جێراڵد فێرشتەین بەڕێوەبەری پڕۆگرامی «كاروباری كەنداو و پەیوەندییەكانی حكومەت»ـە لە ئامۆژگای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. بۆ ماوەی 41 ساڵ كاری دیپلۆماسی كردووە لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا و لە ساڵی 2010وە تاوەكو 2013 باڵیۆزی ئەمریكا بووە لە یەمەن. هەروەها لە نووسینگەی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزم لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا كاری كردووە و رۆڵی بەرچاوی هەبووە لە داڕشتن و پەرەپێدانی سیاسەتەكانی بەرپەرچدانەوەی تیرۆریزمدا. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسیارێكی ئاراستە كرد كە پەیوەست بوون بە بارودۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سیاسەتی ئیدارەی ترەمپ لە ئاست ئەم ناوچەیە و كاردانەوە و بژارەكانی ئێران لە ئاست بڕیارەكەی ئەمریكا بۆ كشانەوە لە رێككەوتنەكە ئەتۆمییەكەوە و پەرەسەندن و پێشهاتەكانی وڵاتی یەمەن و چەند پرسێكی پەیوەندیداری دیكە، ئەویش بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

* بە شێوەیەكی گشتی چۆن لە سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی ترەمپ لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەڕوانیت؟
- لە راستیدا ئەمە پرسیارێكی گەورەیە. من پێموایە لە بنەڕەتدا سیاسەتی ئیدارەی ئێستای ئەمریكا تەوەربەندە لەسەر سێ مەسەلە: یەكەمیان بریتییە لە شەڕی دژ بە توندڕەوە توندوتیژەكان، بەتایبەتی داعش لە عێراق و سووریا، هەروەها ئەلقاعیدە لە نیمچە دورگەی عەرەبی و شوێنەكانی دیكە، پرسی دووەم پەیوەست بە بایەخدانێكی بەهێزی –ئەم ئیدارەیە- بە رووبەڕووبوونەوە و تەحەداكردنی ئێران لە سووریا، هەروەها لە شەڕی یەمەن، بە هەمان شێوە پرسەكانی پەیوەست بە پڕۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئێران و پڕۆگرامی مووشەكە بالیستییەكان و پشتیوانی ئێران بۆ گرووپە توندڕەوەكان لە ناوچەكەدا، خاڵی سێیەم بریتییە بە پشتیوانییەكی بەهێز بۆ ئیسڕائیل، ئەویش لە پەیوەندی بە فەلەستییەكان و بەهێزكردنی توانای ئەمنی و سەربازیی ئیسڕائیلەوە. كەواتە ئەمانە سێ پایەی سەرەكیی سیاسەتی ئیدارەی ترەمپن كە بە گوڕوتینەوە پیادەی دەكات.
* باشە تا ئێستا دەرئەنجامی ئەم سیاسەتانە چی بووە، ئایا لە گرتنبەری ئەم سیاسەتەدا سەركەوتوو بووە؟
- ئەوی بەدی دەكەین، بوونی دەرئەنجامێكی تێكەڵە. لە پەیوەندی بە بەرەنگاربوونەوەی توندەڕەوە توندوتیژەكانەوە، ئەوا كەم تا زۆر هەمان سیاسەتی ئیدارەی ئۆبامایان گرتۆتەبەر، چونكە دەسەڵاتی داعشیان بەسەر ئەو خاكانەی ژێر دەستی لەناو بردووە، بەڵام لە غیابی ستراتیژیەتی سیاسیدا نەیانتوانیوە هۆكارە بنەڕەتی و ریشەییەكانی توندڕەوی چارەسەر بكەن، بەو پێیە ئەگەرێكی زۆر هەیە كە گرووپی توندڕەوی هاوشێوەی داعش، یان خودی داعش سەرهەڵبداتەوە. لە پەیوەندی بە ئێرانەوە، ئەوا بە هەمان شێوە دەرئەنجامێكی تێكەڵ بەدەست هاتووە، چونكە راستە گوتارێكی توند هەیە لە دژی ئێران، بەڵام لە راستیدا ئێران لە هیچ پێگەیەكی خۆی لە ناوچەكەدا (یەمەن، سووریا، یان هەر شوێنێكی دیكە بێت) پاشەكشەی نەكردووە. بە هەمان شێوە بڕیارەكەی بۆ كشانەوە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی لەگەڵ ئێراندا بۆتەهۆی دروستبوونی دابەشبوون لە نێوان ئەمریكا و هاوبەشەكانیدا و دەبێت چاوەڕێ بكەین و ببینین ئایا ئەمە چ كاریگەرییەكی لەسەر ئێران دەبێت. ئەوەی پەیوەندیدار بێت بە پرۆسەی ئاشتییەوە- لە نێوان ئیسڕائیل و فەلەستیندا- ئەوا دەبێت چاوەڕێی ئەو پێشنیارە بكەین كە بڕیارە جارید كۆشنەر ئاشكرای بكات و لە هەفتەكانی داهاتوودا بیخاتەڕوو. بەڵام پێموایە پشتیوانیی بەهێزی ئەمریكا بۆ ئیسڕائیل بۆتەهۆی ئەوەی ئەمریكا توانایەكی سنوورداری هەبێت بۆ كاریگەربوون لەسەر پرۆسەی ئاشتی.
* ئێوە ئاماژەتان بۆ ئەوە كرد كە لە غیابی ستراتیژیەتی سیاسیدا هەوڵەكانی تێكشكاندن و بەرەنگاربوونەوەی توندڕەوە توندوتیژەكان نابێتەهۆی لەناوبردنی هۆكارە ریشەییەكانی سەرهەڵدان و درێژەكێشانی توندڕەوی، ئایا ئەو چارسەرە سیاسییە لە چیدا بەرجەستە دەبێت؟
- ئەوەی لە ئەزموونەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانیەوە دەركەوتووە ئەوەیە كاتێك ئەم رێكخراو و گرووپانە هەوڵی دەستبەسەرداگرتنی خاك و دامەزراندنی جۆرێك لە دەسەڵات دەدەن تێیدا، ئەوا دەكرێت و دەتوانرێت تێكبشكێندرێن، كە ئێمە ئەم حاڵەتەمان لە عێراق و هەروەها لە سووریاشدا بەدی كرد. كەواتە ئەگەر كار لەسەر ئەوە نەكەن كە ئومێد بە ئایندە لای خەڵكی دروست بكەن و ئەگەر دۆخێك نەخوڵقێنن خەڵكی تێیدا گەشبین بێت و ئەگەر وەبەرهێنان لە بنیادنانی دامەزراوەی بەهێزدا نەكەن و سەقامگیری سیاسی و ئابووری نەخوڵقێنن، ئەوا هەڕەشەی گەڕانەوەی گرووپە توندڕەوەكان لە ئارادا دەمێنێت. ئێمە دووبارەبوونەوەی ئەم حاڵەتەمان لە مێژوودا بەدی كردووە. كەواتە پێموایە ستراتیژیەتەكەی ترەمپ كە قورساییەكی زۆری خستۆتەسەر ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكان نابێتەهۆی لە ناوبردنی هۆكارە راستەقینەكانی سەرهەڵدانی توندڕەوی، بەو پێیە لە مەودای دووردا سەركەوتوو نابێت.
* كەواتە ستراتیژیەتی راگەیاندنی سەركەوتن و جێهێشتنی ناوچەكە سیاسەتێكی شكستخورادووەو دەرئەنجامی پێچەوانەی لێدەكەوێتەوە؟
- بەڵێ، من هاوڕام لەگەڵ ئەمەدا.
* باستان لەوە كرد ئیدارەی ترەمپ دەیەوێت فشارەكانی لەسەر ئێران زیاتر بكات و لە هەمان كاتدا پشتیوانییەكی بەهێزی ئیسڕائیلیش دەكات، كەواتە پێتوایە ئەمریكا توانیویەتی دۆست و هاوپەیمانەكانی لە ناوچەكەدا دڵنیا بكاتەوە و لە هەمان كاتدا وەك پێویست بەرەنگاری نەیارەكانی لەم ناوچەیەدا دەبێتەوە؟
- بە دڵنیاییەوە سیاسەت و هەڵوێستەكانی ئیدارەی ترەمپ نەك هەر لە ئیسڕائیلدا بەڵكو لە ناوچەی كەنداویش پێشوازی و پشتیوانی لێدەكرێت. بۆ نموونە تێڕوانینی ریاز و ئەبو زەبی ئەوەیە كە ئیدارەی ترەمپ پشتیوانییان لێدەكات و ئەوانیش هەڵوێست و سیاسەتە هاوبەشەكانیان لە ئاست ئێراندا بەرز دەنرخێنن. كەواتە لە روانگەی نەك هەر تەنیا ئیسڕائیل، بەڵكو هەندێ لە وڵاتانی كەنداو- مەرج نییە هەموویان بن- پێشوازی لە سیاسەتی ترەمپ دەكەن و باوەڕیان وایە پەیوەندییەكانی ئەمریكا بە ناوچەكەوە پەیوەندییەكی بەهێزە لەم ساتەوەختەدا.
* كەواتە باوەڕتوایە ئەم سیاسەت و هەڵوێستانەی ئیدارەی ئەمریكا لە ئاست ناوچەكەدا دەبێتەهۆی ئەوەی وڵاتانی نەیار بە ئێرانیش بوێری بە خۆیان بدەن و هەنگاوی توندتر لە ئاست ئێراندا بگرنەبەر؟
- بە دڵنیاییەوە ئەم سیاسەتەی ئەمریكا ئەو هەستە لای ئیسڕائیل و وڵاتانی كەنداو دروست دەكات كە ئەمریكا پشتیوانییەكی بەهێزیان لێدەكات، بەڵام ئایا ئەمە دەبێتەهۆی ئەوەی بوێری بەخۆیان بدەن كە رێكاری توندتر لە ئاستدا ئێراندا بگرنەبەر، ئەوا من نازانم، بەڵام ئەوەی ئاشكرایە ئەوەیە كە ئیسڕائیل و وڵاتانی كەنداو پێیان باشە خۆیان لە شەڕێكی كراوە لەگەڵ ئێراندا لابدەن. هەرچۆنێك بێت ئەوان دڵنیاكراونەتەوە بەهۆی ئەو پشتیوانییە بەهێزەی لە ئەمریكاوە بەدەستی دەهێنن.
* پێتوایە هەڵوێست و سیاسەتی ئەمریكا لە ئاست دۆست و نەیارەكانی لە ناوچەكەدا ئاست و رێژەی ناسەقامگیری و نادڵنیایی لەم ناوچەیەدا زیاتر دەكات، یاخود لە كۆتاییدا دەبێتەهۆی ئەوەی ئێران سازش بكات و بە داواكارییەكانی ئەمریكا رازی بێت؟
- ئەمە پرسیارێكی باشە، بێگومان ئەمە ئەو مشتومڕەیە كە ئیدارەی ئەمریكا دەیكات، چونكە بە دڵنیاییەوە كەسانێك هەن لە ئەمریكا كە پێیانوایە زیادكردنی فشارەكان لەسەر ئێران دەبێتەهۆی ئەوەی ئەو وڵاتە چارەسەری نیگەرانییەكان بكات، كەواتە ئەمە- بە چاوپۆشین لەوەی راست یان ناڕاست- ئاماژەیەكی باشمان پێدەدات لەبارەی سیاسەتی ئیدارەی ترەمپەوە. هەرچەندە بۆچوونی شەخسی من ئەوەیە كە ئێران سازش ناكات، چونكە ئەمە خەسڵەتی رژێمی ئێران و خەڵكی ئێران نییە، لەبەر ئەوە پێموایە لەسەر هەڵوێستەكانی خۆیان سوور دەبن، ئەگەرچی كەسانێكی دیكە هەن و بۆچوونی جیاوازیان لەم رووەوە هەیە.
* ئەی پێتوایە ئەمریكا كار بۆ گۆڕینی رژێمی ئێران دەكات، بەتایبەتی دوای ئەوەی مایك پۆمپیۆ بووە وەزیری دەرەوەی ئەمریكا و جۆن پۆڵتۆنیش بووە راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی ئیدارەكەی ترەمپ، كە هەردووكیان بە ئاشكرا دژ بە ئێرانن؟
- ئاشكرایە كەسانێك كە پێشتر پشتیوانییان لە گۆڕینی رژێمی ئێران دەكرد، ئێستا كاربەدەستن لە ئیدارەكەی ترەمپدا، وەك جۆن پۆڵتۆن، بەڵام بۆچوونێكی دیكە هەیە كە پێیوایە ئەمە ئامانجێك نییە لە هزری دۆناڵد ترەمپدا. هەرچۆنێك بێت من پێموایە ئەمە بەندە بەوەی دۆناڵد ترەمپ گوێ لە كێ دەگرێت، هەروەها لەو باوەڕدا نیم كە بتوانرێت ئامانجی گۆڕینی رژێمی ئێران بەدی بهێنرێت.
* باشە پێتوایە كاردانەوەكانی ئێران، یان بژارەكانی ئێران چی دەبن لە ئاست زیادبوونی فشارەكانی ئەمریكا لەسەر ئەو وڵاتە؟
- بە بۆچونی من ئەگەری ئەوە هەیە ئێران لەسەر هەڵوێستەكانی خۆی سوور بێت و چاوەڕوان بێت، چونكە كاردانەوەی وڵاتانی دیكەش كاریگەرییان لەسەر ئێران دەبێت، ئیدی وڵاتانی ئەوروپا بێت، یان وڵاتی چین و رووسیا و هاوبەشەكانی دیكە، وەك هیندستان و كۆریای باشوور، چونكە ئەگەر ئەو وڵاتانە بەردەوام بن لەسەر رەخساندنی دەرفەتی ئابووری بۆ ئێران، لە بواری نەوت و وەبەرهێناندا، ئەوا ئێرانیش بەردەوام دەبێت لەسەر پابەندبوونەكانی بە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەوە و هەوڵی گۆشەگیركردنی ئەمریكا دەدات. بەڵام ئەگەر وڵاتانی دیكەش لە ئێران بكشێنەوە و هاوهەڵوێست بن لەگەڵ ئەمریكا، یاخود بەلای كەمەوە بە ئاشكرا تەحەددای ئەمریكا نەكەن، ئەوا لەو كاتەدا ئێران هەڵسوكەوتێكی توندتر دەنوێنێت، ئیدی دەستپێكردنەوەی پڕۆگرامە ئەتۆمییەكەی بێت یان كردار و رێكاری دیكە. كەواتە لەم ساتەوەختەدا هیچ كەسێك نازانێت چی روودەدات. چونكە سزا فیعلییەكانی ئێران لە كۆتایی ئەمساڵدا بەسەر ئێراندا دەسەپێندرێنەوە و تا ئەو كاتە نازانین ئایا باقی جیهان كاردانەوەیان چۆن دەبێت.
* باشە ئەگەر وڵاتانی ئەوروپا پێداگرییان كرد لەسەر مانەوە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئێراندا، ئایا ئەمە نابێتەهۆی دروستبوونی ناكۆكی لە نێوان ئەمریكا و یەكێتی ئەوروپادا؟
- بێگومان ئەمە گرفتی دروست كردووە لە نێوان ئەمریكا و هاوبەشە ئەوروپییەكانیدا، بەڵام روون نییە ئەم بڕیارە چ كاریگەرییەكی لێدەكەوێتەوە لەم رووەوە. بەڵام دەبێت ئەوەمان لە یاد بێت كە ئەوروپییەكان هاوڕان لەگەڵ چەند بەشێكی بنەڕەتی لە هەڵوێستی ئەمریكا بەرامبەر بە ئێران، وەك ئەوەی پەیوەستە بە پرۆگرامەكانی پەیوەندیدار بە مووشەكە بالیستییەكان، هەروەها بە هەڵوێست و هەڵسوكەوتی ئێران لە ناوچەكە و لە سووریا و شوێنەكانی دیكە، مەبەستم ئەوەیە ئەمانە چەند پرسێكن كە ئەوروپییەكانیش نیگەرانن لەبارەیانەوە. واتە هەر چەندە بە بڕیارەكەی ئەمریكا بۆ كشانەوە لە رێككەوتنە ئەتۆمیەكە خۆشحاڵ نەبوون، بەڵام هاوڕا بوون لەگەڵ زۆرێك لەو مەسەلانەی ئەمریكا ورووژاندنی لەبارەی ئێرانەوە و لە راستیدا گفتوگۆیان لەبارەی هەندێ لەم مەسەلانەوە دەكرد. لەگەڵ ئەوەشدا ئەوە وەك پرسیارێكی باش دەمێنێتەوە كە ئایا ئەوروپا لەسەر ئەم پرسە لە ئەمریكا دادەبڕێت.
* باشە با پرسیار لە بابەتێكی دیكە بكەین و بۆچوونی ئێوە بزانین لەسەر ئەو قەیران و تەنگژەیەی لە نێوان وڵاتانی كەنداودا هەیە، بەتایبەتی لە پەیوەندی بە فشارخستنەسەر وڵاتی قەتەرەوە، ئایا ئەم فشارانە ئامانجەكانی خۆیان بەدەست هێنا، یاخود شكست بووە چارەنووسیان؟
- ئەوەی لە ئێستادا بەدی دەكەین، ئەوەیە كە ئەو فشارانە ئامانجەكانی خۆیان بەدەست نەهێناوە، ئەگەرچی هەندێ لە داواكارییەكانی سعودیە و ئیمارات و میسر و بەحرەین لە قەتەر كە داوایان كرد پشتیوانییەكانی بۆ توندڕەوە توندوتیژیەكان یان ئەوەی ئەوان پێیان دەڵێن تیرۆریست رابگرێت، بووە هۆی ئەوەی كە قەتەر هەندێ رێكار بگرێتەبەر لە پەیوەندی بە پرسی دەستەبەركردنی دارایی و بڕینی هەندێ لە هاوكارییەكانی بۆ هەندێ لە گرووپەكانی نێو سووریا، كەواتە ئەمانە سەركەوتوو بوون، دواتر قەتەر رێككەوتنێكی لەگەڵ ئەمریكا واژوو كردووە، كە رەنگە ئەم رێككەوتنەی نەكردایە، ئەگەر لەژێر فشاری وڵاتانی دیكەدا نەبووایە. بەڵام لەلایەكی دیكەوە ئەو وڵاتانە 13 داواكارییان لە قەتەر كرد، قەتەریش زۆربەیان رەتكردەوە و هیچ كارێكی لەبارەیانەوە نەكرد. كەواتە هەوڵەكانی گۆشەگیركردنی قەتەر شكستیان هێنا. بە شێوەیەكی گشتی بایكۆتەكەی دژ بە قەتەر ئامانجە خوازراوەكانی بەدەست نەهێنا.
* ئایا دەتوانین لە ئێستادا بڵێین كە ئەنجومەنی هاریكاریی كەنداو لە رووی واقیعییەوە بوونی نەماوە؟
- بە دڵنیاییەوە ئەم ئەنجومەنە بە دەست گرفتی قووڵەوە دەناڵێنێت.
* بە حوكمی ئەوەی ئێوە پێشتر باڵیۆزی ئەمریكا بوون لە وڵاتی یەمەن، ئایا پێتوایە دۆخی ئەو وڵاتە بە چ ئاقارێكدا دەڕوات، بەتایبەتی لە دوای پەرەسەندن و پێشهاتەكانی حودەیدەوە؟
- ئەوەی لە دۆخی ئەو وڵاتەدا بەدی دەكرێت، ئەوەیە بۆ ماوەی دوو ساڵە دۆخی سەربازی و رەوشی سیاسیی وڵاتەكە بە بنبەست گەیشتووە، ئێستاش هاوپەیمانەكان و حكومەتەكەی هادی باوەڕیان وایە بە گرتنی بەندەری حودەیدە دەتوانن فشار لەسەر حوسییەكان بكەن بۆ ئەوەی بگەڕێنەوە سەر مێزی گفتوگۆ. هەروەها پێدەچێت نێردەی تایبەتی نەتەوە یەكگرتووەكانیش بۆ یەمەن چاوەڕوانی ئەوە بكات، ئایا ئەمە سەركەوتوو دەبێت، یان نا، دیار نییە. هەروەها ئەو گوزارشتی لە گەشبینی خۆی كرد كە ئەم دۆخە بەكار بهێنێت بۆ بەردەوامیدان بە گفتوگۆكان. كەواتە هاوپەیمانەكانی سەركێشییەكیان كردووە كە پێیانوابوو دەتوانن داینامیكیەتی ناوخۆیی یەمەن بگۆڕن و دەرفەتێك بۆ چارەسەركردنی كێشەكە بە شێوەیەكی سیاسییانە بڕەخسێنن. لە ئێستاشدا زووە بۆ ئەوەی بڵێین ئەمە سەركەوتوو دەبێت یان نا.
* لە كۆتاییدا دەمانەوێت بزانین ئێوە گەشبینن بە بەرەوپێشچوونی بارودۆخەكە، یان هیوایەكەتان نەماوە بە باشتربوونی هەلومەرجەكە و رەشبینن؟
- لە راستیدا ئەمە ساتەوەختێكی دژوارە كە پێناچێت بارودۆخەكە بە ئاراستەیەكی ئیجابیدا بڕوات، بەڵام هەر دەبێت ئومێدی ئەوە بكەین كە گۆڕانكارییەك رووبدات و دۆخەكە بە ئاراستەیەكی باشدا بڕوات. بۆ نموونە ئێمە ئاماژەمان بە وڵاتی یەمەن كرد، خۆ ئەگەر بێت و كێشەی ئەو وڵاتە چارەسەر بكرێت، یان شەڕەكە رابوەستێت، ئەوا ئەمە هاوكار و یارمەتیدەر دەبێت بۆ كەمكردنەوەی بارگرژی لە ناوچەكە و بۆ بەرەوپێشبردنی رەوشی ئەمنیی ئەم ناوچەیە، هەروەها ئەگەر توانرا لەگەڵ ئێراندا هەندێ پرس و كێشە چارەسەر بكرێن، وەك پرسی پڕۆگرامی مووشەكی بالیستیی ئێران، ئەوا ئەمەش بە هەمان شێوە یارمەتیدەر دەبێت بۆ خاوكردنەوە و كەمكردنەوەی گرژییەكان لە ناوچەكەدا. كەواتە ئێستا ساتەوەختێكی دژوار باڵی بەسەر ناوچەكەدا كێشاوە و زەحمەتە بتوانین گەشبین بین، لەگەڵ ئەوەشدا كەسێكی دیپلۆماتكار دەبێت هەمیشە لە ئەگەرە ئیجابییەكان بڕوانێت و كار بە ئاراستەی دروستكردنی دەرفەتدا بكات.