دیپاك گوپتا پڕۆفیسۆرە لە بەشی زانستی سیاسی لە (San Diego State University) بەڕێوەبەر و دامەزرێنەری پڕۆگرامی ئاسایشی نێودەوڵەتی و چارەسەركردنی ناكۆكییە. بە شێوەیەكی سەرەكی توێژینەوە لە چەند بوارێكی گرنگدا دەكات، وەك: هۆكارەكانی تیرۆریزم، ناكۆكیی ئیتنی و كاریگەری ناسەقامگیریی سیاسی لەسەر گەشەكردنی ئابووری. بۆ تاوتوێكردنی سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی ترەمپ لە ئاست ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پرسی ركابەری تایفەگەری و ئیقلیمی نێوان سعودیە و ئێران و چارەنووسی رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی گرووپی5+1 لەگەڵ ئێران و چەند پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار، گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجامدا و ئەویش بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

* زۆر باس لەوە دەكرێت كە ئەمریكا سیاسەتێكی جێگیری و روونی نییە لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، تا چەند هاوڕایت لەگەڵ ئەم لێكدانەوەیەدا و ئایا نەبوونی سیاسەتێكی لەم چەشنە چ ئاكام و دەرهاویشتەیەكی لێدەكەوێتەوە؟
- ئەوەی من بەدی دەكەم، پەرەسەندنی سیاسەتێكی جێگیرە لەلایەن ئیدارەی ئەمریكاوە لە بوارێكی دیاریكراودا، ئەویش مەیل و هاوڕابوونی ئەم ئیدارەیەیە لەگەڵ ئیسڕائیلدا، ئەمە لە كاتێكدا ئیسڕائیل پەرەی بە پەیوەندییەكی بەهێزتر داوە لەگەڵ جیهانی عەرەبی سوننەدا، ئەوەتا ئێستا ئیسڕائیل و سعودیە دژی ئێرانی شیعە و سووریان. كەواتە دەبێت لە چوارچێوەی ئەم پەرەسەندنانەدا ئێمە هەوڵی تێگەیشتن لە سیاسەتی ئیدارەی ئێستای ئەمریكا بدەین. ئەمە لە كاتێكدا لە سەردەمی ئیدارەی ئۆبامادا سیاسەتێكی هاوسەنگتر گیرابووەبەر و ئەو ئیدارەیەش مەبەستی بوو رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێراندا ئەنجام بدات. بەڵام دەبێت ئەو راستییەمان لەبەرچاو بێت كە لەو كاتەدا و ئێستاشی لەگەڵدا بێت، ئیسڕائیل زۆر بە ئاشكرا گوزارشتی لە بەرهەڵستیی خۆی بۆ ئێران كردووە، ئەویش بەهۆی پشتیوانی ئێرانەوە بۆ حزبوڵا و پاڵپشتی حزبوڵاوە بۆ حەمماس. هەرچۆنێك بێت، ئەوا لە ئێستادا دەتوانین بڵێین لە میانەی شەڕی نێوان شیعە و سوننەدا، ئەمریكا تەواو لایەنگریی جیهانی سوننە دەكات.
* كەواتە دەتوانین پێشبینی قووڵبوونەوە و چڕبوونەوەی ناكۆكی و ركابەری تایفەگەری لە نێوان شیعە و سوننە بكەین لەم ناوچەیەدا؟
- لە راستیدا ئێستا ئەو ركابەرییە لە ئارادایە، ئەوەتا ئێستا سعودیە رووبەڕووی هێرشی مووشەكی دەبێتەوە، ئەویش دوای ئەوەی دەستی دایە ئۆپەراسیۆنێكی سەربازی لە نێو یەمەندا. كەواتە لە روانگەی منەوە ئەم ركابەرییە بەرەو ئاڵۆزیی زیاتر دەچێت، ئەوەتا رووسیاش بۆتە هاوپەیمانی شیعە، واتە بۆتە هاوپەیمانی سووریا و ئێران، هەموو ئەمانەش دۆخێكیان خوڵقاندووە كە نەتوانین پێشبینی بكەین كە دەقاودەق هەلومەرجەكە بە چ ئاراستەیەكدا دەڕوات. واتە دەتوانین چوارچێوەی پەرەسەندنەكان دەستنیشان بكەین، بەڵام ناتوانین پێشبینی ئەوە بكەین كە لە ئایندەدا روودەدات.
* كەواتە دەكرێت بڵێین لە ئێستادا سووریا بۆتە گۆڕەپانی شەڕی سارد لە نێوان ئەمریكا و رووسیادا؟
- رەنگە بتوانین بڵێین لە ئێستادا ئەو بەرەنگاری و ركابەرییە لە ئارادا نییە كە لە سەروەختی شەڕی سارددا لەنێوان یەكێتی سۆڤیەت و ئەمریكادا هەبووە، لەگەڵ ئەوەشدا دەبینین كە سەرۆكی رووسیا، ڤلادمیر پوتین هەڵوێستی سەخت دەگرێتەبەر و ئەوەتا پشتیوانی ئێران دەكات، لە كاتێكدا لایەنەكەی دیكە پاڵپشتی سعودیە و گرووپەكانی دژ بە شیعە دەكات، ئەمەش بۆتە هۆی ئاڵۆزتركردنی بارودۆخەكە، چونكە ئێمە نازانین ئەمە چ كاریگەرییەكی دەبێت لەسەر شەڕی داعش، چ كاریگەرییەكی دەبێت لەسەر گرووپەكانی دیكە، وەك كورد و ئەو گرووپانەی دیكە كە شەڕی دژ بە داعش دەكەن و لە هەمان كاتدا دژی ئێرانیشن. مەبەستم ئەوەیە ئەو گرووپانەی بەشێك نین لە ركابەریی نێوان شیعە و سوننە، بەڵكو خەبات و شەڕیان لە پێناوی سەربەخۆیی خۆیان و لە پێناوی مافەكانی خۆیاندایە، رەنگە لەم پێناوەشدا هاوپەیمانێتی لەگەڵ ئەمریكا و رۆژئاوادا ئەنجام بدەن، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لە نێو گێژاوی ئەم ركابەرییەدا گیریان خواردووە.
* باشە ئێستا زۆر باس لە ئەگەری كشانەوەی ئەمریكا دەكرێت لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە، پێتوایە ئەمریكا هەنگاوێكی لەم چەشنە هەڵدەگرێت؟
- ئاشكرایە كە ترەمپ باس لەوە دەكات كە پێویستە پێداچوونەوە و هەمواركردنەوە بۆ رێككەوتنەكە ئەتۆمییەكە بكرێت، بە چەشنێك كە چارەسەری هەڵسوكەوت و رۆڵ و دەستڕۆیشتوویی ئێران لە ناوچەكەدا بكرێت، بە هەمان شێوە پرسی پڕۆگرامی مووشەكیی ئێرانیش لەبەرچاو بگیرێت، لەگەڵ پشتیوانی ئێران بۆ گرووپەكانی شیعە لە ناوچەكەدا. بەڵام ئەوەی لە ئێران بەدی دەكرێت بەرهەڵستی و رەتكردنەوەیەكی سەختگیرانەیە و رۆحانی ئەمەی بە مەحاڵ لە قەڵەمدا و رایگەیاند كە تەنانەت ئەوان یەك وشەش لە رێككەوتنەكە ناگۆڕن. كەواتە لەم رووەوە كار دەكرێت بۆ گۆڕینی رەفتاری ئێران و پشتیوانیی ئێران بۆ گرووپەكانی شیعە و بۆ حزبوڵا، ئەمە لە كاتێكدا ئێران گوتاری دژی ئیسڕائیلی تەبەنی كردووە، لەبەر ئەوە نازانم ئایا ئێران چ كاردانەوەیەكی دەبێت لە بەرامبەر ئەو فشارانەی ئامانج لێیان سازش پێ كردنی ئێرانە لەم رووەوە. كەواتە تەواوی جیهانی گیرۆدەی ئەم گوتارە توندانە بووە و ئێمەش دڵنیانین كە بارودۆخەكە بە كوێ دەگات و چۆن كۆتایی پێدێت.
* بەڵام چی روودەدات ئەگەر ئەمریكا تاكلایەنە لەم رێككەوتنە بكشێتەوە؟
- لە راستیدا ئەمە رێی تێدەچێت. دواتر دەبێت ئەو راستییە رەچاو بكەین كە ترەمپ كەسێكی پێشبینی نەكراوە، بە چەشنێك ناتوانین بە دڵنیاییەوە بڵێین چی روودەدات. هەروەها دەبێت ئەوەش لەبەرچاو بگرین كە دۆناڵد ترەمپ، مایك پۆمپیۆی كردۆتە وەزیری دەرەوەی ئیدارەكەی كە هەڵوێستێكی سەخت و توندی لە ئاست ئێراندا هەیە. كەواتە ئیدارەی ئێستای ئەمریكا تەواو لایەنگری ئیسڕائیلە و قودسیشیان وەك پایتەختی دەوڵەتی ئیسڕائیل ناساند. لەبەر ئەوە هەموو ئەمانە بۆی هەیە بارودۆخێكی مەترسیدار بخوڵقێنن كە كاریگەرییەكەی بەشێكی زۆری جیهان بگرێتەوە.
* باشە لە پەیوەندی بە دەستكەوتەكانی ئیدارەی ترەمپەوە لە بواری سیاسەتی دەرەكیدا، ئایا ناكرێت پەرەسەندنەكانی ئەم دواییەی نێوان هەردوو كۆریای باكوور و باشوور بە دەستكەوت و بەرەپێشچوونی گەورە لێك بدەینەوە؟
- لە راستیدا بارودۆخی كۆریای باكوور لە پەرەسەندندایە، ئێمە دەزانین لە ساڵی 2000 هەلومەرجێك دروست بوو كە تەنانەت باس لە ئەگەری یەكگرتنەوەی هەردوو كۆریا دەكرا و تەنانەت یەك تیمیان بۆ یارییەكانی ئۆلۆمپیاد پێكهێنا، بەڵام دواتر دۆخەكە پاشەكشەی كرد. كەواتە ئەگەر من دیكتاتۆرەكەی كۆریای باكوور بم، ئەوا چۆن دەتوانم متمانە بە ئەمریكا بكەم كە ئەوەتا رێككەوتنی كردووە و دەیەوێت لێی پاشگەز ببێتەوە، كاتێك ئیدارەكەی دەگۆڕێت، لێرەدا مەبەستم ئەوەیە بڵێم ئێمە میسداقیەتێكی زۆر لەدەست دەدەین ئەگەر بێت و لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی ئێران بكشێینەوە، كەواتە كاتێك سەرۆكی كۆریای باكوور لەوە دەڕوانێت كە بۆچی قەزافی و سەددام كوژران، ئەوا وەڵامەكەی ئەوەیە لەبەر ئەوەی خاوەنی چەكی ئەتۆمی نەبوون. موعەممەر قەزافی دەستی لە پڕۆگرامە ئەتۆمییەكەی هەڵگرت، بەڵام دووچاری چ چارەنووسێك بوو؟ كوژرا. لەبەر ئەوە پێموانییە ئەم پەرەسەندنەی ئەم دواییە كۆریای باكوور سەركەوتنی لێبكەوێتەوە. سەرۆكی كۆریای باشوور زۆر هەوڵی رازیكردنی ترەمپ دەدات و رەنگە ترەمپیش ئەمە بكاتە بانگەشە بۆ خۆی و رایبگەیەنێت كە ئەو هۆكاری ئەم بەرەوپێش چوونانەیە، خۆ رێی تێدەچێت، ئەمەش وابێت. بەڵام ئەگەر لە رابردوو بڕوانین، ئەوا لە مێژووی شەست ساڵەی رابردوودا چەندین رێككەوتن كراوە، بەڵام دواتر لێی كشاونەتەوە. كەواتە من باوەڕم بەوە نییە كە ئەوان هەنگاوهەڵبگرن بۆ ئەوەی وڵاتەكە بە تەواوەتی لە چەكی ناوكی دابماڵن، دواتر ئایا چەكداماڵینی ناوكی بە مانای چی دێت؟ ئایا ئەمە بە مانای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا و دەستەبەرداربوونە لە هاوپەیمانێتی لەگەڵ كۆریای باشوور و یابان؟ هەرچۆنێك بێت ترەمپ دەتوانێت بانگەشەی ئەوە بكات كە سەرۆكی كۆریای باكووری جوڵاندووە، ئەگەرچی ئەمە زیاتر لە جووڵەیەكی شانۆیی و رواڵەتی دەچێت، بەڵام دەبێت ئەوە بڵێم كە ئەمە مەزەندەی منە و من لەسەر بنەمای زانیاری ئەم لێكدانەوەیە ناكەم.
* كەواتە هێشتا زۆر زووە گەشبین بین؟
- بەڵێ، بە دڵنیاییەوە، زۆر زووە.
* دوایین پرسیارمان لەبارەی پرسی دیموكراسییە، كە ئێستا زۆر باس لە داكشان و پاشەكشەی دیموكراسی دەكرێت، ئایا خوێندنەوەی ئێوە لەم رووەوە چییە؟
- من دەمەوێت ئەوە بڵێم كە دیكتاتۆریەتەكان وەك باڵەخانەیەك وان كە لە دەرەوە و لە رواڵەتدا زۆر بەهێز دەردەكەون، بەڵام لە ناوەوە بۆش و بەتاڵن و بە فشارێكی كەم لەق دەبن، چونكە بونیادێكی بەهێزیان نییە. بۆ نموونە ئێمە لە ویلایەتی كالیفۆرنیا زۆربەی خانووەكانمان لە تەختە دروست دەكرێن، نەك لە خشت- چونكە ئەگەر لە خشت دروست بكرێن، ئەوا كاتێك باڵەخانە دادەڕووخێت، ئەوا خەڵكێكی زۆر دەكوژێت- ئەمە حاڵەتەكەیە لەگەڵ دیكتاتۆرەكاندا، مەبەستم ئەوەیە كە باڵەخانەكانیان لەرزۆكە و زوو دەڕووخێن، ئەگەرچی بەهێز و پتەویش دەربكەون. كەواتە ئەو بانگەشانەی دەكرێت- دەربارەی پاشەكشەی دیموكراسی- بە مانای سەركەوتنی دیكتاتۆریەت و خۆسەپێنی نییە. ئەگەرچی لە راگەیاندنەكانەوە و بەتایبەتی لە سۆشیاڵ میدیایەوە گوزارشت لە ترس و نیگەرانی دەكرێت لەبارەی كۆچبەرانەوە، كە ئەمە پرسێكە زیاتر سیاسییەكان دەیورووژێنن و پێموایە مەترسی لەسەر ئاشتیی جیهانیش هەیە.