دێرێك ریڤیرۆن سەرۆكی بەشی كاروباری ئاسایشی نەتەوەییە لە كۆلێژی جەنگی دەریایی و توێژەرە لە سەنتەری بەلفێر بۆ زانست و كاروباری كۆمەڵایەتیی لە سكوڵی كێنێدی لە زانكۆی هارڤارد. كەسێكی تایبەتمەندە لە بواری ستراتیژیەتی پەرەپێدان و هاوكاریی ئەمنی و تەحەددییە ئەمنییەكانی كاراكتەرە نادەوڵەتییەكان و سیاسەتی بەرگریی ئەمریكا. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسیارێكی ئاراستەكرد كە پەیوەست بوون بە سیاسەتی دەرەكیی سەرۆك ترەمپ لە ئاست هێزە جیهانییەكان و ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و شەڕی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر لەم ناوچەیەدا و پرسی شەڕی ناوخۆیی سووریا و چەند بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار، ئەویش بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

* چۆن لە سیاسەتی ئێستای ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەڕوانیت؟
- پێموایە سەرۆك ترەمپ بەردەوامە لە پیادەكردنی سیاسەتێكی دەرەكیی تەقلیدی كە پەیوەستە بە برەودان بە سەقامگیری و درێژەدان بە بوون و ئامادەیی ئەمریكا، بە دڵنیاییەوە ئەمەش بە مانای بەشداریكردنی هاتووە لە هەوڵە هاوبەشەكان بۆ بەرەنگاربوونەوە و شەڕكردن لە دژی تیرۆریزمی نێودەوڵەتی.
* ئاماژەت بە هەوڵ و كۆششەكان كرد بۆ بەرپەرچدانەوەی تیرۆریزمی نێودەوڵەتی، ئایا پێتوایە ئەو ستراتیژیەتەی لەم پێناوەدا پیادە كراوە دەرئەنجامی خوازراوی لێ بەدی هاتووە و ئایا سەركەوتنێكی درێژخایەنی لێكەوتۆتەوە؟
- لە راستیدا ئەگەر ئێمە لەو روانگەیەوە لەم مەسەلەیە بڕوانین كە داعش ئەو خاكەی لەدەست دا كە لە ژێر دەسەڵاتیدا بوو، ئەوا دەتوانین بڵێین ئەمە بەڵگە و نیشانەی پێگەیشتوویی و بەهێزبوون و پەیوەندیی ئەمریكایە بە عێراقەوە، بەتایبەتی لە پەیوەندی بە پەرەپێدانی هێزەكانی عێراقەوە بۆ بەدەستهێنانەوەی سەروەری بەسەر خاكی وڵاتەكەوە. كەواتە من لەو گۆشەنیگایەوە لەم مەسەلەیە دەڕوانم كە ئەمریكا هاوكار بووە بۆ عێراق بۆ بەدەستهێنانەوەی سەروەری و بۆ تێكشكاندنی داعش. لەبەر ئەوە من دەمەوێت جەخت لەسەر ئەو خاڵە بكەمەوە كە راستە ئەمە سەركەوتنێكە كە بە هاوكاری ئەمریكا بەدەست هاتووە، بەڵام لە راستیدا ئەمە سەركەوتنی عێراقییەكانە.
* باشە پێتوایە پاراستنی ئەم سەركەوتنە و رێگریكردن لە دووبارە دروستبونەوە و سەرهەڵدانەوەی رێكخراوە تیرۆریستەكانی چەشنی داعش پێویستی بە بوونی سەربازیی ئەمریكا هەیە لە عێراق، یان پێویستی بە جۆرێك لە هاوبەشی لە نێوان ئەم دوو وڵاتەدا هەیە؟
- من پێموایە ئەوەی لەسەر حكومەتی عێراق پێویستە ئەوەیە كە چارەسەری ئەو هەلومەرجانە بكات كە لە بنەڕەتدا بوونەهۆی سەرهەڵدانی رێكخراو و گرووپە تیرۆریستییەكان و پێویستە كار لەگەڵ دەسەڵاتە مەحەلییەكاندا بكات لە پێناو بەدیهێنانی گەشەی ئابووری و دەستەبەركردنی ئاسایش و ئارامی. كەواتە تاوەكو ئەو كاتەی عێراق هەنگاو بۆ پێشەوە بنێت و بەو چەشنە كار بكات كە تەبا بێتەوە لەگەڵ بەرژەوەندییە نەتەوەییەكانی ئەمریكا، ئەوا پێموایە ئەمە زەمینە خۆش دەكات بۆ ئەوەی شەراكەتێكی درێژخایەن بێتەدی لە نێوان هەردوو وڵاتی ئەمریكا و عێراقدا.
* بەڵام ئەوەی لە ئیدارەی ترەمپ بەدی دەكرێت ئەو راستییەیە كە ئەم ئیدارەیە بایەخ بە پرسەكانی پەرەپێدانی دیموكراسی و مافەكانی مرۆڤ و بنیادنانی نەتەوە نادات، كەواتە چۆن دەتوانێت هاوكاری عێراق بێت بۆ ئەوەی دووبارە لەسەر پێی خۆی بوەستێت؟
- ئەوەی بەدی دەكرێت ئەوەیە كە ئەولەوییەتی یەكەم بۆ دەستەبەركردنی ئاسایشە، ئەمەش مەشق پێ كردن و راهێنانی هێزە عێراقییەكان لەخۆدەگرێت بۆ ئەوەی بتوانن سنوورەكانی وڵاتەكە بپارێزن و شەڕی تیرۆر بكەن. هەروەها دەبێت كار بۆ ئەوە بكرێت كە لە ئایندەدا رێكخراوی تیرۆریستی لە شوێنی داعش دروست نەبێتەوە، كە ئەمەش تەنیا بە هەوڵ و كۆششە ئەمنییەكان بەدی نایەت، بەڵكو ئەمە چەند بوارێكی دیكە لەخۆدەگرێت كە دەبێت عێراق و ئەمریكا لە نزیكەوە كار لەگەڵ یەكتردا بكەن، بۆ نموونە دەبێت هەردوولا كار لەسەر ئەوە بكەن كە بۆچی داعش لە بنەڕەتدا سەریهەڵدا و چۆن رێگری لە سەرهەڵدانەوەی بكەن، چونكە ئێمە دەزانین هێشتا ئایدیۆلۆژیاكەی لەئارادا ماوە. كەواتە ئومێدەكە ئەوەیە پیادەكردنی رێگاچارەی دەستەبەركردنی ئاسایش- یاخود كردنی پرسی ئەمنی بە ئەولەوییەتی یەكەم- ببێتەهۆی كەمكردنەوەی ئاستی توندوتیژی، بۆ ئەوەی دەرفەت بڕەخسێنرێت تاوەكو كار لەسەر بەهێزكردنی دامەزراوە ئەمنییەكان و دامەزراوەكانی حوكمڕانی لە عێراقدا بكرێت.
* بەڵام تا چ راددەیەك گەشبینیت كە حكومەتی عێراقی بتوانێت، یان بیەوێت ئەم كێشە بنەڕەتییانە چارەسەر بكات، بەتایبەتی كە ئێستا پرۆسەی حوكمڕانی لە عێراقدا بە دەست قەیرانی قووڵەوە دەناڵێنێت و بێ متمانەییەكی گەورە لە نێوان پێكهاتەكانی ئەم وڵاتەدا هەیە؟
- ئەگەر بە راشكاوی بدوێم، ئەوا رەنگە من ئاشناییم بە وردەكارییەكانی ئەم پرسە نەبێت، بەڵام لە ئێستادا پرسی بنەڕەتی ئەوەیە كە عێراق لە قۆناغی بنیادنانەوەدایە، بە رەهەندە سیاسییەكەشیەوە، كە ئێمە دەزانین بنیادنانی دامەزراوەكان و دروستكردن و بنیادنانی متمانە لە نێوان سیاسییەكان خۆیاندا و لە نێوان سیاسیەكان و خەڵكدا پێویستی بە كاتە. راستە لە مەودای كورتدا هەوڵ و كۆششە هاوبەشە ئەمنییەكان- لەگەڵ ئەمریكا- دەبنەهۆی رێگریكردن لە سەرهەڵدانەوەی تیرۆریزم، بەڵام ئایندەی عێراق بەدەستی عێراقییەكان دادەڕێژدرێتەوە و ئەمەش بەندە بەوەی چۆن سیاسەتمەدارانی عێراق كار لەگەڵ یەكتردا دەكەن و چۆن كێشە بنەڕەتییەكانی خەڵكی وڵاتەكە چارەسەر دەكەن.
* ئەی چۆن لە بڕیارە گرنگ و كاریگەرەكانی دیكەی ئیدارەی ترەمپ دەڕوانیت لە ئاست وڵاتانی ئەم ناوچەیەدا، بەتایبەتی بڕیاری كشانەوە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی لەگەڵ ئێراندا؟ ئایا ئاكام و دەرهاویشتە دوورمەودا و درێژخایەنەكانی ئەم بڕیارە چی دەبن؟
- من كاتێك لە چۆنیەتی مامەڵەكردنی ترەمپ دەڕوانم لەگەڵ كۆریای باكووردا، ئەوا پێموایە مەسەلەكە ئەوەیە كە دەبێت دۆخەكە بە ئاستێكی دیاریكراو بگات، پێش ئەوەی ئەگەری گفتوگۆ بێتەئاراوە و مومكین بێت، مەبەستم ئەوەیە كە ئومێد و هیوای من ئەوەیە كە كشانەوە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە رێگایەك بێت بەرەو رێككەوتنێكی هەمەلایەنتر و گشتگیرتر لە نێوان ئێران و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی. هەرچەندە من ئەو راستییەم لەبەرچاوە كە دەبێت هەوڵ و كۆششی سەخت بكرێت لەم پێناوەدا. هەروەها ئەوەش راستە كە بە بەراورد بە باقی جیهان ئەمریكا چاوەڕوانی زیاتری هەیە لە ئێران، چونكە راستە رێككەوتنەكە تەنیا پەیوەست بوو بە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەوە، بەڵام ئەمریكا نیگەرانی قووڵتری هەیە لە پەیوەندی بە پشتیوانیی ئێران بۆ تیرۆریزم و رۆڵی ئێران لە ناوچەكەدا. كەواتە ئەوەی لە ئێستادا دەگوزەرێت، یان دەستپێكێكە بۆ ئەنجامدانی گفتوگۆی بەربڵاوتر لەبارەی رۆڵی ئێران لە ناوچەكە، یان ئەوەتا پاشگەزبوونەوە و پاشەكشەیە لە سیاسەتی ئیدارەی سەرۆكی ئۆباما كە لە ئاست ئێراندا پیادەی كرد.
* باشە پێتوایە رۆڵی عێراق چی دەبێت لە ململانێی نێوان ئەمریكا و ئێراندا و ئایا دەتوانێت بە چ بارێكدا ئەو رۆڵە ببینێت؟
- پێموایە عێراق دەتوانێت رۆڵێكی گرنگ ببینێت لەو گفتوگۆیانەدا، ئەمەش لەو روانگەیەوە كە عێراق دۆستی هەردوو وڵاتی ئێران و ئەمریكایە، كەواتە ئەمە دەرفەتێكی نوێیە كە دەكرێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كاری لەسەر بكات و بۆی هەیە عێراق ببێتە ناوەند و چەقی ئەو گفتوگۆیانەی پەیوەستن بە پەیوەندییەكانی نێوان تاران و واشنتۆنەوە.
* ئایا گوشارخستنەسەر ئێران لەلایەن ئەمریكاوە و دووبارە سەپاندنەوەی سزاكان بەسەر ئەو وڵاتەدا دەبێتەهۆی ئەوەی ئێران ناچار بێت بگەڕێتەوە بۆ سەر مێزی گفتوگۆ و ئامادە بێت رێككەوتنێكی نوێ و هەمەلایەن لەگەڵ ئەمریكا واژوو بكات؟
- ئەمە رێی تێدەچێت، دواتر ئەوەی من لە سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی ترەمپ بەدیم كردووە، ئەوەیە كە ئەو دەیەوێت وڵاتانی ناوچەكە و هاوبەشە مەحەلییەكان رۆڵ و بەرپرسیارێتی زیاتر بگرنە ئەستۆ لە پێناوی گەڕاندنەوەی ئارامی و سەقامگیری بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە ئەمەش پرسێكی بنەڕەتییە بۆ ئەمریكا. لەم روانگەیەوە من هیوادارم ئەمە سەرەتای گەیشتن بە رێككەوتنێكی هەمەلایەنەی ئاشتی بێت. كەواتە لە ئێستادا هەوڵ و كۆششێك هەیە لە ئەمریكادا بۆ ئەوەی جۆرێك لە چارەسەری گشتگیر و هەمەلایەن بەدی بێت بۆ ئەوەی ئەمریكا بتوانێت بوون و ئامادەیی خۆی لە ناوچەكەدا كەم بكاتەوە. دواتر من پێموایە ئەمریكا لە سۆنگەی هەستكردن بە بەرپرسیارێتیەوە رەفتاری كردووە، كاتێك بە شێوەیەكی بە پەلە لە ناوچەكە نەكشاوەتەوە، لەبەر ئەوەی ئێمە پابەندبوونمان هەیە بە شەریك و هاوپەیمانەكانمانەوە لە ناوچەكەدا.
* با بێینە سەر پەیوەندیی ئەمریكا بە هێزە جیهانییەكانەوە، بەتایبەتی رووسیا، ئایا پێتوایە لە ئێستادا هەردوو وڵاتی ئەمریكا و رووسیا دوو هێزی دوژمنكارن لەگەڵ یەك، یاخود بوار و مەودای هەماهەنگی و هاوكاری لە نێوانیاندا هەیە بۆ چارەسەركردنی زۆرێك لە كێشە و قەیرانەكانی جیهان؟
- من باوەڕم وایە سەرۆك ترەمپ رووسیا وەك كاراكتەرێكی گرنگ بەكار دەهێنێت لە پەیوەندی بە كاروبارە نێودەوڵەتییەكانەوە، بەتایبەتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. كەواتە لە كاتێكدا كە ئەمریكا و رووسیا ململانێ دەكەن لەگەڵ یەكتردا، ئەوا چەند بوارێكی دیاریكراو هەن كە چارەسەركردنی كێشە قورسەكان پێویستی بەوە دەبێت ئەمریكا كار لەگەڵ رووسیادا بكات. هەرچەندە ئەمەش ئاسان نییە، چونكە ئەم دوو وڵاتە بەرژەوەندیی پێكناكۆكیان هەیە و لە ململانێدان لەگەڵ یەكتر. هەرچۆنێك بێت، ناكرێت رووسیا و ئەمریكا رێگای شەڕ و پێكدادان بگرنەبەر لەگەڵ یەكتردا، كەواتە دەبێت كار لەسەر دووبارە دامەزراندنەوەی پەیوەندییەكان بكرێت لە نێوانیاندا. بۆ نموونە لە پەیوەندی بە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە دەكرێت هەردوولا كۆك بن لەسەر ئەوەی كە بوونی تیرۆریزمی نێودەوڵەتی لەو ناوچەیەدا كاریگەریی خراپی لێدەكەوێتەوە، هەروەها بڵاوبوونەوەی چەكی كۆمەڵكوژیش دەرئەنجامی خراپ بە دوای خۆیدا دەهێنێت، كەواتە ئەمانە چەند بوارێكن كە دەكرێت هاوكاری لەگەڵ یەكتردا بكەن بۆ چارەسەركردنیان. هەرچەندە ئەوەی پەیوەندیی بە بواری سیاسییەوە هەبێت، ئەوا لە ئەمریكادا ئەو بۆچوونە لەبارەی رووسیاوە هەیە كە هەوڵیداوە كاریگەرییەكی قووڵی هەبێت لەسەر سیستمی هەڵبژاردن لە ئەمریكا و هێرشی ئەلیكترۆنییەوە، مەبەستم ئەوەیە ئەگەر لە ئەمریكا بیت و پرسیار لە هاووڵاتیان بكەیت لەبارەی رووسیاوە، ئەوا لە وەڵامدا پێت دەڵێن كە چەندین كاری خراپی ئەنجام داوە و پێت دەڵێن كە ئەمە كاتێكی لەبار و گونجاو نییە بۆ ئەوەی هەوڵ بدرێت زەمینەی هاوبەش لەگەڵ رووسیادا بدۆزرێتەوە، بەڵام بۆچوونی سەرۆكی ئەمریكا ئەوەیە كە سەرەڕای ئەوەی كە رووسیا چەندین كاری خراپی ئەنجام داوە، بەڵام لە چەند بوارێكی دیاریكراودا ئێمە پێویستمان بە هاوكاریی رووسیا هەیە.
* ئایا مەبەستی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ لەم قسەیە زیاتر پەیوەستە بە سووریاوە؟ واتە ئایا پێتوایە ئەمریكا و رووسیا بەرژەوەندی و ئامانجی هاوبەشیان هەیە لە سووریا بەلای كەمەوە بۆ گێڕانەوەی جۆرێك لە سەقامگیری بۆ ئەو وڵاتە؟
- بەڵێ پێموایە، چونكە لە ئێستادا و لە واشنتۆن زۆر باسی سەرۆك بەشار ئەسەد ناكرێت بە چەشنی ئەوەی لە سەروەختی ئیدارەی ئۆبامادا هەبوو، ئەوەش ئاشكرایە كە رووسیا هاوپەیمانی ئەسەدە و لە ئێستاشدا ئەسەد لە پێگەیەكی باشتردایە و پێشڕەوی كردووە و رووسیاش لەم رووەوە رۆڵێكی سەرەكی هەبووە.
* باشە پێتوایە تا ئێستا رووسیا لە سووریا بەشێك بووە لە كێشەكە و ئایا دەكرێت لەمەودوا ببێتەوە بە بەشێك لە چارەسەر بۆ هێوركردنەوەی دۆخی ئەو وڵاتە و كۆتاییهێنان بەو شەڕە ناوخۆییە كە بە دەستیەوە گرفتار بووە؟
- من پێموایە دەبێت رووسیا ببێتە بەشێك لە چارەسەر، ئیدی بە چاوپۆشین لەوەی رووسیا پێی خۆش بێت، یان نا. واتە ناكرێت رۆڵی رووسیا نادیدە بگیرێت لە هەر هەوڵێكدا بۆ گەیشتن بە چارەسەرێكی سیاسیی هەمەلایەن بۆ كۆتاییهێنان بە كێشە و قەیرانی سووریا، ئاشكرایە كە سەرۆك بەشار ئەسەد توانیویەتی بە هاوكاری و یارمەتیی رووسیا پارێزگاری لە دەسەڵاتی خۆی بكات و پێگەی خۆی بەهێز بكات، مەبەستم ئەوەیە ئەگەر هێزە دەرەكییەكان بیانەوێت كاریگەرییان هەبێت لە سووریادا، ئەوا دەبێت رۆڵی رووسیا لەبەرچاو بگرن.
* ئەی چۆن لە پەیوەندییەكانی رووسیا و ئێران دەڕوانیت؟ ئایا پێتوایە ئەم دوو وڵاتە هاوپەیمانی ستراتیژی و سرووشتیی یەكترن، یاخود ئامانجی دوورمەودا و درێژخایەنیان لە سووریادا یەكناگرێتەوە لەگەڵ یەكتردا؟
- بەڵێ پێموایە لە مەودای دووردا ئامانجەكانیان لێكجیاوازن، خۆ ئەگەر بێت و ئێمە وەسفی پەیوەندیی نێوان رووسیا و ئێرانیش بكەین، ئەوا خەسڵەتی ئەم پەیوەندییە پتر بازرگانییە، لەو رووەوە كە رووسیا كەلوپەلی پەیوەست بە بواری ئەتۆمی و چەك بە ئێران دەفرۆشێت. هەرچۆنێك بێت، ئێمە ناتوانین بڵێین كە ئەم دوو وڵاتە هاوپەیمانی سرووشتیی یەكترن.
* پێشبینیەكانت چین بۆ ئایندەی ئەم ناوچەیە و ئایا باشترین سیناریۆ و خراپترین سیناریۆ چین كە ئەگەری ئەوە هەیە لەم ناوچەیەدا رووبدات؟
- ئەوەی پەیوەندی بە خراپترین سیناریۆوە هەبێت، ئەوا رەنگە پێشبینییەكە ئاسان بێت، چونكە دەكرێت ئەمە خۆی لە سەرهەڵدان و هەڵكشانی گرووپی تیرۆریستیی نوێدا بنوێنێت، هەروەها بۆی هەیە ئەمە لە بەرفراوانبوونی دەستڕۆیشتوویی ئێراندا رەنگبداتەوە كە رەنگە سەربكێشێت بۆ هەڵگیرسان و بەرپابوونی شەڕی نێوان ئێران و ئیسرائیل كە ئەمەش توندوتیژییەكی زۆر بە دوای خۆیدا دەهێنێت. باشترین سیناریۆش ئەوەیە كە وڵاتانی ناوچەكە دەستنیشانی كێشە هاوبەشەكانی نێوانیان بكەن و دەست بدەنە هاوكاریكردنی یەكتری و پێكەوە شەڕی تیرۆر بكەن، هەروەها دەكرێت ئیعتیراف بە دەوڵەتی ئیسرائیل بكەن و باڵیۆز بگۆڕنەوە لەگەڵیدا، ئەمانە چەند ئەگەرێكی گەشبینانەن، ئەگەرچی زۆر واقیعبینانەش دەرناكەون. دواتر ئەوەی پەیوەندی هەبێت بە پرسی بەرزبوونەوەی نرخی نەتەوە، ئێمە نازانین ئایا وڵاتانی ناوچەكە چۆن مامەڵەی لەگەڵدا دەكەن، مەبەستم ئەوەیە ئایا داهاتەكەی بەكار دەهێنن بۆ ئەوەی هەوڵەكانیان بخەنەگەڕ بۆ باڵادەستبوون بەسەر ناوچەكەدا، یاخود دەیخەنە خزمەت چاكسازیی ئابوورییەوە.