دەنیس هەیڵ زانایەكی سیاسیی ئەمریكییە و پڕۆفیسۆری زانستی سیاسییە لە كۆلێژی بۆستن، چەندین توێژینەوەی هەیە لەبارەی فیكری سیاسیی ئەمریكا و ئەزموونی نوێی هاووڵاتیبوون، وانەبێژی چەند بوارێكی گرنگە، وەك بنەماكانی سیاسەت و سیاسەتی هاوچەرخ، هەروەها بایەخ بە سیاسەتی هاوچەرخی ئەمریكا دەدات. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێكرد كە تەوەرەكانی پەیوەست بوون بەو تەحەددییانەی رووبەڕووی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا بوونەتەوە، لەگەڵ ئەو شێوازە نوێیەی ئەم ئیدارەیە كە ئیدارەی سیاسەتی دەرەكی دەكات، بەتایبەتی ئەوەی پەیوەستە بە بەكارهێنان و گرتنەبەری فشار و رێكاری ئابووری وەك ئامرازێك بۆ بەدیهێنانی ئامانجە دیپلۆماسییەكان و پرسی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و چەند پرسێكی پەیوەندیداری دیكە، ئەویش بەم شێوەیەی خوارەوە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

* هەروەك دەزانن سیاسەتە دەرەكییەكەی ترەمپ مایەی مشتومڕێكی زۆرەو بگرە هەندێ كەس بە سەرسوڕمانەوە لێی دەڕوانن، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا بە تێڕوانینی ئێوە قورسترین و دژوارترین ئەو تەحەددییانە چین كە رووبەڕووی ئەم ئیدارەیە دەبنەوە لە پەیوەندی بەو سیاسەتە دەرەكییەی گرتوویەتیەبەر؟
- ئەوەی پەیوەندی بەو تەحەددییانەوە هەبێت، ئەوا دەتوانم سەرەتا ئاماژە بە پەیوەندییەكانی ئەمریكا لەگەڵ چیندا بكەم، كە هەروەك ئاشكرایە لە ئێستادا وڵاتی چین هەوڵی ئەوە دەدات زۆنێكی گەشەكردوو لە كیشوەری ئاسیا دروست بكات و لەم رووەوە خۆی جڵەوی ئەم دەستپێشخەرییەی لە دەستدا بێت، مەبەستم ئەوەیە تەحەددییەكە ئەوەیە ئەمریكا چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم پرسەدا بكات؟ كە ئەمە خۆی لە خۆیدا كێشەیەكی راستەقینەیە. یەكێكی دیكە لەو تەحەددییانەی رووبەڕووی ئەم ئیدارەیە بۆتەوە، بریتیە لەو پشێوییەی لە سووریادا هەیە، لەگەڵ ئەگەری درێژەكێشانی نائارامی و ناسەقامگیری لەو وڵاتەدا، كە ئێمە دەزانین درێژەكێشانی ئەم دۆخە پڕ لە پشێوییە دەرئەنجامی مەترسیداری لێدەكەوێتەوە لەسەر دەوڵەتە دراوسێكانی سووریا، لە نێویاندا وڵاتی عێراق. تەحەددی سێیەم پەیوەستە بە ئێرانەوە، كە ئاشكرایە ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ بڕیاری دا لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە بكشێتەوە، ئەو رێككەوتنەی ئەمریكا لە سەردەمی ئیدارەی سەرۆك باراك ئۆبامادا واژووی كرد، ئێستاش پرسیارەكە ئەوەیە ئایا لە دوای ئەم بڕیارەوە چی روودەدات؟ ئەمە چ كاریگەرییەكی لێدەكەوێتەوە لە ئایندەدا؟ واتە ئایا ئیدارەی ئێستای ئەمریكا بەردەوام دەبێت لەسەر زیادكردنی فشارەكان لەسەر ئێران؟ ئایا ئەم ئیدارەیە ئامانجی ئەوەیە حكومەتی ئێران دوچاری ناسەقامگیری و پشێوی بكاتەوە، بە چەشنێك ئەمە ببێتەهۆی بەهێزبوونی پێگەی بەرهەڵستكاری لە ناو ئێراندا؟ چونكە ئێمە دەزانین چەند لایەنێك لە نێو ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپدا هەن كە پشتیوانی لەوە دەكەن پێویستە هەڵوێستی توندتر لە دژی ئێران بگیرێتەبەر. هەر لە پەیوەندی بەم پرسەوە ئەوا دەتوانین بڵێین دەستڕۆیشتوویی و كاریگەریی ئێران لەسەر سیاسەتی ناوخۆیی عێراق یەكێكی دیكەیە لە تەحەددییەكان. بەگشتی پێموایە ئەوانەی ئاماژەم پێكرد بریتین لە گرنگترین ئەو تەحەددییانەی كە رووبەڕووی ئیدارەی ئەمریكا بوونەتەوە، كە روون و ئاشكرایە ئەمانەش چەند تەحەددییەكی قورس و سەختن و ئێمەش دەزانین دۆناڵد ترەمپ تاكە كەسێك نییە لە نێو كۆشكی سپیدا- كە دەبێت ئەوەش بڵێن شارەزاییەكی زۆری نییە لە پرسەكانی پەیوەست بە سیاسەتی دەرەكی-، بەڵكو كەسانی شارەزا و تایبەتمەندتر هەن لە پرس و كاروبارە نێودەوڵەتییەكان، كە مایك پۆمپیۆ- وەزیری دەرەوە- یەكێكە لەو كەسایەتییانە. هەرچۆنێك بێت دەبێت چاوەڕێ بكەین و بزانین لە چەند ساڵی داهاتوودا سیاسەتی دەرەكیی ئەم ئیدارەیە بە چ ئاراستە و ئاقارێكدا دەڕوات.
* ئەی هەڵسەنگاندن و شرۆڤەی ئێوە بۆ ئەدای ئەم ئیدارەیە لە ئیدارەدانی ئەم قەیران و تەحەددییە قورسانە چین؟ ئایا پێتوایە تا چ راددەیەك سەركەوتوو بووە و لە كوێدا ئەدایەكی لاوازی هەبووە؟
- لە راستیدا ناتوانین حوكمێكی گشتی بدەین لەم بارەیەوە، چونكە ئێمە دەزانین هەڵوێستی ئەم ئیدارەیە لە ئاست چەند پرسێكدا هەڵوێستێكی توند بووە، بەڵام لە ئیدارەدانی هەندێ پرسی دیكەدا ناڕوونیمان بەدی كردووە. بۆ نموونە ئێمە بینیمان ترەمپ فەرمانی كرد، تاوەكو هێرش بكرێتەسەر دامەزراوە كیمیاییەكانی حكومەتەكەی ئەسەد- كە بە هاوبەشی لەگەڵ رووسییەكاندا بەڕێوەی دەبرد-، ئەمە هەڵوێست و كاردانەوەیەكی زۆر توند بوو، بەڵام لە دوای ئەم گورزانەوە رێكاری دیكەی نەگرتۆتەبەر. هەروەها بڕیاری دا بە گواستنەوەی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە تەل ئەبیبەوە بۆ قودس، كە ئەمەش بڕیارێكی گەورەیە، هەرچەندە من پێموایە هەر هەڵوێست و سیاسەتێك ببێتەهۆی ئەوەی فەلەستینییەكان رووبەڕووی ئەو راستییە بكاتەوە كە ئیسڕائیل دەمێنێتەوە، بە سیاسەت و هەڵوێستێكی باش و ئیجابی دەزانم، لەم روانگەیەوە پێموایە كارێكی باشی كردووە لەو رووەوە. هەروەها كشانەوە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی ئێران و دووبارە سەپاندنەوەی سزاكان و زیادكردنی فشارەكان لەسەر ئێران چەند رێكارێكی توند بوون كە ئیدارەكەی تەبەنی كردن.
* پێشتر ئاماژەت بە پەیوەندییەكانی ئەمریكا و چین كرد، وەك یەكێك لەو تەحەدییانەی رووبەڕووی ئیدارەی ترەمپ دەبنەوە، كە ئێستا ئێمە دەبینین ناكۆكییەك و بگرە شەڕی بازرگانی هەیە لە نێوان ئەو دوو وڵاتەدا، لێكدانەوەی ئێوە بۆ ئەم مەسەلەیە چییە؟
- لە راستیدا ئەمە یەكێكە لەو مەسەلانەی كە تێیدا ئەدایەكی لاوازی هەبووە، چونكە لە بنەڕەتدا پرسی سەپاندنی باج پەیوەست نەبوو بە بواری سیاسەتی دەرەوە، بەڵكو پەیوەندیدار بوو بە باوەڕی ترەمپەوە بەوەی رێكارە بازرگانییەكان نەك تەنیا لەگەڵ چیندا، بەڵكو لەگەڵ كەنەدا و مەكسیك و ئەوروپای رۆژئاواشدا رێكاری دادپەروەرانە نین. لەم روانگەیەوە من پێموایە شەڕی سەپاندنی باج لە كێشە راستەقینەكە دوورمان دەخاتەوە، كە ئەویش بریتییە لە پێشێلكردن، یان دزینی موڵكدارێتیی فیكری، كە پێموایە ئەمە مەسەلە و پرسێكی گرنگترە. لەبەر ئەوە ئومێدی من ئەوەیە كە كۆمارییەكانی نێو كۆنگرێس ترەمپ پاشگەز بكەنەوە لەم شەڕی سەپاندنی باجە، كە چەند ئاماژەیەكیش هەن لەم رووەوە، چونكە من پێموانییە ئەم رێكارانە هیچ سوودێك بە ئابووریی ئەمریكا بگەیەنن.
* كەواتە هاوڕا نیت لەگەڵ گرتنەبەری فشارو سزای ئابووری وەك ئامرازێكی سیاسەتی دەرەوە بۆ بەدیهێنانی ئامانجە دیپلۆماسییەكان، بەڵام ئایا ئەمە رێگاچارەیەكی درێژخایەن نابێت؟
- بەڵێ، من پێم وانیە گرتنەبەری ئەم رێگاچارەیە لە ئاست چیندا سەركەوتنی لێبكەوێتەوە، واتە من باوەڕم وانییە ئەم شەڕی سەپاندنی باجە هۆكار و ئامرازێك بێت كە بە هۆیەوە چین ناچار بكرێت، گۆڕانكاری لە پلان و رێكارەكانی خۆیدا بكات.
* ئەگەر لە روانگەیەكی دیكەوە سەیری ئەم مەسەلەیە بكەین، ئەوا دەبینین چین رایگەیاندووە كە پابەند نابێت بەو سزایانەی ئەمریكا كە بەنیازە لە دژی كەرتی نەوتی ئێران بیگرێتەبەر، ئایا ئەمە نابێتەهۆی هەڵكشانی زیاتری ناكۆكییەكانی نێوان ئەمریكا و چین؟
- من شارەزایی تەواوم لەم بارەیەوە نییە، بۆ ئەوەی وەڵامی ئەم پرسیارە بدەمەوە.
* باسی بڕیاری ئیدارەی ترەمپت كرد لە پەیوەندی بە كشانەوە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی ئێران و دروستكردنی فشاری ئابووریی زیاتر لەسەر ئەو وڵاتەدا، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئەم رێكارانەی ئیدارەی ترەمپ چ دەرئەنجامێكیان لەسەر ئێران لێ دەكەوێتەوە؟
- ئەوەی لە ئێستادا بەدی دەكرێت، ئەوەیە كە حكومەتی ئێران لە بارێكی لاوازدایەو لەم ساتەوەختەدا توانای ئەوەی نییە خۆپیشاندانێكی گەورەو بەرفراوان بۆ پشتیوانیكردن لەحكومەتەكە رێكبخات، ئەمە لەكاتێكدا هێشتا چەندین خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی دەربڕین لەدژی حكومەتی وڵاتەكە هەیە، سەرەڕای ئەو مەترسییە گەورانەی رووبەڕووی خۆپیشاندەران دەبنەوە، كەواتە ئەم حكومەتە لەسەر زەمینەیەكی لەرزۆكە. بەو پێیە من پێموایە تاوەكو زیاتر فشاری ئابووری بەسەر ئەو وڵاتەدا بسەپێنین، باشترە.
* بەڵام دەوترێت لەبەر ئەوەی ئەم سزایانە تەنیا لەلایەن ئەمریكاوە بووەو بە شێوەیەكی تاكلایەنانە سەپێندراون، سزای نێودەوڵەتی نین و كۆدەنگی نێودەوڵەتییان لەسەر نییە، بۆیە ئێران دەتوانێت ئەم سزایانە تێپەڕێنێت، بۆچوونی ئێوە لەم بارەیەوە چییە؟
- ئێمە دەزانین كە باس لەوە دەكرێت سزا بەسەر ئەو وڵاتە ئەوروپییانەشدا بسەپێنرێت كە درێژە بە پەیوەندی و كاری بازرگانی دەدەن لەگەڵ ئێراندا. بە هەمان شێوە باس لە دروستكردنی فشار لەلایەن ئەمریكاوە لە دژی وڵاتە ئەوروپیەكان دەكرێت بەهۆی هاوكاریكردنیان لەگەڵ رووسیا بۆ دروستكردن و راكێشانی بۆریی غازی سرووشتی، كە ئەمە لە بنەڕەتدا دەبێتەهۆی ئەوەی رووسیا كۆنتڕۆڵی زیاتر، یان كاریگەری و دەستڕۆیشتوویی زیاتری هەبێت لەسەر ئابووریی وڵاتانی ئەوروپای رۆژئاوا، كە ئەمەش دەبێتەهۆی ئەوەی رووسیا كاریگەرییەی زیاتری هەبێت لەسەر سیاسەتی دەرەكیی وڵاتانی ئەوروپای رۆژئاوا. هەرچۆنێك بێت، ئەگەر ئەمریكا سزای ئابووری بەسەر وڵاتانی ئەوروپادا بسەپێنێت لەبەرامبەر مامەڵەكردنیاندا لەگەڵ ئێران، ئەوا ئەمە ئەوە دەردەخات كە وڵاتانی ئەوروپا چەند بە جددی كێشەی ئێرانیان وەرگرتووە.
* یەكێك لەو مەسەلانەی دیكە كە هەمیشە ئیدارەی ترەمپ دووپاتی دەكاتەوە، پرسی دەستڕۆیشتوویی ئێرانە لە ناوچەكەدا، بەتایبەتی لەعێراقدا، ئایا پێتوایە ئەمریكا دەتوانێت لەم بارەیەوە چی بكات؟
- ئەمریكا دەتوانێت فشاری راستەوخۆی زیاتر لەسەر ئێران دروست بكات، چونكە تاوەكو ئێران لاوازتر بێت، ئەوا زەحمەتتر دەتوانێت دەستێوەردان لەكاروباری سیاسەتی ناوخۆیی عێراق بكات. كەواتە باشترین رێگای بەرەنگاربوونەوەی دەستێوەردانی ئێران لە كاروباری ناوخۆیی عێراقدا ئەوەیە راستەوخۆ كار لەسەر لاوازكردنی ئێران بكرێت، واتە ئەمە دەبێتەهۆی ئەوەی دژوار بێت بۆ ئێران بۆ ئەوەی برەو بە دەستڕۆیشتوویی و دەسەڵاتی خۆی لە دەرەوەی سنوورەكانی بدات، بەتایبەتی ئەگەر هاتوو دوچاری زەحمەتی بووەوە لە پاراستنی دەسەڵاتیدا لە ناوخۆی وڵاتەكەیدا.
* هەر لە پەیوەندی بە گرتنەبەری فشاری ئابوورییەوە، ئەوا ئێمە بینیمان ئەمریكا ئەم رێگاچارەیە تەنانەت لە دژی هاوپەیمانەكانیشی بەكار دەهێنێت، باشترین نموونە وڵاتی توركیایە كە بووە هۆی ئەوەی پەیوەندییەكانی نێوان ئەم دوو هاوپەیمانە بەرەو ئاڵۆزیی زیاتر بچن، تێڕوانینی ئێوە لەم رووەوە چییە؟
- بە تێڕوانینی من ئیدارەی ئەمریكا دەستی لەو بیرۆكەیە -ئومێدە- هەڵگرتووە كە بتوانرێت چاكسازی لە توركیادا بكرێت و ئەوەتا سەرۆك رەجەب تەییب ئەردۆغان پلانی ئەوەی هەیە توركیا بكاتە وڵاتێكی ئیسلامی كە خۆی ببێتە سوڵتان تێیدا، نەك سەرۆك كۆمار یان سەرۆك وەزیران. كەواتە ئەوەی دەتوانم بیڵێم ئەوەیە كە ئەم هەڵوێست و سیاسەتەی ئەمریكا دانپێدانانە بەو راستییەی كە توركیا بە شێوەیەكی بنەڕەتی گۆڕانكاری بەسەردا هاتووەو زیاتریش بەم ئاراستەیەدا هەنگاو هەڵدەگرێت. بۆچوونی منیش ئەوەیە كە ئەوەی ئیدارەی ئەمریكا دەیكات دەرئەنجامی هەڵسەنگاندنێكی واقیعبینانەیە بۆ ئەوەی لە وڵاتی توركیادا دەگوزەرێت.
* كەواتە پێتوایە چیتر ئەمریكا وەك هاوپەیمانێكی متمانەپێكراو لە توركیا ناڕوانێت؟
- بەڵێ، بۆچوونی من ئەوەیە كە ئیدارەی ئێستای ئەمریكا چیتر وەك هاوپەیمانێكی باوەڕپێكراو لە توركیا ناڕوانێت، ئەمە شتێكی روون و ئاشكرایە.
* ئێوە لە وەڵامی پرسیاری یەكەمدا ئاماژەتان بەوە كرد كە دۆخی پڕ لە پشێویی سووریا یەكێكە لە تەحەددییە سەرەكییەكانی بەردەم ئیدارەی ئەمریكا، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا پێتوایە ئەم ئیدارەیە سیاسەتێكی گشتگیر و هەمەلایەنەی بۆ ئیدارەدانی دۆخی ئەو وڵاتە گەڵاڵە كردووە؟
- نەخێر، چونكە لە پەیوەندی بە دۆخی سووریاوە هیچ شتێك لەم ئیدارەیە بەدی ناكرێت كە بكرێت وەك ستراتیژیەتێكی گشتگیر وەسفی بكەین. ئەوەی بەدی دەكرێت، ئەوەیە كە بۆ ماوەیەكی زۆرە تەركیزی ئەمریكا لەسەر تێكشكاندنی داعش و راوەدوونانی داعش بووە لە عێراق و گرتنەوەی ئەو شوێنانە بوو كە داگیری كردبوون، كە ئەمەش هاتەدی، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئایا هەنگاوی دواتری ئەمریكا چی دەبێت. كەواتە، لە ئێستادا و لەم ساتەوەختەدا هیچ بەڵگەیەك نییە كە ئەمریكا سیاسەتێكی گشتگیری هەبێت بۆ چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ شەڕی ناوخۆیی سووریادا.
* ئەی چۆن لە سیاسەت و ستراتیژیەتی ئیدارەی ئەمریكا بۆ بەرەنگاربوونەوە و تێكشكاندنی تیرۆریزم دەڕوانیت، بەتایبەتی ئەوەی پەیوەست بێت بە شەڕ و بەرەنگاربوونەوەی داعشەوە؟
- ئەوە راستە كە داعش تێكشكێندراوە، بەڵام ئێمە دەزانین داعش تەنیا بەشێكە لە كێشەیەكی گەورەتر و من دڵنیانیم لەوەی ئایا ئەم ئیدارەیە سیاسەتێكی هەیە بۆ ئەوەی بە شێوەیەكی گشتگیرتر و هەمەلایەنتر مامەڵە لەگەڵ پرسی تیرۆردا بكات. چونكە راستە ئێمە تەركیزمان لەسەر تیرۆری ناوخۆیی و ئەو تیرۆرە كردووە كە لە ناوخۆدا دروست دەبن و گەشەدەكەن (Home Grown Terrorist)، كە هێرشكردنەسەر یانەیەكی شەوانە لە ویلایەتی فلۆریدا نموونەیەكە لەسەر ئەو تیرۆریزمە ناوخۆییە، بەڵام پێموانییە بەدەر لەمە پلانێك، یان سیاسەتێكمان بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم كێشەیە هەبێت.