چارلس گوردون مەكدۆناڵد پڕۆفیسۆری پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانە لە زانكۆی فلۆریدای نێودەوڵەتی، هاوبەڕێوەبەری سەنتەری دیراساتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لە هەمان زانكۆ، وانەبێژی چەند بوارێكی گرنگە، وەك پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان، یاسای نێودەوڵەتی و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. بۆ تاوتوێكردنی سیاسەتی ئیدارەی ئەمریكا لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەرهاویشتە و ئاكامەكانی بڕیارەكەی دۆناڵد ترەپ بۆ دەستەبەرداربوون لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئێران و چەند پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار، گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجامدا و ئەویش بەم شێوەیەی خوارەوە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

* ئاشكرایە زۆرجار سەرۆكی ئەمریكا (دۆناڵد ترەمپ) باسی لەوە كردووە كە ئەمریكا خەرجییەكی زۆری لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بە هەدەر داوە، بە بێ ئەوەی بەرهەمەكەی بچنێتەوە، بەڵام ئایا لە ئێستادا ئەمریكا سیاسەتێكی روون و دیاریكراوی هەیە لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كە بتوانین ئاماژە بە رەهەند و خەسڵەتەكانی بكەین؟
- پێش ئەوەی باسی سیاسەتی ئێستای ئەمریكا بكەین لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بە پێویستی دەزانم چەند وشەیەك بڵێم لەبارەی رێچكەی سەرۆك ترەمپ لە ئاست پرسە سیاسییەكاندا بە شێوەیەكی گشتی. سیاسەتی ئێمە لە بەرامبەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا سیاسەتی خودی ترەمپە لە بەرامبەر ئەم ناوچەیەدا. تا راددەیەك سەرۆك ترەمپ سەركەوتنی بەدەست هێناوە لە زۆرێك لە هەوڵەكانیدا لە رێی گرتنەبەری دوو رێگاچارەی كاركردنەوە: 1) لایەنگریكردن لەو پرس و مەسەلانەی مشتومڕێكی گەرمیان لەسەر دەكرێت، كە خۆی لە خۆیدا ئەمە دەبێتەهۆی دەستەبەركردنی پشتیوانی و پاڵپشتی بۆی. 2) راگەیاندنی ئامانجی گەورە و ئیجابی، كە سەرنجی زۆر كەس بەلای خۆیدا رادەكێشێت، وەك دروشمی گێڕانەوەی شكۆ و مەزنێتی بۆ ئەمریكا. ئەم دوو جۆرە رێگاچارەی كاركردنەش رەنگدانەوەیان هەبووە لەو سیاسەتەدا كە لە بەرامبەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گرتوویەتەبەر. تاوەكو ئێستا، سەرۆك ترەمپ خۆی ئەندازیاری سەرەكیی سیاسەتی ئەمریكایە لە بەرامبەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. بەڵام یەكێك لە كێشە سەرەكییەكانی لایەنگریكردن ئەوەیە كە سیاسەت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا زۆر ئاڵۆزە. لایەنگریكردن لە پرسێكی دیاریكراودا رەنگە پشتیوانیكردن بێت لە هەندێ بەرژەوەندیی تایبەت لە نێو وڵاتەكەیدا، بەڵام بۆی هەیە پەیوەندییەكانمان لەگەڵ هاوپەیمانە گرنگەكانمان لە دەرەوە لاواز بكات. بە هەمان شێوە، كاتێك لە سەرەتادا رایگەیاند كە ئیدارەكەی دەرفەتێكی زۆر باشی لەبەردەمدایە بۆ ئەوەی پرۆسەی ئاشتی عەرەب - ئیسڕائیل بە سەركەوتن بگەیەنێت، سەرنجی زۆركەسی بەلای خۆیدا كێشكرد، بەڵام ئەمە بانگەشەیەكی بێ ناوەرۆك بوو.
* بەڵام هەر لە پەیوەندی بە سیاسەتی ئیدارەی ئێستای ئەمریكاوە لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، تێبینی ئەوە دەكرێت كە ئەم ئیدارەیە زۆر پەرۆش نییە بۆ پەرەپێدانی دیموكراسی و بنیادنانی نەتەوە لە دەوڵەتانی ئەم ناوچەیەدا، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئەمە تا چەند سیاسەتێكی ژیرانە و سەركەوتووە؟
- بە دڵنیاییەوە پرسی پەرەپێدانی دیموكراسی و بنیادنانی نەتەوە بەشێك نییە لە تێڕوانینی ئیدارەی ترەمپ. سەرۆك ترەمپ پتر بایەخ بە پرسەكانی پەیوەست بە هێز و ئاسایش دەدات، نەك بە پێشخستنی توانای كەسەكان، یان بنیادنانی رۆژهەڵاتێكی ناوەڕاستی نوێ كە پرۆسەی دیموكراسی تێدا بەرجەستە دەبێت. هەرچۆنێك بێت، تاكە ئومێدی ئێمە ئەوەیە دۆخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەرەوپێش بچێت.
* پێشتر رەخنەی ئەوە لە ئیدارەی ئۆباما دەگیرا، كە پشتی كردۆتە هاوپەیمانەكانی لە ناوچەكەدا و پتر لە ركابەرەكانی نزیك بۆتەوە، ئایا ترەمپ توانیویەتی هاوپەیمانەكانی ئەمریكا لەم ناوچەیەدا دڵنیا بكاتەوە و بەرپەرچی ركابەرەكانی بداتەوە؟
- بە داخەوە، ئەمریكا تا راددەیەك سەركەوتوو نەبووە لە پەرەپێدانی پەیوەندی و رایەڵی بەهێز لەگەڵ هاوپەیمانە تەقلیدییەكانیدا. بە پێچەوانەوە، ئاڵۆزیی كێشەكان بۆتەهۆی لاوازبوونی متمانە بە ئەمریكا وەك هاوپەیمانێكی پشت پێ بەستراو. ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی توانییان بەر بە بەرفراوانبوونی داعش بگرن، بەڵام نادڵنیاییەكی زۆر هەیە لە نێو گەنجانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لەبارەی ئەوەی ئایا دەكرێت لە ئایندەدا پشت بە ئەمریكا ببەسترێت. گواستنەوەی باڵیۆزخانەی ئەمریكا بۆ قودس (كە ئاشكرایە لەم كەیسەدا سەرۆك ترەمپ لایەنگیری كرد لە ئاست ناكۆكییەكی درێژخایەندا) زەنگی ئاگاداركردنەوە بوو بۆ زۆرێك لە هاوپەیمانەكانمان. بە هەمان شێوە، بڕیارەكەی بۆ كشانەوە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی ئێران بەرجەستەبوونی لایەنگیركردنی سەرۆك ترەمپ بۆ بەرژەوەندی ئەو كەسانەی دژ بە ئێرانن. كە بێگومان ئەمەش كاریگەریی گەورەی دەبێت لەسەر ئامادەیی زۆرێك لە حكومەتەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ ئەنجامدانی رێككەوتن لەگەڵ ئەمریكا لە ئایندەدا.
* ئاماژەت بە كشانەوەی ئەمریكا لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی ئێران كرد، پرسیارەكە ئەوەیە، هۆكار و پاڵنەری سەرەكیی دەستبەرداربوونی ئەمریكا لەم رێككەوتنە چییە و ئایا بە دیاریكراوی چ دەرهاویشتەیەكی دەبێت؟
- سەرۆك ترەمپ هەڵوێستێكی زۆر توندی گرتۆتەبەر بۆ ئێران، ئەمەش لایەنگریكردنە لە ئاست كێشەیەكی ئاڵۆزدا. سەرۆك ترەمپ سیاسەتێكی گرتۆتەبەر كە بە راددەیەكی بەهێز دژ بە ئێرانە. وەزیری نوێی دەرەوە، مایك پۆمپیۆ بۆ چەندین ساڵ بوو بە ئاشكرا رەخنەی لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی ئێران دەگرت. ئەگەر پرسیاری ئەوەش بكەین، بۆچی سەرۆك ترەمپ لەم رێككەوتنە كشایەوە؟ ئەوا وەڵامەكەی زەحمەتە، بەڵام بە دڵنیاییەوە زۆربەی جیهان بەرهەڵستی ئەم بڕیارەی ئەمریكایان كرد. چونكە هاوپەیمانەكانی ئێمە واژوویان لەسەر ئەو رێككەوتنە كردبوو و زۆربەی وڵاتانی جیهانی لەگەڵ ئەم هەنگاوەی ئێمەدا نەبوون. هەروەها دەبێت چاوەڕێ بكەین و ببینین ئایا دەرئەنجامی ئەم بڕیارەی ئەمریكا چی دەبێت. بەڵام بێگومان پەڵە كەوتە سەر وێنەی ئەمریكا لە جیهاندا. بەڵام هەندێ كەس لە ئەمریكا باوەڕیان وایە ئەمە هەنگاوێكی راست و دروست بوو. بەڵام بە تێڕوانینی من، پێویستە ئەمریكا لە نزیكەوە و بە شێوەیەكی ئیجابییانە كار لەگەڵ هاوپەیمانەكانماندا بكات، نەك نیگەرانییەكانیان نادیدە بگرێت.
* باسی هەڵوێست و تێڕوانینەكانی مایك پۆمپیۆ-ت كرد لە ئاست ئێران و رێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئەو وڵاتەدا، ئایا لێكدانەوە و شرۆڤەت چی بوو بۆ ئەو گوتارەی لە دامەزراوەی هێریتەیجدا پێشكەشی كرد كە هەڵوێستی توندی لە دژی ئێران لە خۆگرت؟
- گومانی تێدایە نییە كە گوتارەكەی وەزیری دەرەوە پۆمپیۆ رەخنەیەكی زۆر لە ئێران و لە نیازەكانی ئێران لەخۆگرت. هەروەك ئاماژەم پێكرد، ئەو پێشتریش رەخنەی لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە دەگرت. هەروەها لەبەر ئەوەی كەسانێك هەبوو پێشوازییان لە لێدوانەكانی دەكرد، ئەوا ئەویش هیچ هەوڵێكی نەدا بۆ دروستكردنی پردی پەیوەندی لەگەڵ ئێراندا. هەرچۆنێك بێت، دۆخەكە لە ئێراندا زۆر لەوە ئاڵۆزترە وەك لەوەی هەندێ لە رەخنەگرەكان بیری لێدەكەنەوە. چونكە لە ئێراندا كەسانێك هەن دۆستی ئەمریكان، هەروەك چۆن كەسانێكیش هەن لەو وڵاتەدا دوژمنی ئەمریكان. كێشەكە لەوەدایە ئەم گوتارە توندە دەبێتەهۆی دوورخستنەوەی دۆستەكانمان. بە هەمان شێوە، مەترسیی ئەوە هەیە كە لە ئایندەدا ئەنجامدانی رێككەوتن لەگەڵ ئێراندا قورس بێت، هەم بۆ ئێران و هەم بۆ ئەمریكاش، بە چاوپۆشین لەوەی كێ لە دەسەڵاتدایە لە هەر یەك لەم دوو وڵاتەدا.
* ئێستا كە ئەمریكا تاكلایەنە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە كشاوەتەوە، ئایا پێتوایە پەرچەكرداری ئێران چی دەبێت؟ ئایا بژارەكانی بەردەمی ئێران بۆ وەڵامدانەوەی ئەم بڕیارەی ئەمریكا چین؟
- پێموایە ئێران پشتیوانی زیاتر بەدەست دەهێنێت لەلایەن هاوپەیمانەكانمانەوە، كە رەنگە زۆریان پێیانوابێت ئەمریكا هەڵەی كردووە لە ئاست ئێراندا. لە هەمان كاتدا، پێگەی كەسە توندڕەوەكانی نێو ئێران بەهێز دەبێت. لەگەڵ ئەوەشدا، روون نییە كە تا چ راددەیەك ئێران پەرە بە پەیوەندییەكانی دەدات لەگەڵ دوژمنەكانمان و هەروەها هاوپەیمانەكانماندا.
* هەروەك دەزانن كە زۆر باس لە ئەگەری هەڵگیرسانی شەڕێكی ئیقلیمی دەكرێت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بەتایبەتی لەنێوان ئیسڕائیل و ئێراندا، پێتوایە روودانی ئەم شەڕە شتێكی حەتمییە بە لەبەرچاوگرتنی ئەو گرژی و هەڵكشانەی ئەم دواییە لە نێوانیاندا روویدا لە نێو خاكی سووریادا؟
- ئەوە روونە كە ئێران و ئەمریكا بۆ چەندین ساڵە پێكناكۆكن. شۆڕشی ئێران ئەو پەیوەندییانەی كردە ئامانج كە شای ئێران هەیبوو لەگەڵ ئیسڕائیلدا. ئەو دۆخەی لە سووریادا هەیە، رەهەندێكی دیكەی بۆ ناكۆكی و شەڕەكە دروست كردووە. ئیسڕائیل ناخوازێت ئێران ببێتە خاوەنی هێزی ئەتۆمی، بەڵام دەتوانێت كار لەگەڵ ئێرانێكی پراگماتیدا بكات. هەڵگیرسانی شەڕ لەنێوان ئیسڕائیل و ئێراندا شتێكی حەتمی نییە، بەڵام ئیسڕائیل دەتوانێت بەرژەوەندییەكانی ئێران لە سووریادا بكاتە ئامانج.
* دوایین پرسیارمان لەبارەی پێشبینییەكانتانە بۆ ئایندەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست؟
-رەنگە خراپترین سیناریۆ بۆ ئەمریكا ئەوە بێت كە چەند وڵاتێكی سەرەكیی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پشت بكەنە ئەمریكا و وەك بەدیلێك بۆ ئەمریكا رووبكەنە رووسیا، یاخود تەنانەت وڵاتانی ئەوروپا. باشترین سیناریۆش ئەوەیە كە ژیریی باڵادەست بێت و سیاسەتی ئەمریكا و ئەوروپا پتر گونجاو بن لەگەڵ یەكدا لەبارەی كێشەكانی ئەم رۆژگارەوە. ئەوەی پەیوەندی بە وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە هەبێت، ئەوا بۆی هەیە راپەڕینە ناوخۆییەكانی چەشنی بەهاری عەرەبی، ببنەهۆی ئەوەی چەند وڵاتێك لە نێویاندا ئێران پتر بەرەو توندڕەوی و تەنانەت شەڕی بەوەكالەت بڕۆن (بە چەشنی شەڕی ناوخۆیی سووریا) و بۆی هەیە ئەو شەڕانە هەم لە نێو خودی وڵاتەكاندا رووبدات و دەكرێت لە دژی یەكتریش هەڵبگیرسێن.