یەحیا زوبێر بڕوانامەی دكتۆرای لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە زانكۆی ئەمریكی لە واشنتۆن دی سی بەدەست هێناوە. لە ئێستادا پڕۆفیسۆری پەیوەندی و ئیدارەدانی پەیوەندییەكان و بەڕێوەبەری دیراساتی جیوپۆلەتیكیە لە سكووڵی مارسیلیا. بۆ شرۆڤەكردنی بارودۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەڵسەنگاندن و هەڵوەستەكردن لەسەر سیاسەتەكانی ئیدارەی ئەمریكا لە ئاست ئەم ناوچەیەو ئایندە و چارەنووسی ئەم ناوچەیە، گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجامدا و ئەویش بەم شێوەیە گوزارشتی لە بیروبۆچوونەكانی كرد.

* بە شێوەیەكی گشتی چ هەڵسەنگاندنێكت هەیە بۆ بارودۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پێتوایە رەوتی رووداوەكان بە چ ئاراستە و ئاقارێكدا دەڕوات؟
- كەمترین شتێك كە لە بارەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە بوترێت، ئەوەیە كە ئەم ناوچەیە لە دۆخێكی شلۆق و لەرزۆكدایە. ئێمە دەزانین لە دوای ساڵی 2011وە، كاتێك چەندین راپەڕین لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیادا روویاندا، ئەم ناوچەیە دووچاری چەندین كێشە بووەتەوە و لەو كاتەوە دۆخەكە بەرەو باشتر نەچووە و ئەوەی پێی دەوترا چاكسازی بە هیچ كوێ نەگەیشت. هەروەها شەڕە ناوخۆییەكانی سووریا و یەمەن ئەوەندەی دیكە دۆخەكەیان ئاڵۆز كرد، ئەمە سەرەڕای چەندین دەستتێوەردانی دەرەكیی جۆراوجۆر. بە هەمان شێوە ئەوەی پێی دەوترێت پرۆسەی ئاشتی- جەوهەری ئەم كێشەیەش ئەوەیە كە پێی دەوترێت ناكۆكی ئیسڕائیل و فەلەستین- بەرەوپێش نەچووە. من پێموایە بۆ چەندین ساڵی داهاتووش كێشەی فەلەستین وەك كێشەیەكی بنەڕەتی دەمێنێتەوە.
* باشە لە نێو هەموو ئەو كێشە و ئاڵۆزییانەی ئاماژەتان پێكرد، ئەو پەرەسەندن، یان تەحەددییە چییە كە مایەی زۆرترین نیگەرانییە و پێویستە ئاوڕی جددی و بەپەلەی لێ بدرێتەوە؟
- هەروەك ئاماژەم پێكرد، كێشەی فەلەستین بۆ ماوەیەكی زۆر لە نێو ئەجێندای كاردا دەمێنێتەوە و ئێستاش كێشەی ئەوەی هاتۆتەسەر كە ئەمریكا چیتر پێشوازی لە پەنابەران ناكات، دواتر من پێشبینی دروستبوونی چەندین كێشە دەكەم، كاتێك دەوامی قوتابخانەكان دەست پێدەكەنەوە و چەندین منداڵ ناتوانن بچنە قوتابخانە، بەهۆی ئەو بارودۆخەی لە فەلەستین لەئارادایە، رەنگە ئەمەش سەربكێشێت بۆ سەرهەڵدانەوەی راپەڕینێكی دیكە لەلایەن فەلەستینیەكانەوە دژی ئیسڕائیل. هەرچونێك بێت، دەبێت چاوەڕێ بكەین و ببینن كاتێك جارید كۆشنەر پلانەكەی ئاشكرا دەكات- كە بە دڵنیاییەوە لە بەرژەوەندی ئیسڕائیلدا دەبێت- ئەم پلانە چ دەرئەنجام و دەرهاویشتەیەكی لێدەكەوێتەوە. پەرەسەندنێكی دیكە ئەو كارەساتە مرۆییەیە كە لە یەمەن روودەدات. هەروەها ئەو پرس و باسەی لە ئێستادا لە ئارادایە لەبارەی دروستكردنی هاوپەیمانێتییەك بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئێران، یاخود پرسی هەوڵەكانی سعودیە و ئیسڕائیل بۆ ئەوەی ئەمریكا لە دژی ئێران دەستتێوەردان بكات. دواتر من پێموانییە سەپاندنی سزاكان بەسەر ئێراندا یارمەتیدەر بن، چونكە ئێران بە رۆژگاری سەختتردا تێپەڕیوە و پێموایە ئەم سزایانەش تێدەپەڕێنێت بە چاوپۆشی لەوەی چەندە سزای سەختن، پێموایە ئەمانە كێشە بنەڕەتییەكانن. خۆ ئەگەر بێت و لە پرسەكانی دیكە بڕوانین، ئەوا دەبینین هاوپەیمانێتی رووسیا و سووریا ئەو دەرئەنجامەی لێكەوتووەتەوە كە رژێمی ئەسەد زۆربەی ئەو خاكانەی كۆنتڕۆڵ كردووەتەوە كە لەژێر دەستی داعش و گرووپەكانی دیكەدا بوون.
* باشە بە شێوەیەكی گشتی پێتوایە سیاسەتی ئیدارەی ئێستای ئەمریكا- بە بەراورد بە ئیدارەی پێشووتر- گۆڕانكارییەكی ریشەیی و بنەڕەتی بەسەردا هاتووە لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا و ئایا ئەمە بووەتە هۆی ئەوەی ناوچەكە پتر نائارام بێت، یاخود بەپێچەوانەوە لە ئایندەدا بەرەو سەقامگیری دەچێت؟
- بە باوەڕی من سیاسەتی ئیدارەی ئێستای ئەمریكا پتر نائارامی و نادڵنیایی دروست دەكات لەم ناوچەیەدا، دواتر سیاسەتی ئیدارەی ترەمپ گۆڕانكارییەكی ریشەیی بەسەردا هاتووە بە بەراورد بە سیاسەتی ئیدارەی پێش خۆی بەتایبەتی لە پرسی مامەڵەكردن لەگەڵ قودسدا- وەك گواستنەوەی باڵیۆزخانەی ئەمریكا بۆ ئەو شارە-، چونكە ئیدارەی پێشوی ئەمریكا خۆی لە هەڵگرتنی هەنگاوێكی لەم چەشنە بە دوور دەگرت و چاوەڕێی ئەوە بوو كە جۆرێك لە رێككەوتن لە نێوان فەلەستینی و ئیسڕائیلییەكاندا لەسەر پرسی ئەو شارە بێتەدی. هەروەها پشتیوانی ئیدارەی ئێستا بۆ ئیسڕائیل كە رەنگیداوەتەوە لە سیاسەتی ئەمریكا لە ئاست پەنابەراندا دەبێتەهۆی ئەوەی لە ئایندەدا رەوشەكە دژوارتر بێت، چونكە پێشبینی ئەوە دەكەم هەستی دژە ئەمریكا لە ناوچەكەدا هەڵكشێت، بەهۆی هەڵوێستی ئەمریكا لە ئاست قودس و كێشەی فەلەستیندا، لەبەر ئەوە پێشبینی دەكەم پشێوییەكانی ناوچەكە بەرەو هەڵكشانی زیاتر بچن، نەك ئاشتی و گەشەكردنی زیاتر بێنەدی.
* ئێوە ئاماژەتان بە سیاسەتی ئەمریكا كرد بۆ سەپاندنی سزاكان بەسەر ئێراندا، بەتایبەتی دوای كشانەوەی ئەمریكا لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئەو وڵاتەدا، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا چۆن لە دەرئەنجام و ئاكامەكانی ئەم بڕیارە دەڕوانن؟
- لە راستیدا ئەم بڕیارە پەیامێك یان ئاماژەیەكی هەڵە دەنێرێت بۆ هەر وڵاتێك كە بیەوێت رێككەوتن بكات لەگەڵ ئەمریكادا، چونكە ئیدارەی ئێستای ئەمریكا بڕیاری كشانەوەی دا لە رێككەوتنێكی نێودەوڵەتی كە ئیدارەی پێش خۆی واژووی لەسەر كردبوو. ئەمەش دەرئەنجامی باشی بۆ سیاسەتی ئەمریكا لێناكەوێتەوە. هەروەها دەبێت ئەوەمان لەبیر نەچێت كە ئەمە هەڵوێستی ئیدارەی ترەمپ نەبوو لە ئاست رێككەوتنە ئەتۆمییەكەدا بە تەنیا، بەڵكو هەمان هەڵوێستی هەبوو لە ئاست رێككەوتنی پەیوەست بە ژینگەوە. بەڵام لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە ئایا تا چ راددەیەك وڵاتە ئەوروپییەكان ئامادەن لە بەرامبەر ئەمریكادا بوەستنەوە، مەبەستم ئەوەیە ئایا تا چەند ئەوان ئامادەن درێژە بە كاركردن بدەن لە ئێراندا و تا چەند گوێ بە هۆشدارییەكانی ئەمریكا نادەن لەبارەی مامەڵەكردن لەگەڵ ئێراندا. هەروەها ئێستا ئەوروپا كێشە و پرسی پەیوەست بە بازرگانی هەیە لەگەڵ ئەمریكادا، مەبەستم ئەوەیە نابێت بە دابڕاوی لە كێشەی پەیوەست بە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی ئێران بڕوانین.
* كەواتە ئایا پێشبینی ئەوە دەكەیت كە كەلێن و دابڕانێكی گەورە لە نێوان ئەمریكا و ئەوروپادا بێتەئاراوە لەسەر پرسی پەیوەست بە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەوە، كە ئێمە دەزانین هەڵوێستەكانیان لەو ئاستەدا جیاوازن؟
- ئەمە تەواو رێی تێدەچێت، دواتر دەبێت ئێمە چاوەڕێ بكەین و بزانین ئایا ئەمریكا بڕیارەكانی خۆی جێبەجێ دەكات لەبارەی سەپاندنی باجی گەورە و ئایا شەڕە بازرگانییەكە دەبێتەهۆی ئەوەی ئەمریكا دوچاری گۆشەگیری یان دژواری ببێتەوە لە مامەڵەكردن لەگەڵ هاوپەیمانەكانیدا و ئایا ئەوروپییەكان پێداچوونەوە بە رێككارەكانیاندا دەكەن لە پەیوەندی بە بازرگانیكردن لەگەڵ چیندا. كەواتە چەند رێكارێك هەن بۆ ئەوەی ئەوروپییەكان بیگرنەبەر، چونكە ئێستا ئاماژەی ئەوە لە ئارادایە كە ئەوروپییەكان وەبەرهێنانەكانیان لە ئەمریكادا كەمی كردووە بە بەراورد بە رابردوو، كەواتە دەبێت چاوەڕێی ئەوە بكەین كە ئەوروپییەكان لە هەوڵی بایەخپێدان و بەدیهێنانی بەرژەوەندییەكانی خۆیاندا بن.
* هەروەك ئاشكرایە لە ئێستادا ئەمریكا فشارێكی ئابووری زۆری خستووەتەسەر ئێران، ئایا پێتانوایە ئەم گوشارانەی ئەمریكا دەبێتە هۆی ئەوەی حكومەتی ئێرانی ئامادە بێت بگەڕێتەوە سەر مێزی گفتوگۆ و لەگەڵ ئەمریكا دانوستاندن بكاتەوە؟
- من پێموایە ئێران لە مەودای كورتدا دوچاری تەنگوچەڵەمە دەبێتەوە، بەڵام دواتر رێگایەك دەدۆزێتەوە بۆ زاڵبوون بەسەر ئەم سزا سەپێندراوانە بەسەریدا، دواتر ئێران وەك وڵاتانی دیكەی عەرەبی ناوچەكە نییە و توانایەكی زیاتری هەیە. هەروەها من پێموایە فشارخستنەسەر ئێران كاریگەری پێچەوانەوەی لێدەكەوێتەوە. هەروەها ئێمە بینیمان سەرەڕای ئەو هەوڵانەش، ئەوا سەرۆكی ئەمریكا دۆناڵد ترەمپ رایگەیاند كە ئامادەیە بێ مەرجی پێشوەختە لەگەڵ ئێران كۆبوونەوە بكات، بەڵام ئێران ئەم دەستپێشخەرییەی رەتكردەوە، لەبەر ئەوەی پێیوانییە دەستپێشخەرییەكی راستەقینە بێت. لەگەڵ هەموو ئەوەشدا من دڵنیام كە هەوڵی پشت پەردە هەیە بۆ ئەنجامدانی گفتوگۆ و بۆ من جێی سەرسوڕمان نابێت كە لە قۆناغێكی دیاریكراودا ئەمریكا و ئێران گفتوگۆ بكەن، ئەگەرچی من پێموانییە گفتوگۆكان تەنیا بە پێی مەرجەكانی ئەمریكا بەڕێوەبچن.
* كەواتە گەیشتن بە رێككەوتنێكی نوێ لە نێوان ئەمریكا و ئێراندا بە دوور نازانیت؟
- ئەگەر بە راشكاوی بدوێم ئەوا من نازانم، چونكە بەرپرسە ئێرانییەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە رێككەوتنەكە لەئارادابوو، هەرچەندە ئەوەش راستە كە فەڕەنسا پێشنیاری ئەوەی كرد چەند بڕگەیەكی بۆ زیاد بكرێت، كە ئێمە دەزانین ئەمانە خواستی سعودیە و ئیسڕائیل بوون، لەگەڵ ئەوەشدا من باوەڕم وانییە ئێران سازشی گەورە بكات لەبارەی رێككەوتنەكەوە، هەرچەندە بە دڵنیاییەوە ئەمە بەندە بەوەی ئەمریكا دەیخاتەڕوو و پێشكەشی دەكات، وەك هەڵگرتنی سزاكان و هەنگاوی هاوشێوەی لەو چەشنە. هەرچۆنێك بێت ئەمە بڕیارێكە بۆ كاربەدەستانی ئێران دەگەڕێتەوە و من نازانم ئەوان چۆن ئەم پرسە تاوتوێ دەكەن. بەڵام لەم ساتەوەختەدا پێموایە ئێران دەیەوێت پابەند بێت بە رێككەوتنەكەوە و بۆچوونی وایە كە ئەمە باشترین رێككەوتنە كە بتوانرێت ئەنجام بدرێت كە دوای چەندین ساڵ لە گفتوگۆكردن و دانوستاندن هاتەئاراوە و ناكرێت بەو سادەییە ئیدارەی ترەمپ بێت و رایبگەیەنێت كە من ئەو رێككەوتنەم ناوێت.
* باشە زۆر باس لەوە دەكرێت ئێران سەرقاڵی فراوانخوازی و پەرەپێدانی دەستڕۆیشتووییە لە ناوچەكەدا، بیروبۆچوونی ئێوە لەم بارەیەوە چییە؟
- ئێران هەست دەكات ئیحتیوا كراوە و چواردەوری گیراوە بە هێزەكانی دیكە، ستراتیژیەتی ئێرانیش ئەوەیە كە ئەو دەوڵەتێكە و بەرژەوەندی خۆی هەیە و دەبێت بیانپارێزێت، ئیدی ئەگەر ئەمە بە فراوانخوازی لێك بدرێتەوە، یان نا، ئەوا لە روانگەی خۆیانەوە ئەوان بەرگری لە بەرژەوەندییەكانی خۆیان دەكەن. واتە من لێرەدا هەوڵ دەدەم مەسەلەكە لە دیدگای دەوڵەتێكەوە لێك بدەمەوە. مەبەستم ئەوەیە ئێران هەست دەكات كۆمەڵێك هێزی دوژمنكاری دەوری داوە و بووەتە ئامانجی نەك تەنیا ئەمریكا بەڵكو وڵاتانی دیكەی ناوچەكەش.
* با بێینە سەر پرسێكی دیكە و پرسیار لە رۆڵی فەڕەنسا بكەین لەم ناوچەیە، كە ئێوە كەسێكی نیشتەجێن لەو وڵاتەدا و بەدواداچوون دەكەن بۆ رۆڵی ئەم وڵاتە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، پێتانوایە دوای گرتنەدەستی دەسەڵات لەلایەن ئیمانویل ماكرۆنەوە هیچ گۆڕانكارییەك بەسەر سیاسەتی فەڕەنسا لە ئاست ئەم ناوچەیەدا بەدی هاتووە، یان ئایا فەڕەنسا دەیەوێت چ رۆڵێكی لە كێشە و قەیرانەكانی ئەم ناوچەیەدا هەبێت؟
- بە دڵنیاییەوە فەڕەنسا لە سایەی دەسەڵاتی ئیمانویڵ ماكرۆندا دەیەوێت رۆڵێكی بەرچاوتری هەبێت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیا بەگشتی، بەڵام ئەوەی بەدی دەكرێت ئەوەیە كە فەڕەنسا بە چەندین پرس و كێشەی ناوخۆییەوە سەرقاڵە و ئەمەش دەبێتەهۆی سنوورداركردنی رۆڵی ئەو وڵاتە، هەروەها كاتێك فەڕەنسا لەگەڵ ئەمریكادا گورزی مووشەكی ئاراستەی سووریا كرد، ئەوا كاردانەوەی ناوخۆیی وڵاتەكە ئیجابی نەبوو بە چاوپۆشین لەوەی چ تێڕوانین و پاساوێك لەلایەن ماكرۆنەوە خرایەڕوو، كەوابوو ئەو هەنگاوە ئاماژەیەكی ئیجابی نەبوو بۆ ئیدارەكەی ماكرۆن. لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا و هەروەك ئاماژەم پێكرد فەڕەنسا خوازیاری پەرەپێدانی بەرژەوەندییە بازرگانییەكانیەتی لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیا. كەواتە دەتوانین بڵێین ماكرۆن دەیەوێت پێگەی فەڕەنسا لەسەر نەخشەكە بەدەست بهێنێتەوە، كە ئێمە دەزانین لە رووی مێژوییەوە فەڕەنسا رۆڵی هەبووە لە سووریا و لوبناندا. بەڵام هەروەك وتم سەرقاڵبوونی بە پرسە ناوخۆییەكانیەوە تواناكانی سنووردار دەكات، بەتایبەتی كە ماكرۆن دەیەوێت هەندێ چاكسازی بكات لە ناوخۆی وڵاتدا كە پشتیوانییەكی گەورەی جەماوەری لێناكرێت، كەوابێت ئێستا ئاستی پشتیوانیی جەماوەری لە ماكرۆن لە ئاستێكی بەرزدا نییە، ئەگەرچی دوای بەدەستهێنانی جامی جیهانی تۆپی پێ تا راددەیەك بەرز بووەوە، بەڵام پێموایە بەهۆی ئابڕووچونی پەیوەست بە پاسەوانە شەخسییەكەیەوە دووبارە ئاستی پشتیوانی جەماوەری دادەبەزێت. هەروەها هەڵوێست و رۆڵی فەڕەنسا لە لیبیا و سووریاشدا پشتیوانییەكی بەرفراوانی جەماوەری لێ نەكراوە و ئێستا لە ناوخۆدا كێشەی هەڵئاوسان هەیە و رەوشی بێكاری باشتر نەكراوە، واتە ئەگەرچی سیاسەتێكی ئابووریی لیبڕاڵیش پیادە دەكات، بەڵام لەلایەن هاووڵاتیانی وڵاتەكەوە بە شێوەیەكی ئیجابی لێی ناڕوانرێت.
* ئەگەر جارێكی دیكە بگەڕێینەوە بۆ كێشە و پشێوییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و تیشك بخەینەسەر گرووپ و رێكخراوە تیرۆریستییەكان، ئەوا پرسیارەكە ئەوەیە هۆكارە بنەڕەتی و ریشەییەكانی دروستبوون و سەرهەڵدانی ئەم گرووپانە بۆچی دەگەڕێتەوە؟
- من بەشێكی زۆری هۆكارەكە بۆ خراپ ئیدارەدانی دەسەڵات و بۆ خراپی سیاسەتی ناوخۆیی و بوونی گەندەڵی دەگەڕێنمەوە، ئەوەتا لە عێراق و لە شوێنەكانی دیكەش چەندین خۆپیشاندان دەكرێت لە دژی ئەم حاڵەتانە، كەواتە كێشە بنەڕەتییەكە خراپ ئیدارەدانی ئابووریی وڵاتەكەیە، كێشەكە حوكمڕانی خراپە. دواتر دەتوانین بڵێین كە دەستتێوەردانە دەرەكییەكانیش ئەوەندەی دیكە ئەم كێشانەی ئاڵۆزتر كردووە، بڕوانن لە وڵاتێكی وەك لیبیا كە چەندین میلیشیا و گرووپی چەكداری هەیە كە بە ئاسانی لەلایەن هێزە دەرەكییەكانەوە بەكار دەهێنرێن. كەواتە بەشێكی هۆكاری سەرهەڵدانی ئەو گرووپە تیرۆریستییانە حوكمڕانیی خراپە لەسەر ئاستی ناوخۆیی، لەگەڵ بوونی دەستتێوەردانی هێزە دەرەكییەكاندا، كە دەبینین زۆربەی حكومەتەكانی ناوچەكە لەلایەن هێزە رۆژئاواییەكانەوە پاڵپشتییان لێدەكرێت، ئەمە لە كاتێكدا هێز و دەستتێوەردانە دەرەكییەكان ناتوانن سەقامگیری بۆ ئەم ناوچەیە بگەڕێننەوە، بەڵكو كێشە، یان رەوشە ناوخۆییە هێندەی دیكە ئاڵۆز دەكەن.
* باشە بە شێوەیەكی گشتی بۆچی وا دەردەكەوێت كە كێشە و قەیرانەكانی وڵاتانی ئەم ناوچەیە قابیلی چارەسەركردن نەبن؟ بۆچی كێشەكانی ئەم ناوچەیە وەك گرێكوێرەیان لێدێت و رۆژ بە رۆژ قووڵتر دەبنەوە؟
- سەرەتا دەبێت ئێمە بزانین كە میراتێكی كۆڵۆنیاڵی هەیە لەم ناوچەیەدا و ناكرێت نادیدەی بگرین، كە رەنگیداوەتەوە لە كێشەكانی پەیوەست بە سنووری نێوان وڵاتان و لە هەوڵەكانی هێزە رۆژئاواییەكانی بۆ بەكارهێنانی وڵاتانی ناوچەكە دژ بە یەكتری لە چوارچێوەی سیاسەت و ستراتیژیەتی «پەرت بكە و زاڵ بە»دا، كەواتە لەلایەك ئەمە پەیوەستە بە دەستتێوەردانی دەرەكییەوە، چونكە چەندین هێز هەن كە بەرژەوەندیی جیۆپۆلەتیكیان هەیە و ئەو بەرژەوەندییانەشیان بە درێژەكێشانی ناكۆكییەكان بەدی دێت. چونكە درێژەكێشانی ئەو ناكۆكییانە بوار دەڕەخسێنێت بۆ ئەو هێزە دەرەكییانە بۆ ئەوەی ئامادەبوونیان هەبێت و رۆڵ ببینن و زاڵ بن بەسەر حكومەتەكانی ناوچەكەدا لە پێناوی بەدیهێنانی بەرژەوەندییەكانی خۆیاندا. ئەوەی پەیوەست بێت بە دۆخی ناوخۆییەوە ئەوا دەتوانین ئاماژە بە نەفرەتی نەوت بكەین، كە لە راستیدا دەبوو نەوت سەرچاوەی خێر و بێر و خۆشی بووایە، بەڵام بە هۆی نەبوونی حوكمڕانیی باش و بە هۆی خراپ ئیدارەدانی ئەم سەرچاوەیەوە، ئەوا ئەم دەرئەنجامەی لێنەكەوتەوە كە چاوەڕوان دەكرا. كەواتە هەموو ئەمانە بوونەتە هۆی ئەوەی دۆخێكی تراژیدی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دروست بێت.
* بەڵام ئێمە دەزانین چەندین راپەڕین و جووڵانەوەی جەماوەری هەبوون لەم ناوچەیەدا بۆ چاككردنی بارودۆخەكە و هێنانەئارای حوكمڕانییەكی باش، لێرەدا مەبەستمان رووداوەكانی بەهاری عەرەبییە بە دیاریكراوی، باشە بۆچی بەهاری عەرەبیش بە نائومێدی و پشێوی كۆتایی هات؟
- ئەوە راستە كە بەهاری عەرەبی بە نائومێدی كۆتایی هات، بەڵام لە ئێستادا ئەو قسە و باسەش هەیە كە بەهاری عەرەبی جووڵانەوەیەكی ناوخۆی تەواو خۆڕسكانە نەبوو، بەڵكو دەستتێوەردانی دەرەكی تێدا كرا، هەرچۆنێك بێت كاتێك ئەو رژێمانە هەستیان كرد رووبەڕووی هەڕەشە بوونەتەوە، ئەوا لەلایەك هەوڵیاندا هەندێ سازش بكەن بۆ پەرتكردن و دابەشكردنی هێزەكان، لەلایەكی دیكەوە توانییان دووبارە دەسەڵاتی خۆیان بسەپێننەوە، هەندێ جار لە رێی كودەتاوە، وەك ئەوەی عەبدولفەتاح ئەل سیسی كردی، هەرچەندە دەسەڵاتدارانی میسر هاوڕا نین لەسەر وەسفكردنی ئەم رووداوە بە كودەتا. هەرچیەك بێت ئێستا حوكمڕانییەكی سەربازی هەیە لەو وڵاتەدا. لە وڵاتی مەغریب بەڵێنی ئەنجامدانی گۆڕانكاری درا و هەندێ هەمواركردن لە دەستووردا كرا، بەڵام دۆخەكە بۆ رەوشە ئاساییەكەی پێشوو گەڕایەوە، هەمان حاڵەت لە جەزائیریش روویدا. تەنانەت لە تونسیش – كە لە هەموو وڵاتان دیموكراتیتر، یان نزیكترە لە دیموكراسییەوە- دەبینین سەرانی پێشووی دەسەڵات و كەسایەتییە بە تەمەنەكان دێنەوە گۆڕەپانەكەوە. كەواتە ئەوەی هەیە دیموكراسیەتێكی نالیبڕاڵی، یان رژێمێكی نیمچە خۆسەپێنییە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، لە هەموو ئەم حاڵەتانەشدا گەنجان بە شێوەیەكی بەرفراوان فەرامۆش كراون، ئەمەش بووەتە هۆی ئەوەی بەشێكیان كۆچ بكەن، یان پەیوەندی بە گرووپە تیرۆریستییەكانەوە بكەن، واتە لێرەدا كێشەكە ئەوەیە گەنجان دەرفەت و دەربازبوونێك بەدی ناكەن، لەم روانگەیەوە دەتوانم بڵێم ئەوەی هەیە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بریتیە لە رژێمێكی بەهێز و دەوڵەتێكی لاواز كە لەلایەن هێزە دەرەكییەكانەوە پشتیوانییان لێدەكرێت، لێرەوە دەكرێت بڵێین كە هێزە رۆژئاواییەكانیش بەشێكی بەرپرسیارێتی ئەو پشێوییەی دەكەوێتە ئەستۆ كە باڵی بەسەر ناوچەكەدا كێشاوە، بۆ نموونە ئەوەتا ئەوان دەستتێوەردان دەكەن و ئەمەش سەردەكێشێت بۆ دروستبوونی شەڕی ناوخۆیی و دواتر دروستبوونی شەپۆلی پەنابەران. هەموو ئەمانە بوونەتە هۆی دروستبوونی دۆخێكی یەكجار ئاڵۆز، بە چەشنێك ئێستا خەڵكی ترسیان هەیە لەوەی جارێكی دیكە راپەڕین بكەنەوە، ترسەكەشیان ئەوەیە نەوەك وڵاتەكەیان دوچاری هەمان چارەنووسی سووریا، یان لیبیا، یاخود یەمەن ببێتەوە، كەواتە ئەمە ئەو گێژاوەیە كە گەلانی ناوچەكە پێوەی گرفتارن، تەنانەت لە وڵاتێكی وەك عێراقیشدا لە هەندێ ناوچەدا خەڵكی ترسیان لە ئەنجامدانی راپەڕین هەیە، چونكە پێیانوایە ئەمە دۆخێك دروست دەكات كە لە بەرژەوەندی داعش بێت، كەواتە ئێوە بڕوانن رەوشەكە چەند ئاڵۆزە.
* كەواتە ئەگەر كۆی پرسەكە پوخت بكەینەوە، ئایا دەتوانین بڵێین كێشەكانی ئەم ناوچەیە دەرئەنجامی لاوازی دەوڵەت، یان بێتوانایەتی لە جێبەجێكردنی ئەركە بنەڕەتییەكانی بووە، هەر ئەمەش هۆكاری ئەوەیە كە هەمو جارێ ئێمە مەحكومین بە دووبارەكردنەوەی شكستەكان؟
- من پێموایە وەڵامەكە لە خودی پرسیارەكەتاندا هەیە، چونكە ئێمە دەزانین رژێمەكانی ئەم ناوچەیە ئەزموونێكی زۆریان هەیە لە گەمەكردن بە هێزەكانی موعارەزە و بە پاراستنی بارودۆخی هەنوكەیی. لەگەڵ ئەوەشدا كۆمەڵگە هەیە لە گەشەكردندایە و چەند هێزێكی تێدایە كە كار لەسەر ئەنجامدانی گۆڕانكاری دەكەن. من پێموایە رۆژێك دێت ئەو رژێمانەش دەگەنە ئەو راستییەی كە ئەگەر كارنەكەن بۆ چارەسەركردنی لانیكەمی بەشێكی ئەو كێشانەی خۆیان خوڵقاندوویانە، ئەوا لە ئایندەدا دووچاری لەناوچوون و داڕووخان دەبنەوە بەهۆی هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆییەوە، كەواتە ئەمە ئەو ساتەوەختەیە كە ئێستا ئێمەی تێداین.