مارك كاتز پڕۆفیسۆری حكومەت و سیاسەتە لە زانكۆی جۆرج مەیسۆن. پێش وانەوتنەوە لەم زانكۆیە، توێژەر بووە لە ئاموژگای بروكینگز، هەروەها شرۆڤەكاری كاروباری سۆڤیەت بووە لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا. لە ئێستادا توێژەری چەند بوارێكی گرنگە، لە نێویاندا، سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا، سیاسەتی دەرەوەی رووسیا، پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. لە میانەی دیمانەیەكدا گوڵان چەند پرسیارێكی ئاراستەكرد كە پەیوەست بوون بە دۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پەرەسەندن و پێشهاتەكانی و سیاسەتی ئیدارەی ترەمپ لە ئاستی ئەم ناوچەیە و ئەگەرەكانی ئایندە و چەند پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار و ئەویش بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

* زۆر باس لەوە دەكرێت كە ئیدارەی ئێستای ئەمریكا سیاسەتێكی روونی لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا نییە، تێڕوانینی ئێوە چییە و ئایا چۆن وەسفی سیاسەتی ئەمریكا لە ئاست ئەم ناوچەیەدا دەكەن؟
- ئاشكرایە كە ئیدارەی ئەمریكا پشتیوانی لە ئیسڕائیل و سعودیە و ئیمارات دەكات و دژ بە ئێرانە، هەروەها پێدەچێت پەیوەندییەكی ئاڵۆزی هەبێت لەگەڵ توركیادا- بە سەرۆكایەتی ئەردۆغان-، ئەوەی پەیوەست بێت بە كوردەوە، ئەوا سیاسەتێكی ناجێگیری هەبووە لە ئاست كوردا، چونكە سوپای ئەمریكا دەیەوێت كار لەگەڵ كورددا بكات، هەروەها پێدەچێت ئیدارەی ئەمریكاش حەز بەوە بكات كار لەگەڵ كورددا بكات، بەڵام لە هەمان كاتدا دەبێت كار لەگەڵ هەندێ لایەنی دیكەدا بكات، وەك توركیا.
* كەواتە لە وەڵامی پرسیارەكەی پێشوودا ئەوەمان بۆ روون دەبێتەوە كە ئەمریكا كارێكی كردووە كە دۆستەكانی لێی رازی بن و لە بەرەنگاربوونەوەی نەیارەكانی لەم ناوچەیەدا سەركەوتوو بووە، بەڵام بۆچی بەرامبەر بە كورد سیاسەتی دڵنیاكەرەوەی نەبووە؟
- من لەو باوەڕەدا نیم سیاسەتەكانی ئەمریكا بووبێتە مایەی دڵنیاكردنەوەی كورد، ئەمە لە كاتێكدا كورد هاوپەیمانێكی بەسوودی بووە. هەروەها دەبێت ئەوە لەبەرچاو بگرین كە هاوبەشەكانی ئەمریكا لە ناوچەكەدا خوازیاری سەربەخۆیی كورد نین، لەبەر ئەوە پێموایە ئەمریكا دەیەوێت خۆی بە دوور بگرێت لە بڕیاری هەڵبژاردن لە نێوان كورد و نەیارەكانی دیكەدا.
* وەك كەسێكی شارەزای بواری بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزم ئایا پێتوایە شەڕی دژ بە داعش چۆن بەڕێوە دەچێت، بەتایبەتی كە لە ئێستادا ئەم رێكخراوە تیرۆریستییە لە عێراقدا دەستی بە جموجوڵ كردۆتەوە؟
- ئێوە خاڵێكی باشتان ورووژاند، چونكە ئاشكرایە كە داعش درێژەی بە چالاكییەكانی داوەو هێشتا زۆر چالاكە، واتە روون نییە ئایا بە تەواوەتی تێكشكێندراوە، یان نا، ئەگەر ئەمەش حاڵەتەكە بێت، ئەوا پێموایە ئەمریكا دەیەوێت كار لەگەڵ كورددا بكات، بە رەچاوكردنی ئەو راستییەی كە كورد هێزێكی كارا بوون لە شەڕی دژ بە داعشدا. كەواتە دەبێت ئەوەمان لە بیر بێت كە گریمانەی ئەوە دەكرا كە داعش تێكشێندراوە، بەڵام دەبینین ئەمە حاڵەتەكە نییە.
* ئایا پێتوایە ئەمریكا وەك هاوپەیمانێكی كاتی و تاكتیكی مامەڵەی لەگەڵ كورددا كردووە؟
- من پێموانییە مەسەلەكە بەو شێوەیە بێت، چونكە سوپای ئەمریكا پێی خۆشە كار لەگەڵ كورددا بكات، بەڵام مەسەلەكە ئەوەیە كە واشنتۆن نیگەران دەبێت لەبارەی ئەگەری كاردانەوەی ئەردۆغانەوە، بۆ نموونە ئەگەر هاتوو تووڕە بوو و بڕیاری كشانەوەی دا لە رێكخراوی ناتۆ. واتە هەوڵ دەدات رێگری لە كارێكی لەم چەشنە بكات، هەرچەندە من پێموایە دەكرێت سیاسەتێك بگیرێتەبەر كە بەهۆیەوە جۆرێك لە چارەسەر لە نێوان توركیا و كورددا بدۆزێتەوە، بەڵام لە ئێستادا پیادەكردنی ئەم سیاسەتە بەدی ناكەین.
* هەر لەبارەی شەڕی دژ بە تیرۆریستانەوە، پێتانوایە بردنەوەی ئەم شەڕە گرتنەبەری هەوڵی درێژخایەنی لەخۆدەگرێت بۆ بنیادنانی نەتەوە و پەرەپێدانی دیموكراسی لە وڵاتانی ئەم ناوچەیەدا؟
- لە راستیدا ئەگەر پرسی بنیادنانی نەتەوە و پەرەپێدانی دیموكراسییش پێكهاتە و توخمێكی گرنگی ستراتیژیەتی سەركەوتووی دژ بە تیرۆریستان بێت ئەوا دڵنیا نیم ئایا ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ بە راستی بایەخ بەم پرسە دەدات. دواتر بیروبۆچوونی جیاواز هەیە لەبارەی دیموكراسی و نەتەوەوە. ئەگەر دیموكراسی لە وڵاتێكدا، یان كۆمەڵگەیەكدا پیادە بكرێت كە بزوتنەوەیەكی جوداخوازی تێدا بێت، ئەوا دیموكراسی بە مانای جیابوونەوە دێت، كە ئێمەش دەزانین چەندین كاراكتەر هەن نایانەوێت ئەم دەرئەنجامە ببینن. كەواتە لەم رووەوە دیموكراسی ئەم كێشەیە چارەسەر ناكات، بەڵكو ئاڵۆزتری دەكات.
* باشە با بگەڕێینەوە سەر سیاسەتی ئیدارەی ترەمپ لە ئاست ئێراندا كە ئێمە دەزانین ئەم ئیدارەیە سیاسەتێكی جیاوازی لە ئاست ئێراندا گرتۆتەبەر و تەنانەت بڕیاری كشانەوەی دا لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی لەگەڵ ئێراندا، تێڕوانین و خوێندنەوەی ئێوە بۆ ئەم پەرەسەندنانە چییە؟
- من بڕیاری كشانەوە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە بە بڕیارێكی زۆر خراپ دەزانم، بەلای كەمەوە لەبەر ئەوەی ئێران پابەند بوو بەم رێككەوتنەوە و پاڵنەری ئەوەی هەبوو لەگەڵ رۆژئاوا و لایەنەكانی دیكەدا كار بكات، ئێستاش كە ئیدارەی ئەمریكا ئەم بڕیارەی داوە، ئەوا سنوورێك نییە بۆ ئەو كارانەی كە ئێران دەتوانێت ئەنجامی بدات. لەبەر ئەوە ناكرێت تەنیا بۆ هەڵوەشاندنەوەی كارەكانی ئیدارەی پێشوو-ئیدارەی ئۆباما- كار لەسەر پێچەوانەكردنەوەی بڕیارەكانی بكرێت.
* باشە پێتوایە دەكرێت ئەم رێككەوتنە- رێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئێراندا- بە بێ ئەمریكا بەردەوام بێت؟
- لە راستیدا ئەمە سەخت و دژوار دەبێت، چونكە ئەمریكا فشاری لەسەر هاوپەیمانە رۆژئاواییەكانی دروست كردووە بۆ ئەوەی مامەڵە لەگەڵ ئێراندا نەكەن.
* باسی فشارەكانی ئەمریكات كرد لەسەر وڵاتانی رۆژئاوا لە پەیوەندی بە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەوە، ئایا پێتوانییە ئەم هەڵوێستە دەبێتەهۆی دروستبوونی كێشە و ناكۆكی لە نێوان ئەمریكا و ئەوروپادا؟
- ئێمە دەبێت ئەوەمان لەبەرچاو بێت كە لەم رووەوە بێزاری هەیە لە نێو وڵاتانی ئەوروپادا، كە ئاماژە بەوە دەكەن ئەوە ئەمریكایە لەم رێككەوتنە كشاوەتەوە، نەك ئێران، كەواتە ناخۆشحاڵییەكی زۆر هەیە لەم رووەوە، بەڵام لە هەمان كاتدا رایەڵێكی ئابووریی زۆر هەیە لە نێوان ئەمریكا و یەكێتی ئەوروپادا. هەرچۆنێك بێت ئەوەی دۆناڵد ترەمپ كردی بووە هۆی دروستبوونی بێ متمانەییەكی زۆر، كە ئەمەش بە هیچ شێوەیەك هاوكار و یارمەتیدەر نابێت بۆ ئەمریكا.
* باشە پێتوایە ئامانجی كۆتایی ئیدارەی ئەمریكا بۆ ئێران چی بێت؟
- كەسانی سەرسەختی نێو ئیدارەی ئەمریكا تێڕوانینی قورسیان بۆ ئێران هەیە، هەروەك چۆن پێشتریش ئەو تێڕوانینە هەبوو كە پێیانوابوو بە گۆڕینی رژێمی عێراق رژێمێكی باشتر دەسەڵات دەگرێتەدەست، بەڵام دواتر ئەمە پشێوییەی بەدوادا هات، بۆیە پێموایە ئەم كارە لەگەڵ ئێراندا سەختتر دەبێت، لەبەر ئەوە باوەڕم وانییە ئەمە سیاسەتێكی عاقڵانە بێت.
* با پرسیار لە بارەی بارودۆخی سووریاوە بكەین، ئێوە كەسێكی تایبەتمەندن لە سیاسەتی دەرەوەی رووسیا، ئایا پێتانوایە رووسیا توانیویەتی ئامانجەكانی لە سووریا بەدی بهێنێت، بەتایبەتی لە ئێستادا كە رژێمی ئەسەد نەك هەر ترسی رووخانی لەسەر نییە، بەڵكو سەرقاڵی كۆنتڕۆڵكردنەوەی خاكی وڵاتەكەشیەتی؟
- لە راستیدا دەتوانین بڵێین مۆسكۆ سەركەوتوو بووە لەم رووەوە، چونكە چەند هێزێكی كەم توانیویانە ئامانجەكانیان لە سووریا بەدی بهێنن، ئەگەرچی بۆ ئەم سەركەوتنەش رووسیا پشتی بە ئێران و حزبوڵا بەست. كەواتە ئەگەر دەستێوەردانی رووسیا نەبوایە، ئەوا رژێمی ئەسەد نەیدەتوانی بەم شێوەیە لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە و دەست بداتە كۆنتڕۆڵكردنەوەی خاكی سووریا.
* باشە ئایندەی سووریا چۆن دەبینیت؟
- من پێموانییە سووریا لە ئایندەدا ببێتە وڵاتێكی زۆر گەشەكردوو، هەروەها پێموانییە ئەسەد و رووسیاش بایەخ بەم مەسەلە بدەن، بەڵكو ئەوەی ئەوان مەبەستیانە ئەوەیە بتوانن كۆنتڕۆڵی سووریا بكەن. خۆ ئەگەر لە ئێستاشدا وا دەربكەوێت كە ناكۆكی نێوخۆی نێوان ئەسەد و لایەنە سوننەكان كۆتایی هاتبێت، ئەوا پرسی ناكۆكیی نێودەوڵەتی لە ئارادایە، واتە پرسی ئەوەی ئایا ناكۆكی نێوان توركیا و كورد لە سووریادا بەردەوام دەبێت و ئایا ناكۆكی نێوان ئیسڕائیل و ئێران لەو وڵاتەدا درێژە دەكێشێت؟
* ئاماژەت بە ناكۆكیی نێوان ئیسڕائیل و ئێران كرد، ئایا پێتوایە ئەگەری پێكدادان و هەڵگیرسانی شەڕ لە نێوان ئەو دوو وڵاتەدا – لە سەر خاكی سووریا- ئەگەرێكی راستەقینە و بەهێز بێت؟
- پێموایە ئەوە ئەگەرێكی بەهێز و راستەقینەیە، چونكە ئیسڕائیل و ئێران سوورن لەسەر رووبەڕووبوونەوەی یەكتری و من دڵنیا نیم ئایا رووسیا دەتوانێت چ كارێك بكات بۆ راگرتنی، راستە رووسیا دەتوانێت لەگەڵ هەردوولا قسە بكات، بەڵام ئەمە بە مانای ئەوە نییە كە بتوانێت قەناعەتیان پێبكات بۆ ئەوەی بگەنە رێككەوتن و ئاشتەوایی. كەواتە ئەمە دۆخێكە كە زۆر زەحمەتە بۆ رووسیا كە بتوانێت كۆنتڕۆڵی بكات.
* بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ناكرێت هیچ چارەسەرێكی سیاسی لە سووریادا بە بێ رووسیا ئەنجام بدرێت؟
- ئەوە راستە، چونكە ئەگەر چارەسەرێك و رێككەوتنێك بێتەئاراوە، ئەوا دەبێت رووسیا رۆڵی هەبێت تێیدا، بەڵام كێشەكە ئەوەیە كە ئەمە بەس نییە، مەبەستم ئەوەیە رووسیا دەتوانێت رێگری لە هەر چارەسەرێك بكات كە خواستی لەسەر نییە، بەڵام لە هەمان كاتدا ناتوانێت رێككەوتنێكیش بسەپێنێت كە خۆی خواستی لەسەریەتی.
* دوایین پرسیارمان لەبارەی پێشبینیەكانتەوەیە بۆ ئایندەی ئەم ناوچەیە، ئایا ئێوە گەشبینن، یان پێتان وایە ئومێدێك نەماوە بۆ باشتربوونی بارودۆخەكە؟
- ئەوەی مایەی نیگەرانییە ئەگەری هەڵكشانی دۆخەكەیە لە نێوان ئێران و ئیسڕائیل و وڵاتانی عەرەبی سوننەدا، بە هەمان شێوە هەڵكشانی ناكۆكیی توركیا و كوردە، واتە چەند ئەگەرێك هەن كە دەكرێت ببنە مایەی كێشە و دۆخێك بخوڵقێنن كە بەرپابوونی شەڕی لێبكەوێتەوە.