوازن، بەڵام ئەگەر بەهێز بوون، ئەوا جارێكی دیكە راپەڕین دەكەنەوە. لە ماوەی ئەو چەند ساڵەی رابردوو كە حكومەتی شیعەی بەغدا ناوچەكانی باشووریشی فەرامۆش كردبوو، ناڕەزایەتیی زۆری لێكەوتەوە، كەواتە ئەركی حكومەتی عێراقە كە ئاوڕ لە ناوچە سوننەكان و هەروەها لە ناوچە شیعەكانی باشووریش بداتەوە و من پێموایە باشترین كەسێك لە ئێستادا بۆ ئەوەی ئەم ئەركە ئەنجام بدات عادل عەبدولمەهدی-ـە، چونكە كەسێكی ئابووریناسە و لە گەندەڵییەوە تێوەنەگلاوە، بەڵام ئایا پشتیوانی سیاسییەكانی دیكە بۆ خۆی دەستەبەر دەكات، من وەڵامی ئەم پرسیارە نازانم.
* ئاماژەت بەوە كرد عادل عەبدولمەهدی كەسێكی باش و شایستەیە بۆ پێكهێنانەی حكومەت، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئەو حكومەتەی پێكدەهێندرێت، ناكەوێتەبەر بەرداشی ململانێی نێوان ئەمریكا و ئێران و ئایا ئەمە كاریگەری خراپی لەسەر بەرژەوەندییەكانی عێراق نابێت؟
- بەڵێ، ئەمە مەترسییەكی گەورەیە، واتە من ناڵێم سەد دەر سەد روودەدات، بەڵام بێگومان ئەمە ئەگەرێكە. بەڵام كە پێموایە بۆ ئەوەی عادل عەبدولمەهدی سەركەوتوو بێت، ئەوا پێویستە چەند هەنگاوێك هەڵبگرێت، یەكەمیان ئەوەیە كە دەبێت حكومەتێك پێكبهێنێت كە ئەندامەكانی بەند نەبن بە ئینتیمای حزبییەوە، واتە كەسانی خاوەن توانا و شارەزایی بن. لە راستیدا ئەمە بۆچوون و بیرۆكەی من نییە، چونكە ئایەتوڵا عەلی سیستانی و موقتەدا ئەل سەدریش پشتیوانی لەم بیرۆكەیە دەكەن، تەنانەت عەبادی -یش پشتیوانی خۆی بۆ دەربڕی و بە هەمان شێوە ئەمریكاش پاڵپشتی لێدەكات، واتە هەمووان پشتگیری دەكەن كە حكومەتێك بێت گەندەڵ نەبێت و لە خەڵكانی بەتوانا پێكهاتبێت. ئەگەر نەتوانێت ئەم كارە بكات، ئەوا ئێران كۆنتڕۆڵی عێراق دەكات. بەڵام ئەگەر بتوانێت سەركەوتوو بێت لە پێكهێنانی ئەم حكومەتەدا، ئەوا پێویستی بە پشتیوانی ئایەتوڵا عەلی سیستانی دەبێت، هەروەها پێویستی بە پشتیوانی موقتەدا ئەل سەدریش دەبێت كە خۆی پشتیوانیی ئەم بیرۆكەیە دەكات، هەروەها رەنگە خانەوادەی ئەلحەكیم-یش پشتیوانی لێبكەن و بە هەمان شێوە كوردیش.
* پێدەچێت بە گەشبینییەوە بڕوانیتە ئەوەی كە عادل عەبدولمەهدی پشتیوانیی لایەن و پێكهاتە سەرەكییەكانی نێو عێراق بەدەست بهێنێت، پێتوایە دەتوانێت بە هەمان ئەندازە سەركەوتوو بێت لە دەستەبەركردنی پشتیوانیی هێزە دەرەكییە دەستڕۆیشتووەكان لە عێراقدا، یان پێتوایە دەبێت پەیوەندییە دەرەكییەكانی بە چ ئاراستەیەكدا ببات؟
- ئەوەی پەیوەست بێت بە پەیوەندییە دەرەكییەكانەوە، من پێموایە پێویستە هەنگاوهەڵبگرێت بۆ پەرەپێدانی زیاتری پەیوەندییەكانی عێراق بە وڵاتانی سعودیە و كوەیت و ئیماراتەوەو ئەم پەیوەندییانەش بكاتە پارسەنگێك بۆ دەستڕۆیشتوویی ئێران، ئەوەندەی من بزانم ئەم وڵاتانە ئامادەی هاوكاریكردنن. لەبەر ئەوە دەبێت لەم رووەوە هەوڵی چڕ و پڕ بدات. من باوەڕم وایە دەكرێت عادل عەبدولمەهدی رووبكاتە سعودیە و پێیان رابگەیەنێت كە ئێوە دەتوانن وەبەرهێنان بكەن، بۆ نموونە دەكرێت كار لەسەر دروستكردنی تۆڕی كارەبا بكرێت لە عێراقدا كە تۆڕێكی سەرتاسەری بێت و لە زاخۆ تاوەكو فاو بگرێتەوە، بەڵام بە نەوتی عێراق بخرێتەگەڕ، كە ئەمەش پڕۆژەیەكی گەورە و بودجەیەكی گەورەی 10 بۆ 15 ملیار دۆلاری دەوێت. مەسەلەیەكی دیكە پەیوەستە بە كێشە و قەیرانی ئاوەوە. دیارە لە كوردستاندا، كێشەی ئاوە بوونی نییە و بگرە لە ناوچە سوننەكانیشدا ئاو كەمتر مایەی كێشەیە، بەڵام لە باشووردا، لە نەجەفەوە تاوەكو بەسرە كێشەیەكی گەورەی ئاو هەیە و ئاوەكەیان پیس بووە. با جارێكی دیكە بگەڕێینەوە بۆ ئەزموونی ئیسرائیل. لە وڵاتی ئیسرائیلدا تەنیا 9 ملیۆن كەس دەژین، ئەمە لە كاتێكدا تەنیا لە بەشی باشووری عێراقدا 20 ملیۆن كەس دەژین، بەڵام ئیسرائیل توانیویەتی تەنیا لە دەیەی رابردوودا پێنج پڕۆژەی گەورە بنیاد بنێت لەسەر كەنارەكانی دەریای سپی ناوەڕاست بۆ گۆڕینی ئاوی سوێر بۆ ئاوی شیرین، واتە ئەگەر ئیسرائیل رووبەڕووی وشكەساڵیش ببێتەوە، ئەوا هەر ئاوی پێویستمان دەبێت، من ناڵێم ئەمە كارێكی ئاسانە، یان هەرزانە و خەرجییەكی كەمی دەوێت، بەڵكو پێویستی بە خەرجییەكی زۆر هەیە. بەڵام ئیسرائیل هیچ نەوتی نییە و تەنیا بڕە غازێكی كەمی هەیە و توانیویەتی ئەم كارە ئەنجام بدات، ئەگەرچی ئەمریكاش هاوكاری كرد. لەبەر ئەوە دەكرێت 5 بۆ 7 پڕۆژەی هاوشێوە لە سەر كەنارەكانی كەنداو دروست بكرێت، نەك كەنارەكانی شەتولعەرەب، لەبەر ئەوەی بە تەواوەتی ئاوەكەی پیس بووە، واتە دەكرێت ئاوی كەنداو پاڵفتە بكرێت و رەوانەی نەجەف و كەربەلا بكرێت. بەغدا ئەم كێشەیەی نییە و ئاوی خۆی هەیە، بەڵام دەكرێت ئەم پرۆژەیە بنیاد بنرێت و ئاو لە فاوەوە بۆ ناوچەكانی باشوور دەستەبەر بكرێت. بەم شێوەیە دەتوانرێت دوو لە كێشە هەرە گەورەكانی عێراق چارەسەر بكرێن، كە ناوچەی باشوور زیاتر بە دەستیانەوە دەناڵێنێت. ئەگەر پرسیارەكە ئەوەیە ئایا دەتوانرێت ئەمە بكرێت، ئەوا وەڵامەكە ئەوەیە بە دڵنیاییەوە دەكرێت، بەڵام دەبێت پەرە بە پەیوەندییەكان بدرێت لەگەڵ سعودیە و كوەیت و ئیمارات.
* باشە با جارێكی دیكە پرسیارەكە بە شێوەیەكی دیكە دابڕێژینەوە، ئەو هاوسەنگییە چییە كە دەبێت سەرۆك وەزیرانی داهاتوی عێراق بیهێنێتەدی لە نێوان هێزە دەرەكییە دەستڕۆیشتووەكانی نێو عێراقدا؟
- من پێموایە دەبێت هاوسەنگییەكی هەستیار بێنێتەدی لە نێوان ئەمریكا و ئێراندا، واتە نابێت رێگا بدات هیچ یەكێك لەم دوو هێزە مومارەسەی دەستڕۆیشتووییەكی زیاتر بكەن لە عێراقدا. كە لە ئێستادا ئەمریكا دەستڕۆیشتووییەكی كەم و ئێرانیش كاریگەرییەكی زۆری هەیە لە عێراقدا و دەبێت ئەمە چارەسەر بكرێت. لەم رووەوە سەرۆك وەزیران دەتوانێت دوو رێگاچارە بگرێتەبەر، یەكەمیان ئەوەیە كە سەرجەم میلیشیاكان هەڵوەشێنێتەوە و پێیان رابگەیەنێت كە سوپاس بۆ هاوكاریتان لە شەڕی تێكشكاندنی داعشدا، بەڵام كاتی ئەوە هاتووە بەرگی سەربازی فڕێ بدەن و منیش دەرفەتی كارتان بۆ دەڕەخسێنم، رێگایەیەكی دیكە ئەوەیە كە نیوەی ئەو میلیشیانە رەوانە بكاتەوە و نیوەكەی دیكەشیان ئاوێتەی سوپا بكاتەوە، ئەویش وەك تاكەكەس نەك وەك گرووپ و دەستە. من دووبارە دەگەڕێمەوە بۆ ئەزموونی ئیسرائیل، لە ساڵانی 1948 و 1949دا، ئیسرائیل سوپای هەبوو، بەڵام چەند میلیشیایەكی بەهێزیشی هەبوو، لەو كاتەدا سەرۆك وەزیران، دەیڤید بن گۆریۆن پێی راگەیاندن كە دەبێت خۆتان هەڵبوەشێننەوە و وەك تاكەكەس، نەك وەك گرووپ ئاوێتەی سوپا ببنەوە، كە لە كۆتاییدا ناچاری كردن ئەم كارە بكەن و ئەوانیش كردیان. هەر ئەمەش هۆكاری ئەوەیە كە سوپای ئیسرائیل ئەوەندە بەهێزە، لەبەر ئەوەی هەموو جۆرە خەڵكێكی تێدایە. كەواتە دەكرێت ئەمە لە عێراقیشدا رووبدات، ئەویش وەك تاكەكەس نەك وەك گرووپە، مەبەستم ئەوەیە نابێت وەك گرووپی «عصائب اهل الحق» یان وەك «سرایا السلام»، كە من پێموایە ئایەتوڵا سیستانی-یش پشتیوانی لەم بیرۆكەیە دەكات، ئەگەر ئەمە بكرێت، ئەوا بە ئەندازەیەكی گەورە دەستڕۆیشتوویی ئێران لە عێراقدا كەم دەبێتەوە. كەواتە دەكرێت ئەم هاوسەنگییە دروست بكرێت و عێراق ببێتە دۆستی ئێران و دۆستی ئەمریكاش بێت. رێگاچارەیەكی دیكەش هەیە، ئەویش ئەوەیە كە دەكرێت سەرجەم میلیشیا شیعەكان بكرێنە یەك و بكرێنە گاردی نیشتیمانی بۆ ناوچەی شیعەكان، بە هەمان شێوە دەكرێت ئەم گاردی نیشتیمانییە لە ناوچە سوننەكانیش دروست بكرێت، بەڵام دەبێت بە چەشنی ئەمریكا گاردی نیشتیمانی سەر بە فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكان بێت، كە لە ئەمریكا سەرۆكی وڵات و لە عێراقیش سەرۆك وەزیرانە. من دووبارەی دەكەمەوە دەبێت سەرۆك وەزیرانی داهاتووی عێراق هاوسەنگیەكی هەستیار بپارێزێت لە نێوان ئێران و ئەمریكادا و بە دڵنیاییەوە دەتوانێت ئەم كارە بكات، بەڵام ئەمە بەندە بە پشتیوانیكردنیەوە لەلایەن پەرلەمانەوە، لەبەر ئەوە دەبێت هەوڵبدات ئەمە ئەنجام بدات، بەڵام ئەگەر لە دژی دەنگیان دا، ئەوا دەبێت دەست لەكاربكێشێتەوە و ئەو كاتەش پشێوییەكی تەواو باڵ بەسەر عێراقدا دەكێشێت.