ستیوارت كۆفمان پڕۆفیسۆرە لە بەشی زانستی سیاسی و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە زانكۆی دیلاوێر، لە چەند بوارێكی گرنگدا كاری كردووە كە پەیوەست بوون بە ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا، شەڕی عێراق، سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا و ناكۆكیی ئیسڕائیل- فەلەستین. تایبەتمەندی چەند بوارێكی گرنگیشە وەك ناكۆكیی ئیتنی، ستراتیژیەتی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا و مێژووی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان. بۆ هەڵسەنگاندن و شرۆڤەكردنی سیاسەتی ئیدارەی ئەمریكا لە ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەو رەوشە ئاڵۆزەی باڵی بەسەر ئەم ناوچەیەدا كێشاوە، لەگەڵ چەند پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار، گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجامدا ئەویش بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

* بە شێوەیەكی گشتی چۆن لە سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ دەڕوانیت و ئایا گرنگترین و دژوارترینی ئەو تەحەددییانە چین كە رووبەڕووی ئەم ئیدارەیە دەبنەوە؟
- لە راستیدا بەراورد بە سەرجەم ئیدارەكانی پێش خۆی ئەوا ئیدارەی ئێستای ئەمریكا دەستنیشانی چەند بابەت و پرسێكی جیاوازی كردووە كە خوازیاری چارەسەركردن و یەكلاكردنەوەیانە. ئەوەی تێبینی دەكرێت ئەوەیە كە سەرۆك ترەمپ بەراورد بە سەرۆكەكانی پێش خۆی، پتر بایەخ بە بازرگانیی نێودەوڵەتی و هاوسەنگیی بازرگانی دەدات. ئەمە لە كاتێكدا زۆر كەس هەن كە هاوڕا نین لەگەڵ ئەو ئەولەوییاتەی ئیدارەی ئێستای ئەمریكادا. ئەوەی پەیوەست بێت بە پرسە ئەمنییەكانەوە، ئەوا ئەم ئیدارەیە سەرقاڵە بە كێشەی ئەتۆمیی هەردوو وڵاتی كۆریای باكوور و ئێرانەوە.
* ئایا هاوڕایت لەگەڵ ئەو لێكدانەوەیەدا كە زۆربەی بڕیارەكانی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ بۆ ئەوەیە سیاسەتەكانی سەرۆكی پێش خۆی پێچەوانەوە بكاتەوە و دەیەوێت ئەوەندەی دەتوانێت میراتی ئیدارەی باراك ئۆباما هەڵبوەشێنێتەوە؟
- نەخێر، من پێموانییە مەسەلەكە بەو شێوەیە بێت. بەڵام ئەگەر لە ناوچەیەكی وەك رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بڕوانین، ئەوا ئەو كاردانەوەی هەیە لە بەرامبەر میراتی هەردوو سەرۆكی پێش خۆی (جۆرج بوش و باراك ئۆباما). بۆ نموونە ترەمپ خوازیاری كەمكردنەوەی ژمارەی سەربازەكانی سوپای ئەمریكایە لە هەردوو وڵاتی عێراق و ئەفغانستاندا. كەواتە بە شێوەیەكی گشتی ترەمپ هەوڵدەدات هەموو ئەوانە پێچەوانە بكاتەوە كە بۆی ماوەتەوە، هەر لەبەر ئەمەشە كە بە شێوەیەكی سیستماتیك هەوڵ دەدات هاوپەیمانێتییەكەی لەگەڵ ئەوروپادا لەناو بەرێت.
* كەواتە دەتوانین بڵێین ئیدارەی سەرۆك ترەمپ پتر خۆی لە دەستتێوەردان لە كاروباری ناوچەكە بە دوور دەگرێت؟
- ئەوەی دەتوانین لەم بارەیەوە بیڵێین، ئەوەیە كە ئەمە خواستی ئیدارەكەی ترەمپە، ئەگەرچی من پێموایە شكست دەهێنێت لە خۆبەدوورگرتن لەم ناوچەیە، ئەویش لەبەر تێڕوانینی لە ئاست ئێراندا، لەم رووەوە من پێموایە باشترین رێگا و شێواز بۆ خۆبەدوورگرتن لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بریتییە لە پاراستنی رێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئێراندا، واتە قبووڵكردنی رێككەوتنەكە وەك رێگایەك بۆ كەمكردنەوەی پابەندبوونەكانی ئەمریكا لە ئاست ناوچەكەدا. بەڵام كێشەكە لەوەدایە ترەمپ سیاسەتێكی نالۆژيكی گرتۆتەبەر و لە یەك كاتدا چەند خواستێكی دژ بە یەكی هەیە.
* باست لەوە كرد كە یەكێك لە رێگاچارەكان بۆ كەمكردنەوەی پابەندبوونەكانی ئەمریكا بەم ناوچەیە پەیوەستبوونە بە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەوە، كەواتە چۆن لە بڕیارەكەی ترەمپ بۆ كشانەوە لەم رێككەوتنە دەڕوانیت، لە كاتێكدا ترەمپ دەیەوێت خۆی لەم ناوچەیە بەدوور بگرێت؟
- من پێموایە هۆكار و پاڵنەری سەرەكیی بڕیارەكەی ترەمپ بۆ كشانەوە لەم رێككەوتنە پتر عاتیفییە، مەبەستم ئەوەیە ئەم ئیدارەیە بە توندی دژی ئێرانە و هیچ متمانەیەكی بە ئێران نییە، هەموو ئەمانەش بوونەتە هۆی ئەوەی كە ئەو قەناعەتە لای ئەم ئیدارەیە دروست بێت، كە ئێران شایستەی ئەوە نەبێت، درێژە بەم رێككەوتنە بدرێت لەگەڵیدا. هەر ئەم تێڕوانینەش وایان لێدەكات نەتوانن سەركەوتووانە هەوڵ بدەن بەدیلێكی بۆ بدۆزنەوە.
* باشە پێتوایە دەرئەنجام و دەرهاویشتەكانی ئەم بڕیارە چی دەبن؟
- گومانی تێدا نییە تەواو دەرئەنجامی ئەم بڕیارە بەندە بەوەی ئێران چ كاردانەوەیەكی دەبێت لە ئاست ئەم بڕیارەدا. من پێشبینی ئەوە دەكەم ئێران لە هەوڵەكانی بەردەوام بێت بۆ كاركردن لەگەڵ هێزە ئەوروپیەكاندا بۆ پاراستنی رێككەوتنەكە، هەرچەندە پێشبینی دەكەم چارەنووسی ئەم هەوڵەش شكست بێت، چونكە پێموایە سزا سەپێندراوەكان لەلایەن ئەمریكاوە، دەبنە هۆی لاوازكردنی توانای هێزە ئەوروپییەكان بۆ ئەوەی بە گوێرەی رێككەوتنەكە درێژە بە پەیوەندییە ئابوورییەكانیان لەگەڵ ئێران بدەن. كەواتە پێشبینی ئەوە دەكەم، ئێرانیش لە كاتێكی دواتردا دەست لە پابەندبوون بە بڕگەكانی رێككەوتنەكەوە هەڵبگرێت و بەو ئەندازەیە دەست بە پڕۆگرامە ئەتۆمییەكە بكاتەوە، كە رێككەوتنەكە قەدەغەی كردبوو، كە ئەگەری ئەوە هەیە، ئەمە سەربكێشێت بۆ هەڵیگرسانی شەڕ.
* ئاماژەت بەوە كرد كە ئێران هەوڵدەدات لەگەڵ هێزە ئەوروپییەكاندا درێژە بە رێككەوتنەكە بدات، ئەگەر هات و وڵاتانی ئەوروپاش ئامادەییان هەبوو بە بێ ئەمریكا پابەند بن بە رێككەوتنەكەوە، ئایا ئەمە ناكۆكی و دابڕانێك لە نێوان ئەمریكا و یەكێتی ئەوروپادا دروست ناكات؟
- ئەمە پرسیارێكی زۆر باشە و من پێموایە دەبێت ماوەیەك چاوەڕێ بكەین بۆ ئەوەی وەڵامەكەمان بۆ روون ببێتەوە. لە ئێستادا هەر چییەك بڵێین دەربارەی ئایندە، دەچێتە خانەی مەزەندەكردنەوە، لەبەر ئەوە بە مەزەندەی من ئەو دەرئەنجامەی لێناكەوێتەوە كە ئێوە لە پرسیارەكەتاندا ئاماژەتان پێكردووە، ئەویش لەبەر ئەوەی چاوەڕوان ناكرێت یەكێتی ئەوروپا هەڵوێستێكی سەخت بگرێتەبەر لە ئاست بڕیاری كشانەوەی ئەمریكا لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی ئێران، راستە یەكێتی ئەوروپا گلەیی هەیە و بە دڵنیاییەوە هەست بە تووڕەیی دەكات و رەنگە ناڕەزایەتیش دەربڕێت. بەڵام پێموایە ئەو كاتە دابڕان دروست دەبێت كە ئەمریكا سزا بەسەر ئەو كۆمپانیا ئەوروپییانەدا بسەپێنێت كە درێژە بە كاركردن لەگەڵ ئێراندا دەدەن و ئەو كاتەش یەكێتی ئەوروپا ناچار دەبێت سزای قورس لە ئاست ئەمریكا بگرێتەبەر و بە توندی بەرهەڵستی داخوازیی ئەمریكا بكات، ئەگەرچی یەكێتی ئەوروپا تۆمارێكی نییە لەم رووەوە. بەڵام رەنگە كارێكی وا واتابەخش بێت بۆ ئەوان لە روانگەی ئەوەی بیانەوێت سیاسەتێكی دەرەكیی سەربەخۆیان هەبێت و لە سۆنگەی ئەوەی بیانەوێت پارێزگاری لەم پابەندبوونانەی خۆیان بكەن كە لە ئاست ئێراندا لە ئەستۆیان گرتووە.
* ئەی پێتوانییە كشانەوە لەم رێككەوتنە بەشێكی پەیوەستە بەوەی ئەمریكا دەیەوێت بە شێوەیەكی توندترو سەختتر بەر بە دەستڕۆیشتوویی و كاریگەری ئێران بگرێت لە ناوچەكەدا، هەروەك ئەوەی لە گوتارەكەی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا (مایك پەمپیۆ) دەركەوت؟ ئایا دەكرێت بڵێین ئێستا ئەمریكا پلانێكی گشتگیری لە دژی ئێران گەڵاڵە كردووە؟
- ئەوەی دەكرێت بیڵێین، ئەوەیە كە ئیدارەی ئێستای ئەمریكا پلانی گشتگیری بۆ هیچ پرس و مەسەلەیەك نییە. راستە وەزیری دەرەوەی ئەمریكا هەندێ بیرۆكەی هەیە، بەڵام توانای ئەم ئیدارەیە زۆر لاوازە بۆ ئەوەی ئەو بیرۆكانە لە شێوەی سیاسەتدا دابڕێژێت و گەڵاڵەی بكات، كەواتە رەنگە هەوڵی راستەقینە بدەن بۆ سنوورداركردنی دەستڕۆیشتوویی ئێران، بەڵام ئەمە پێچەوانەی خواستی دۆناڵد ترەمپە بۆ كەمكردنەوەی پابەندبوونەكانی بە كاروباری ناوچەكەوە، هەر ئەمەش مەبەستی من بوو لە نەبوونی سیاسەتێكی لۆژیكی، واتە لە كاتێكدا كە دەیەوێت كاریگەریی ئێران كەم بكاتەوە، ئەوا لە هەمان كاتدا هەوڵی راستەقینە نادات بۆ هێنانەدی ئەم ئامانجە، كەواتە رەنگە هەندێ هەوڵ بە ئاراستەیەكی دیاریكراو بدرێت بۆ كەمكردنەوە و سنوورداركردنی دەستڕۆیشتوویی ئێران، بەڵام نەك بە شێوەیەكی سیستماتیكی و رێكخراو.
* كەواتە ئەگەری هەڵكشانی بارگرژی و رووبەڕووبوونەوەی نێوان ئەمریكا و ئێران بە دوور دەزانیت؟
- من پێشبینی روودانی رووبەڕووبوونەوە دەكەم، هەروەها پێموانییە ئەمە دەرئەنجامی سیاسەتی ئیدارەی ئەمریكا بێت، چونكە ئەم ئیدارەیە بەو ئەندازەیە خۆی رێكنەخستووە بۆ ئەوەی بتوانێت پەرە بە ستراتیژیەتێك بدات كە بیگەیەنێتە ئەو ئامانجە. كەواتە رەنگە ستراتیژیەتێكی هەبێت بۆ ئەوەی ئێران ئیستفزاز بكرێت، تاوەكو بڕگەكانی رێككەوتنە ئەتۆمییەكە پێشێل بكات، كە لە حاڵی حازردا ئەمریكا لێی كشاوەتەوە، هەر كاتێكیش ئەمە روویدا، ئەوا ئەمە دەبێتە بیانوو و پاساوێك بۆ شەڕ لە دژی ئێران. بەڵام كێشەكە ئەوەیە تا ئێستا بەرپرسانی ئیدارەی ئەمریكا وەك پێویست بیریان لەوە نەكردۆتەوە، ئایا دەیانەوێت چ ئاراستەیەك بگرنەبەر و بە چ ئاقارێكدا بڕۆن.
* زۆر باس لە ئەگەری رووبەڕووبوونەوە و پێكدادانی ئێران و ئیسڕائیلیش دەكرێت، ئایا پێتوایە ئەگەری روودان و هەڵگیرسانی شەڕێكی ناوچەیی لە نێوان ئیسڕائیل و ئێراندا هەیە؟
- لە راستیدا نەخێر، چونكە ئیسڕائیل ئەزمونێكی زۆری هەیە لە ئیدارەدانی رووبەڕووبوونەوە و ناكۆكی لەگەڵ دەوڵەتە دراوسێكانیدا بە شێوەیەك كە سەرنەكێشێت بۆ شەڕێكی سەرتاسەری، پێموایە ئەمە حاڵەتەكە دەبێت لەمجارەشدا. من باوەڕم وایە ئیسڕائیل بە وریاییەوە هەڵسوكەوت دەكات و لە هەمان كاتدا ئێرانیش بە وریاییەوە هەنگاو هەڵدەگرێت بۆ ئەوەی رووبەڕووبوونەوەی نێوانیان لە سووریادا و لە ئاستێكی سنوورداردا بمێنێتەوە. لەبەر ئەوە پێشبینی ئەوە ناكرێت كە بارودۆخەكە بە ئەندازەیەكی گەورە بەرەو هەڵكشان بچێت، تەنیا ئەو كاتە نەبێت كە ناكۆكییەكی گەورە رووبدات كە ئەمریكا و ئێرانیشی تێوەبگلێت بەهۆی كێشەی ئەتۆمیی ئەو وڵاتەوە.
* هەر لە پەیوەندی بە سیاسەتی ئەمریكا لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئایا تا چ راددەیەك ئەم ئیدارەیە توانیویەتی میسداقیەتی خۆی لای هاوپەیمانەكانی بەدەست بهێنێتەوە، بەتایبەتی سعودیە و ئیسڕائیل كە زۆر دژی رێككەوتنە ئەتۆمییەكە بوون- و لە هەمان كاتدا توانیویەتی بەرپەرچی ركابەرەكانی لەم ناوچەیەدا بداتەوە؟
- من لەمە دڵنیا نیم و نازانم بیركردنەوەی سەركردایەتی سعودیە چۆنە، راستە ئەم دەرئەنجامە – مەبەست لە بڕیارەكەی ترەمپە بۆ كشانەوە لە رێككەوتنەكە- بە دڵی ئەوانە، بەڵام ئایا هەنگاوی داهاتوو جێی رەزامەندی ئەوان دەبێت؟ ئەوا من بە گومانم لەم رووەوە. كەواتە لە ئێستادا و لە مەودای نزیكدا ئەو هاوپەیمانانە دڵنیا كراونەتەوە، بەڵام پێموایە ئەمە گۆڕانكاری بەسەردا دێت.
* پێشبینییەكانت بۆ ئایندەی ئەم ناوچەیە چین؟
- پێموایە خراپترین سیناریۆ ئەوەیە كە شەڕ لە نێوان ئەمریكا و ئێراندا هەڵبگیرسێت، كە ئەگەری ئەوە هەیە بەرەو هەڵكشان بچێت، لەو هەلومەرجەشدا ناكۆكییەكی بەرفراوانتر دێتەئاراوە لە نێوان ئیسڕائیل و ئێراندا كە لوبنانیش دەگرێتەوە و ئەو كاتە عێراقیش دەكەوێتە ژێر كاریگەریی ئەم شەڕەوە. باشترین سیناریۆش ئەوەیە كە دۆخی ئێستا درێژە بكێشێت، چونكە لەو باوەڕەدا نیم كە بتوانرێت دۆخەكە باشتر بكرێت. بەڵام بۆی هەیە ئێران بتوانێت پارێزگاری لە هەندێ پەیوەندی بازرگانی بكات لەگەڵ ئەوروپادا، بەوەش لە مەودای نزیكدا دەست بە پڕۆگرامە ئەتۆمییەكەی ناكاتەوە، ئەویش لە بەر هۆكارە ئابوورییەكان، ئەمەش رێگری لە هەڵكشانی دۆخەكە دەكات. پێموایە ئەمە سیناریۆیەكی ئیجابییە ئەگەر رووبدات و بێتەدی.